Ný skýrsla undirstrikar mikilvægi hátternisreglna á raforkumarkaði

Raforkuverð hefur hækkað undanfarin misseri sem má rekja m.a. til umframeftirspurnar eftir raforku vegna nýrra notenda og orkuskipta og til erfiðrar stöðu í vatnsbúskap vatnsaflsvirkjana og takmarkana í flutningskerfinu. Þrátt fyrir hækkanir hefur raforkukostnaður dæmigerðs heimilis á föstu verðlagi aðeins hækkað um innan við 0,1% af tekjum á tímabilinu 2020 til 2025. Þetta er meðal þess sem kemur fram í skýrslu sem Raforkueftirlitið vann að beiðni umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra.

Við greininguna var lögð áhersla á að greina áhrif á þá hópa sem  eru viðkvæmari en aðrir fyrir hækkunum og á það sérstaklega við íbúa sem reiða sig á rafkyndingu í stað hitaveitu, íbúa í dreifbýli og garðyrkjubændur. Þessir hópar fá stuðning með niðurgreiðslum úr ríkissjóði og jöfnunargjaldi sem lækkar kostnað að hluta.

Jóhann Páll Jóhannsson umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra:

„Raforkuverð á Íslandi hefur verið að meðaltali 40 prósentum lægra en meðaltalið í Evrópu síðustu ár í evrum á hverja kílówattstund. Ef við leiðréttum fyrir mismunandi tekjustigi landa fyrir árið 2024 kemur í ljós að af öllum löndum Evrópu var kaupmáttur heimila gagnvart raforku langmestur á Íslandi. Orkukaupmáttur heimila á Íslandi er 2,5-falt meiri en orkukaupmáttur heimila í Evrópusambandinu.

Það hvílir á mér sem orkumálaráðherra sú ábyrgð að viðhalda þessari sterku stöðu, að Ísland sé samfélag þar sem heimili og fyrirtæki hafa öruggan aðgang að raforku á viðráðanlegu verði. En til þess að svo megi verða þurfum við bæði að ýta undir aukna framleiðslu raforku og styrkja umgjörð raforkumarkaðarins.

Þarna skiptir gríðarlegu máli að þau fjögur frumvörp sem ég hef lagt fram á núverandi þingi og miða að einföldun regluverks í orkumálum nái fram að ganga, en þar erum við að mæla fyrir um sameiningu mismunandi leyfa, skilvirkari rammaáætlun, fækkun viðkomustaða og forgangsmeðferð stórra virkjunarframkvæmda. Auk þess er brýnt að frumvörp mín um forgang heimila og mikilvægra samfélagsinnviða á tímum skömmtunar og hátternisreglur í raforkuviðskiptum – bann við markaðsmisnotkun og innherjaviðskiptum – klárist.“

Áhrif á heildsölu- og smásöluverð

Í skýrslunni kemur fram að helstu ástæður verðbreytinga heildsöluverðs og smásöluverðs (samkeppnishluta) raforku undanfarin ár eru einkum sögulega lágt innflæði í miðlunarlón, aukin eftirspurn gagnavera, aukin fylgni við raforkuverð á Norðurlöndum og almenn aukning í eftirspurn. Þá er vakin athygli á að viðskiptavettvangar raforku hafa aukið gagnsæi verðmyndunar töluvert, bætt möguleika til áhættustýringar og framsýnna ákvarðana um byggingu nýrra virkjana og nýja stórnotkun. Greining á framboði og eftirspurn sýnir enn fremur að markaðsverð grunnorku er nærri metnu jafnvægisverði og því eru ekki vísbendingar um að viðskiptavettvangur raforku hafi haft áhrif á verðlagningu til hækkunar. Taflan hér fyrir neðan sýnir að smásöluverð hefur hækkað minna en aðrir þættir eins og flutnings- og dreifikostnaður.

Yfirlit yfir helstu breytingar á föstu verðlagi og á verðlagi hvers árs

Áhrif raforkukostnaðar hafa mismikið vægi

Greining Raforkueftirlitsins varpar ljósi á þróun raforkukostnaðar á árunum 2020 til upphafs árs 2025, helstu áhrifaþætti og hvernig kostnaðurinn skiptist milli ólíkra notendahópa.

Meðal þess sem þar kemur fram er:

• Að hækkanir á raforkukostnaði hafa átt sér stað á tímabilinu, en áhrifin hafa mismikið vægi eftir notendahópum
• Almennir notendur í þéttbýli hafa orðið fyrir meiri hækkunum en almennir notendur í dreifbýli, þar sem jöfnunaraðgerðir vega á móti.
• Raforkukostnaður stórnotenda, s.s. álvera og gagnavera, hefur hækkað umtalsvert á tímabilinu. Áhrifin eru ólík á milli greina og í einhverjum tilfellum er aukinn kostnaður til þess fallinn að hafa áhrif á alþjóðlega samkeppnishæfni stórnotenda.
• Raforkukostnaður garðyrkjubænda hefur hækkað miðað við tekjur, en greiðslur hins opinbera vegna ylræktar og markaðsverð framleiðsluvara hafa í mörgum tilfellum vegið á móti áhrifum hækkunarinnar.
• Bætt orkunýtni og raforkuöryggi hafa haft jákvæð óbein áhrif á þróun raforkukostnaðar

Áhrif á almenna notendur og aðra hópa

Þegar litið er til beinnar hækkunar í krónum talið, er áætlað að heildarhækkun raforkukostnaðar fyrir dæmigert heimili nemi um 11 þ.kr. á föstu verðlagi frá 2020 til 2025 og um 37 þ. kr. á breytilegu verðlagi á sama tímabili. Fyrir íbúa á köldum svæðum hefur raforkukostnaður heimila hækkað um 32 þ.kr. á ári á sama tímabili m.v. fast verðlag, en um 106 þ.kr. á ári á breytilegu verðlagi. Þá nema bein áhrif hækkunar raforkukostnaðar fyrir garðyrkjubændur um 0-3% á föstu verðlagi fyrir tímabilið, en að teknu tilliti til beingreiðslna þá nemur raforkukostnaður um 20-35% af heildsöluverði ylræktar.

Aðgerðir og úrbætur

Þá  vekur Raforkueftirlitið í skýrslunni athygli á ýmsum aðgerðum sem það hyggst ráðast í eða hefur þegar hafið. Þar má nefna:

• Bætt eftirlit með verðmyndum raforku
• Áhersla á gagnaöflun og gagnavinnslu
• Betri greining áhrifa markaða á þróun raforkuverðs
• Hátternisreglur, eftirlit og viðurlög
• Vöktun á raforkunotkun stórnotenda
• Bætt eftirlit með þróun flutnings-og dreifikostnaðar
• Bætt aðgengi að upplýsingum

Einnig eru þar settar fram ýmsar úrbótatillögur, m.a. varðandi lagabreytingar sem umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytið mun taka til umfjöllunar.

Þróun raforkukostnaðar og áhrif á notendur – skýrsla Raforkueftirlitsins