Spurningar og svör um hvalveiðar Íslendinga

"Já. Ísland flytur út um 95% af sjávarafurðum sínum og efnahagur þjóðarinnar er mjög háður þeim útflutningi. Sjónarmið Íslendinga er það að fara skuli með afurðir af hvölum á sama hátt og aðrar sjávarafurðir. Íslenskra hvalaafurða er að jafnaði neytt bæði innan lands sem utan. Ísland hefur átt í alþjóðlegum viðskiptum með afurðir af hvölum. Japan hefur verið helsta viðskiptaland okkar undanfarin ár.

Öll alþjóðleg viðskipti með íslenskar afurðir hvala eru í samræmi við skyldur Íslendinga samkvæmt alþjóðalögum, þar með talin CITES-sáttmálinn. 

"

Nýting á hvalaafurðum er snar þáttur í hefðum og sögu Íslendinga og þær hafa verið mikilvæg fæða á borðum þeirra frá alda öðli. Löngu áður en varðveisla hvalastofna var samþykkt á alþjóðavísu hafði Alþingi árið 1915 bannað allar hvalveiðar tegunda sem stærri voru en hrefna. Þetta var gert í framhaldi af ofveiðum hvalveiðistöðva í eigu útlendinga á Íslandi á árunum frá 1883 til 1915. Þetta séríslenska „bann“ var í gildi fram til ársins 1948 þegar ein hvalveiðistöð í landi fékk leyfi til veiða, þó að undanteknum takmörkuðum veiðum á árunum frá 1935 til 1939. Þegar hlé var gert á hvalveiðum í vísindaskyni árið 1968 í framhaldi af ákvörðun Alþjóðahvalveiðiráðsins um bann við hvalveiðum í vísindaskyni, hafði það slæm efnahagsleg og félagsleg áhrif á samfélög sem byggðu afkomu sína á hvalveiðum. Íslendingar stóðu á árunum 1986 til 1989 fyrir vísindalegu rannsóknaverkefni sem fólu m.a. í sér takmarkaðar veiðar á langreyði og sandreyði. Hvalveiðar lágu alveg niðri á tímabilinu 1990 til 2002 en alls voru 280 langreyðar veiddar á árunum 2006 til 2010. Á árunum frá 2003 til 2007 stóðu Íslendingar fyrir rannsóknum á hrefnu sem fólu m.a. í sér veiðar á alls 200 hrefnum auk sjö dýra sem veidd voru á grundvelli áætlunar um hvalveiðar í atvinnuskyni. Veiddar hafa verið að jafnaði 58 hrefnur árlega í atvinnuskyni síðan árið 2008.

Það eru engar ástæður til þess að óttast neikvæð heilsufarsleg áhrif vegna neyslu hvalkjöts frá Íslandi. Allar lífverur í sjó bera í sér mælanlegt magn mengunarefna, ekki síst langlífar tegundir ofarlega í fæðukeðjunni. Þau hafa fundist í fremur miklu magni í ákveðnum tegundum tannhvala auk fisktegunda á borð við túnfisk og lúðu sem veiddar eru í atvinnuskyni. Skíðishvalir eru hins vegar mun neðar í fæðukeðjunni. Í þeim er þess vegna að finna mun minna magn af mengunarefnum. Langreyðar og hrefnur eru skíðishvalir og rannsóknir á mengunarefnum í kjöti þeirra hafa sýnt að þau eru þar í mun minna magni en hámarksviðmið þau sem gilda um matvæli.

Rannsóknir hafa þvert á móti sýnt að hvalaafurðir eru hágæða matvæli hvað varðar næringarefni og lífvirk efni sem efla heilbrigði fólks. Kjötið er magurt og fita þess rík af ómega-3 fjölómettuðum fitusýrum. Kjötið er auk þess hágæða fæða, prótínrík og auðug af mikilvægum steinefnum og ákveðnum vítamínum, rétt eins og annað sjávarfang.

Íslendingar myndu kjósa að Alþjóðahvalveiðiráðið sinnti því verkefni sínu að hafa umsjón með hvalveiðum eins og því er lýst í alþjóðlegum sáttmála um eftirlit með hvalveiðum. Alþjóðahvalveiðiráðið hefur hins vegar reynst illa starfshæft að undanförnu. Þetta gerist þrátt fyrir þá staðreynd að vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins hefur fyrir rúmum tveimur áratugum samþykkt vísindalega þætti nýtingaráætlunar. Íslendingar hafa tekið virkan þátt í umræðu innan Alþjóðahvalveiðiráðsins undanfarin ár í þeim tilgangi að gera ráðinu kleift að uppfylla það hlutverk sitt að stjórna verndun og nýtingu hvalastofna í samræmi við áðurnefndan sáttmála. Íslendingar þurfa því að velja aðrar leiðir þar til þannig niðurstaða næst.

Nei. Talið er að stofn langreyða sé 20.600 dýr og hrefnustofninn 32.000 dýr. Þess vegna er heimilað aflamark langreyða (154 dýr á ári) um það bil 0,8% af stofnstærðinni. Heimilað aflamark hrefna (229 dýr á ári) er 0,7% af stofnstærð en árlegur meðalafli síðan 2008 (58 dýr á ári) er 0,2% af stofnstærð. Það aflamark sem mælt er með varðandi báða þessa stofna (0,7-0,8%) er vel innan þeirra marka sem almennt er miðað við að tryggi sjálfbærar veiðar úr hvalastofnum. Veiðarnar eru því ótvírætt sjálfbærar og þar af leiðandi í samræmi við meginregluna um sjálfbæra þróun.

Íslendingar líta svo á að spurningin um alþjóðleg viðskipti hafi ekkert með stjórnun hvalveiða eða varðveislu hvalastofna að gera. Hvað varðveislusjónarmiðið varðar snýst það um hve margir hvalir eru veiddir, ekki hvar afurðanna er neytt að veiðum loknum.

Íslendingar eru ekki sammála þeirri skoðun að alþjóðleg viðskipti séu í eðli sínu slæm, hvorki með hvalaafurðir né aðrar vörur sem seldar eru á löglegan hátt. Íslendingar styðja heldur ekki mismunun á sviði viðskipta á milli stórra og lítilla landa.

Umfang veiða sker úr um sjálfbærni veiðanna og hefur ekkert með það að gera hve langt afurðirnar eru fluttar áður en þeirra er neytt.

"

Já. Hvalir eru veiddir í mörgum öðrum löndum og sums staðar í miklu meira umfangi en á Íslandi. Bandaríkin hafa til dæmis fimm ára blokkarkvóta 280 norðhvala úr stofni sem telur um 10.000 dýr. Af þeim hvalveiðiþjóðum sem starfa líkt og Íslendingar innan Alþjóðahvalveiðiráðsins veiða Bandaríkjamenn, Rússar, Norðmenn, Japanir og Grænlendingar mest, bæði hvað varðar fjölda dýra og magn afurða. Hvalveiðar allra þessara þjóða eru löglegar og í samræmi við lög Alþjóðahvalveiðiráðsins og það á líka við um Íslendinga.
Íslendingar eru líkt og flestar þjóðir andsnúnir ósjálfbærum hvalveiðum og styðja vernd hvalastofna sem eru í útrýmingarhættu.

"

Nei. Bann við hvalveiðum í vísindaskyni gildir einungis um þau ríki sem gengust undir hið svonefnda bann. Hins vegar hefur bannið aldrei náð til allra ríkja Alþjóðahvalveiðiráðsins. Ýmis ríki hafa formlega mótmælt skilyrðislausu banni sem á sér enga vísindalega stoð og gildir um alla stofna hvala, burtséð frá mjög mismunandi ástandi þeirra. Þau ríki eru því ekki bundin af banninu. Þegar Ísland gekk að nýju í Alþjóðahvalveiðiráðið árið 2002 setti ríkið lögmætan fyrirvara gagnvart banninu og það hefur því engin áhrif á hvalveiðar Íslendinga.

Tölfræðileg gögn sýna að ferðamönnum hefur fjölgað á Íslandi á sama tíma og sjálfbærar hvalveiðar eru stundaðar. Það hefur því ekki orðið vart við nein neikvæð áhrif og ekki verður betur séð en að hvalveiðar hafi engin áhrif á ferðamennsku á Íslandi.

Á Íslandsmiðum er einungis veitt úr stofnum sem nóg er af í hafinu umhverfis landið. Ákveðnum verndarsvæðum hefur verið úthlutuð til hvalaskoðunar til þess að draga sem allra mest úr líkum á árekstum á milli hvalaskoðunar og hvalveiða.
Reynslan undanfarinn áratug hefur sýnt að atvinnugreinarnar hvalveiðar og hvalaskoðun útiloka ekki hvor aðra og að þær geta lifað hlið við hlið með góðu samstarfi hlutaðeigandi. Þannig hefur reynslan einnig verið í öðrum löndum þar sem hvalaskoðun og hvalveiðar þrífast hlið við hlið.

Nei. Vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins hefur ekki rætt hvalveiðikvóta. Vísindanefndin hefur þó formlega samþykkt mat á stofnstærð sem nemur 20.600 langreyðum í miðhluta Norður-Atlantshafs í könnuninni frá 2007. Vísindanefndin hefur einnig samþykkt mat á stofnstærð sem nemur 40.000 hrefnum í miðhluta Norður-Atlantshafs samkvæmt talningum árin 2005- 2007. Heimiluð veiði jafngildir nú minna en 1% af viðurkenndu mati á stofnstærð hrefna og langreyða, en það er langt fyrir neðan almennt viðurkennd viðmið um sjálfbæra nýtingu hvalastofna.

Ísland hefur staðið fyrir reglubundnum umfangsmiklum talningaverkefnum á hvölum síðan 1987 ásamt grannríkjum sínum við Norður-Atlantshaf. Talningaverkefnin eru unnin og greind undir yfirumsjón vísindanefnda Alþjóðahvalveiðiráðsins (WIC) og Norður-Atlantshafs spendýraráðsins (NAMMCO). Nýjustu tölur úr staðfestum könnunum sýna að áætlaður fjöldi langreyða í miðhluta Norður-Atlantshafs er 20.600 dýr. Besta fáanlega mat á fjölda hrefna við stendur Íslands sýnir 20.800 dýr, auk þess sem lágmarks mat utan grunnsævis við Ísland er 11.200 dýr. Svo er litið á að báðir stofnar séu nálægt því sem þeir voru áður en hvalveiðar hófust og að sjálfbær heildarafli  sé 154 langreyðar og 229 hrefnur. Sjálfbærni til lengri tíma litið er grundvallarforsenda allrar ráðgjafar Hafrannsóknastofnunar og þess vegna hafa útgefnar veiðiheimildir engin umtalsverð áhrif á þessa stóru hvalastofna. Ábyrgt eftirlitskerfi tryggir að veiðarnar séu sjálfbærar og að ekki sé farið fram úr heimiluðum kvóta. Haldið verður áfram að gera reglubundnar hvalatalningar til þess að fylgjast með þróun á stofnstærð hvalategundanna. Næsta talning af þessu tagi verður gerð árið 2015. Veiðikvótum verður breytt í samræmi við niðurstöður til þess að tryggja sjálfbærni til lengri tíma litið.

"

Þær aðferðir sem beitt við hvalveiðar við strendur Íslands eru þær bestu sem í boði eru, þær byggjast á norskum rannsóknum og eru í samræmi við reglur Alþjóðahvalveiðiráðsins. Ekki er elst við dýrin á háhraða farartækjum og flest dýranna deyja án þess að gera sér grein fyrir því að hvalveiðimenn elta þau. Tölfræðilegar upplýsingar Norðmanna, sem nota sömu aðferðir, sýna að um 80% dýranna deyja umsvifalaust við skotið. Langflest hinna 20% deyja innan nokkurra mínútna. Þær aðferðir sem notaðar eru tryggja að dýrin séu veidd með sem mestum hraða og eins mannúðlega og hægt er og að allar þjáningar séu lágmarkaðar. Reyndar eru þessar aðferðir skilvirkari og mannúðlegri en þær sem notaðar eru til þess að veiða önnur stór spendýr, til dæmis hjartardýr. 

"

Íslendingar hafa ákveðið að halda áfram sjálfbærum hvalveiðum og veiða takmarkaðan fjölda hvala í samræmi við vísindalega ráðgjöf Hafrannsóknastofnunar Íslands. Ráðgjöf Hafrannsóknastofnunarinnar byggist á vísindalegu mati á stofnstærð sem unnið var af viðeigandi alþjóðlegum stofnunum á borð við vísindanefnd Alþjóðahvalveiðiráðsins (IWC) og vísindanefnd Norður-Atlantshafs spendýraráðsins (NAMMCO). Alþjóðlegar vísindaúttektir benda til að stofnar bæði langreyðar og hrefnu í hafinu umhverfis Ísland séu nálægt því sem þeir voru áður en hvalveiðar hófust. Hafrannsóknastofnun mælir með því í nýjustu tillögum sínum að leyfilegur árlegur heildarafli langreyða sé 161 dýr á hefðbundnum hvalveiðislóðum vestan Íslands og 217 hrefnur við strendur Íslands á veiðitímabilunum 2019, 2020, 2021, 2022 og 2023. Núverandi veiðiheimildir eru gefnar með varúð að leiðarljósi og hafa ekki umtalsverð áhrif á viðkomandi hvalastofna. Ábyrgt veiðistjórnunarkerfi, þar með talið alþjóðlegt eftirlitskerfi, tryggir að ekki sé farið fram úr útgefnum heildarkvótum. Veiðarnar eru ótvírætt sjálfbærar og þar af leiðandi í samræmi við meginregluna um sjálfbæra þróun.

Íslenskt efnahagslíf á allt sitt undir nýtingu lifandi sjávarauðlinda og því er sjálfbærni þeirra forsenda velmegunar lands og þjóðar til lengri tíma litið. Fiskveiðar gegna nú orðið ekki jafn mikilvægu hlutverki í íslenska hagkerfinu og áður fyrr en fiskveiðar skiluðu í heild sinni 42% af útflutningstekjum vöru á Íslandi og 26% af útflutningstekjum vöru og þjónustu árið 2012. Umfangsmiklar rannsóknir á hvölum hafa verið stundaðar í hafinu umhverfis Ísland áratugum saman, þar á meðal mörg stór talningaverkefni síðan 1986 í tengslum við North Atlantic Sightings Surveys (NASS). Þessar talningar hafa sýnt fram á sterka stöðu hrefnu- og langreyðarstofnanna við landið og að þessar tegundir má nýta á sjálfbæran hátt. Hvalir gegna mikilvægu hlutverki í vistkerfi hafsins umhverfis Ísland. Áætlað er að þeir éti um sex milljóna rúmtonna árlega í hafinu umhverfis landið eða sem jafngildir um fjórföldum árlegum heildarafla íslensks sjávarútvegs.

Alþjóðanáttúruverndarsjóðurinn (IUCN) gefur út alþjóðlegan válista sem ætlað er að gefa yfirlit um stöðu lífvera á hverjum tíma. Grunneiningin í flokkunarkerfi válistans er tegund og hefur það sætt nokkurri gagnrýni sérstaklega hvað varðar tegundir sem skiptast í marga aðskilda stofna sem geta verið í ólíku ástandi hvað varðar verndun. Sérstaklega getur þetta gefið villandi mynd fyrir tegundir eins og stóru skíðishvalina sem finnast um víða veröld en skiptast í fjölmarga óháða stofna eða deilitegundir. Flokkun þeirra á heimsvísu muna alltaf ráðast af stöðu stofnanna á Suðurhveli jarðar sem voru geysistórir fyrir tíma hvalveiða en eru flestir í bágu ástandi enn í dag. Þar á meðal er langreyður sem hefur verið flokkuð í útrýmingarhættu (EN: endangered) á heimslistanum þótt skýrt hafi komið fram í greinargerð IUCN að langreyður í Norður Atlantshafi sé í mun betra ástandi. Það endurspeglast einni í válista Evrópusambandsins sem tekur til austurhluta Norður Atlanshafs þar sem langreyður er ekki flokkuð í hættu. Þrátt fyrir þetta hefur flokkun langreyðar sem EN á heimslistanum mikið verið beitt í áróðursstríðinum um hvalveiðar Íslendinga. Árið 2018 var flokkun langreyðar á heimslista IUCN breytt úr „útrýmingarhættu“ í „viðkvæm staða/í nokkurri hættu“ (VU: vulnerable) m.a. í ljósi fjölgunar á Suðurhveli. 
Í árslok 2018 kom út á vefsíðu Náttúrufræðistofnunar Íslands fyrsti svæðisbundni válistinn fyrir íslensk spendýr þar sem beitt er sömu viðmiðum og á heimslista IUCN (https://www.ni.is/midlun/utgafa/valistar/spendyr/valisti-spendyra). Þar flokkast langreyður sem „ekki í hættu“ (LC: least concern) sem staðfestir enn frekar gott ástand stofnsins hér við land. Í þeim flokki eru einnig hrefna, sandreyður, hnúfubakur auk smærri tannhvala. 
Hrefna flokkast einnig sem LC á heimslista IUCN. 

1.    mynd frá sérfræðingahópi IUCN um hvali.  Sjá www.http://jr.iucnredlist.org/documents/attach/Mammals/2478_Balaenoptera_physalus.pdf. Þessi mynd og skýrslan henni tengd sýna svo ekki verður um villst að ekki hefur orðið fækkun í stofni langreyða í Norður-Atlantshafi á viðmiðunartímabilinu.

Afstaða Íslendinga hefur alltaf verið sú að nýta beri hvalastofna á sjálfbæran hátt eins og aðrar lifandi auðlindir sjávar.
Stefna Íslendinga um málefni hafsins byggist á því að viðhalda heilbrigði, líffræðilegri fjölbreytni og sjálfbærni hafsins umhverfis Ísland til framtíðar litið með það fyrir augum að auðlindir þess haldi áfram að styðja við og stuðla að velferð þjóðarinnar. Stefnan felur í sér varðveislu og umsjón auðlinda á grundvelli vísindalegrar þekkingar í ljósi virðingar fyrir vistkerfi hafsins í heild sinni.
Stofnstærðarmat á hrefnu og langreyði við strendur Íslands hefur hlotið samþykki bæði vísindanefndar Alþjóðahvalveiðiráðsins (IWC) og vísindanefndar Norður-Atlantshafs spendýraráðsins (NAMMCO). Litið er svo á að báðir stofnar séu ríkulegir að stærð. 

Nei. Hins vegar eru vísindalegar rannsóknir á hvölum í hafinu umhverfis Ísland hluti af heildarrannsóknaáætlun Hafrannsóknastofnunar með það fyrir augum að fylgjast vandlega með heilbrigði vistkerfisins í hafi við Ísland og öllum helstu þáttum þess og að rannsaka vistfræðilegt samspil tegunda.

Skoðanakannanir hafa sýnt að um 3/4 allra Íslendinga hafa stutt og styðja sjálfbærar hvalveiðar. Síðasta könnun þessa efnis var gerð á vegum Gallup í febrúar 2009 og 77,4% svarenda lýstu þeirri skoðun sinni að þeir styddu sjálfbærar hvalveiðar.