Mál nr. 207/2021 - Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 207/2021

Föstudaginn 18. júní 2021

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 24. apríl 2021, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um greiðslur atvinnuleysisbóta hjá Vinnumálastofnun 1. júní 2020 og var umsókn hennar samþykkt 5. júní 2020. Í júlí 2020 kom í ljós að við úrvinnslu umsóknar kæranda hafði farist fyrir að kanna hvort kærandi hefði ótakmarkaða heimild til atvinnu á Íslandi. Við þá skoðun kom í ljós að kærandi hefði ekki ótakmarkaða heimild til að starfa hér á landi þar sem hún væri með tímabundið atvinnu- og dvalarleyfi. Í kjölfarið voru greiðslur til kæranda stöðvaðar og kæranda tilkynnt að hún hefði fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur í júní 2020. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, var kæranda tilkynnt að henni bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir júní 2020, að fjárhæð 227.819 kr.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 24. apríl 2021. Með bréfi, dags. 28. apríl 2021, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst með bréfi, dags. 27. maí 2021, og var hún send kæranda til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 31. maí 2021. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að í apríl 2020 hafi B lýst yfir gjaldþroti og sagt henni upp störfum. Starfsmenn B hafi verið sendir til stéttarfélags vegna ógreiddra launa og þar hafi kæranda verið ráðlagt að sækja um atvinnuleysisbætur. Á þeim tíma hafi kærandi ekki vitað að hún hafi ekki átt rétt á slíkum bótum vegna þjóðernis síns og Vinnumálastofnun hafi ekki synjað umsókn hennar. Umsókn kæranda um atvinnuleysisbætur hafi verið samþykkt og hún hafi þegið atvinnuleysisbætur.

Í júlí 2020 hafi kærandi fengið þær upplýsingar að hún ætti ekki að sækja áfram um atvinnuleysisbætur og hafi henni verið bent á að leita til félagsþjónustunnar. Kærandi vilji koma því á framfæri að í maí, júní og júlí 2020 hafi hún lifað á þeim atvinnuleysisbótum sem hún hafi fengið, að upphæð 245.019 kr. Í júlí og ágúst hafi hún aðeins fengið 157.551 kr. á mánuði. Kærandi hafi fengið starf frá september til nóvember en henni hafi þá aftur verið sagt upp sökum Covid-19 faraldursins og hafi hún því orðið atvinnulaus aftur. Frá desember 2020 til febrúar 2021 hafi kærandi þegið fjárhagsstuðning frá félagsþjónustunni að upphæð 136.104 kr. á mánuði. Í mars 2021 hafi kæranda verið synjað um fjárhagsstuðning hjá félagsþjónustunni þar sem fyrrum innkoma hennar hafi verið talin vera of há.

Covid-19 faraldurinn hafi valdið atvinnuleysi kæranda og hún hafi enga innkomu núna. Af þessari ástæðu geti kærandi ekki greitt ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Kærandi biðji um endurskoðun ákvörðunarinnar í ljósi erfiðrar stöðu sinnar og vonar til þess að skuld hennar verið felld niður. 

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að þann 26. mars 2020 og 13. maí 2020 hafi verið sótt um atvinnuleysisbætur fyrir kæranda samhliða minnkuðu starfshlutfalli vegna tímabundins samdráttar í rekstri vinnuveitanda í samræmi við bráðabirgðaákvæði í lögum nr. 54/2006. Bráðabirgðaákvæðin feli í sér að laun, sem greidd séu samhliða minnkuðu starfshlutfalli, komi til skerðingar á atvinnuleysisbótum samkvæmt sérgreindum reglum og greiðslur frá Vinnumálastofnun nemi tekjutengdum atvinnuleysisbótum í réttu hlutfalli við hið skerta starfshlutfall. Kærandi hafi þegið hlutabætur allt þar til vinnuveitandi kæranda hafi orðið gjaldþrota. Þann 13. maí 2020 hafi kærandi afskráð sig af hlutabótum.

Kærandi hafi sótt um atvinnuleysisbætur þann 1. júní 2020 og hafi umsókn kæranda verið samþykkt þann 5. júní 2020. Útreiknaður bótaréttur kæranda hafi verið 80%. Í júlí 2020 hafi komið í ljós að kærandi hafi ekki haft ótakmarkaða heimild til að ráða sig til starfa hérlendis. Í kjölfarið hafi greiðslur til kæranda verið stöðvaðar og samhliða hafi kærandi verið upplýst um að hún hefði fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur á tímabilinu 1. júní til 30. júní 2020, samtals að fjárhæð 227.819 kr.

Við úrvinnslu umsóknar kæranda og sökum anna hjá stofnuninni hafi stofnuninni láðst að kanna rétt kæranda til atvinnu- og dvalarleyfis hér á landi. Þegar í ljós hafi komið að kærandi hafi ekki átt rétt til atvinnuleysisbóta hafi kærandi fengið sent erindi þar sem fram hafi komið að kærandi hefði fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Kærandi hafi hins vegar ekki, vegna misstaka hjá stofnuninni, fengið sent ákvörðunarbréf þar sem fram hafi komið að umsókn kæranda hafi verið hafnað og þá á hvaða grundvelli. Stofnunin telji hins vegar að skuldamyndun kæranda sé réttmæt, enda hafi kærandi ekki átt rétt á atvinnuleysisbótum á þeim tíma er hún hafði þegið atvinnuleysisbætur.

Þann 16. apríl 2021 hafi kæranda verið sent innheimtubréf vegna ofgreiddra atvinnuleysisbóta fyrir júnímánuð 2020. Skorað hafi verið á kæranda að greiða skuld sína innan 30 daga. Tekið hafi verið fram í bréfinu að ef skuld væri ekki að fullu greidd innan 30 daga yrði málið sent Innheimtumiðstöðinni á Blönduósi til frekari innheimtu.

Vinnumálastofnun taki fram að einnig hafi myndast skuld vegna aprílmánaðar, samtals að fjárhæð 26.200 kr. Skuld vegna aprílmánaðar hafi verið felld niður, þ.e. skuld sem hafi myndast þegar kærandi hafi þegið atvinnuleysisbætur samhliða minnkuðu starfshlutfalli, 26.200 kr. Skuld kæranda nemi nú kr. 227.819, án álags.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir. Mál kæranda snúi að innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta og því að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði d-liðar 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar um að hafa heimild til að ráða sig til vinnu hér á landi án takmarkana. Í athugasemdum í greinargerð með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segi meðal annars um 13. gr. laganna að áfram verði gert skilyrði um ótakmarkaða heimild til að ráða sig til starfa hér á landi. Þar sé um að ræða íslenska ríkisborgara og þá sem hafi leyfi til að starfa á innlendum vinnumarkaði án takmarkana eða hafi verið undanþegnir kröfu um sérstök leyfi til að starfa hér samkvæmt íslenskum lögum.

Samkvæmt framangreindu séu það íslenskir ríkisborgarar og útlendingar sem hafi heimild til að ráða sig til vinnu án takmarkana hérlendis sem geti átt rétt til atvinnuleysisbóta á grundvelli laga um atvinnuleysistryggingar. Þeir sem séu undanþegnir kröfu um atvinnuleyfi geti einnig talist tryggðir samkvæmt lögunum. Það fari því eftir þeim lögum og reglum sem gildi hverju sinni um atvinnuréttindi útlendinga hvort útlendingur teljist hafa heimild til að ráða sig án takmarkana hér á landi í skilningi laga um atvinnuleysistryggingar.

Um atvinnuréttindi útlendinga sé fjallað í lögum nr. 97/2002 og reglugerð nr. 339/2005 um atvinnuréttindi útlendinga. Í 22. gr. laga nr. 97/2002 séu taldir upp þeir aðilar sem undanþegnir séu kröfu um atvinnuleyfi. Þeir séu ríkisborgarar í aðildarríkjum samningsins um Evrópska efnahagssvæðisins, útlendingar sem hafi verið íslenskir ríkisborgarar frá fæðingu en hafi misst ríkisborgararétt sinn, erlendir makar íslenskra ríkisborgara og börn þeirra, útlendingar í einkaþjónustu sendimanna erlendra ríkja, útlendingar sem hafi fengið dvalarleyfi á grundvelli alþjóðlegrar verndar eða hafi fengið útgefið ótímabundið dvalarleyfi. Á þeim tíma sem kærandi hafi þegið greiðslur atvinnuleysisbóta hafi hún hvorki verið undanþegin kröfu um atvinnuleyfi samkvæmt 22. gr. laganna né hafði hún fengið útgefið óbundið atvinnuleyfi á grundvelli 17. gr. laganna.

Umsókn kæranda hafi verið samþykkt fyrir mistök og hafi kærandi því fengið greiddar atvinnuleysisbætur vegna júnímánaðar. Um leið og í ljós hafi komið að kærandi hafi ekki uppfyllt skilyrði d- liðar 1. mgr. 13. gr. laga um atvinnuleysistryggingar og þar af leiðandi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur hafi myndast skuld við Atvinnuleysistryggingasjóð.

Eftirstöðvar skuldar kæranda nemi 227.819 kr. og krafa Vinnumálastofnunar um endurgreiðslu kæranda á ofgreiddum atvinnuleysisbótum á þeirri fjárhæð sé byggð á 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þar komi fram að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. en hann hafi átt rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann hafi ekki uppfyllt skilyrði laganna. Fella skuli niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er hafi leitt til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Samkvæmt framangreindu ákvæði sé mælt fyrir um heimild Vinnumálastofnunar til að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Í athugasemdum með 39. gr. frumvarps þess sem varð að lögum um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða þess að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur hafi með öðrum orðum ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið. Bendi Vinnumálastofnun á niðurstöðu úrskurðarnefndar atvinnuleysistrygginga og vinnumarkaðsaðgerða í máli nr. 49/2010. Jafnframt bendi Vinnumálastofnun á úrskurð nefndarinnar í máli nr. 86/2013 um að það sé á ábyrgð þess er fái greiddar atvinnuleysisbætur að tryggja að Vinnumálastofnun berist nauðsynlegar upplýsingar er geti haft áhrif á rétt hans til greiðslu atvinnuleysisbóta. Vert sé að taka fram að ekki sé krafist álags á skuld kæranda.

Það sé niðurstaða Vinnumálastofnunnar að rétt hafi verið staðið að ákvörðun stofnunarinnar um að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur líkt og kæranda hafi verið tilkynnt um með bréfi, dags. 16. apríl 2021.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að innheimta ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir júnímánuð 2020, að fjárhæð 227.819 kr., á þeirri forsendu að hún hafi ekki haft heimild til að ráða sig til vinnu hér á landi án takmarkana, sbr. d-lið 13. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar.

Í 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er fjallað um almenn skilyrði þess að vera tryggður samkvæmt lögunum. Eitt af þeim skilyrðum er að hafa heimild til að ráða sig til vinnu hér á landi án takmarkana, sbr. d-lið 1. mgr. 13. gr. Samkvæmt gögnum málsins var kærandi með tímabundið atvinnu- og dvalarleyfi hér á landi, fyrst hjá B. frá 21. ágúst 2019 til 7. júlí 2020, og svo hjá C frá 5. ágúst 2020 til 12. maí 2021. Kærandi var því með tímabundið atvinnuleyfi til starfa hér á landi á grundvelli 13. gr. laga nr. 97/2002 um atvinnuréttindi útlendinga. Skilyrði d-liðar 1. mgr. 13. gr. laga nr. 54/2006 um heimild til að ráða sig til vinnu hér á landi án takmarkana var því ekki uppfyllt í máli kæranda þegar hún sótti um atvinnuleysisbætur. Það liggur fyrir að Vinnumálastofnun láðist að kanna rétt kærandi til atvinnu- og dvalarleyfis hér á landi og því fékk hún greiddar atvinnuleysisbætur án þess að eiga rétt á þeim. Úrskurðarnefndin telur ástæðu til að brýna fyrir Vinnumálastofnun að leggja fullnægjandi mat á umsóknir áður en ákvörðun er tekin um hvort einstaklingur uppfylli skilyrði fyrir atvinnuleysistryggingum, enda miklir hagsmunir í húfi fyrir viðkomandi.

Í 39. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum, beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Samkvæmt 3. mgr. 39. gr. laganna er heimilt að skuldajafna ofgreiddum atvinnuleysisbótum á móti síðar tilkomnum atvinnuleysisbótum sama einstaklings en þó aldrei hærri fjárhæð en sem nemur 25% af síðarnefndu atvinnuleysisbótum í hverjum mánuði. Í athugasemdum með frumvarpi því er varð að lögum nr. 54/2006 segir meðal annars svo í skýringum við ákvæðið:

„Efni ákvæðisins felur í sér möguleika á leiðréttingu á fjárhæð tekjutengdra atvinnuleysisbóta eftir að þær hafa verið keyrðar saman við álagningu skattyfirvalda að því er varðar það viðmiðunartímabil sem lagt er til að verði haft til hliðsjónar við útreikningana. Er því gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun hafi heimildir til að leiðrétta fjárhæð atvinnuleysisbótanna til samræmis við álagningu skattyfirvalda. Er gert ráð fyrir að leiðréttingin geti átt sér stað nokkru eftir að bæturnar hafa verið greiddar eða þegar endanleg álagning skattyfirvalda liggur fyrir. Á sama hátt er jafnframt gert ráð fyrir að Vinnumálastofnun geti leiðrétt fjárhæð grunnatvinnuleysisbóta. Slíkt getur átt við þegar upplýsingar þær er liggja grunnatvinnuleysisbótum til grundvallar hafa verið rangar eða hinn tryggði ekki tilkynnt til Vinnumálastofnunar um að hann sé ekki lengur í atvinnuleit.

Þannig er gert ráð fyrir að hinn tryggði endurgreiði Atvinnuleysistryggingasjóði þær fjárhæðir sem ofgreiddar eru í þeim tilvikum er hann fékk hærri greiðslur úr sjóðnum en honum bar. Á þetta við um öll tilvik sem kunna að valda því að hinn tryggði hafi fengið ofgreitt úr Atvinnuleysistryggingasjóði.“

Samkvæmt framangreindu er ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga nr. 54/2006 fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur fyrir tímabil sem skilyrði laganna er ekki uppfyllt. Í máli þessu hefur ekkert álag verið lagt á skuld kæranda og því er ekki ágreiningur um það atriði. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 16. apríl 2021, í máli A um innheimtu ofgreiddra atvinnuleysisbóta, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir