Afkoma ríkissjóðs fyrstu átta mánuði ársins 2000. Greinargerð 22. september 2000

	1998	1999	2000
Tekjur.................................................................	105.694	121.748	134.279
Gjöld...................................................................	106.370	114.451	129.115
Tekjur umfram gjöld.......................................	- 676	7.297	5.165
Lánveitingar. nettó..........................................	1.714	- 302	- 2.046
Hreinn lánsfjárjöfnuður.................................	1.038	6.995	3.119
Afborganir lána................................................	- 17.348	- 18.324	- 28.469
Innanlands.......................................................	- 7.572	- 8.653	-14.979
Erlendis............................................................	- 9.776	- 9.671	-13.490
Lánsfjárþörf brúttó..........................................	- 16.310	- 11.329	- 25.350
Lántökur...........................................................	17.434	9.915	24.973
Innanlands.......................................................	18.626	811	2.983
Erlendis............................................................	- 1.192	9.104	21.990
Greiðsluafkoma ríkissjóðs.............................	1.124	- 1.414	- 377

Við samanburð á mánaðarlegum afkomutölum ríkissjóðs er rétt að hafa í huga að tekjur ríkissjóðs sveiflast mjög mikið milli mánaða, eða sem nemur að jafnaði um 5 milljörðum króna. Þessi þróun, sem einnig kemur fram í afkomutölunum, endurspeglar fyrst og fremst skil á virðisaukaskatti sem fara fram annan hvern mánuð.

Tekjur
Heildartekjur ríkissjóðs fyrstu átta mánuði ársins námu 134,3 milljörðum króna, samanborið við 121,7 milljarða á sama tíma í fyrra og 105,7 milljarða árið 1998. Hækkunin frá fyrra ári nemur 10,3%, samanborið við 15,2% árið áður. Breyting skatttekna milli ára er svipuð, en þær hækka um 11% fyrstu átta mánuði þessa árs, samanborið við 16,3% hækkun í fyrra. Minni tekjuaukning á þessu ári samanborið við síðastliðið ár er ákveðin vísbending um að þenslan í efnahagslífinu sé í rénun.

				Aukning	í %
	1998	1999	2000	1999	2000
Skatttekjur í heild..................................	97.017	112.798	125.217	16,3%	11,0%
Skattar á tekjur og hagnað..................	24.496	29.473	34.952	20,3%	18,6%
Tekjuskattur einstaklinga.....................	19.262	22.396	25.645	16,3%	14,5%
Tekjuskattur lögaðila...........................	2.662	4.051	4.901	52,2%	21,0%
Aðrir skattar á tekjur og hagnað...........	2.572	3.025	4.405	17,6%	45,6%
Tryggingagjöld....................................	10.363	11.481	12.540	10,8%	9,2%
Eignarskattar.........................................	4.837	5.212	5.845	7,8%	12,1%
Skattar á vöru og þjónustu..................	57.097	66.346	71.674	16,2%	8,0%
Virðisaukaskattur.................................	34.811	41.178	45.512	18,3%	10,5%
Aðrir óbeinir skattar.............................	22.285	25.168	26.162	12,9%	3,9%
þar af: Vörugjöld af ökutækjum..........	3.184	4.159	3.689	30,6%	-11,3%
Vörugjöld af bensíni................	4.575	4.686	5.199	2,4%	10,9%
Þungaskattur...........................	2.453	2.859	3.294	16,6%	15,2%
Áfengisgj. og hagn. ÁTVR......	5.075	5.502	5.816	8,4%	5,7%
Aðrir skattar..........................................	225	285	207	26,7%	-27,2%
Aðrar tekjur.............................................	8.677	8.950	9.062	3,1%	1,3%
Tekjur alls...............................................	105.694	121.748	134.279	15,2%	10,3%

Nær alla tekjuaukninguna á þessu ári, sem nemur um 12S milljarði króna, má rekja til aukinna skatttekna. Þetta á við um tekjuskatt einstaklinga og lögaðila sem og aðra skatta á tekjur og hagnað, svo sem fjármagnstekjuskatt. Tekjuskattur einstaklinga skilar 3,2 milljörðum króna meiri tekjum á fyrstu átta mánuðum þessa árs en á sama tímabili í fyrra og tekjuskattur lögaðila tæplega 900 m.kr. meiri tekjum. Fjármagnstekjuskattur skilar einnig mun meiri tekjum en í fyrra, 55%, sem rekja má til mjög aukinna umsvifa á fjármagnsmarkaði, sérstaklega til hækkandi hlutabréfaverðs.

Almennir veltuskattar hækka mun minna í ár en á síðasta ári. Í heild nemur hækkunin 8% milli ára, samanborið við 16,2% hækkun í fyrra. Þetta svarar til 2-3% aukningar að raungildi það sem af er þessu ári miðað við sama tímabil í fyrra. Þetta eru mikil umskipti frá þróuninni á sama tíma fyrir ári, þegar raunaukning veltuskatta var 13-14%. Þetta endurspeglar minnkandi eftirspurn í efnahagslífinu á þessu ári, enda hefur kaupmáttur launa á þessu tímabili aukist mun minna en á sama tímabili í fyrra. Þessi þróun kemur glöggt fram í virðisaukaskatti, en hann skilar um 10S% meiri tekjum fyrstu átta mánuði þessa árs en í fyrra, samanborið við 18% aukningu milli áranna 1998-1999. Hækkun annarra veltuskatta er enn minni, tæplega 4%, samanborið við 13% í fyrra.

Athyglisvert er að sjá hvernig einstakir veltuskattar hafa breyst milli ára. Þannig jukust vörugjaldstekjur af ökutækjum um meira en 30% í fyrra en lækka á fyrstu átta mánuðum þessa árs um 11%. Þetta endurspeglar fyrst og fremst minni bílainnflutning á þessu ári, en einnig kann að gæta áhrifa frá lækkun vörugjalds síðastliðið vor.

Vörugjaldstekjur af bensíni hækka um 10,9% í ár, en hækkuðu á sama tíma í fyrra aðeins um 2S%. Þetta kann við fyrstu sýn að koma nokkuð spánskt fyrir sjónir. Álagningu almenns vörugjalds á bensín var breytt í októberlok í fyrra til lækkunar, úr hlutfallslegu gjaldi af innflutningsverði í fast krónugjald á hvern lítra. Þetta var gert í því skyni að draga úr áhrifum hækkandi heimsmarkaðsverðs á bensíni á söluverð hér heima. Hækkunin milli ára stafar af því að á fyrstu átta mánuðunum í fyrra var bensínverð enn tiltölulega lágt og innheimta vörugjalds því lág á þeim tíma. Verðið hækkaði eftir því sem á árið leið og vörugjaldið hækkaði hlutfallslega mikið þar til því var breytt. Áhrif breyttrar álagningar bensíngjalds koma glöggt fram í því að tekjur ríkissjóðs af bensíngjaldi hefðu verið nálægt 1 milljarði króna hærri miðað við heilt ár samkvæmt eldri tilhögun. Aukin innheimta bensíngjalds á þessu ári endurspeglar einnig aukna bensínsölu í takt við vaxandi bifreiðaeign landsmanna. Þungaskattur hækkar hins vegar álíka og áður, 15% í ár og 16% í fyrra, annars vegar vegna fjölgunar dísilbifreiða og hins vegar betri innheimtu þungaskatts. Þá er athyglisvert að tekjur af áfengisgjaldi og hagnaður ÁTVR vex mun hægar en aðrir tekjustofnar, um tæp 6% í ár og rúm 8% í fyrra.Aðrar tekjur, svo sem arðgreiðslur, vaxtatekjur og hagnaður af sölu eigna, hafa lítið breyst. Þær nema um 9 milljörðum króna það sem af er árs en voru tæplega það fyrir ári.

Gjöld
Heildarútgjöld ríkissjóðs námu um 129,1 milljarði króna á fyrstu sjö mánuðum ársins og hækka um 14,7 milljarða, eða 12,8%, frá sama tíma í fyrra. Tæpan þriðjung þessarar hækkunar, eða 4,3 milljarða, má rekja til aukinna vaxtagreiðslna, fyrst og fremst vegna sérstakrar forinnlausnar spariskírteina á þessu ári. Útgjaldahækkunin, án vaxta, nemur um 9,8% milli ára, sem er heldur hærra en sem nemur almennum verðlagshækkunum og hækkun launavísitölu á sama tíma.

Útgjöld til almennra mála, en þar falla undir æðsta stjórn ríkisins, dómgæsla, löggæsla o.fl., hækka um 15% milli ára. Gætir þar meðal annars áhrifa sérstaks úrskurðar um launahækkun lögreglumanna, auk tímabundins kostnaðar vegna sérstakra verkefna forsætisráðuneytis. Greiðslur til utanríkisþjónustunnar standa nánast í stað milli ára þrátt fyrir aukinn rekstrarkostnað, þar sem á móti vegur lækkun stofnkostnaðar.

Rúm 60% af útgjöldum ríkisins það sem af er árinu, eða 79 milljarðar króna, runnu til ýmissa félagsmála, svo sem mennta-, menningar-, heilbrigðis- og tryggingamála. Útgjöld til þessa málaflokks hækka í heild um 8% milli ára, en frávik hjá einstaka málefnum eru veruleg. Þannig hækka greiðslur til sjúkrahúsþjónustu um 12S% á meðan að greiðslur ýmissa tilfærslna s.s. almannatrygginga hækka aðeins um rúm 6%. Bætur hækka í samræmi við launaþróun, en á móti vega áhrif tekjutengingar bóta og lægra atvinnuleysi. Atvinnuleysi er um 1S% það sem af er árinu á móti rúmum 2% á sama tíma í fyrra.

				Breyting	milli ára, %
	1998	1999	2000	1998-1999	1999-2000
Almenn mál.......................................	11.363	12.614	14.552	11,0%	15,4%
Almenn stjórn...................................	5.474	6.199	7.470	13,2%	20,5%
Dómgæsla og löggæsla......................	4.171	4.530	5.174	8,6%	14,2%
Utanríkisþjónusta.............................	1.718	1.885	1.909	9,7%	1,2%
Félagsmál...........................................	67.555	73.221	79.357	8,4%	8,4%
Þar af: Mennta- og menningarmál........	12.675	13.708	14.827	8,1%	8,2%
Heilbrigðismál..........................	19.486	22.180	24.950	13,8%	12,5%
Almannatryggingamál..............	27.260	29.089	30.888	6,7%	6,2%
. Húsnæðis- fél. og vinnumál......	6.592	6.528	6.772	- 1,0%	3,7%
Atvinnumál........................................	15.412	16.335	17.183	6,0%	5,2%
Þar af: Landbúnaðarmál.......................	5.917	5.878	6.022	-0,7%	2,5%
Samgöngumál............................	7.205	7.626	8.213	5,8%	7,7%
Vaxtagjöld..........................................	9.237	8.618	12.948	-6,7%	50,2%
Önnur útgjöld...................................	2.803	3.664	5.074	30,7%	38,5%
Gjöld alls............................................	106.370	114.451	129.115	7,6%	12,8%

Útgjöld til atvinnumála hækka um rúm 5% og þar munar mestu um framlög til vegamála sem hækka um 7,7%. Aðrar breytingar eru lægri. Veigamestu útgjaldaliðirnir fylgja forsendum sem fram koma í vegaáætlun og búvörusamningi.

Vaxtagreiðslur hækka sem fyrr segir um 4,3 milljarða króna milli ára og verulega umfram forsendur fjárlaga sem skýrist að mestu af forinnlausn spariskírteina á þessu ári. Innlausnin kemur fram sem hækkun á greiðslugrunni, en fyrirframgreiðsla vaxta með þessum hætti skilar sér í minni vaxtagreiðslum síðar.

Önnur útgjöld hækka um 1,4 milljarða króna, sem skýrist að mestu af breyttri bókhaldsmeðferð vegna uppbóta á lífeyri sem geiddar eru til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins.

Lánahreyfingar
Lánveitingar ríkissjóðs, nettó, taka til greiðslna vegna veittra lána, sölu hlutabréfa og hreyfinga á viðskiptareikningum. Innheimtar afborganir umfram ný veitt lán námu 1,2 milljörðum króna sem er helmingi lægra en á sama tíma í fyrra. Verulega hefur dregið úr lánveitingum ríkissjóðs á undanförnum árum. Greiðslur af almennum viðskiptareikningum námu 4,5 milljörðum og greiðslur til Lífeyrissjóðs starfsmanna ríkisins vegna lífeyrisskuldbindinga ríkissjóðs nema alls 4 milljörðum króna. Á móti þessu vegur að innborganir í upphafi þessa árs vegna sölu viðskiptabanka á síðasta ári námu um 5S milljarði króna.

Afborganir lána ríkissjóðs námu 28,5 milljörðum króna, eða 10,1 milljarði meira en á sama tíma í fyrra. Þar ber hæst forinnlausn spariskírteina, sem nam tæpum 9 milljörðum króna, en það er um tvöfalt meira en í fyrra. Var uppkaupum beint að fjórum flokkum spariskírteina sem eru ekki nægilega seljanlegir á eftirmarkaði. Afborganir erlendra lána námu 13,5 milljörðum króna, 4 milljörðum minna en í fyrra.

Lántökur ríkisins námu um 25 milljörðum króna, en það er rúmlega 15 milljörðum meira en á sama tíma í fyrra. Í febrúar sl. gaf ríkissjóður út skuldabréf til sjö ára að fjárhæð 200 milljónir evra og nam andvirði þeirra 14S milljarði króna sem var notað til endurgreiðslu erlendra lána. Útgáfa ríkisvíxla innanlands var S milljarði lægri en innlausn, samanborið við 2 milljarða króna lækkun á sama tíma í fyrra.