Í minningu Svavars Gestssonar
Svavars Gestssonar er minnst með hlýhug í mennta- og menningarmálaráðuneytinu. Hann var aðsópsmikill og drífandi menntamálaráðherra frá 1988 til 1991, hugsjónamaður sem markaði spor í söguna. Hann var hvatamaður að heildstæðri menntastefnu fyrir Ísland, sem gefin var út árið 1990 undir yfirskriftinni Til nýrrar aldar og var í senn metnaðarfull og framsýn. Þar var stefnan sett á einsetinn grunnskóla, samfelldan skóladag og lögfestingu leikskólans sem fyrsta skólastigsins. Á menningarsviðinu stóð Svavar fyrir löngu tímabærum endurbótum og breytingum á Þjóðleikhúsinu, sem voru umdeildar í fyrstu en samhugur ríkti um þegar framkvæmdum lauk árið 1991.
Svavar Gestsson var einn af stóru leikurunum á hinu pólitíska sviði. Hafði áberandi sterka nærveru, var mælskur og rökfastur og því flinkur í pólitískum skylmingum. Hann var umdeildur en hafði skýra sýn og drifkraft, sem einkenndi hann alla tíð – ýmist sem þingmann, ráðherra og að lokum fulltrúa Íslands á erlendri grund.
Sem barn og unglingur heyrði ég oft talað um Svavar, fyrst hjá langömmu enda voru þau Svavar miklir félagar á vettvangi verkalýðshreyfingarinnar og Alþýðubandalagsins. Mikið rætt um pólitík á heimilinu, og var mikil virðing borin fyrir Svavari, sem líka þótti hafa gott pólitískt innsæi! Ein sagan af Svavari er skemmtileg í þessu samhengi. Þannig hélt hann því fram í tækifærisræðu í sextugsafmæli Steingríms Hermannssonar, þáverandi utanríkisráðherra í samsteypustjórn Sjálfstæðis-, Framsóknar- og Alþýðuflokks, að afmælisbarnið væri „á villigötum með íhaldi og krötum. Í tilefni dagsins legg ég á og mæli um, að áður en langt um líður verður mynduð vinstristjórn á Íslandi undir forystu Steingríms Hermannssonar“. Í ævisögu Steingríms segir að ummælin hafi vakið almenna kátínu snemmsumars 1988, þótt alvara hafi legið að baki. Skemmst er frá því að segja, að spádómur Svavars rættist síðar sama ár, öllum að óvörum, vinstristjórnin var stofnuð og Svavar tók við embætti menntamálaráðherra. Þar átti Svavar farsælan feril og kom mörgum umbótamálum í verk.
Samstarf minnar fjölskyldu við hans átti síðar eftir að verða meira. Guðrún Ágústsdóttir, eiginkona Svavars, varð samherji föður míns á vettvangi Reykjavíkurlistans og Svandís dóttir hans samherji minn við ríkisstjórnarborðið. Í gegnum þau öll kynntist ég Svavari og lærði hvaða mann hann hafði að geyma. Metnaðarfullan og drífandi, sem kom hugmyndum í verk. Síðast hitti ég Svavar vegna áforma hans og annarra um að treysta byggð í Dalasýslu með menningartengdri starfsemi á svæðinu sem fóstraði Sturlu Þórðarson, Auði djúpúðgu, feðgana Eirík rauða og Leif heppna, Guðrúnu Ósvífursdóttur og fleiri. Þar átti Svavar rætur og kaus að verja drjúgum hluta eftirlaunaáranna, í sumarhúsi fjölskyldunnar við Króksfjörð.
Með Svavari er gengið eitt af hinum stóru nöfnum íslenskrar stjórnmálasögu. Ég votta eftirlifendum hans samúð.
Lilja Dögg Alfreðsdóttir,
mennta- og menningarmálaráðherra.
-
Minningargrein úr Morgunblaðinu, þann 2. febrúar 2021