Tillögur að efldri jafnréttislöggjöf

Í tilefni af því að 30 ár voru liðin frá því að jafnréttislög tóku gildi skipaði félagsmálaráðherra sumarið 2006 þverpólitíska nefnd undir forystu Guðrúnar Erlendsdóttur, fyrrverandi hæstaréttardómara, til að endurskoða efni laga nr. 96/2000 um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla.

Nefndin hefur lokið störfum og skilað lagafrumvarpi sem er ætlað að stuðla frekar að jafnrétti kynjanna. Í lagafrumvarpinu eru lagðar til umtalsverðar breytingar þar sem skilvirkni er aukin og úrræði efld.

„Við stöndum framarlega í alþjóðlegum samanburði hvað jafnrétti varðar,“ sagði Magnús Stefánsson félagsmálaráðherra á blaðamannafundi sem hann efndi til um jafnréttismál í Þjóðmenningarhúsinu í dag. „En við teljum að við þurfum að ná enn betri árangri og þessi niðurstaða nefndarinnar miðar að því. Við þurfum til að mynda að reyna að eyða kynbundnum launamun.“

Helstu nýmæli frumvarpsins

1. Lagt er til að Jafnréttisstofa fái heimild til að krefja opinberar stofnanir, sveitarfélög, atvinnurekendur og félagasamtök um allar upplýsingar sem nauðsynlegar eru vegna verkefna hennar og athugunar á einstökum málum. Verði upplýsingar ekki veittar er lagt til að heimilt sé að leggja á dagsektir. Ráðherra setur nánari ákvæði um sektargreiðslur í reglugerð.
2. Lagt er til að kærunefnd fái heimild til að kveða upp bindandi úrskurði.
3. Lögð eru til ýmis nýmæli að því er varðar málsmeðferð fyrir kærunefnd, svo sem um fresti til að kæra mál og kveða upp úrskurð. Einnig eru ákvæði um að nefndin geti ákveðið að fresta réttaráhrifum úrskurðar með nánar tilteknum skilyrðum og geti einnig ákveðið að sá sem kæra beinist gegn greiði kæranda kostnað við að hafa kæruna uppi og sé kæra bersýnilega tilefnislaus geti nefndin úrskurðað kæranda til að greiða málskostnað. Þá er lagt til að gjafsókn verði veitt kæranda sem unnið hefur mál fyrir kærunefnd jafnréttismála ef gagnaðili hefur höfðað mál til ógildingar úrskurðinum.
4. Lagt er til að fjölgað verði í Jafnréttisráði og að verkefni ráðsins verði ákveðin í þingsályktun um áætlun í jafnréttismálum sem félagsmálaráðherra leggur fyrir Alþingi. Þá er einnig lagt til að ráðið taki þátt í undirbúningi jafnréttisþings sem haldið verði á tveggja ára fresti.
5. Lagt er til að jafnréttisáætlunum fyrirtækja sem hafa 25 starfsmenn eða fleiri fylgi framkvæmdaáætlun um þau atriði sem vinna skal að til að ná fram jafnrétti kynjanna á vinnustaðnum. Þessar áætlanir skal endurskoða á þriggja ára fresti og gefa skýrslu til Jafnréttisstofu um framgang mála. Verði þessu ekki sinnt sé heimilt að leggja dagsektir á viðkomandi fyrirtæki en ráðherra setji nánari ákvæði um sektirnar í reglugerð.
6. Lagt er til að launamanni sé hvenær sem er heimilt að veita þriðja aðila upplýsingar um laun eða önnur starfskjör sín.
7. Lagt er til að menntamálaráðherra ráði jafnréttisráðgjafa sem fylgi eftir ákvæðum 21. gr. frumvarpsins um menntun og skólastarf og veiti ráðgjöf í jafnréttismálum.
8. Að því er varðar tilnefningar í nefndir, ráð og stjórnir á vegum ríkis og sveitarfélaga er lagt til að skylt sé að tilnefna bæði karl og konu og skipunaraðili gæti þess að hlutfall hvors kyns verði sem jafnast og ekki minna en 40% (þriðjungur í þriggja manna nefndum).
9. Lagt er til að taka skuli mið af menntun, starfsreynslu, sérþekkingu eða öðrum sérstökum hæfileikum sem krafa er gerð um í viðkomandi starf samkvæmt lögum eða reglugerðum eða telja verði annars að komi að gagni í starfinu þegar meta skal hvort ákvæði 26. og 27. gr. frumvarpsins hafi verið brotin.
10. Lagt er til að jafnréttisumsögn fylgi öllum stjórnarfrumvörpum á Alþingi. Þetta er gott dæmi um kynjasamþættingu í verki.

Launamunur hverfi

Guðrún Erlendsdóttir, nefndarformaður, sagðist á blaðamannafundinum vera ánægð með þá samstöðu sem einkenndi nefndarstarfið og vonast til að niðurstöður hennar verði til að eyða kynbundnum launamun innan tíðar.

„Þessi munur er 15,7 prósent,“ sagði Guðrún Erlendsdóttir. „Ég vona að hann verði horfinn innan tíu ára.“

Umboð nefndarinnar til endurskoðunar laganna var rúmt, en lögð var áhersla á samráð við samtök á vinnumarkaði, Kvenréttindafélag Íslands og aðra aðila sem láta sig jafnréttismál varða. Við gerð frumvarpsins hafði nefndin sérstaklega til hliðsjónar lög og skipan jafnréttismála annars staðar á Norðurlöndum. 

Frumvarpið verður lagt fyrir á næsta þingi en fer á næstunni í opið umsagnarferli á heimasíðu félagsmálaráðuneytisins. 

Nefndina um endurskoðun jafnréttislaga skipuðu Guðrún Erlendsdóttir, fyrrverandi hæstaréttardómari, Margrét María Sigurðardóttir, framkvæmdastjóri Jafnréttisstofu, tilnefnd af Jafnréttisstofu, Bjarni Benediktsson alþingismaður, tilnefndur af þingflokki Sjálfstæðisflokksins, Bryndís Bjarnarson nemi, tilnefnd af þingflokki Framsóknarflokksins, Daníel Helgason húsasmiður, tilnefndur af þingflokki Frjálslynda flokksins, Mörður Árnason alþingismaður, tilnefndur af þingflokki Samfylkingarinnar, og Valgerður H. Bjarnadóttir ráðgjafi, tilnefnd af þingflokki Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs. Starfsmenn nefndarinnar voru Bjarnheiður Gautadóttir og Guðrún Erna Hreiðarsdóttir, lögfræðingar í félagsmálaráðuneytinu.

Aukin frjósemi

Ingólfur V. Gíslason, sérfræðingur á Jafnréttisstofu, tók þátt í blaðamannafundinum og greindi frá niðurstöðum rannsóknar um fæðingarorlof feðra hér á landi og öðrum verkefnum á því sviði. Hann benti á að þátttaka feðra í fæðingarorlofi næmi um 90 prósentum og vafalaust væru fleiri feður en nokkru sinni áður virkir við umönnun lítilla barna sinna. 

„Lögin um fæðingarorlofsgreiðslur hafa ljóslega aukið frjósemi og Ísland og Tyrkland eru nú einu ríkin í Evrópu þar sem frjósemi dugar til viðhalds þjóðarinnar,“ sagði Ingólfur V. Gíslason. “Að öllum líkindum stafar þetta fyrst og fremst af tekjutengingu greiðslna og því mun betri fjárhagslegri stöðu barnafjölskyldna en áður.“

Niðurstaða nefndar um endurskoðun jafnréttislaga

Skýrsla um fæðingar- og foreldraorlof á Íslandi