Hoppa yfir valmynd

Ræða eða grein fyrrum ráðherra

28. nóvember 2004 ForsætisráðuneytiðHalldór Ásgrímsson, forsætisráðherra 2006-2009

Jólahugvekja

Góðir kirkjugestir,

Mér er það mikill heiður að fá að ávarpa söfnuðinn hér í Bústaðakirkju fyrsta sunnudag í aðventu. Ég vil þakka sr. Pálma Matthíassyni og sóknarbörnum fyrir þann vináttuvott sem er mér mikils virði.

Jólin eru eins og við vitum persónuleg upplifun og sérhver einstaklingur á sínar dýrmætu minningar um þau. Jólahald byggir á hefðum forfeðra okkar sem við námum við móðurkné og foreldrar okkar námu áður af foreldrum sínum.

Fólki á mínum aldri er ekki síst minnisstætt að á jólum sáum við epli og appelsínur, en í annan tíma ekki. Þá var öllu hinu besta og fegursta tjaldað til og hátíðleikinn og tilstandið var eftir því.

Nú er öldin önnur og við búum í samfélagi allsnægta, þótt nú eins og áður sé gæðum þessa heims misskipt, en sem betur fer höfum við gott velferðarkerfi til að létta byrðar þeirra sem búa við andstreymi. Það er sameiginlegt verkefni okkar allra að búa svo um hnútana að hér ríki það félagslega réttlæti sem gerir öllum þegnum landsins kleyft að njóta hæfileika sinna.

Jólahald nú á dögum hefur verið gagnrýnt vegna kaupæðis og brasks og sagt er að fólk hafi misst sjónar á boðskap jólanna. Eitthvað kann að vera til í því að allt þetta umstang sé ekki nauðsynlegt og villi mönnum sýn frá því sem dýrmætast er. Við megum ekki gleyma innihaldinu á kostnað umbúðanna.

Um leið er okkur nauðsynlegt að leiða hugann að öllum þeim sem af einhverjum ástæðum eiga um sárt að binda og upplifa sorg og harm í stað gleði og friðar á hátíð ljóssins. Og einnig þeim sem í fátækt sinni telja sig ekki geta leyft sér eða veitt sínu fólki þá jólagleði sem þeir óska. Gleymum ekki að sælla er að gefa en þiggja.

Á jólunum þykir okkur svo gaman að vera saman. Að finna innri frið og deila gleðinni með okkar nánustu – fjölskyldu og vinum. Um leið er ljóst að einmitt á slíkum tímamótum hrannast upp minningar – góðar eða slæmar sem tengjast jólahaldi fortíðarinnar – daganna sem aldrei koma aftur. Á slíkum stundum getur einmanaleikinn og söknuðurinn eftir því liðna orðið yfirþyrmandi og þá er mikilvægt að eiga góða að.

Við skulum því minnast þess hversu dýrmætt er að sækja heim ættingja okkar og vini og deila gleðinni með þeim. Við eigum að sinna hinum sjúku og þeim sem eru einmana, því slíkar stundir gefa mikið af sér og geta líknað erfið sár.

Um leið skulum við minnast þeirra sem eru fjarri ástvinum sínum í jólamánuðunum og orna sér við góðar minningar. Og einnig þeirra sem líta af einhverjum ástæðum til jólanna með kvíðboga í hjarta.

Hverjir skyldu það nú vera? Það er til dæmis litlu börnin sem óttast áfengisneyslu foreldranna sem á einu augabragði geta breytt hátíð ljóss og friðar í myrkur og svartnætti. Við verðum að hafa í huga að jólin eru ekki síst hátíð barnanna og þau eiga ekki skilið að þeim sé breytt í vettvang átaka og óhamingju.

Gleymum ekki kjarna jólanna.

En er ekki sami kjarni í jólahaldi nú og á öldum áður? Af hverju hlökkum við til jólanna? Að sönnu þykir börnum gaman að fá gjafir, en það er fyrst og fremst samveran, hátíðleikinn og hlýjan sem gerir þessa stund svo eftirsóknarverða.

Hvað er það sem gerir jólin öðruvísi en aðrar samverustundir fjölskyldu og vina? Það er nærvera Guðs - á jólum finnum við betur en í annan tíma að Guð er hjá okkur og með okkur af því að við opnum hjörtu okkar og tökum á móti honum. Nærvera Guðs er það sem gerir þessa samverustund sem allir hlakka til svona hátíðlega og einlæga. Guð er hið innra með yður, sagði frelsarinn.

Jólin eru kölluð hátíð ljóssins. Á jólum birtir í sálum okkar og við leiðum hugann að hinum sönnu verðmætum í lífinu. Þá erum við minnug þess að við búum í hættulegum heimi þar sem glæpir og illvirki setja víða mark á mannlífið. Árið um kring fylgjumst við með fréttum af hryðjuverkum, þar sem blóði óbreyttra borgara er úthellt á fólskulegan hátt. Við slíkar aðstæður er oft erfitt að trúa á hið góða í manninum. Og víst er það að margt af því sem í daglegu tali flokkast undir stjórnmál á alþjóðlegum vettvangi er lítið annað en þrotlaus tilraun til að koma böndum yfir glæpastarfsemi. En við megum ekki láta bugast af bölsýni. Ef við trúum ekki á hið góða í manninum er allt okkar starf unnið fyrir gýg.

Heilög ritning færir okkur heim sannin um það að þegar Guð hafði skapað himin og jörð - og þar með lífríkið - "þá leit hann allt er hann hafði gjört, og sjá, það var harla gott." (Mósebók, 1.31). Hið góða er með öðrum orðum órofa hluti af sjálfu sköpunarverki Guðs. Á jólum endurglæðum við og eflum trú okkar á afl hins góða í manninum.

Af hverju skynjum við ekki nærveru Guðs eins vel aðra tíma ársins og við gerum á jólum. Er það okkur sjálfum að kenna? Hafa nútíma þægindi og áhyggjuleysi um veraldlega hluti gert það að verkum að mörg okkar gefa sér ekki lengur tíma til að huga að okkar sálarheill og vera í sambandi við Guð. “Sá sem byrjar leitina að Guði hefur þegar fundið hann“, sagði heimspekingurinn Pascal, sem raunar var efasemdarmaður. Þetta er dásamleg hugmynd, sem segir að sá sem vill leita Guðs hefur þegar fengið neistann frá honum. Hún þýðir jafnframt að hann er allstaðar, ef við eigum erindi við hann, hitt er aftur alveg víst að hann á erindi við okkur.

Baráttan við ill öfl er stöðug og verður okkur ætíð umhugsunarefni.. Hryðjuverk eru nánast daglegur atburður og víða virðist vera almennur skortur á umburðarlyndi í garð annarra. Öfgar fá þrifist í nafni kreddu og kennisetninga og ýmis vafasöm sjónarmið sem fela í sér takmarkað umburðarlyndi eru sett fram á grundvelli siðferðilegra gilda.

Við þessar aðstæður þurfum við að spyrja okkur hver eru okkar helstu siðferðilegu gildi? Er það staðreynd að umburðalyndi sé á undanhaldi? Hvernig er unnt að snúa þeirri þróun við? Ég á ekki svar við þeirri spurningu, en leitin að Guði, eða leitin að hinu góða er það eina sem við getum haldið í. Eitt fullyrði ég. Við finnum ekki lausnina án umburðarlyndis, án málamiðlana, án skilnings á sjónarmiðum annarra, umfram allt virðingu fyrir því æðsta sem við eigum, lífinu sjálfu.

Fyrrverandi forseti Bandaríkjanna, Bill Clinton, sagði mér að sá málflutningur væri uppi, að sumir stjórnmálamenn væru að framkvæma guðsverk á jörðu og aðrir ekki. Ekki hugnast mér þessi málflutningur en ég sagði forsetanum fyrrverandi eftirfarandi sögu. Maður kom að bæ og sagði við bóndann eftir að hafa skoðað býlið “Mikið hefur þú ásamt Guði afrekað hér á jörðinni. Bóndinn svaraði “þú hefðir átt að sjá þegar Guð var einn um það”.

Svona getum við séð hlutina í mismunandi skoplegu ljósi, en aðalatriðið er að trúin á híð góða veiti okkur leiðsögn og villuljósin hreki okkur ekki af leið.

Á tímum minnkandi umburðalyndis er hlutverk kirkjunnar mikilvægara en áður. Starf kirkjunnar er samofið þjóðfélaginu. Kirkjan þarf að túlka mikilvægustu gildi okkar og efla skilning meðal okkar. Við þurfum að standa að baki kirkjunni og öðrum trúfélögum í að auka umburðarlyndi, hvort sem það er gagnvart fólki af öðrum þjóðernum, litarhætti eða trú.

Samband þjóðar og kirkju er því miklu nánara en svo að hægt sé aðskilja með einföldum hætti. Áhrifanna gætir hvarvetna, ekki aðeins í löggjöf og velferðarkerfi. Hluti af setningu Alþingis ár hvert er guðsþjónusta í Dómkirkjunni. Það er táknrænt. Í þjóðsöngi okkar lofum við Guð; “Ó Guð vors lands, ó land vors Guðs”. Þjóðsöngur okkar er sálmur ortur undir sterkum áhrifum frá 90. Davíðssálmi. Sannleikurinn er sá að kirkjan hefur gefið þjóðinni miklu meira en þjóðin kirkjunni. Trúin á Jesú Krist er grundvöllur okkar samfélags.

Ég hef að framan nefnt þær miklu þjóðfélagsbreytingar sem orðið hafa hér á landi. Þessar breytingar hafa falið í sér ákveðna ógn við kirkjuna en ekki síður tækifæri. Ógnin felst í þeim mikla hraða sem einkennir samfélagið, hinni miklu samkeppni um tíma fólks. Það gefst alltof sjaldan tóm til að sinna trúnni. En í þessari breyttu þjóðfélagsmynd felast einnig tækifæri. Það hefur aldrei verið meiri þörf en nú á öflugri þjóðkirkju, sem veitir fjölskyldum og einstaklingum styrk þegar sjálfsmyndir brotna á hverjum degi, í þessum mikla hraða þar sem foreldrar vinna æ meir og börn mæta á stundum afgangi. Kirkjan á að mæta þeim sem annars verða útundan. Sálgæslan hlýtur að spila æ stærra hlutverk í starfi presta. Og kirkjan getur komið til hjálpar þeim sem annars staðar fá ekki næga aðstoð. Í nýrri stefnumótun kirkjunnar er lögð áhersla á þetta atriði. Þar lýsir kirkjan vilja sínum til að leita uppi og styrkja þá sem skortir stuðning.

Í sambúð ríkis og kirkju er það auðvitað svo að trúin er - og á að vera - einstaklingsbundin og persónuleg. Náungakærleikur er ekki sprottin frá ríkisvaldinu, heldur lifir hann í hjörtum fólksins í landinu. Engin skoðun eða stjórnmálastefna getur leyst af hólmi eða komið í staðinn fyrir hinar kristilegu dyggðir eða persónulega trúarsannfæringu. Saga tuttugustu aldar geymir dapurlegan lærdóm sem draga má af þjóðfélagslegum tilraunum í gagnstæða átt. Engu að síður er það svo að við Íslendingar lítum svo á að ríkinu beri einnig ákveðnar skyldur gagnvart þegnum þessa lands. Milli þjóðarinnar og stjórnmálamanna ríkir bærileg sátt um að við viljum hafa hér samfélag velferðar, mannúðar og samhjálpar. Þessi þjóðarsátt hefur getið af sér íslenska velferðarsamfélagið sem stenst samanburð við það sem best gerist með öðrum þjóðum.

Margir hugsuðir, stjórnmálamenn og flokkar hér heima og erlendis vilja merkja sér velferðina og hugmyndafræðina þar að baki. Ef grannt er skoðað þá er megininntakið í þeirri hugsun hinn kristni kærleiksboðskapur.

Ég var að ganga eftir Austurstræti fyrir nokkrum dögum þegar fjórar ungar stúlkur mættu mér og heilsuðu vingjarnlega og glaðlega. Ég spurði þær hvaða erindi þær ættu í bænum. Þær voru að fara í ritfangaverslun til að kaupa pappír og penna til að gera jólakort. Sönn gleði þeirra og góður hugur var boðskapur jólanna eins og best gerist. Það snerti mig og ég er viss um að kveðjur þeirra og gleði munu snerta aðra.

Jólin eru hátíð þessara stúlkna, hátíð barnanna. Leyfið börnunum að koma til mín sagði Kristur. Við sem eldri erum leggjum okkur fram að gera jólin að gleðistund fyrir börnin og viljum með því rétta börnum okkar og afkomendum þeirra það sama heilaga ljós sem brann í baðstofunni hjá öfum okkar og ömmum og okkur var afhent af foreldrum okkar, ljós trúar,vonar og kærleika.

Það er þetta ljós sem er sigurinn yfir myrkrinu. Það er í þessu ljósi sem friðurinn finnst. Það er í þessu ljósi sem við finnum betra líf. Það er við þennan bjarma sem við getum bætt okkur sjálf og aðra. Því má það ljós aldrei slokkna.

Ég óska öllum friðar og góðrar aðventu.



Efnisorð

Var efnið hjálplegt?
Takk fyrir

Ábendingin verður notuð til að bæta gæði þjónustu og upplýsinga á vef Stjórnarráðsins. Hikaðu ekki við að hafa samband ef þig vantar aðstoð.

Af hverju ekki?

Hafa samband

Ábending / fyrirspurn
Ruslvörn
Vinsamlegast svaraðu í tölustöfum