Mannúðarmál

Alþjóðlegur mannúðarréttur fjallar um reglur sem miða að því, af mannúðarástæðum, að takmarka afleiðingar vopnaðra átaka. Hann verndar einstaklinga sem eru ekki aðilar að, eða taka ekki lengur þátt í, átökunum og takmarkar aðferðir við og tilhögun hernaðar. Alþjóðlegur mannúðarréttur er einnig nefndur stríðsréttur eða lög um vopnuð átök.

Alþjóðlegur mannúðarréttur á við um vopnuð átök. Hann fjallar ekki um hvort ríki megi beita vopnavaldi, en slíkt stjórnast af öðrum hluta þjóðaréttarins sem fjallað er um í stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna.

Alþjóðlegur mannúðarréttur er hluti þjóðaréttar, sem fjallar um samskipti ríkja. Þjóðaréttur samanstendur af alþjóðasamningum, venjurétti, sem eru framferðirreglur sem ríki telja bindandi, og af almennum grundvallarreglum.

Alþjóðasamningar sem banna gereyðingarvopn og viss hefðbundin vopn, þar með talið jarðsprengjur gegn liðsafla og klasasprengjur, eru hluti mannúðarréttar.

Samningurinn um ómannúðleg vopn

Ísland er aðili að Samningnum um tiltekin hefðbundin vopn (Samningnum um bann við eða takmarkanir á notkun tiltekinna hefðbundinna vopna sem eru mjög skaðleg eða geta haft ófyrirsjáanlegar afleiðingar frá 1980 (e. Certain Conventional Weapons Convention - CCW), eins og honum var breytt 2001, ásamt bókunum I-V (stundum nefndur samningurinn um ómannúðleg vopn):

Bókun I um ógeinanlegar agnir (1980)
Bókun II um bann við eða takmarkanir á notkun jarðsprengna, sprengigildra og annars útbúnaðar (frá 1980 með áorðnum breytingum frá 3. maí 1996)
Bókun III um bann eða takmarkanir á notkun íkveikjuvopna (1980)
Bókun IV um leysivopn sem valda blindu (1995)
Bókun V um sprengileifar frá stríðsátökum (2003)

Jarðsprengjusamningurinn (APLC)

Viðræður fara fram í Genf innan vébanda Sameinuðu þjóðanna um framkvæmd samningsins og frekari þróun hans.

Ísland fullgilti samninginn um bann við notkun, birgðasöfnun, framleiðslu og flutningi jarðsprengna gegn liðsafla og um eyðingu þeirra (e. Convention on the Prohibition of the Use, Stockpiling, Production and Transfer of Anti Personnel Mines and on Their Destruction), hinn 5. maí 1999 og öðlaðist hann gildi gagnvart Íslandi 1. nóvember 1999. Hann er stundum nefndur Ottawa-samningurinn. Alls eru 162 ríki aðilar.

Í samningnum eru ákvæði um að samningsaðilar skuli veita meðal annars aðstoð við að fjarlæga jarðsprengjur, þjálfun við jarðsprengjuhreinsun og aðstoð við fórnarlömb jarðsprengja.

Ísland styður takmarkanir á þróun, framleiðslu, sölu og notkun á jarðsprengjum á grundvelli jarðsprengjusamningsins frá 1997 og samningsins um viss hefðbundin vopn frá 1980. Ísland styður ennfremur:

Að öll ríki gerist aðilar að ofangreindum samningum.
Að unnið verði að því að þróa samningana frekar til þess að lágmarka mannúðarskaða af völdum jarðsprengja.
Aðstoð við fórnarlömb jarðsprengja.
Aðstoð við jarðsprengjuleit og hreinsun.

Tengill

APLC

Klasasprengjusamningurinn (CCM)

Ísland fullgilti klasasprengjusamninginn (e. Convention on Cluster Munitions - CCM), sem var gerður í Osló 2008, hinn 15. ágúst 2015 í kjölfar þess að Alþingi heimilað fullgildingu hans með lögum nr. 83 frá 10. júlí 2015. Samningurinn gekk í gildi gagnvart Íslandi hinn 1. febrúar 2016. Klasasprengjusamningurinn hefur mikla þýðingu til þess að vernda saklausa borgara, einkum konur og börn. Klasasprengjur innihalda smásprengur sem dreifast á stór svæði og geta valdið skaða mörgum árum eftir að þeim er dreift. Fyrsta endurskoðunar ráðstefna samningsins var haldin í Króatíu í september 2015 sem var sótt af hálfu Íslands. Stjórnvöld hafa lagt mikla áherslu á gerð þessa samnings og framkvæmd hans. Sprengjusveit Landhelgisgæslunnar hefur meðal annars tekið þátt í hreinsun klasasprengjusvæða.

Ísland studdi gerð klasasprengjusamningsins og tók þátt í samningaferlinu. Ísland hvetur önnur ríki að gerast aðilar að samningnum.

Sjá einnig Bókun V um sprengileifar frá stríðsátökum við samninginn um tiltekin hefðbundin vopn (CCW).

Gögn

Yfirlýsing ríkisstjórnar Íslands við samþykkt samningsins um klasasprengjur, Dyflinni, 30. maí 2008

Fréttir

Tenglar

CCM | CCW

Samningar o.fl. um mannúðarmál

Fórnarlömb vopnaðra átaka

Hague Convention on Hospital Ships, 1904

21.12.1904

Hague Convention (XI) on Restrictions of the Right of Capture, 1907

18.10.1907

Final Act of the Geneva Conference, 1949

12.08.1949

Geneva Convention (I) on Wounded and Sick in Armed Forces in the Field,1949

12.08.1949

Genfarsamningur um bætta meðferð særðra og sjúkra hermanna á vígvelli, aðild og fullgiltur 10. ágúst 1965, öðlaðist gildi 10. febrúar 1966, C 16/1965

Geneva Convention (II) on Wounded, Sick and Shipwrecked of Armed Forces at Sea, 1949

12.08.1949

Genfarsamningur um bætta meðferð særðra, sjúkra og skipreika sjóliða á hafi, aðild og fullgiltur 10. ágúst 1965, öðlaðist gildi 10. febrúar 1966, C 16/1965

Geneva Convention (III) on Prisoners of War, 1949,

12.08.1949