Feneyjanefnd Evrópuráðsins hefur í dag birt álit sitt á fjórum frumvörpum til stjórnarskipunarlaga, sem óskað var eftir af Íslands hálfu í vor.

Nefndin lýsir yfir ánægju með markmið breytinganna,  þ.e. að bæta stjórnarskrána til að hún endurspegli sameiginleg grundvallargildi Íslendinga og leggi traustan grunn að lýðræðis- og réttarríki þar sem vernd mannréttinda er tryggð.

Nú sé sú leið fyrirhuguð að gera afmarkaðar breytingar á tveimur kjörtímabilum á meðan reynt hafi verið að setja saman glænýja stjórnarskrá á árunum eftir efnahagshrunið. Feneyjanefndin telur það falla utan hlutverks síns að blanda sér í deilur um hvor leiðin sé betri. Tillögur stjórnlagaráðs hafi verið bornar upp í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu og þar hafi verið samþykkt að drögin yrðu grundvöllur nýrrar stjórnarskrár. Þess vegna þurfi að gefa íslensku þjóðinni sannfærandi skýringar á nálgun stjórnvalda og öllum verulegum breytingum frá tillögunum. Jafnframt fagnar nefndin þeim ólíku samráðsleiðum sem farnar voru við gerð tillagnanna.

Helstu ábendingar um efni frumvarpanna eru þessar:

• Breytingar á kafla um forseta lýðveldisins og hlutverk framkvæmdavaldsins séu almennt jákvæðar og í samræmi við alþjóðleg viðmið. Sum ákvæðin þurfi að vinna frekar til að koma í veg fyrir óvissu í framkvæmd.
  • Koma ætti á ferli til að ógilda ákvörðun starfsstjórnar sem telst ekki nauðsynleg í skilningi frumvarpsins.
  • Varðandi ráðherraábyrgð sé með frumvarpinu of mikið vald framselt í hendur löggjafans. Nánar ætti að kveða á um ýmis efnisatriði varðandi ráðherraábyrgð í stjórnarskrá.
  • Þá sé með frumvarpinu gengið of langt í að mæla fyrir um sjálfstæði ríkissaksóknara líkt og um dómara væri að ræða.
• Ákvæði um þjóðaratkvæðagreiðslur þar sem almenningi verði gefinn kostur á að hafa áhrif á löggjöf er fagnað.
  • Samræma þurfi ákvæði frumvarpsins þeim reglum sem gilda um synjunarvald forseta.
  • Skýra þurfi betur hvað átt sé við með lögum sem ætlað er að uppfylla alþjóðlegar skuldbindingar og ályktunum sem hafi réttaráhrif eða séu stefnumótandi.
  • Sjá þurfi til þess að Alþingi geti ekki samþykkt lög að nýju sem felld hafa verið í þjóðaratkvæðagreiðslu, að minnsta kosti á sama kjörtímabili.
  • Afnema beri synjunarþröskuld frumvarpsins.
• Ákvæðum um náttúruauðlindir og umhverfisvernd er fagnað og þau sögð í samræmi við viðeigandi viðmið.
  • Skýra þurfi betur tengsl frumvarpanna tveggja, þ.e. frumvarps um náttúruauðlindir og frumvarps um umhverfisvernd.
  • Varðandi náttúruauðlindir þurfi að skýra frekar hvað átt sé við með þjóðareign og tengslum við hefðbundinn eignarrétt. Sjá þurfi til þess að hægt sé að bera undir dómstóla ágreining um gjaldtöku og nýtingu í ábataskyni.
  • Varðandi umhverfisvernd þurfi að skýra betur hugtökin varúð og langtímasjónarmið byggð á sjálfbærni. Jafnframt þurfi að skýra ábyrgð einstaklingsins og samábyrgð allra á umhverfisvernd og árétta skyldur ríkisins í þessu efni. Skýra þurfi gildissvið og eðli réttar til heilnæms umhverfis. Loks sé rétt að kveða sérstaklega á um eftirlit dómstóla með réttindum og skyldum á umhverfissviðinu.

Nú verður unnið úr ábendingum Feneyjanefndarinnar í forsætisráðuneytinu með það fyrir augum að unnt verði að taka ákvörðun á næstu vikum um framlagningu frumvarpanna á vettvangi formanna stjórnmálaflokkanna.

Álit Feneyjanefndarinnar á frumvörpum til stjórnskipunarlaga.

Vefsvæði Feneyjanefndarinnar