Þjóðhátíðarræða 17. júní 1996
Ávarp forsætisráðherra, Davíðs Oddssonar
17. júní 1996
Góðir Íslendingar, nær og fjær.
Nýlega var hér á ferð erlendur gestur, sem spurði mig hvort Íslendingar hefðu aldrei efasemdir um sjálfstæði sitt og grundvöll þess. "Þið eruð ekki nema 270 þúsund manneskjur og þurfið að halda uppi flóknu þjóðfélagi og uppfylla þarfir og þjónustu sem vefst fyrir margfallt stærri þjóðum," bætti hann við, orðum sínum til áréttingar. Þið hafið mörg fengið spurningar af þessu tagi og farið því nærri um mín svör. Þjóðin taldi aðeins 130 þúsund manns, þegar til sjálfstæðisins var stofnað og er fjórum sinnum fjölmennari nú en þegar Hannes Hafstein gerðist fyrsti íslenski ráðherrann 1904. Fámennið vafðist ekki fyrir honum né heldur fátækt landsmanna, og var þó flest ógert. Það hefur sem betur fer ekki tíðkast í þessu landi að nota fámenni þjóðarinnar til að draga úr henni kjark. Þvert á móti gerum við kröfur um að okkar fólk sé í fremstu röð, hvar sem það etur kappi við aðra og sömu kröfu gerum við til þjóðarinnar sjálfrar og stöðu hennar í heiminum. Þar miðum við okkur hiklaust við það sem best gerist og unum því illa að einhver standi okkur framar.
Nýlega sendi Þjóðhagsstofnun frá sér skýrslu, þar sem leitast var við að gera samanburð á lífskjörum hér og í Danmörku, þar sem lífskjör teljast hvað best í veröldinni. Hafa verður fjölmarga fyrirvara á skýrslunni eins og höfundar hennar vekja athygli á. Segja má að miðað við árið 1993 sé kaupmáttur hér um 15% lakari en í Danmörku. Síðan þá höfum við sótt á. Þótt þessi samanburður gæti virst þolanlegur, þá er þess að geta að samkvæmt skýrslunni þurfa Íslendingar að inna af hendi mun lengri vinnudag en gerist og gengur í Danmörku. Þar er heldur ekki allt sem sýnist, því á Íslandi telst greidd óunninn yfirtíð til að mynda til vinnutíma og matar- og kaffitímar eru taldir til vinnustunda hér en ekki þar. Víðast hvar erlendis tekur menn mun lengri tíma að komast í og úr vinnu en hér gerist og fleira mætt til telja. Sjálfsagt er að hafa alla þessa þætti í huga. En það breytir ekki hinu, að við verðum að taka okkur tak og endurskipuleggja vinnumarkaðinn og leitast við að ná sömu afköstum og framleiðni og aðrir ná með styttri vinnutíma. Þjóðartekjur okkar eru sambærilegar við það sem best gerist og það þarf ekki að breytast, þótt við temjum okkur nútímalegri skipan á vinnumarkaði. Fyrir tæpum 20 árum var í harðri kjaradeilu sett á víðtækt yfirvinnubann. Auðvitað hafði það mikla röskun í för með sér og fjármunir glötuðust. En það vakti einnig athygli, að því fór fjarri að úr framleiðslu drægi í réttu hlutfalli við færri unnar stundir. Fólk sem veit að það verður að inna af hendi 10 stunda vinnudag fer sér hægar en það sem veit að það þarf aðeins að vinna 8 stundir. Hlaupari sem hleypur 800 metra hlaup fer að meðaltali hægar en sá sem aðeins ætlar að hlaupa 400 metra. Aðilar vinnumarkaðarins hljóta að huga að þessum málum sérstaklega í þeirri törn, sem framundan er á næsta ári.
Fyrir nokkrum misserum var um það skrifað og skrafað, að brostinn væri á fólksflótti frá Íslandi. Var þar sumt ofsagt. Hins vegar stendur vinnumarkaður nú Íslendingum opinn í Evrópu með sama hætti og áður gilti á Norðurlöndum. Var beinlínis til þess stofnað í samningi okkar um Evrópska Efnahagssvæðið. Það vakti vissulega athygli hve margir virtust sækja til Danmerkur í atvinnuleit, miðað við að atvinnleysi þar er nær þrefalt meira en nú gerist á Íslandi. Margt bendir reyndar til að úr þessari þróun hafi dregið. Hitt er einnig athyglisvert að útlendingum sem fá íslenskt ríkisfang fjölgar jafnt og þétt. Þannig veitti Alþingi 43 útlendingum ríkisborgararétt árið 1986 en nú, tíu árum síðar, hafa 132 útlendingar fengið íslenskt ríkisfang fyrstu 5 mánuði ársins.
Þá hefur atvinnuleyfum til útlendinga fjölgað mjög að undanförnu, þar sem
fyrirtækjum hefur reynst ómögulegt að fá Íslendinga til starfa, þótt atvinnuleysi mælist enn nokkuð. Við Íslendingar tökum auðvitað góðum erlendum starfsmönnum vel og hina nýju Íslendinga bjóðum við hjartanlega velkomna í fjölskylduna.
Öll þessi atriði eru til merkis um ört batnandi hag hér á landi. Er nú svo komið, að við þurfum að gæta að okkur og trygga að uppsveiflan ýti ekki undir þenslu, sem yrði meiri en hollt væri. Opinberir aðilar verða því að sýna gætni og aðhald á sínum sviðum, svo ekki þurfi að takmarka svigrúm einstaklinga og fyrirtækja.
Fyrirtækin hafa greitt niður skuldir á undanförnum árum og standa því betur að vígi en áður. Einstaklingar og heimili þyrftu að leitast við að nota
hluta þess ávinnings sem er að byrja að skila sér til þess að grynnka á skuldum og auka sparnað, ef til þess er nokkur kostur. Til lengri tíma litið mun það auka kaupmátt margra meira en nokkuð annað.
Góðir Íslendingar,
Gjarnan er sagt að Ísland sé harðbýlt land. Nóg eru dæmin sem sanna þá kenningu og sum nýleg. En Ísland er einnig mörgum kostum búið og fegurð þess mikil og náttúrufar fjölbreytt og margslungið. Það er vaxandi skilningur á því í landinu, að gætilega verður að ganga um það og töluvert átak þarf til að bæta úr því sem aflaga fór fyrr á öldum og reyndar allt fram á þennan dag. Einstaklingar, félög og stofnanir á borð við Landgræðslu og Skógrækt ríkisins vinna gott starf við að bæta útlit og efla styrk landsins. Stundum er haft á orði að rétt sé að forðast að gróðursetja erlendar trjáplöntur og menn eigi að einbeita sér að innlendum tegundum. Til eru fagrir reitir með birki og víði, sem taka vel við sér þegar friðað er. Sjálfsagt er að byggja ræktun á slíkum svæðum á þeim tegundum. En á hinn bóginn ættum við að líta svo á, að sérhvert tré, sem hér getur þrifist í sátt við þá flóru sem fyrir er, sé þar með góður og gegn íslenskur gróður. Mun það eingöngu auka fjölbreytni og styrkja náttúrufar. Um það gildir hið sama og um þá 132 nýju Íslendinga, sem Alþingi veitti ríkisborgararétt á fyrstu mánuðum ársins.
Reynslan sýnir að slíkir Íslendingar verða ekki síður þjóðhollir og trúir landinu sínu en við hin sem rekjum ættir okkar til fyrstu komumanna hingað.
Góðu landar,
Vigdís forseti hefur nú lagt blómsveig frá þjóðinni að standmynd Jóns
Sigurðssonar í sextánda og síðasta sinn. Forsetinn hefur starfað í góðri sátt við allan almenning í landinu og verið ættjörð sinni til sóma. Henni mun því fylgja góður hugur alþjóðar er hún hverfur senn frá vel unnu starfi.
Forsetakosningar verða eftir 12 daga. Frambjóðendur hafa að undanförnu kynnt sig, hugðarefni sín og hugsjónir. Þótt hér sé ekki staður og stund til að gefa frambjóðendum veganesti er hitt nokkuð öruggt, að:
"það sannast mundi að sá nær hæst
sem sinni ættjörð stendur næst
og stýrir eftir stjörnum þeim,
sem stefna heim."
sem sinni ættjörð stendur næst
og stýrir eftir stjörnum þeim,
sem stefna heim."
Góðir Íslendingar, nær og fjær, ég óska ykkur gleðilegarar þjóðhátíðar og góðra sumardaga.