Fasteignir og húsnæðismál

Fjármála- og efnahagsráðuneytið fer með eignarhluti ríkisins í fasteignum,  jörðum,  fasteignatengdum réttindum, jarðrænum auðlindum á landi ríkisins og öðrum réttindum ríkisaðila í A-hluta og sér um fyrirsvar þeirra, öflun og ráðstöfun, nema lög eða stjórnvaldsfyrirmæli kveði á um annað, samanber 43. gr. laga um opinber fjármál. 

Ríkissjóður á u.þ.b. eina milljón fermetra af hvers kyns fasteignum eins og skólum, sjúkrahúsum, heilsugæslustöðvum, skrifstofuhúsnæði, lögreglustöðvum, fangelsum o.s.frv.  Ríkið á einnig u.þ.b. 500 jarðir og eyðibýli um allt land.  

Ráðuneytið fer með eignarráð flestra af fasteignum ríkisins sem framan eru taldar nema þeim sem sérstaklega eru undanskildar með lögum eða stjórnvaldsfyrirmælum.  Sem dæmi um eignaflokka sem eru undanskildir má t.d. nefna að  sérstök lög gilda um fyrirsvar á þjóðlendum, en samkvæmt þeim eru þjóðlendur á forræði forsætisráðuneytisins.  

Þrátt fyrir að ráðuneytið fari með eignarráð þessara eigna getur hin daglega umsýsla og umsjón þeirra verið hjá einhverri af fjölmörgum stofnunum ríkisins.  Þannig er dagleg umsýsla ýmissa eigna og eignaflokka hjá stofnunum eins og Landgræðslu ríkisins, Skógrækt ríkisins, Háskóla Íslands, Landspítala og þjóðgörðum landsins svo eitthvað sé nefnt.   

Flestar af fasteignum ríkisins eru hins vegar í umsýslu Ríkiseigna sem er sérhæfð þjónustustofnun á vegum fjármála- og efnahagsráðuneytisins sem hefur með höndum daglega umsjón og viðhald á fasteignum ríkisins. Stofnunin gerir leigusamninga við ríkisstofnanir um húsnæði sem hún hefur umsjón með.  Ríkiseignir hafa einnig f.h. ráðuneytisins yfirumsjón með málefnum jarða og landspilda í eigu ríkisins.  

Fjármála- og efnahagsráðuneytið fer hins vegar með hin formlegu eignarráð f.h. ríkissjóðs og tekur ákvarðanir um kaup, sölu, leigu og aðrar ráðstafanir á eignum ríkisins að fenginni lagaheimild í fjárlögum hvers árs ef þörf krefur. Í 46. gr. laga um opinber fjármál er mælt fyrir um að fjármála- og efnahagsráðherra skuli afla heimildar í lögum til að kaupa, selja, skipta eða leigja til langs tíma fasteignir, skip og flugvélar, söfn og safnahluti sem hafa að geyma menningarverðmæti og aðrar eignir sem verðgildi hafa. Þessara heimilda er almennt aflað í svokallaðri heimildargrein fjárlaga sem nú er í 5. gr. fjárlaga hvers árs.   

Að fenginni heimild í fjárlögum tekur ráðuneytið ákvörðun um ráðstöfun eða öflun fasteigna vegna þarfa ríkisins. Ráðuneytið nýtir sér almennt sérhæfða og tæknilega þjónustu Ríkiskaupa og Framkvæmdasýslu ríkisins við kaup, sölu og leigu á fasteignum. 

Grundvallarreglan við ráðstöfun eða öflun fasteigna á vegum ríkisins er að þær eru auglýstar opinberlega með opnum og gegnsæum hætti. Þegar ráðstafa þarf fasteignum ríkisins sem ekki er lengur þörf fyrir sjá Ríkiskaup um auglýsingu þeirra í helstu dagblöðum landsins. Tilboð í eignirnar eru síðan opnuð að loknum tilboðsfresti og hæsta tilboði tekið sé það umfram lágmarksverð eignarinnar. Í sumum tilvikum eru fasteignir ríkisins auglýstar til sölu af löggiltum fasteignasölum. Þetta á sérstaklega við þegar ekki hefur fengist ásættanlegt lágmarksverð með öðrum hætti. 

Þegar þörf er á að kaupa eða leigja eignir vegna þarfa ríkisins þá hefur Framkvæmdasýslan - Ríkiseignir í samstarfi við ráðuneytið og fyrirhugaðan notanda eignarinnar aðstoðað við skilgreiningu á stærðum, skipulagi og tæknilegum kröfum húsnæðisins. Ríkiskaup hefur síðan séð um opinbera auglýsingu eftir slíku húsnæði fyrir hönd ríkisins. Framkvæmdasýslan - Ríkiseignir í samráði við ráðuneytið leggur að því búnu faglegt mat á þau tilboð sem berast í slíkri auglýsingu út frá þeim kröfum sem gerðar voru til húsnæðisins í auglýsingunni og hagvæmni tilboðanna.