Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 68/2023

Fimmtudaginn 24. ágúst 2023

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 2. febrúar 2023, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 24. ágúst 2022 þar sem umsókn kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu var synjað.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi fékk ellilífeyri frá Tryggingastofnun ríkisins á árinu 2021. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 19. maí 2022, var kæranda tilkynnt um að endurreikningur og uppgjör tekjutengdra bóta ársins 2021 hafi leitt í ljós ofgreiðslu bóta að fjárhæð 656.874 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu. Kærandi sótti um niðurfellingu framangreindrar kröfu með umsókn 21. júní 2022. Með ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 24. ágúst 2022, var umsókn kæranda um niðurfellingu ofgreiddra bóta synjað. Ákvörðunin var rökstudd með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 29. september 2022. Í kjölfar athugasemda kæranda við ákvörðun stofnunarinnar var honum sent bréf, dags. 10. nóvember 2022, þar sem fram kom að móttekin hafi verið beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiddra bóta og að afgreiðslutími erindisins gæti tekið átta vikur.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 2. febrúar 2023. Með bréfi, dags. 7. febrúar 2023, var kæranda tilkynnt að kæra hefði borist að liðnum kærufresti og var honum gefinn kostur á að koma að athugasemdum og/eða gögnum, teldi hann að skilyrði, sem fram kæmu í 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, gætu átt við í málinu. Athugasemdir bárust frá kæranda 24. febrúar 2023. Með bréfi, dags. 11. maí 2023, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins. Með bréfi, dags. 16. júní 2023, barst greinargerð stofnunarinnar og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 19. júní 2023. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru er þess krafist að Tryggingastofnun ríkisins viðurkenni ábyrgð og felli niður að minnsta kosti hluta af endurkröfunni vegna þess að starfsmaður Tryggingastofnunar hafi brugðist kæranda. Eftir nokkur símtöl og marga tölvupósta hafi starfsmaðurinn vitað allt um þetta mál, hann hafi vitað að kærandi hafi viljað klára allt á árinu 2021, eftir að hann hafi óvænt orðið atvinnulaus vegna gjaldþrots snemma í febrúar 2021. Vilji kæranda hafi verið sá að gera allt til að vera með hreint borð 2022, enga bakreikninga. Þá hafi starfsmaðurinn vitað að kærandi hafi ætlað að innleysa 8.900.000 kr. í fjármagnstekjur og klára afleiðingar af því á árinu 2021. Kærandi hafi gert tekjuáætlunina, mistökin séu þau að hann hafi skipt þessum 8.900.000 kr. milli þeirra hjóna, 4.450.000 kr. Kærandi hafi beðið starfsmanninn um að fara yfir tekjuáætlunina en hann hafi ekki gert neinar athugasemdir. Eftir sitji þau hjónin með um 1.500.000 kr. bakreikning, eða um 350.000 kr. í fjögur ár. Þetta sé peningur sem þeim muni um næstu fjögur árin. Þetta sé allt til í tölvupóstum. Tryggingastofnun tali um misskilning og að hann sé borgunarmaður fyrir þessu. Kærandi spyr hver beri ábyrgðina.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé synjun á niðurfellingu ofgreiðslu í kjölfar endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2021.

Um útreikning ellilífeyris hafi verið fjallað í III. kafla þágildandi laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, sbr. IV. kafli núgildandi laga um almannatryggingar. Í 16. gr. þágildandi laga hafi verið kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Lögunum hafi verið breytt með lögum nr. 18/2023, sem hafi tekið gildi 12. apríl 2023, en með þeim hafi orðið tilfæringar á einstökum ákvæðum laganna þó reglum um endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta hafi ekki verið breytt efnislega.

Samkvæmt 16. gr. þágildandi laga um almannatryggingar hafi Tryggingastofnun borið að líta til tekna við útreikning ellilífeyris. Í 2. mgr. ákvæðisins hafi sagt að til tekna samkvæmt III. kafla laganna teldust tekjur samkvæmt II. kafla laga nr. 90/2003 um tekjuskatt, að teknu tilliti til ákvæða 28. gr. sömu laga um hvað ekki teljist til tekna og frádráttarliða samkvæmt 1., 3., 4. og 5. tölul. A-liðar 1. mgr. 30. gr. og 31. gr. sömu laga eða undantekninga og takmarkana samkvæmt öðrum sérlögum, sbr. 30. gr. núgildandi laga um almannatryggingar.

Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli áætlunar um tekjur viðkomandi árs, sbr. 5. mgr. 16. gr. þágildandi laga um almannatryggingar. Bótaþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. þágildandi 1. mgr. 39. gr. sömu laga og 3. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags, en þar komi fram að bótaþega sé skylt að veita Tryggingastofnun allar nauðsynlegar upplýsingar til að hægt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Að sama skapi sé bótaþega skylt að tilkynna Tryggingastofnun um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á greiðslur.

Í 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar komi fram að þegar endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluársins liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna. Einnig sé fjallað um endurreikning í reglugerð nr. 598/2009. Tryggingastofnun hafi ekki heimild til að líta fram hjá tekjuupplýsingum sem fram komi í skattframtölum.

Komi í ljós við endurreikning bóta að bætur hafi verið ofgreiddar fari um það samkvæmt 55. gr. laganna. Þar komi fram sú skylda Tryggingastofnunar til að innheimta ofgreiddar bætur. Sú meginregla sé ítrekuð í 9. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé að finna heimild til undanþágu frá endurkröfu en þar sé kveðið á um að þrátt fyrir að endurreikningur bóta hafi leitt í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar sé heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður séu fyrir hendi. Skuli þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn.

Málavextir séu þeir að kærandi hafi sótt um ellilífeyri frá 1. janúar 2021 með umsókn, dags. 19. apríl 2021. Í tengslum við umsóknina hafi hann verið í samskiptum við umboð almannatrygginga vegna útreiknings ellilífeyrisgreiðslna sinna og maka sem meðal annars hafi varðað vexti af innlendum verðbréfum vegna innlausnar þeirra sem hann hafi gert ráð fyrir að yrðu 8.900.000 kr. á ári.

Í tengslum við umsóknina hafi kærandi gert tekjuáætlun, dags. 18. apríl 2021, þar sem hann hafi tilgreint 4.450.000 kr. í vexti af verðbréfum, þ.e. helming þeirrar fjárhæðar sem hann hafði tilgreint að hann hafi gert ráð fyrir. Í tölvupósti kæranda frá sama degi hafi kærandi tilgreint að hann hefði ekki breytt tekjuáætlun maka síns. Maki hans hafi verið að fá greiddan ellilífeyri frá […], þ.e. frá 67 ára aldri.

Kærandi hafi þannig gert tekjuáætlun þar sem hann hafi skráð helming af fjárhæð vaxta af verðbréfum, sem hann hafði tilgreint í tölvupósti að hann fengi, en hafi ekki gengið úr skugga um að tekjuáætlun maka hefði verið breytt til samræmis. Til þess að þessar tekjur væru rétt skráðar hefði kærandi þurft annað hvort að skrá heildarfjárhæð áætlaðra vaxta af verðbréfum á tekjuáætlun sína (sem hefði haft í för með sér að helmingur þeirra reiknaðist sem tekjur maka hans) eða að sjá til þess helmingur af þessum tekjum yrði skráður hjá hvoru þeirra um sig.

Í staðfestingu á skilum á tekjuáætlun hafi sérstaklega verið tekið fram að ef um fjármagnstekjur sé að ræða birtist heildartala fyrir hjón og sambúðarfólk þar sem um sameiginlegar tekjur sé að ræða. Ef um maka á lífeyri sé að ræða verði greiðslur hans einnig endurreiknaðar.

Í tölvupóstsamskiptum í tengslum við umsókn kæranda hafi hann ítrekað óskað eftir upplýsingum um hver fjárhæð lífeyrisgreiðslna hans yrði miðað upphafstíma greiðslna og við tilteknar tekjutegundir, hann hafi auk þess fjallað um í hverjum tölvupósti eingöngu um hluta væntanlegra tekna hans á árinu.

Þann 12. ágúst 2021 hafi kæranda verið tilkynnt um leiðréttingu á tekjuáætlun í kjölfar þess að í ljós hafði komið að í staðgreiðsluskrá Skattsins hafi launatekjur hans á árinu verið hærri en gert hafði verið ráð fyrir í upprunalegri tekjuáætlun. Við þessa leiðréttingu hafi myndast krafa að fjárhæð 228.750 kr., þ.e. 156.809 kr. að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu, en innheimta hennar hafi beðið endurreiknings og uppgjörs vegna greiðslna ársins 2021.

Þar sem að fjármagnstekjur komi ekki fram í staðgreiðsluskrá RSK hafi ekki verið hægt að sjá að þær hafi verið skráðar of lágar í tekjuáætlunina og þess vegna hafi þær ekki verið leiðréttar á þessum tíma.

Með bréfi, dags. 19. maí 2022, hafi kæranda verið tilkynnt niðurstaða endurreiknings og uppgjörs tekjutengdra greiðslna ársins 2021. Niðurstaðan hafi verið skuld að fjárhæð 656.874 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu, þar sem heildargreiðslur til kæranda á árinu 2021 hafi numið hærri upphæð en hann hafi átti rétt á samkvæmt endanlegum upplýsingum skattyfirvalda um tekjur kæranda á árinu 2021 í skattframtali ársins 2022. Þennan mismun megi að næstum öllu leyti rekja til vanáætlunar fjármagnstekna. Á skattframtali hafi komið fram að sameiginlegar fjármagnstekjur kæranda og maka hans hafi verið 7.596.131 kr. á árinu 2021 en aðeins hafði verið gert ráð fyrir 4.450.000 kr. á tekjuáætlun ársins. Fjármagnstekjur kæranda og maka hans hafi þannig reynst vera 3.146.131 kr. hærri í uppgjörinu en gert hafði verið ráð fyrir í tekjuáætluninni. Að öðru leyti hafi eini mismunurinn á tekjuáætlun kæranda og skattframtali falist í því að hann hafi á tekjuáætlun gert ráð fyrir 1.200.000 kr. í lífeyrissjóðstekjur á árinu en á skattframtali reyndust þær hafa verið 1.201.078 kr. eða 1.078 kr. hærri.

Niðurstaða endurreiknings tekjutengdra bóta ársins 2021 hafi verið sú að kærandi hafi fengið 2.250.831 kr. greitt á árinu, þ.e. 2.022.081 kr. og til viðbótar 228.750 kr. vegna leiðréttrar tekjuáætlunar 12. ágúst 2021, en hann hefði átt að fá greitt 1.292.592 kr. Þessi mismunur hafi leitt til ofgreiðslu að fjárhæð 656.874 kr. að teknu tilliti til 229.424 kr. endurgreiddrar staðgreiðslu.

Kærandi hafi sótt um niðurfellingu ofgreiðslukröfu með umsókn, dags. 23. júní 2022, sem hafi verið synjað með bréfi, dags. 24. ágúst 2022, með vísan til þess að skilyrði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um alveg sérstakar aðstæður hafi ekki verið talin vera fyrir hendi. Ákvörðunin hafi verið rökstudd með bréfi, dags. 29. september 2022.

Með tölvupósti kæranda 10. nóvember 2022 hafi hann spurst fyrir um svar við athugasemdum sem hann hefði sent í fyrstu viku október sem hann sagðist ekki hafa fengið og hvort hann muni fá svar. Ekki verði séð að athugasemdir þessar hafi borist Tryggingastofnun en í tilefni af þessum tölvupósti hafi honum á hinn bóginn verið sent almennt móttökubréf vegna andmæla, dags. 10. nóvember 2022. Með tölvupósti 11. nóvember 2022 hafi kærandi spurst fyrir um hvað það þýddi, hvort farið yrði aftur yfir málið og hafi þar væntanlega verið að vísa í móttökubréfið. Kæranda hafi ekki verið send önnur svör við þessum erindum.

Með tölvupósti 26. janúar 2023 hafi kærandi óskað eftir upplýsingum um mál sitt og honum hafi verið svarað með tölvupósti 2. febrúar 2023 þess efnis að ekki sé hægt að sjá að athugasemdir hafi borist frá honum og að Tryggingastofnun líti svo á að erindinu hafi verið svarað og fullrökstutt. Honum hafi verið bent á kæruheimild sem komið hafi fram í bréfi vegna rökstuðnings, dags. 29. september 2022.

Synjun umsóknar kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu, dags. 24. ágúst 2022, hafi verið kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála, dags. 2. febrúar 2023.

Við afgreiðslu á beiðni kæranda um niðurfellingu hafi, ásamt fyrirliggjandi gögnum, meðal annars verið skoðað ástæða ofgreiðslunnar, upplýsingar frá skattyfirvöldum um tekjur og eignir, að viðbættum þeim upplýsingum sem aflað hafi verið úr tölvukerfi stofnunarinnar um fjárhag og félagslega stöðu kæranda.

Í 55. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um innheimtu ofgreiddra bóta. Ákvæðið sé ekki heimildarákvæði um innheimtu heldur sé lögð sú skylda á Tryggingastofnun að innheimta ofgreiddar bætur. Tryggingastofnun sé ekki heimilt að horfa fram hjá tekjum sem birtist á framtali bótaþega, eins og ítrekað hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd og hafi einnig verið staðfest fyrir dómstólum. Ákvæði 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 sé undanþáguheimild og sem slíkt skuli skýra það þröngt. Í þessu ákvæði felist að við ákvörðun um hvort fella eigi niður kröfu eigi að fara fram mat, annars vegar á fjárhagslegum og félagslegum aðstæðum umsækjanda, með tilliti til getu hans til að endurgreiða skuldina, og hins vegar á því hvort hann hafi verið í góðri trú um greiðslurétt sinn þegar hann hafi tekið við hinum ofgreiddu bótum. Aðstæður þurfi að vera sérstakar svo að undanþáguheimild 11. gr. reglugerðarinnar eigi við.

Umræddar kröfur hafi orðið til við endurreikning tekjuársins 2021. Ekki sé deilt um að krafan sé réttmæt. Tryggingastofnun greiði lífeyri á grundvelli tekjuáætlunar vegna tekna viðkomandi árs. Eins og meðfylgjandi gögn beri með sér sé ljóst að ástæða ofgreiðslunnar hafi verið röng tekjuáætlun. Í þessu tilfelli hafi helst verið um að ræða vanáætlun á fjármagnstekjum. Lífeyrisþegi beri ábyrgð á því að slík tekjuáætlun endurspegli árstekjur og beri að breyta áætluninni ef svo sé ekki, sbr. þágildandi 1. mgr. 39. gr. laganna.

Engar breytingar hafi verið gerðar á upprunalegri tekjuáætlun frá 18. apríl 2021 af kæranda. Þrátt fyrir það telji Tryggingastofnun að kærandi hafi verið í góðri trú í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 þar sem hann virðist hafa talið að hann hafi gefið vexti af verðbréfum rétt upp. Það leiði eitt og sér aftur á móti ekki sjálfkrafa til þess að krafan sé felld niður heldur þurfi að meta aðstæður kæranda heildstætt með hliðsjón af öllum þeim atriðum sem tilgreind séu í 11. gr. reglugerðarinnar.

Í umsókn kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu komi fram að ástæða beiðninnar sé mistök starfsmanna Tryggingastofnunar. Hvað varði fjárhagslegar aðstæður hafi meðaltekjur kæranda árið 2021 samkvæmt staðgreiðsluskrá verið 697.666 kr. á mánuði og sameiginlegar eignir þeirra hjóna í banka, verðbréfum og hlutabréfum hafi verið 15.536.713 kr. Samkvæmt þessum upplýsingum hafi Tryggingastofnun talið að fjárhagslegar aðstæður kæranda ekki vera slíkar að geta kæranda til endurgreiðslu væri ekki til staðar. Einnig hafi verið horft til þess hvernig krafan sé tilkomin eins og áður hafi verið greint frá.

Tryggingastofnun hafi þó talið rétt að koma til móts við kæranda með því að dreifa eftirstöðvum kröfunnar á 48 mánuði frá 1. september 2022 til 1. september 2026, svo mánaðarleg greiðslubyrði kæranda af kröfunni væri sem minnst, en að jafnaði sé gert ráð fyrir að kröfur séu greiddar upp á 12 mánuðum, sbr. 3. mgr. 55. gr. laga um almannatryggingar. Í dag standi krafan í 480.105 kr. og greiði kærandi 13.685 kr. á mánuði.

Með hliðsjón af framangreindu telji Tryggingastofnun að geta kæranda til endurgreiðslu eftirstöðva krafna sé fyrir hendi.

Að öllu framangreindu virtu sé það niðurstaða Tryggingastofnunar að ákvörðun um synjun á niðurfellingu ofgreiðslu, sem hafi myndast við endurreikning og uppgjörs tekjutengdra greiðslna kæranda á árinu 2021, hafi verið rétt ákvörðun, enda hafi hún verið byggð á fyrirliggjandi gögnum, faglegum sjónarmiðum sem og í samræmi við þær kröfur sem gerðar séu samkvæmt gildandi lögum og reglum.

Tryggingastofnun fari því fram á að umdeild ákvörðun stofnunarinnar frá 24. ágúst 2022 verði staðfest af nefndinni.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 24. ágúst 2022, um synjun á beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta ársins 2021.

Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, sbr. 5. gr. laga nr. 85/2015 um úrskurðarnefnd velferðarmála, skal kæra til úrskurðarnefndar velferðarmála vera skrifleg og skal hún borin fram innan þriggja mánaða frá því að aðila máls var tilkynnt um ákvörðun. Í 5. mgr. 7. gr. laga um úrskurðarnefnd velferðarmála er vísað til þess að um málsmeðferð, sem ekki er kveðið á um í lögunum, fari samkvæmt ákvæðum stjórnsýslulaga og ákvæðum laga sem málskotsréttur til nefndarinnar byggist á hverju sinni. Í 3. mgr. 27. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er kveðið á um það að þegar aðili fari fram á rökstuðning fyrir stjórnvaldsákvörðun, sbr. 1. mgr. 21. gr. laganna, hefjist kærufrestur ekki fyrr en rökstuðningur hafi verið tilkynntur honum.

Hin kærða ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins er dagsett 24. ágúst 2022 og rökstuðningur var veittur með bréfi, dags. 29. september 2022. Kærufrestur samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga um almannatryggingar var því liðinn þegar kæra barst nefndinni 2. febrúar 2023.

Í 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 segir:

„Hafi kæra borist að liðnum kærufresti skal vísa henni frá nema:

1. afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr, eða
2. veigamiklar ástæður mæla með því að kæran verði tekin til meðferðar.

Kæru skal þó ekki sinnt ef meira en ár er liðið frá því að ákvörðun var tilkynnt aðila.“

Með vísan til þessa ákvæðis er nauðsynlegt að taka til skoðunar hvort atvik séu með þeim hætti að afsakanlegt verði talið að kæran hafi borist að liðnum kærufresti eða hvort veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til meðferðar, en ákvæðið mælir fyrir um skyldubundið mat stjórnvalds á því hvort atvik séu með þeim hætti að rétt sé að taka stjórnsýslukæru til efnislegrar meðferðar, þrátt fyrir að lögbundinn kærufrestur sé liðinn.

Samkvæmt gögnum málsins var kæranda í kjölfar athugasemda hans við ákvörðun stofnunarinnar sent bréf, dags. 10. nóvember 2022, þar sem fram kom að móttekin hefði verið beiðni kæranda um niðurfellingu ofgreiddra bóta og að afgreiðslutími erindisins gæti tekið átta vikur. Með tölvupósti sama dag spurði kærandi Tryggingastofnun hvort farið yrði þá yfir málið frá upphafi. Ekkert svar barst frá Tryggingastofnun. Með tölvupósti 26. janúar 2023 spurði kærandi Tryggingastofnun um stöðu málsins og í kjölfarið var hann upplýstur um að Tryggingastofnun liti svo á erindinu hefði verið svarað og fullrökstutt 29. september 2022. Úrskurðarnefnin telur að ráða megi af framangreindu að kærandi hafi talið að mál hans væri enn í vinnslu hjá Tryggingastofnun þangað til stofnunin upplýsti hann um að svo væri ekki í lok janúar 2023. Úrskurðarnefndin telur því afsakanlegt að kæran hafi ekki borist fyrr, sbr. 1. tölul. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Verður málið því tekið til efnislegrar meðferðar.

Samkvæmt þágildandi 39. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar er greiðsluþega skylt að veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru svo að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og endurskoðun þeirra. Þá er greiðsluþega einnig skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur. Tryggingastofnun er heimilt, að fengnu samþykki viðkomandi, að afla nauðsynlegra upplýsinga um tekjur umsækjanda og greiðsluþega hjá skattyfirvöldum og fleirum, sbr. þágildandi 40. gr. laga um almannatryggingar.

Í þágildandi 16. gr. laga um almannatryggingar er kveðið á um tekjutengingu lífeyristrygginga og hvernig Tryggingastofnun ríkisins skuli standa að útreikningi bóta. Í þágildandi 7. mgr. 16. gr. laganna segir að eftir að endanlegar upplýsingar um tekjur bótagreiðsluárs liggi fyrir við álagningu skattyfirvalda á opinberum gjöldum, skuli Tryggingastofnun endurreikna bótafjárhæðir á grundvelli tekna samkvæmt greininni.

Kærandi fékk greiddan ellilífeyri allt árið 2021. Tryggingastofnun tilkynnti kæranda um endurreikning og uppgjör á tekjutengdum greiðslum ársins 2021 með bréfi, dags. 19. maí 2022. Niðurstaða endurreikningsins var sú að bætur til hans hefðu verið ofgreiddar, samtals að fjárhæð 656.874 kr., að teknu tilliti til endurgreiddrar staðgreiðslu skatta. Af gögnum málsins verður ráðið að endurgreiðslukröfuna megi rekja til þess að atvinnutekjur, fjármagnstekjur og lífeyrissjóðstekjur voru ekki í samræmi við tekjuáætlun ársins.

Tryggingastofnun ber lögum samkvæmt að endurreikna bótafjárhæðir bótagreiðsluárs eftir að álagning skattyfirvalda á opinberum gjöldum hefur farið fram, sbr. fyrrgreinda þágildandi 7. mgr. 16. gr. laga um almannatryggingar. Þá er meginreglan sú að stofnuninni beri að innheimta ofgreiddar bætur, sbr. þágildandi 55. gr. laganna. Í 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 um útreikning, endurreikning og uppgjör tekjutengdra bóta og vistunarframlags er hins vegar að finna heimild til undanþágu frá endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta. Ákvæðið hljóðar svo:

„Þrátt fyrir að endurreikningur samkvæmt III. kafla leiði í ljós að bætur hafi verið ofgreiddar er heimilt að falla frá endurkröfu að fullu eða að hluta ef alveg sérstakar aðstæður eru fyrir hendi. Skal þá einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort hann var í góðri trú um greiðslurétt sinn. Sama gildir um dánarbú eftir því sem við á.“

Framangreind 11. gr. reglugerðarinnar heimilar undanþágu frá endurgreiðslukröfu, að uppfylltum tilteknum skilyrðum. Aðstæður verða að vera sérstakar. Við mat á því hvort aðstæður séu sérstakar skal einkum litið til fjárhagslegra og félagslegra aðstæðna bótaþega og þess hvort bótaþegi hafi verið í góðri trú þegar hann tók við hinum ofgreiddu bótum. Tryggingastofnun ríkisins hefur hafnað því að heimild tilvitnaðs reglugerðarákvæðis eigi við í tilviki kæranda.

Í máli þessu lýtur ágreiningurinn að synjun Tryggingastofnunar ríkisins á beiðni kæranda um niðurfellingu á endurgreiðslukröfu sem hafði myndast vegna ofgreiddra bóta ársins 2021.

Úrskurðarnefnd velferðarmála lítur til þess við úrlausn þessa máls að greiðslur ellilífeyris frá Tryggingastofnun ríkisins sæta tekjuskerðingu og eru bótaþegar upplýstir um tekjutenginguna við upphaf lífeyristöku. Þá er bótaþegum gert að upplýsa um tekjur sínar á bótagreiðsluári í tekjuáætlun hvers árs. Eins og áður greinir gerir þágildandi 39. gr. laga um almannatryggingar ráð fyrir að það komi í hlut þess aðila, sem bætur þiggur frá Tryggingastofnun, að upplýsa réttilega um tekjur sem kunna að falla til á bótagreiðsluári. Þannig hvílir sú ábyrgð á bótaþega að tekjuáætlun sé rétt. Í greinargerð Tryggingastofnunar kemur fram að stofnunin fallist á að kærandi hafi verið í góðri trú í skilningi 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009 þar sem hann virðist hafa talið að hann hefði gefið vexti af verðbréfum rétt upp. Að mati úrskurðarnefndar velferðarmála leiðir það eitt og sér aftur á móti ekki sjálfkrafa til þess að krafan sé felld niður heldur þurfi að meta aðstæður kæranda heildstætt með hliðsjón af öllum þeim atriðum sem tilgreind eru í 11. gr. reglugerðarinnar.

Kemur þá til skoðunar hvort fjárhagslegar og félagslegar aðstæður kæranda gefi tilefni til niðurfellingar. Meðaltekjur kæranda á árinu 2021 voru samkvæmt staðgreiðsluskrá 697.666 kr. á mánuði og meðaltekjur hans voru 697.083 kr. á mánuði á árinu 2022. Jafnframt lítur úrskurðarnefndin til þess að Tryggingastofnun hefur dreift eftirstöðvum kröfunnar á 48 mánuði í stað þess að kærandi þurfi að endurgreiða ofgreiðslukröfuna á 12 mánuðum eins og meginreglan er samkvæmt þágildandi 3. mgr. 55. gr. laga um almannatryggingar. Mánaðarleg greiðslubyrði af kröfunni nemur því 13.685 kr. Með hliðsjón af þessu telur úrskurðarnefndin að geta til endurgreiðslu sé fyrir hendi. Einnig lítur nefndin til þess að samkvæmt meginreglu 55. gr. laga um almannatryggingar skal Tryggingastofnun innheimta ofgreiddar bætur og ber að túlka undantekningu frá þeirri meginreglu þröngt samkvæmt almennum lögskýringarsjónarmiðum. Að framangreindu virtu er það mat úrskurðarnefndar velferðarmála að ekki sé tilefni til niðurfellingar endurgreiðslukröfunnar á grundvelli 11. gr. reglugerðar nr. 598/2009.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 24. ágúst 2022 um að synja umsókn kæranda um niðurfellingu endurgreiðslukröfu vegna ofgreiddra bóta er því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn A, um niðurfellingu ofgreiðslukröfu, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir