Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra undirstrikaði þýðingu EES-samningsins fyrir Ísland um leið og hann hvatti til stöðugrar árvekni og endurmats í ræðu sem hann flutti á málstofu í Háskólanum í Reykjavík í dag. Ráðherra varaði við að um þessar mundir væri sótt að samningnum úr tveimur ólíkum áttum og við því yrði að bregðast. 

Í ár er aldarfjórðungur liðinn frá gildistöku samningsins um Evrópska efnahagssvæðið. Af því tilefni gekkst Alþjóða- og Evrópuréttarstofnun Háskólans í Reykjavík, í samvinnu við utanríkisráðuneytið og sendinefnd ESB á Íslandi, fyrir málstofu um áhrif EES-samningsins á íslenskt samfélag. 

Guðlaugur Þór Þórðarson utanríkisráðherra flutti upphafsræðu fundarins þar sem hann áréttaði mikilvægi EES-samningsins fyrir Ísland á fjölmörgum sviðum. „Það var mikið gæfuspor á 75 ára afmæli fullveldisins að við skyldum nýta forræði okkar yfir eigin málum til að gera alþjóðasamning á okkar eigin forsendum, sérsniðinn að okkar hagsmunum,“ sagði utanríkisráðherra. 

Í ræðunni benti Guðlaugur Þór meðal annars á að EES-samningurinn fæli í sér nánast óheftan aðgang að einum stærsta markaði heims og veitti Íslendingum tækifæri til búsetu og atvinnu hvarvetna á EES-svæðinu. Um leið gæti Ísland staðið fyrir utan þau svið þar sem hagsmunir Íslands færu ekki saman við hagsmuni ESB, til dæmis á sviði sjávarútvegs og landbúnaðarmála. „Hvort sem horfum á málin sem neytendur, atvinnurekendur, innflytjendur, útflytjendur, launþegar, fræðimenn eða námsmenn, þá er svo margt í okkar umhverfi og í daglegu lífi sem við teljum sjálfsagt en er í reynd grundvallað á þeim réttindum sem við njótum samkvæmt EES-samningnum,“ segir í ræðu ráðherra. 

Utanríkisráðherra vék því næst að því að þrátt fyrir þetta ætti EES-samningurinn sér óvildarmenn. Annars vegar hefðu ESB-sinnar lengi reynt að grafa undan samningnum, meðal annars með fullyrðingum um að Ísland innleiddi 80-90 prósent af löggjöf sambandsins. „Á fyrsta ári mínu sem utanríkisráðherra lét ég gera úttekt á þessu og þá kemur í ljós, svart á hvítu, að frá gildistöku samningsins árið 1994 og til ársloka 2016 þurftum við Íslendingar að innleiða 13,4 prósent af gerðum Evrópusambandsins,“ sagði Guðlaugur Þór í ræðunni og benti um leið á að þrettán kaflar ESB-löggjafarinnar stæðu alfarið utan EES-samningsins. 

Hins vegar beindi nú hreyfing sem lengst af barðist gegn inngöngu Íslands í ESB spjótum sínum að EES-samningnum með staðhæfingum um að hann fæli í sér slíkt fullveldisafsal að uppsögn væri óumflýjanleg. „Það er kaldhæðnislegt að ESB-sinnar og þessir sjálfskipuðu fullveldisverðir hafi sameinast um að koma EES-samningnum fyrir kattarnef. Þótt endamarkið sé ekki hið sama hjá þessum hópum hafa þeir sameiginlega hagsmuni af því að ryðja EES-samningnum úr vegi,“ sagði Guðlaugur Þór. 

Þetta þýddi þó ekki að EES-samningurinn væri hafinn yfir gagnrýni enda væri stöðugt verið að leita leiða til að bæta framkvæmd hans og sníða af honum þá ágalla sem fyrir kunni að finnast. Í því skyni hefði hagsmunagæsla Ísland við mótun löggjafar sem tekin er upp í samninginn verið stórefld síðastliðin tvö ár um leið og öflugur vörður væri staðinn um tveggja stoða kerfið, svo fátt eitt sé nefnt. 

Ráðherra ræddi loks um starfshóp sem hann hefði skipað undir forystu Björns Bjarnasonar til að vinna skýrslu um aðild Íslands að EES-samningnum, meðal annars vegna þeirra tímamóta sem EES-samstarfið væri nú á. „Ég er þess fullviss að málefnaleg og vönduð skoðun á 25 ára reynslu okkar af EES-samninginn mun sýna ótvíræðan ávinning af aðild okkar en jafnframt verða okkur hvatning til að bæta framkvæmd samningsins enn frekar,“ sagði utanríkisráðherra í lok ræðu sinnar.