Ávarp á málþingi Vegagerðarinnar um framtíð þjóðvega á hálendinu

Ávarp flutt á málþingi Vegagerðarinnar um framtíð þjóðvega á hálendinu 11. maí 2021

Góðir gestir,

Með auknum ferðalögum fólks inn á hálendi Íslands og fjölgun ferðamanna undanfarinn áratug hafa augu manna opnast fyrir nauðsyn þess að byggja upp innviði á hálendinu. Stofnvegirnir eru lífæð hálendisins, Kjalvegur, Sprengisandsleið, Kaldadalsvegur og Fjallabak sem eiga að geta þjónað allri almennri umferð. Vegirnir eru lítið sem ekkert uppbyggðir og aðeins færir vel búnum bifreiðum. Á miðhálendi Íslands er kerfi þjóðvega, vega og slóða. Mikilvægt er að gera grein á milli mismunandi kerfa og teikna þá framtíðarsýn hvaða vegi við viljum að séu greiðfærir svo allir komist og hvaða vegi við viljum að aðeins að vel útbúnar bifreiðar komist yfir.

Til að mynda er Kjalvegur stofnleið með töluverða umferð, þverar landið frá suðri til norðurs og er annar tveggja þekktustu fjallvega landsins. Vegurinn er að stærstum hluta malarvegur. Annarsvegar eru rúmlega 53 km niðurgrafnir, krókóttir og sums staðar mjór. Hinsvegar hafa rúmlega 107 km verið byggðir upp, þar af tæplega 19 km með bundnu slitlagi.

Allt frá landnámi hefur Kjölur verið þekkt ferðaleið milli landshluta þegar Norðlendingar riðu á þing á Þingvöllum. Nú á tímum eru ferðalög um Kjöl aftur orðin vinsæl. Svæðið er magnað eins og við þekkjum, vinsælt útivistarsvæði og dregur að sér fjölbreyttan hóp ferðamanna, hestafólk, göngufólk, skíðafólk, hjólafólk, þá sem fara um á bifreiðum ofl. 

Fyrir tveimur árum síðan staðfesti ég samning við Neyðarlínuna um lagningu ljósleiðara milli Hveravalla og Blöndudals. Að því verkefni loknu komst á óslitin ljósleiðaratenging milli Suðurlands og Norðurlands sem bætir bæði öryggi og afkastagetu grunnkerfis fjarskipta hér á landi. Samhliða lagningu ljósleiðara um Kjöl var lagður raforkustrengur sem leysir af hólmi dísilvélar sem rekstraraðilar hafa hingað til reitt sig á. Raforkustrengurinn er liður í því að tryggja að Ísland nái  markmiðum Parísarsamningsins til 2030. 

Verkefnið er samvinnuverkefni eins og þau gerast best með sveitarfélögunum sem hafa beina aðkomu að þessum hluta hálendisins, ferðaþjónustunnar á þessu svæði og viðkomandi stofnunum ríkisins.

Verkefnið sem kallast „Orkuskipti á Kili“ er mjög ánægjulegur áfangi í loftslagmálum. Orkuskipti á Kili hefur sannarleg áhrif og markar framtíðarsýn fyrir svæðið og þá uppbyggingu og innviði sem þurfa að vera til staðar svo flestir geti notið þess að fara um svæðið á fjölbreyttum fararskjótum. Fyrir ferðaþjónustuna er um algjöra byltingu að ræða. Hægt er að kynda árið um kring og enginn þarf lengur að koma að þeim köldum og saggafullum húsum utan mesta hlýindatímans. Þetta skapar alveg nýja möguleika og tækifæri fyrir fólk til að njóta útivistar á hálendinu.

Með ljósleiðaranum kemur internet í stað örbylgjusambands á Hveravöllum og í Kerlingarfjöllum. Það nýtist til öruggari samskipta í þágu ferðafólks og skapar forsendur til að stýra rafhleðslustöðvum á fullkominn hátt. Rafstrengurinn er með flutningsgetu sem í náinni framtíð verður hægt að nýta til að setja upp hleðslustöðvar fyrir rafknúna umferð um Kjalveg. Vegna þess að við erum jú í orkuskiptum í samgöngum og innan fárra ára verðar flestir bílar rafmagnsbílar. 

Ef horft er til umfangs ferðamennskunnar á hálendinu þá er í mínum huga brýnt öryggismál að innviðir, hvort um er að ræða vegi eða fjarskipti geti þjónað þeim sem um svæðið fara. Til að hægt sé að uppfylla kröfur um að allir hafi sama aðgang og uppfylla ákvæði vegalaga um frjálsa för fólks um þjóðvegi þá þarf uppbygging innviða að miðast við að rafmagnsbílar komist um, hvort sem um er að ræða fólksbíla, jeppa eða rútur seinna meir. Og ekki síst á vegi eins og á Kjalvegi þar sem við höfum tekið ákvörðun um að leggja rafstreng, í þessum tilgangi, og þá hlýtur B að koma á eftir A. 

Víða myndast stórir pollar í vegum hálendisins sem gerir það að verkum að menn leita út fyrir þá og er því töluverður utanvegaakstur meðfram þeim. Með ört vaxandi umferð er mikilvægt að hægt sé að gera lagfæringar og hugsa til framtíðar eins og Vegagerðin hefur gert, í þeim tilgangi að gera viðhald auðveldara, með því að vinna að styrkingu og lítillega að uppbyggingu, þó aðeins á stuttum köflum í senn. 

Í mínum huga er skýrt að bæta þurfi aðgengi almennings að hálendinu. Við höfum því á undanförnum árum aukið fjármagn til svokallaða styrkvegi sem eru vegir sem ekki teljast til þjóðvega, en liggja gjarnan að fjallaskálum, ferðamannastöðum, leitarmannaskálum og oft sveitarfélögin sem sjá um úthlutun fjármagnsins eða framkvæmdina alla. 

Sú stefna sem er sett fram í landsskipulagsstefnu um samgöngur á miðhálendinu byggist á þeirri stefnu sem sett var með svæðisskipulagi miðhálendisins. Þar var gert ráð fyrir að stofnvegir um miðhálendið (nefndir aðalfjallvegir í svæðisskipulaginu) skyldu vera byggðir upp sem góðir sumarvegir með brúuðum ám og færir fólksbílum.

Þótt stefna svæðisskipulags miðhálendisins hafi verið í gildi í rúman áratug, hefur vegakerfi hálendisins ekki verið byggt upp í samræmi við stefnu þess. Má nefna í þessu sambandi að meðal fyrirvara sem þingflokkur Framsóknar gerði um frumvarp um miðhálendisþjóðgarð var að nauðsynlegt sé að viðurkenna og setja inn í frumvarptexta að byggja þurfi upp vegi t.a.m. Kjalveg og setja fjármuni í umhverfismat og hönnun. Einnig voru fyrirvarar um að jaðarsvæðið taki tillit til uppbyggingu Kjalvegs og skipulags annara vega með beinni skírskotun til skipulags og umráðaréttar sveitarfélaga. 

Þá má ekki gleyma því að ef og þegar vá ber að dyrum eins og við höfum fengið að kynnast þá verða skilgreindar flóttaleiðir að vera greiðfærar. Fyrr en varir gætum við fengið textaboð í símann um rýmingu svæðis, Eldgos er hafið í Kötlu. Og þá þurfa flóttaleiðirnar að virka. Syðri Fjallabaksleið er mikilvægur hlekkur í viðbragðsáætlun vegna eldgoss undir Mýrdalsjökli ef lokanir verða á Hringvegi 1. Því er brýnt að við förum að setja áætlanir um að hvernig þessi flóttaleið á að vera byggð upp og að hún verði tilbúin, það er áskorun. 

Að lokum þá hvet ég sem flesta á njóta hálendisins, því hvergi er betra að vera, hvort sem er ríðandi eða akandi við smalamennsku eða sem ferðamaður. Koma við á fallegum stöðum eins og í Kerlingafjöllum sem skarta svo oft sínu fegursta í fallegri vetrarsól eða á síðsumarkvöldum. Það er ánægjulegt að sjá hve margir unna hálendinu og eru duglegir að ferðast og njóta alls hins besta sem það hefur upp á að bjóða. Og þar sem margt fólk er samankomið þá er skylda okkar að tryggja sem best öryggi svo allir geti haldið aftur heilir heim.