Hæstiréttur staðfestir að réttur til almannatrygginga byggist á búsetu
Tryggingastofnun ríkisins og íslenska ríkið voru í dag sýknuð í Hæstarétti af öllum kröfum einstaklings um meintar ólögmætar skerðingar á greiðslum úr almannatryggingakerfinu. Með dóminum er staðfest niðurstaða héraðsdóms um að réttur fólks til greiðslna byggist á því hve lengi fólk hefur haft fasta búsetu hér á landi.
Hæstiréttur vísaði til þess að viðmið almannatryggingalaganna við búsetu væri almennt og gilti óháð ríkisborgararétti, kynferði, þjóðernisuppruna eða stöðu að öðru leyti. Var því hvorki fallist á það að reglurnar fælu í sér ólögmæta mismunun, færi í bága við 65. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði né að brotið væri með þeim gegn reglu um meðalhóf. Þá var ekki heldur fallist á að skerðingin hefði verið óheimil með vísan til 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar. Loks vísaði Hæstiréttur til þess að reglurnar fælu hvorki í sér skerðingu á eignarrétti í skilningi 1. mgr. 72. gr. stjórnarskrárinnar, að miða ætti lífeyrisréttindi við búsetu maka né að reglurnar fælu með óbeinum hætti í sér skerðingu á réttindum barns.
Í umræddu máli viðkomandi einstaklings hafði Tryggingastofnun ríkisins ákvarðað rétt hans til greiðslna í samræmi við búsetutíma á Íslandi. Var byggt á því að samkvæmt 4. mgr. 18. gr. almannatryggingalaga skal fullur ellilífeyrir greiðast þeim einstaklingum sem búsettir hafa verið hér á landi í að minnsta kosti 40 almanaksár frá 16 til 67 ára aldurs. Tryggingastofnun byggði jafnframt á því að að réttur til örorkulífeyris, aldurstengdrar örorkuuppbótar og tekjutryggingar reiknaðist á sama hátt út frá búsetutíma.
Stefnandinn taldi aftur á móti að ekki væri fullnægjandi lagaheimild fyrir því að reikna rétt hans til greiðslna á þeim forsendum sem Tryggingastofnun ríkisins gerði. Um væri að ræða skerðingu á réttindum sem væri óheimil og fæli jafnframt í sér ólögmæta mismunun gagnvart Íslendingum af erlendum uppruna og brot á jafnræðisreglu. Niðurstaða héraðsdóms sem Hæstiréttur hefur nú staðfest er sú að réttur til greiðslna ráðist af búsetutíma og gildi þar einu hvort viðkomandi hafi íslenskt eða erlent ríkisfang. Að láta réttindi miðast við búsetutíma sé því málefnalegur grundvöllur og brjóti ekki gegn reglum um jafnræði.
Stefnandi taldi ákvörðun Tryggingastofnunar um greiðslur til hans einnig brjóta í bága við eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar og grundvallarréttindi um jafnræði og banni við mismunun. Var einnig vísað til mannréttindasáttmála Evrópu í því sambandi. Í dóminum er öllum þessum atriðum vísað á bug og staðfest að ekki sé um skerðingu réttinda að ræða heldur hafi viðkomandi aðeins áunnið sér takmarkaðan rétt til greiðslna hér á landi og miðist greiðslurnar við þann rétt. Tryggingastofnun ríkisins og ríkið eru því sýknuð af kröfum stefnanda.