30. júní 2022K%C3%A6runefnd%20%C3%BAtlendingam%C3%A1la

Nr. 243/2022 Úrskurður

KÆRUNEFND ÚTLENDINGAMÁLA

Þann 30. júní 2022 er kveðinn upp svohljóðandi

úrskurður nr. 243/2022

í stjórnsýslumálum nr. KNU22050042 og KNU22050045

Kæra [...],

[...]

og barna þeirra

á ákvörðunum Útlendingastofnunar

I. Málsatvik, kæra og kærufrestur

Hinn 24. maí 2022 kærðu [...], fd. [...], ríkisborgari Úkraínu (hér eftir K) og [...], fd. [...], ríkisborgari Palestínu (hér eftir M) ákvarðanir Útlendingastofnunar, dags. 19. mars 2022 um að leggja umsóknir þeirra og barna þeirra, [...], fd. [...], ríkisborgari Úkraínu og [...], fd. [...], ríkisborgari Úkraínu um alþjóðlega vernd til hliðar með vísan til 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga, nr. 80/2016, og veita þeim dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga.

Samkvæmt dagbókarfærslum Útlendingastofnunar í málum kærenda er skráð 29. apríl 2022 að kærendum hafi 19. mars 2022 verið birtar ákvarðanir Útlendingastofnunar á grundvelli 44. gr. laga um útlendinga. Fram kemur að þau hafi verið upplýst um að hægt væri að kæra ákvarðanirnar til kærunefndar en þau hafi neitað að undirrita birtingarvottorðin. Birtingarvottorðin fylgdu ekki með gögnum málsins til kærunefndar og samkvæmt upplýsingum sem bárust frá Útlendingastofnun 28. júní 2022 neituðu kærendur að undirrita birtingarvottorðin og séu engin slík til staðar.

Þar sem ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kærenda voru birtar 19. mars 2022 var kærufrestur samkvæmt 1. mgr. 7. gr. laga um útlendinga til 3. apríl 2022. Kærufrestur var því liðinn þegar kærendur lögðu fram kærur á ákvörðunum Útlendingastofnunar 23. maí 2022.

Hinn 25. maí 2022 barst kærunefnd erindi frá skipuðum talsmanni kærenda þar sem gerð var grein fyrir því hvers vegna kærendur lögðu ekki fram kærur í málum þeirra og barna þeirra innan lögbundins kærufrests. Í erindi talsmanns kemur meðal annars fram að M hafi við birtingu ákvörðunar í máli sínu skilið fulltrúa Útlendingastofnunar á þann hátt að hann og K þyrftu að bíða lengur eftir skjölum ef þau vildu að mál þeirra færi í hefðbundna málsmeðferð vegna alþjóðlegrar verndar. Kærendur hafi staðið í þeirri trú að þau væru að bíða eftir viðtali hjá Útlendingastofnun vegna umsókna sinna og barna sinna. Hinn 10. maí 2022 hafi kærendum borist bréf frá Útlendingastofnun þar sem fram hafi komið að þjónusta stofnunarinnar myndi falla niður að 14 dögum liðnum og þá hafi þeim verið leiðbeint um að skrifa undir gögn sem hafi varðað veitingu mannúðarleyfis. Það hafi fyrst verið við móttöku þessa erindis frá Útlendingastofnun að kærendur hefðu áttað sig á því að málum þeirra hjá stofnuninni væri lokið með ákvörðunum stofnunarinnar frá 19. mars 2022. Þá kemur fram í erindi talsmanns að samkvæmt gögnum mála kærenda og barna þeirra hafi þeim aldrei verið kynntur réttur þeirra til talsmanns sem þau hafi átt rétt á samkvæmt 30. gr. laga um útlendinga. Kærendur telja að ljóst sé að ástæða þess að þau hafi ekki lagt fram kærur fyrr til kærunefndar sé vegna vanþekkingar þeirra á íslenskri stjórnsýslu og lagaumhverfi. Kærendur hafi talið sig hafa greint Útlendingastofnun frá því að þau hafi ekki viljað þiggja mannúðarleyfið sem þeim hafi verið veitt og hafi ekki viljað sætta sig við að umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd yrðu lagðar til hliðar. Að mati kærenda hefðu þau þurft aðstoð talsmanns við birtingu ákvarðananna til þess að leiðbeina þeim um hvernig standa bæri að því að kæra ákvarðanirnar og að ekki væri nægilegt fyrir þau að lýsa því yfir að þau vildu að umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd hlytu hefðbundna málsmeðferð. Samkvæmt 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skuli ekki vísa frá kæru að liðnum kærufresti ef afsakanlegt verði talið að hún hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að hún verði tekin til meðferðar. Kærendur hafi ekki notið réttmætrar réttaraðstoðar við meðferð mála sinna hjá Útlendingastofnun og sé því ljóst að það sé ástæða þess að kærur þeirra bárust ekki innan kærufrests. Auk þess komi kærendur bæði frá stríðshrjáðum löndum og því sé einnig ljóst að veigamiklar ástæður mæli með því að kærur þeirra fái að komast að og mál þeirra hljóti skoðun hjá kærunefnd.

Í 28. gr. stjórnsýslulaga, er kveðið á um réttaráhrif þess þegar kæra berst æðra stjórnvaldi að liðnum kærufresti. Þar segir í 1. mgr.:

„Hafi kæra borist að liðnum kærufresti skal vísa henni frá, nema:

1. afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr, eða

2. veigamiklar ástæður mæla með því að kæran verði tekin til meðferðar.“

Í 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga er því að finna tvær undantekningarreglur frá þeirri meginreglu laganna að kærumáli skuli vísað frá æðra stjórnvaldi ef kæra berst að liðnum kærufresti. Í athugasemdum við einstakar greinar í frumvarpi því sem varð að stjórnsýslulögum segir um ákvæðið að í fyrsta lagi sé gerð undantekning þegar afsakanlegt er að kæra hafi borist að liðnum kærufresti. Hér getur t.a.m. fallið undir ef stjórnvald lætur hjá líða að veita leiðbeiningar um kæruheimild skv. 20. gr. laganna eða veitt rangar eða ófullnægjandi upplýsingar. Í öðru lagi má taka mál til meðferðar ef veigamiklar ástæður mæla með því. Við mat á því hvort veigamiklar ástæður mæli með því að kæra verði tekin til meðferðar skal m.a. litið til hagsmuna aðila máls og hvort mál hafi fordæmisgildi.

Í 7. gr. stjórnsýslulaga er mælt fyrir um leiðbeiningarskyldu stjórnvalda en samkvæmt ákvæðinu er stjórnvaldi skylt að leiðbeina og aðstoða þá sem til þess leita um þau málefni sem eru á starfssviði þess. Í leiðbeiningarskyldu stjórnvalda felst ekki aðeins skylda til að svara fyrirspurnum heldur einnig skylda til þess að leiðbeina aðilum að eigin frumkvæði, s.s. ef stjórnvaldi má ljóst vera að aðili hafi misskilið réttarreglur, ekki skilað inn nauðsynlegum gögnum, ekki veitt nægjanlega ítarlegar upplýsingar eða hefur að öðru leyti bersýnilega þörf fyrir leiðbeiningar. Í 2. mgr. 11. gr. laga um útlendinga segir að í máli vegna umsóknar um alþjóðlega vernd skuli útlendingi þegar í upphafi máls leiðbeint um réttindi sín og meðferð málsins á tungumáli sem ætla má með sanngirni að hann geti skilið. Samkvæmt a-lið ákvæðisins skal leiðbeina útlendingi um rétt sinn til að fá skipaðan talsmann við meðferð máls á stjórnsýslustigi. Að öðru leyti gildi almenn leiðbeiningarskylda samkvæmt 7. gr. stjórnsýslulaga um framkvæmd laganna, sbr. 3. mgr. 11. gr. laga um útlendinga.

Í þriðja kafla laga um útlendinga eru ákvæði um málsmeðferðarreglur í málum um alþjóðlega vernd. Samkvæmt 1. mgr. 30. gr. laganna á umsækjandi um alþjóðlega vernd rétt á að Útlendingastofnun skipi honum talsmann við meðferð málsins hjá stjórnvöldum. Ekki er að finna í öðrum ákvæðum laga um útlendinga heimild til þess að takmarka þann rétt umsækjanda.

Samkvæmt gögnum mála kærenda og barna þeirra var þeim ekki skipaður talsmaður fyrr en þau lögðu fram kæru til kærunefndar. Kærendur nutu því ekki stuðnings talsmanns við meðferð umsókna þeirra um alþjóðlega vernd hjá Útlendingastofnun, hvorki fyrir ákvarðanatöku stofnunarinnar í málum þeirra né við birtingu ákvarðananna, líkt og venjan er við birtingar ákvarðana í málum hjá stofnuninni.

Ákvarðanir Útlendingastofnunar í málum kærenda og barna þeirra eru allar á íslensku, ensku og úkraínsku. Í ákvörðunum er að finna leiðbeiningar um kærufrest og til hvaða stjórnvalds hægt sé að kæra ákvörðunina, sbr. 7. gr. laga um útlendinga. Frekari gögn um hvað fór fram við birtingar ákvarðananna fyrir kærendum liggja ekki fyrir í gögnum málsins. Hins vegar kemur fram í gögnum málsins og í erindi talsmanns kærenda að þau hafi áttað sig á við lestur ákvarðananna að þau hafi ekki hlotið alþjóðlega vernd. Að mati kærunefndar má gera ráð fyrir að þar sem ákvörðun K hafi verið á hennar móðurmáli hafi hún mátt átta sig á efni ákvörðunarinnar. Hins vegar horfir annað við í tilfelli M en ákvörðun í hans máli er ekki á hans móðurmáli og ekki liggur fyrir í gögnum málsins hversu góður skilningur hans er á úkraínsku og ensku. Að mati kærunefndar er uppi vafi um hversu vel efni ákvarðananna ogréttarstaða kærenda hafi komist til skila til kærenda við birtingar ákvarðananna. Þá liggja ekki fyrir frekari gögn um það sem fram fór á milli kærenda og fulltrúa Útlendingastofnunar við umræddar birtingar. Að framangreindu virtu er það mat kærunefndar að Útlendingastofnun hafi vanrækt að veita fullnægjandi leiðbeiningar í málinu, sbr. 7. gr. stjórnsýslulaga, enda sé það óljóst hvort kærendur hafi skilið efni það sem birt var fyrir þeim. Er það niðurstaða kærunefndar að afsakanlegt teljist að kæra hafi borist að liðnum kærufresti, sbr. 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga. Verða kærur kærenda því teknar til meðferðar.

II. Málsmeðferð og kröfur kærenda

Kærendur sóttu um alþjóðlega vernd hér á landi 5. mars 2022. Með ákvörðun, dags. 19. mars 2022, voru umsóknir kærenda og barna þeirra um alþjóðlega vernd lagðar til hliðar og þeim veitt dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga þar sem þau hafi uppfyllt áskilnað 44. gr. laganna um hópmat. Voru þær ákvarðanir kærðar til kærunefndar útlendingamála 23. maí 2022. Eins og að framan er rakið hljóta mál kærenda og barna þeirra skoðun hjá kærunefnd þrátt fyrir að kærurnar hafi borist að liðnum kærufresti. Kærunefnd barst greinargerð kærenda 23. júní 2022.

Kærendur krefjast þess að sá hluti hinna kærðu ákvarðana Útlendingastofnunar í málum þeirra er snýr að því að leggja umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til hliðar á grundvelli 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga verði felldur úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka mál þeirra til efnismeðferðar.

Jafnframt krefjast kærendur þess að dvalarleyfin sem þau þegar hafi hlotið í formi mannúðarleyfis á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga haldi gildi sínu þar til endanleg niðurstaða liggi fyrir um umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd.

III. Málsástæður og rök kærenda

Í greinargerð kærenda kemur fram að kærendur hafi flúið Úkraínu í mars 2022 eftir að Rússar hófu innrás í landið.

Í greinargerð er vísað til þess að ekkert komi fram í frumvarpi til laga um útlendinga um það hvernig skýra skuli ákvæði 44. gr. laganna eða hvernig skuli taka á málum þegar umsækjandi óski eftir efnismeðferð umsóknar sinnar. Ákvæðið sé hins vegar byggt á tilskipun Evrópusambandsins nr. 2001/55/EC um tímabundna vernd vegna fjöldaflótta. Í 17. gr. tilskipunarinnar sé tekið fram að einstaklingar sem njóti tímabundinnar verndar samkvæmt tilskipuninni á grundvelli fjöldaflótta þurfi að geta sett fram umsókn um alþjóðlega vernd á hvaða tímapunkti sem er. Í kjölfar innrásarinnar hafi Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins tekið ákvörðun um að virkja framangreinda tilskipun og hafi hún gefið út leiðbeiningarreglur til Evrópusambandsríkja um hvernig skyldi innleiða og framkvæma ákvörðunina. Í þeim sé m.a. tekið fram að stjórnvöld hvers ríkis skuli upplýsa umsækjendur sérstaklega um réttarstöðu sína m.t.t. tímabundinnar verndar annars vegar og alþjóðlegrar verndar hins vegar. Að mati kærenda sé það með ólíkindum að íslensk stjórnvöld skuli ekki hafa kynnt sér framangreindar leiðbeiningarreglur við meðferð umsókna frá ríkisborgurum Úkraínu. Á upplýsingasíðu Framkvæmdastjórnarinnar fyrir einstaklinga sem séu að flýja ástandið í Úkraínu komi skýrt fram að tímabundin vernd vegna fjöldaflótta skuli vera til viðbótar rétti fólks til þess að sækja um alþjóðlega vernd. Kærendur telja að þrátt fyrir að Ísland sé ekki aðili að Evrópusambandinu þá sé Ísland aðili að EES-samningnum og því skuli almenn túlkun á þeim tilskipunum sem koma frá Framkvæmdastjórninni og hafi verið innleiddar að hluta eða heild hér á landi vera í samræmi við framkvæmd í aðildarríkjum evrópska efnahagssvæðisins.

Kærendur telja að ljóst sé að ráðstafanir stjórnvalda með hagræði í huga, svo sem veitingu mannúðarleyfis til einstaklinga sem teljist vera á fjöldaflótta, geti aldrei komið í staðinn fyrir rétt þeirra til þess að sækja um alþjóðlega vernd. Að mati kæranda sé ekki hægt að ákveða að loka verndarkerfinu fyrir einstaklinga af tilteknu þjóðerni eingöngu vegna þess að fjöldi þess fólks sé að sækja um vernd á sama tíma. Slíkt brjóti gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Að mati kærenda hafi íslensk stjórnvöld gerst brotleg við ákvæði flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna með því að neita að taka umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til efnislegrar meðferðar.

Í greinargerð kæranda eru gerðar athugasemdir við málsmeðferð Útlendingastofnunar hvað varðar rétt kærenda á því að fá skipaðan talsmann við meðferð málsins, sbr. 1. mgr. 30. gr. laga um útlendinga. Samkvæmt ákvæðinu sé það skýlaus réttur til handa umsækjendum um alþjóðlega vernd að fá skipaðan löglærðan talsmann. Þá beri Útlendingastofnun að tryggja eins fljótt og verða má að umsækjendur séu upplýstir um réttindi sín, þ.m.t. um skipun talsmanns, sbr. 4. mgr. 24. gr. laga um útlendinga. Kærendum hafi ekki verið skipaður talsmaður fyrr en þau hafi sjálf kært ákvarðanir Útlendingastofnunar til kærunefndar.

Að lokum er í greinargerð tekið fram að M sé ríkisborgari Palestínu þar sem ríki stríðsástand. Kærendur telja að ekki sé hægt að beita sömu meðferð í máli hans eins og ríkisborgara Úkraínu, þrátt fyrir að hann hafi verið þar búsettur. Réttur M til viðbótarverndar sé því sjálfstæður en ekki byggður á umsókn K. Að mati kærenda geti K hins vegar byggt umsókn sína á stöðu M ef íslensk stjórnvöld synji því að taka umsóknir þeirra til efnismeðferðar.

IV. Niðurstaða kærunefndar útlendingamála

Í 44. gr. laga um útlendinga eru ákvæði er kveða á um skilyrði til að veita hópi fólks sameiginlega vernd vegna fjöldaflótta þeirra. Í 44. gr. segir

Þegar um er að ræða fjöldaflótta getur ráðherra ákveðið að beita skuli ákvæðum greinar þessarar. Ráðherra ákveður einnig hvenær heimild til að veita sameiginlega vernd skv. 2. og 3. mgr. skuli falla niður.

Útlendingi sem er hluti af hópi sem flýr tiltekið landsvæði og kemur til landsins eða er hér þegar ákvæðum greinarinnar er beitt má að fenginni umsókn um alþjóðlega vernd veita vernd á grundvelli hópmats (sameiginlega vernd). Felur það í sér að útlendingnum verður veitt dvalarleyfi skv. 74. gr. Leyfið getur ekki verið grundvöllur ótímabundins dvalarleyfis.

Leyfið er heimilt að endurnýja eða framlengja í allt að þrjú ár frá því að umsækjandi fékk fyrst leyfi. Eftir það má veita leyfi skv. 74. gr. sem getur verið grundvöllur ótímabundins dvalarleyfis. Að liðnu einu ári með slíkt leyfi er heimilt að gefa út ótímabundið dvalarleyfi enda séu skilyrðin fyrir því að halda leyfinu enn fyrir hendi og skilyrðum að öðru leyti fullnægt, sbr. 58. gr.

Umsókn útlendings sem fellur undir 2. mgr. um alþjóðlega vernd má leggja til hliðar í allt að þrjú ár frá því að umsækjandi fékk fyrst leyfi. Þegar heimild til að veita sameiginlega vernd skv. 1. mgr. er niður fallin, eða þegar liðin eru þrjú ár frá því að umsækjandi fékk fyrst leyfi, skal tilkynna umsækjanda að umsóknin um alþjóðlega vernd verði því aðeins tekin til meðferðar að hann láti í ljós ótvíræða ósk um það innan tiltekins frests.

Útlendingastofnun tekur ákvörðun um leyfi og um að leggja umsókn til hliðar.

Hinn 4. mars 2022 birti dómsmálaráðuneytið tilkynningu á vefsíðu ráðuneytisins þess efnis að dómsmálaráðherra hefði ákveðið að virkja 44. gr. laga um útlendinga þegar í stað vegna fjöldaflótta úkraínskra borgara í kjölfar innrásar Rússlands í Úkraínu. Fram kom að þessi ákvörðun væri í samræmi við ákvörðun Evrópusambandsins um að virkja sams konar úrræði á grundvelli tilskipunar nr. 2001/55/EB um tímabundna vernd vegna fjöldaflótta. Væri þessari aðferð fyrst og fremst beitt til þess að geta veitt þeim sem flýðu Úkraínu skjóta og skilvirka aðstoð, nánar tiltekið tímabundna vernd, án þess að móttakan og aðstoðin yrði verndarkerfi Íslands ofviða.

Með ákvörðun Útlendingastofnunar, dags. 19. mars 2022, voru umsóknir kærenda og barna þeirra um alþjóðlega vernd lagðar til hliðar með vísan til 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga og þeim veitt dvalarleyfi á grundvelli 74. gr. laga um útlendinga þar sem þau hafi uppfyllt áskilnað hópmats Útlendingastofnunar samkvæmt 44. gr. sömu laga vegna aðstæðna í Úkraínu.

Í greinargerð gera kærendur aðallega kröfu um að ákvarðanir Útlendingastofnunar er lúti að því að leggja umsóknir þeirra og barna þeirra um alþjóðlega vernd til hliðar á grundvelli 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga verði felldar úr gildi og stofnuninni verði gert að taka umsóknir þeirra til efnismeðferðar. Kærendur byggja framangreinda kröfu m.a. á því að stofnunin hafi átt að líta til tilskipunar Evrópusambandsins nr. 2001/55/EC um tímabundna vernd vegna fjöldaflótta, einkum 17. gr. tilskipunarinnar, og leiðbeininga sem Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins hafi gefið út samhliða virkjun tilskipunarinnar. Kærendur telja að með ákvörðunum í málum þeirra hafi Útlendingastofnun brotið gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga og gerst brotleg við ákvæði Flóttamannasamnings Sameinuðu þjóðanna.

Ákvæði 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga er skýrt um þá heimild Útlendingastofnunar að leggja megi umsókn útlendings um alþjóðlega vernd til hliðar í allt að þrjú ár falli hann undir 2. mgr. 44. gr. laga um útlendinga. Að sama skapi er ákvæði 4. mgr. 44. gr. laganna skýrt um rétt útlendings til að fá umsókn sína um alþjóðlega vernd tekna til meðferðar þegar heimild til að veita sameiginlega vernd samkvæmt 1. mgr. 44. gr. laganna er fallin niður eða þegar þrjú ár eru frá því að útlendingur fékk fyrst leyfi. Samkvæmt framangreindu felur ákvæði 2. mgr. 44. gr. laga um útlendinga í sér heimild en ekki skyldu Útlendingastofnunar til að leggja umsókn umsækjanda um alþjóðlega vernd til hliðar tímabundið. Er þessi heimild einkum ætluð, líkt og kemur fram í tilkynningu dómsmálaráðuneytisins, að tryggja skilvirka aðstoð tímabundinnar verndar í tilefni fjöldaflótta frá ákveðnu svæði.

Í ákvörðunum kærenda og barna þeirra er vísað til þess að ákvörðun um að leggja umsókn þeirra til hliðar hafi verið tekin með vísan til 4. mgr. 44. gr. laga um útlendinga. Þá er í neðanmálsgrein í ákvörðunum vísað til þess að Útlendingastofnun telji rétt að líta til tilskipunar Evrópusambandsins nr. 2001/55/EB, meðal annars þar sem í 44. gr. laga um útlendinga sé ekki að finna tilgreiningu á því til hvaða einstaklinga verndin nái. Frekari rökstuðning fyrir því hvers vegna 44. gr. laga um útlendinga er beitt í máli kærenda og barna þeirra og umsóknir þeirra lagðar til hliðar er ekki að finna í ákvörðunum. Þá er ekki að finna í ákvörðunum leiðbeiningar til kærenda um heimild þeirra til þess að fá ákvarðanirnar rökstuddar líkt og kveðið er á um í 2. mgr. 20. gr. stjórnsýslulaga.

Orðalag 44. gr. laga um útlendinga ber með sér að um er að ræða heimild fyrir ráðherra til að virkja beitingu greinarinnar og heimild Útlendingastofnunar til að veita vernd á grundvelli hópmats og leggja umsókn um alþjóðlega vernd til hliðar. Með ákvæði 1. mgr. 44. gr. laga um útlendinga hefur löggjafinn falið ráðherra að ákveða hvenær skuli beita ákvæði 44. gr. og Útlendingastofnun í kjölfarið eftirlátið að taka ákvörðun um það hvort leggja skuli umsókn um alþjóðlega vernd til hliðar að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Ekki verður séð af ákvörðunum Útlendingastofnunar í málum kærenda og barna þeirra að farið hafi fram mat á því hvers vegna rétt væri að leggja umsóknir þeirra um alþjóðlega vernd til hliðar á grundvelli 44. gr. laga um útlendinga. Framangreindir ágallar á rökstuðningi Útlendingastofnunar eru þess eðlis að kærunefnd hefur ekki forsendur til að draga þá ályktun af rökstuðningnum að í reynd hafi farið fram efnislegt mat á því hvort skilyrði hafi verið fyrir hendi í málum kærenda til þess að leggja umsókn þeirra um alþjóðlega vernd til hliðar. Er því um verulegan annmarka á málsmeðferð Útlendingastofnunar að ræða.

Þá er í greinargerð gerð athugasemd við málsmeðferð Útlendingastofnunar hvað varðar rétt kærenda til þess að fá skipaðan talsmann við meðferð málsins, sbr. 1. mgr. 30. gr. laga um útlendinga. Kærendur hefðu ekki fengið skipaðan talsmann fyrr en þau hafi kært ákvarðanir Útlendingastofnunar til kærunefndar. Í þriðja kafla laga um útlendinga eru ákvæði um málsmeðferðarreglur í málum um alþjóðlega vernd. Samkvæmt 1. mgr. 30. gr. laganna á umsækjandi um alþjóðlega vernd rétt á að Útlendingastofnun skipi honum talsmann við meðferð málsins hjá stjórnvöldum. Ekki er að finna í öðrum ákvæðum laga um útlendinga heimild til þess að takmarka þann rétt umsækjanda. Í gögnum málsins liggja fyrir tölvubréfssamskipti milli Útlendingastofnunar og talsmanns kærenda frá 24. maí 2022, sama dag og kærendur kærðu ákvarðanirnar til kærunefndar. Hvorki verður séð af gögnum málsins að kærendur hafi verið upplýst um réttindi sín hvað varðar aðstoð talsmanns við málsmeðferð umsókna þeirra hjá Útlendingastofnun né á kærustigi. Líkt og að framan greinir er það mat kærunefndar að Útlendingastofnun hafi vanrækt að veita kærendum fullnægjandi leiðbeiningar um réttarstöðu sína, sbr. 7. gr. stjórnsýslulaga. Er því ljóst að málsmeðferð Útlendingastofnunar hvað þetta varðar var ekki í samræmi við ákvæði laga um útlendinga og stjórnsýslulaga.

Meginmarkmið stjórnsýslukæru er að tryggja réttaröryggi borgaranna með því að gera þeim kleift að fá umfjöllun um mál sín á tveimur stjórnsýslustigum. Eins og að framan greinir telur kærunefnd að annmarkar hafi verið á málsmeðferð Útlendingastofnunar í málum kærenda og barna þeirra og að ekki hafi farið fram viðhlítandi mat samkvæmt 44. gr. laga um útlendinga. Þá hafi kærendum hvorki verið leiðbeint um að óska eftir rökstuðningi ákvarðananna í málum þeirra og barna þeirra né hafi stofnunin upplýst þau um hvort þau ættu rétt á aðstoð talsmanns eður ei. Kærunefnd telur framangreinda annmarka verulega og að þeir kunni að hafa haft áhrif á niðurstöðu máls þeirra. Kærunefnd telur jafnframt að ekki sé unnt að bæta úr þeim annmörkum á kærustigi og því rétt að mál kærenda og barna þeirra hljóti nýja meðferð hjá Útlendingastofnun.

Samantekt

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er það niðurstaða kærunefndar að fella beri hinar kærðu ákvarðanir úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kærenda og barna þeirra til nýrrar meðferðar.

Úrskurðarorð:

Ákvarðanir Útlendingastofnunar eru felldar úr gildi. Lagt er fyrir Útlendingastofnun að taka mál kærenda og barna þeirra til nýrrar meðferðar.

The decisions of the Directorate of Immigration are vacated. The Directorate is instructed to re-examine their cases.

Tómas Hrafn Sveinsson

Þorbjörg I. Jónsdóttir Sindri M. Stephensen