Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 666/2024

Miðvikudaginn 5. mars 2025

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 18. desember 2024, kærði B lögfræðingur, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 7. nóvember 2024 um að synja umsókn kæranda um heimilisuppbót.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um heimilisuppbót með umsókn, dags. 12. ágúst 2024. Með ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 7. nóvember 2024, var umsókn kæranda synjað með þeim rökum að hún njóti fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu. Með tölvupósti 8. nóvember 2024 var óskað eftir rökstuðningi og var sú beiðni ítrekuð með tölvupósti 22. nóvember 2024. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 2. desember 2024, var vísað í rökstuðning í bréfi, dags. 7. nóvember 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 18. desember 2024. Með bréfi, dags. 2. janúar 2025, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 10. janúar 2025, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 14. janúar 2025. Með bréfi, dags. 28. janúar 2025, bárust athugasemdir frá umboðsmanni kæranda og voru þær sendar Tryggingastofnun ríkisins til kynningar með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.   

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að aðalkrafa kæranda sé sú að felld verði úr gildi ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 7. nóvember 2024, um að synja umsókn hennar um heimilisuppbót og að umsókn um heimilisuppbót, dags. 1. mars 2021 eða síðar, verði samþykkt. Til vara sé krafist að ákvörðun Tryggingastofnunar, dags. 11. september 2024, um að synja umsókn kæranda um heimilisuppbót verið felld úr gildi og stofnuninni verði gert að taka umsókn kæranda til meðferðar á ný.

Samkvæmt gögnum málsins hafi kærandi sótt um heimilisuppbót hjá Tryggingastofnun með umsókn, dags. 1. mars 2021. Með bréfi stofnunarinnar, dags. 10. mars 2021, hafi henni verið bent á að það vanti húsaleigusamning til að hægt væri að meta skilyrði fyrir greiðslum heimilisuppbótar. Kærandi hafi einnig sótt um heimilisuppbót með umsókn, dags. 20. desember 2023, og með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 19. mars 2024, hafi kæranda verið bent á að gögn vanti vegna umsóknarinnar. Í bréfinu hafi meðal annars komið fram:

„Samkvæmt þjóðskrá er lögheimili þitt ótilgreint. Því þarf að berast staðfesting opinbers starfsmanns, t.d. læknis, prests, félagsráðgjafa eða starfsmanns félagsþjónustu sveitarfélagsins þar sem segir m.a.:

- hvar þú raunverulega býrð,

- um að þú sér ein/einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli við aðra,

- Ef þú ert leigjandi þarf að skila inn afriti af leigusamningi.“

Félagsráðgjafi hjá ÖBÍ réttindasamtökum (ÖBÍ) hafi sent skriflega staðfestingu, dags. 20 júní 2024, um búsetu kæranda. Þar komi fram staðfesting á því að kærandi búi ein í hjólhýsi með skráningarnúmer X, sem hún hafi keypt 27. júní 2020. Hún hafi búið í hjólhýsinu frá kaupdegi og sé ein um heimilisrekstur án þess að njóta hagræðis af sambýli við aðra.

Kærandi hafi einnig sótt um heimilisuppbót með umsókn, dags. 12. ágúst 2024. Í bréfi Tryggingastofnunar, dags. 20. ágúst 2024, komi fram að samkvæmt upplýsingum frá kæranda búi hún ein í hjólhýsi. Í bréfinu hafi einnig komið fram að svo hægt sé að afgreiða erindið þurfi að liggja fyrir upplýsingar um hvar hjólhýsið sé staðsett og hvort það sé veitt þjónusta þar sem það sé staðsett. Með þjónustu sé átt við hvort aðgangur sé að sameiginlegu eldhúsi og baðaðstöðu. Auk þess hafi komið fram að hafi verið gerður leigusamningur vegna aðstöðu þurfi að skila honum. Með bréfi ráðgjafa ÖBÍ, dags. 6. september 2024, hafi verið upplýst að hjólhýsið væri staðsett við C. Hjólhýsið væri eign kæranda og því ekki um leigusamning að ræða og að í hjólhýsinu væri bæði salernis- og eldunaraðstaða. Gerð hafi verið athugasemd við langan málsmeðferðartíma af hálfu stofnunarinnar og að kærandi hafi ekki verið upplýst um á hvaða grundvelli hafi verið óskað framlagningar umbeðinna gagna.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 7. nóvember 2024, hafi umsókn kæranda um heimilisuppbót verið synjað. Bréfið sé svohljóðandi:

„Samkvæmt upplýsingum úr bréfi frá félagsráðgjafa, dags. 05.09.2024, ert þú búsett í hjólhýsi sem er staðsett við C. Í hjólhýsinu sé bæði salernis- og eldunaraðstaða.

Haft var samband við D til að óska eftir upplýsingum um aðstæður og leigugrundvöll á C, þar sem um er að ræða svæði sem útvegað er af borginni. Fram kom í upplýsingum frá D að íbúar á svæðinu hafi aðgang að snyrtingu, þvottavél og rafmagni fyrir sín hýsi og að íbúar greiði aðeins fyrir rafmagnsnotkun sína eftir mæli. Ekki sé greidd leiga fyrir afnot af svæðinu.

Samkvæmt 8. gr. laga um félagslega aðstoð er heimilt [er] að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem býr einn og er einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað. TR telur að samkvæmt framangreindu sé um að ræða fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu þar sem um er að ræða sameiginlegan aðgang að snyrtingu og þvottavél, jafnvel þótt einnig sé aðstaða inni í hjólhýsi.“

Í bréfinu hafi verið vakin athygli á rétti kæranda til að óska eftir frekari rökstuðningi. Með tölvupósti 8. nóvember 2024 hafi ráðgjafi hjá ÖBÍ, fyrir hönd kæranda, óskað eftir nánari rökstuðningi, og beiðnin hafi verið ítrekuð með tölvupósti 22. nóvember 2024. Með bréfi, dags. 2. desember 2024, hafi verið vísað til bréfs, dags. 7. nóvember 2024, þar sem Tryggingastofnun hafi talið að fullnægjandi rökstuðning væri að finna. Beðist hafi verið velvirðingar á því að láðst hafi að taka út texta þar sem komið hafi fram að hægt væri að óska eftir nánari rökstuðningi. Bent hafi verið á að heimilt væri að kæra ákvörðunina til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Aðalkrafa kæranda sé sú að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að umsókn hennar um heimilisuppbót verði samþykkt. Byggt sé á því að kærandi uppfylli skilyrði 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð um heimilisuppbót og að Tryggingastofnun hafi borið skylda til að samþykkja umsókn hennar. Réttur til heimilisuppbótar sé byggður á ákvæðum 8. gr. laga um félagslega aðstoð. Samkvæmt 1. mgr. sé heimilt að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem búi einn og sé einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

Ástæða synjunar Tryggingastofnunar sé fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu þar sem um sé að ræða sameiginlegan aðgang að snyrtingu og þvottavél. Kæranda þyki ljóst að það hafi verið að vísa til þess að hjólhýsi kæranda væri staðsett að C þar sem afnot af tiltekinni aðstöðu standi til boða.

Túlkun Tryggingastofnunar á ákvæðinu sé mótmælt. Af orðalagi 1. mgr. 8. gr. laganna þyki kæranda ljóst að ákvæðið eigi við um þá aðstöðu þegar umsækjandi um heimilisuppbót njóti fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum með öðrum einstaklingum sem búi í sama húsnæði. Eins og ítrekað hafi verið upplýst og sé óumdeilt í málinu búi kærandi ein í hjólhýsinu. Kærandi njóti ekki fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað. Í bréfi Tryggingastofnunar hafi ekki verið útskýrt hver það sé sem stofnunin telji að kærandi hafi sambýli eða samlög með um húsnæðisaðstöðu. Sé átt við aðra ótengda einstaklinga sem á einhverjum tíma hafi hjólhýsi á C eða þann aðila sem bjóði upp á þá aðstöðu sem Tryggingastofnun hafi vísað til, þyki kæranda ljóst að slíkir aðilar geti ekki fallið undir skilgreiningu 8. gr. laganna

Kærandi fái ekki séð hvernig Tryggingastofnun geti litið svo á að þjónusta sem standi til boða þeim sem á einhverjum tíma hafi haft hjólhýsi á C geti talist fela í sér fjárhagslegt hagræði samkvæmt 8. gr. laga um félagslega aðstoð. Margskonar þjónusta standi fólki til boða sem búi í íbúðum og í annars konar búsetu. Til dæmis megi benda á að í fjölmörgum fjölbýlishúsum á Íslandi sé sameiginleg þvottahús með fullbúinni aðstöðu. Kærandi kannist ekki við að aðgengi að slíkri aðstöðu geti verið grundvöllur fyrir synjun á umsókn um heimilisuppbót. Upplýst hafi verið að salernis og eldunaraðstaða sé í hjólhýsi kæranda. Það að kæranda hafi staðið til boða að nýta sér þá aðstöðu sem Tryggingastofnun hafi vísað til geti að mati kæranda ekki jafngilt fjárhagslegu hagræði samkvæmt 8. gr. laganna. Tryggingastofnun virðist líta svo á að hvaða aðstaða sem er, óháð því hve mikil eða lítil hún sé, sé nóg til að teljast vera fjárhagslegt hagræði sem geti verið grundvöllur synjunar á umsókn samkvæmt 8. gr. laganna. Tryggingastofnun virðist því byggja niðurstöðu sína á því formsatriði að afnot af tiltekinni aðstöðu standi til boða.

Vísað sé til nýlegs dóms Hæstaréttar í máli nr. 30/2023, dags. 6. mars 2024. Kærandi telji að túlkun hennar á 8. gr. laganna fái stoð í dómnum. Í dómnum segi meðal annars:

„Lagafyrirmæli um félagslega aðstoð samkvæmt lögum nr. 99/2007, þar á meðal um heimilisuppbót sem hér er til umfjöllunar, fela á hinn bóginn í sér að heimilt er að veita lífeyrisþega slíka uppbót að ákveðnum skilyrðum uppfylltum samkvæmt 8. gr. laganna sem lúta að fjölskylduhögum og heimilisaðstæðum hvers og eins umsækjanda og er þörf hans fyrir aðstoð metin út frá því. Í máli þessu greinir aðila á um skýringu stefnda á hugtökum í framangreindum lögum og lagaskilyrðum fyrir greiðslu slíkrar heimilisuppbótar og þá hvort þörfin fyrir aðstoð skuli metin á grundvelli tilgreindra formskilyrða eða efnislegra aðstæðna. (37)

Til að heimilt sé að greiða heimilisuppbót samkvæmt 8. gr. laganna þarf að vera um að ræða einhleypan lífeyrisþega sem býr einn eða er einn um heimilisrekstur. Samkvæmt ákvæðinu telst lífeyrisþegi ekki þurfa slíka uppbót njóti hann fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað. Með þessu er ekki gerð krafa um tiltekin fjölskyldutengsl en meta á í hverju og einu tilviki hvort umsækjandi njóti góðs af því að aðrir leggi eitthvað til reksturs heimilis eða húsnæðis. (38)

[..]

Að framangreindu virtu og að teknu tilliti til markmiðs með greiðslu heimilisuppbótar eins og það verður skýrt í ljósi fyrirmæla 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar verður að túlka 8. gr. laga nr. 99/2007 með þeim hætti að þar sé að finna efnisleg lagaskilyrði um raunverulega félagslega og fjárhagslega stöðu lífeyrisþega og hvort hann er í reynd einn um heimilisrekstur.(43)“

Kærandi telji að túlkun Hæstaréttar á 8. gr. laganna sýni að túlkun Tryggingastofnunar standist ekki. Í ákvæðinu sé vísað til þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum með öðrum einstaklingum sem búi í sama húsnæði.

Kærandi telji að mat Tryggingastofnunar á stöðu hennar samkvæmt 8. gr. laga um félagslega aðstoð hafi verið í andstöðu við 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar og 45. gr. laga um almannatryggingar. Líkt og komist hafi verið að í fyrrnefndum dómi Hæstaréttar í máli nr. 30/2023 hafi Tryggingastofnun borið að leggja heildstætt mat á stöðu kæranda á þörf hennar fyrir heimilisuppbót og að það hafi ekki nægt að vísa til tiltekinna formsatriða. Sem fyrr segi hafi stofnunin vísað til þess að kæranda hafi staðið til boða að nýta sér aðgang að snyrtingu og þvottavél þar sem hjólhýsi hennar hafi verið staðsett á C. Að mati kæranda feli tilvísun til þess ekki í sér heildarmat á stöðu hennar og þörf fyrir heimilisuppbót.

Vegna þeirrar staðreyndar að kærandi búi í hjólhýsi geti hún ekki uppfyllt skilyrði laga um að skrá búsetu sína. Af þeirri ástæðu sé lögheimili hennar samkvæmt þjóðskrá ótilgreint. Að mati kæranda geri Tryggingastofnun aðrar og meira íþyngjandi kröfur til hennar hvað varði skilyrði 8. gr. laga um félagslega aðstoð en þeirra sem hafi skráða búsetu. Að mati kæranda felist í því brot á jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar. Að mati kæranda væri nær að horfa til þess við heildstætt mat á stöðu hennar og þörf fyrir félagslega aðstoð að vegna áskorana við að tryggja framfærslu sína hafi hún farið þá leið að búa í hjólhýsi fremur en á húsnæðismarkaði.

Að öllu framangreindu virtu sé á því byggt að kærandi uppfylli skilyrði 8. gr. laga um félagslega aðstoð og að Tryggingastofnun hafi borið skylda til að samþykkja umsókna hennar um heimilisuppbót. Ítrekuð sé krafa kæranda um að kærð ákvörðun verði felld úr gildi og umsókn hennar um heimilisuppbót verði samþykkt.

Kærandi krefjist þess að samþykkt verði umsókn hennar um heimilisuppbót frá 1. mars 2021 eða síðar. Ef ekki verði samþykkt að miða umsókn kæranda við 1. mars 2021 verði þá umsókn kæranda, dags. 20. desember 2023, samþykkt. Verði það ekki samþykkti sé þess krafist að miðað verði umsókn kæranda frá 12. ágúst 2024. Kærandi telji að þær kröfur sem Tryggingastofnun hafi gert til umsóknar hennar hafi skort lagastoð og að stofnunin hafi brugðist leiðbeiningarskyldu sinni allt frá 1. mars 2021 eins og rakið verði hér á eftir.

Varakrafa kæranda sé sú að ákvörðun Tryggingastofnunar verði felld úr gildi og að stofnuninni verði gert að taka mál kæranda til meðferðar á ný. Krafan sé byggð á því að verulegir annmarkar hafi verið á meðferð stofnunarinnar á umsókn kæranda.

Að mati kæranda hafi Tryggingastofnun gerst brotleg við rannsóknarreglur 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 46. gr. laga um almannatryggingar. Eins greint hafi verið frá hafi Tryggingastofnun ekki framkvæmt heildstætt mat á stöðu kæranda og þörf hennar fyrir heimilisuppbót. Vísað sé til fyrrnefnds dóms Hæstaréttar nr. 30/2024, þar segi meðal annars:

„Stefndi hefur ekki á neinu stigi máls vefengt frásögn áfrýjanda um að samvistarslit hafi orðið árið 2015 og hún hafi verið ein um heimilisrekstur á því tímabili sem umsókn laut að. Stefndi og síðar úrskurðarnefnd velferðarmála létu á hinn bóginn hjá líða að taka tillit til gagna, kynna sér frekar aðstæður og hagi áfrýjanda eða skoða stöðu hennar heildstætt svo sem skylt var samkvæmt þágildandi 37. gr. laga nr. 100/2007 við mat á þörf hennar fyrir heimilisuppbót. Ber einnig að skoða þá skyldu í ljósi lögskýringargagna með þessu ákvæði þar sem tekið er fram að markmið þess sé einkum að fyrirbyggja að umsækjandi fari á mis við réttindi sem hann gæti átt tilkall til. Var meðferð á máli áfrýjanda af þessum ástæðum í andstöðu við þágildandi 37. og 38. gr. laga nr. 100/2007 svo og rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga. (45)“

Að mati kæranda sé því samskonar annmarki og í málinu sem dómurinn varði.

Það sé mat kæranda að Tryggingastofnu hafi ekki uppfyllt leiðbeiningarskyldu 7. gr. stjórnsýslulaga og 45. gr. laga um almannatryggingar. Samkvæmt 45. gr. laga um almannatryggingar hvíli aukin leiðbeiningarskylda á stofnuninni um að skoða heildstætt stöðu og réttindi umsækjenda og greiðsluþega. Vísað sé til fyrrnefnds dóms Hæstaréttar.

Einnig sé vísað til þess að stofnunin hafi ítrekað sent kröfur um framlagningu gagna á óljósum lagagrundvelli í stað að gefa kæranda skýrar leiðbeiningar. Undir meðferð málsins hafi kærandi ítrekað verið beðin um afrit af leigusamningi þegar Tryggingstofnun hafi mátt vera ljóst í öndverðu að hún sé sjálf eigandi hjólhýsisins sem hún búi í. Þá hafi kröfur stofnunarinnar verið breytilegar frá einum tíma til annars. Með bréfi, dags. 20. ágúst 2024, hafi kærandi verið krafin upplýsinga um hvar hjólhýsið væri staðsett og hvort aðgangur væri að sameiginlegu eldhúsi og baðaðstöðu. Þegar stofnunin hafi synjað kæranda með bréfi, dags. 7. nóvember 2024, hafi það hins vegar verið gert með vísan til þess að henni stæði til boða að nýta sér snyrtingu og þvottavél. Kæranda þyki stofnunin því hafa gert óljósar og handahófskenndar kröfur til kæranda í stað þess að gefa skýrar leiðbeiningar.

Það sé mat kæranda að Tryggingastofnun hafi gerst brotleg við málshraðareglu 9. gr. stjórnsýslulaga. Eins áður hafi verið rakið hafi kærandi reynt frá árinu 2021 að fá afgreidda umsókn um heimilisuppbót en hafi fyrst með bréfi, dags. 7. nóvember 2024, fengið formlega ákvörðun frá Tryggingastofnun. Hún hafi ætíð lagt fram þau gögn sem henni hafi verið unnt og eigi sér stoð í 8. gr. laga um félagslega aðstoð. Kærandi telji málshraðareglu hafa verið brotna óháð því hvaða dagsetningu umsóknar miðað yrði við. Til að mynda hafi liðið um þrír mánuðir frá því að umsókn kæranda hafi verið skráð 20. desember 2023 þar til að Tryggingastofnun hafi sent henni bréf vegna umsóknarinnar, dags. 19. mars 2024. Þá hafi liðið tæpur mánuður á milli þess sem kærandi hafi óskað eftir rökstuðningi fyrir synjun umsóknar þangað til að henni hafi borist svar í tölvupósti þess efnis að fullnægjandi rökstuðningur hefði komið fram í synjuninni, sbr. bréf Tryggingastofnunar, dags. 7. nóvember 2024.

Eins og greint hafi verið frá hafi kærandi óskað eftir rökstuðningi fyrir ákvörðun Tryggingastofnunar um að synja umsókn hennar. Í bréfi stofnunarinnar, dags. 7. nóvember 2024, segi orðrétt að ef óskað sé nánari rökstuðnings fyrir ákvörðuninni skuli það gert skriflega innan 14 daga frá móttöku hennar. Sem fyrr segi hafi kærandi óskað eftir rökstuðningi og hafi aðeins fengið þau svör að fullnægjandi rökstuðningur hefði komið fram í synjuninni. Gerð sé athugasemd við þessa framkvæmd og þyki hún óvönduð og handahófskennd. Auk þess telji kærandi að efni rökstuðningsins hafi verið áfátt. Samkvæmt 1. mgr. 22. gr. stjórnsýslulaga skuli í rökstuðningi vísað til þeirra réttarreglna sem ákvörðun stjórnvalds sé byggð á og að í honum skuli greint frá þeim meginsjónarmiðum sem ráðandi hafi verið við matið, að því marki sem ákvörðun hafi verið byggð á mati. Kærandi telji ákvörðun stofnunarinnar ekki hafa uppfyllt áskilnað ákvæðisins. Kærandi telji óljóst hvernig þær ástæður sem stofnunin hafi gefið fyrir synjuninni eigi sér stoð í 8. gr. laga um félagslega aðstoð og því hafi stofnuninni borið að greina mun skýrar og ítarlegar frá þeim rökum sem hafi búið að baki niðurstöðunni.

Það sé mat kæranda að með hinni kærðu ákvörðun hafi Tryggingastofnun gerst brotleg við jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Tryggingastofnun hafi byggt synjun umsóknar kæranda á því að afnot af tiltekinni aðstöðu hafi staðið til boða. Bent hafi verið á að margskonar þjónusta standi fólki til boða sem búi í íbúðum og í annars konar búsetu. Nefnt hafi verið sem dæmi að í fjölmörgum fjölbýlishúsum á Íslandi séu sameiginleg þvottahús með fullbúinni aðstöðu. Vegna þeirrar staðreyndar að kærandi búi í hjólhýsi geti hún ekki uppfyllt skilyrði laga um að skrá búsetu sína. Af þeirri ástæðu sé lögheimili hennar samkvæmt þjóðskrá ótilgreint. Að mati kæranda geri Tryggingastofnun aðrar og meira íþyngjandi kröfur til hennar hvað varði skilyrði 8. gr. laga um félagslega aðstoð en þeirra sem hafa skráða búsetu. Að mati kæranda felist jafnframt í því brot á jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar.

Það sé mat kæranda að ákvörðun Tryggingastofnunar sé ekki í samræmi við lögmætisreglu stjórnsýsluréttarins. Samkvæmt henni geti stjórnvöld almennt ekki tekið ákvarðanir sem séu íþyngjandi fyrir borgarana, nema hafa til þess heimild í lögum. Vísað sé til þess að undir meðferð málsins hafi kærandi verið krafin um staðfestingu opinbers starfsmanns varðandi búsetu. Kærandi fái ekki séð að krafan eigi sér stoð í lögum. Ítrekað sé að þær ástæður sem Tryggingastofnun hafi gefið fyrir synjun umsóknar kæranda eigi sér ekki stoð í 8. gr. laga um félagslega aðstoð. Þar sem leyst hafi verið úr umsókn kæranda á röngum lagagrundvelli beri að fella ákvörðunina úr gildi.

Að öllu framangreindu virtu sé á því byggt að fella beri hina kærðu ákvörðun úr gildi vegna annmarka á meðferð Tryggingastofnunar á umsókn kæranda. Ítrekuð sé varakrafa kæranda að ákvörðunin verði felld úr gildi og að stofnunin verði gert að taka umsóknina til meðferðar á ný.

Í athugasemdum umboðsmanns kæranda, dags. 28. janúar 2025, kemur fram að úrskurðir í málum nr. 435/2019 og nr. 436/2019, sem vísað hafi verið til í greinargerð Tryggingastofnunar, hafi að mati kæranda ekki fordæmisgefandi áhrif í þessu máli. Eftir birtingu úrskurðanna hafi fallið dómur Hæstaréttar í máli nr. 30/2023, dags. 6. mars 2024, sem hafi fordæmisgildi fyrir mál er varði umsóknir um heimilisuppbót og veiti mikilvæga leiðsögn um túlkun 8. gr. laga um félagslega aðstoð. Samkvæmt dómnum beri stjórnvöldum að framkvæma heildstætt mat á þörf umsækjenda fyrir heimilisuppbót í ljósi 1. mgr. 76. gr. stjórnarskrárinnar. Að mati kæranda hafi slíkt mat ekki verið framkvæmt í framangreindum úrskurðum. Af framangreindum ástæðum sé því jafnframt mótmælt sem haldið sé fram í greinargerð Tryggingastofnunar að dómur Hæstaréttar eigi ekki við í málinu. Þar utan séu aðstæður ólíkar í málunum tveimur og í máli kæranda þessa máls. Aðstaðan sem Tryggingastofnun hafi vísað til feli ekki í sér fjárhagslegt hagræði heldur standi hún til boða þeim sem á einhverjum tíma séu með hjólhýsi þar. Sú aðstaða sem vísað sé til í úrskurðum í málum nr. 435/2019 og 436/2019 hafi hins vegar verið veitt samkvæmt leigusamningi og sé mun margþættari og umfangsmeiri en sú aðstaða sem Tryggingastofnun hafi vísað til í máli kæranda. Þá hafi verið upplýst í máli kæranda að í hjólhýsi hennar sé eldunar- og baðaðstaða.

Í greinargerð Tryggingastofnunar segi m.a.: „Byggist synjun kæranda því ekki á því að kærandi sé skráður ótilgreindur í Þjóðskrá líkt og vísað er til í greinargerð kæranda“. Til leiðréttingar sé bent á að ekki hafi verið vísað til þess að synjunin hafi verið byggð á því að kærandi sé skráð ótilgreind í þjóðskrá. Hins vegar hafi kærandi meðal annars byggt á því að henni hafi verið mismunað með auknum kröfum vegna þess að hún sé skráð ótilgreind í húsnæði.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé ákvörðun stofnunarinnar, dags. 7. nóvember 2024, um að synja kæranda um heimilisuppbót.

Samkvæmt 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð sé heimilt að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem búi einn og sé einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

Í 7. gr. reglugerðar nr. 1200/2018 um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyri komi fram að einstaklingar sem séu skráðir með sama lögheimili og séu eldri en 18 ára teljast að jafnaði hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum hver við annan. Heimilisuppbót verði ekki greidd til aðila sem svo sé ástatt um sem hér segi:

„1. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af því að hafa sameiginlega aðstöðu varðandi fæði eða húsnæði, t.d. sambýli á vegum félagasamtaka, ríkis og sveitarfélaga.

2. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af sambýli við aðra aðila um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

3. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af því að leigja herbergi eða húsnæði með sameiginlegri eldunaraðstöðu með öðrum.“

Ef heimilismaður sé á aldrinum 18-25 ára og í námi eða starfsþjálfun skuli aðrir heimilismenn þó ekki teljast hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum við hann.

Samkvæmt 13. gr. laga um félagslega aðstoð segi að beita skuli IV. kafla A, V. og VI. kafla laga um almannatryggingar við framkvæmd laganna.

Málavextir séu þeir að kærandi hafi lagt fram umsókn um örorkulífeyri og heimilisuppbót, dags. 20. desember 2023, og hafi sótt um greiðslur frá og með 1. apríl 2024.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 19. mars 2024, hafi verið óskað eftir gögnum frá kæranda. Í bréfinu segi:

„Samkvæmt Þjóðskrá er lögheimili þitt ótilgreint. Því þarf að berast staðfesting opinbers starfsmanns, t.d. læknis, prests, félagsráðgjafa eða starfsmanns félagsþjónustu sveitarfélagsins þar sem fram kemur: hvar þú raunverulega býrð,  um að þú sért ein/einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli við aðra. Ef þú ert leigjandi þarf að skila inn afriti af leigusamningi.“

Með tölvupósti 22. mars 2024 hafi kærandi óskað eftir rökstuðningi fyrir bréfi Tryggingstofnunar og hafi ítrekað fyrirspurnina 19. apríl 2024. Erindinu hafi verið svarað með tölvupósti 3. maí 2024 þar sem beðist hafi verið velvirðingar á töfum á svari og jafnframt hafi eftirfarandi komið fram: 

„Þar sem lögheimili þitt er skráð ótilgreint er nauðsynlegt að fá þær upplýsingar sem beðið var um í bréfi dags. 19.03.2024. Í 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð segir að heimilt sé að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem býr einn og er einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.“

Þann 20. júní 2024 hafi félagsráðgjafi ÖBÍ sent staðfestingu til Tryggingstofnunar, þar sem staðfest hafi verið að kærandi búi ein í hjólhýsi sem hún hafi keypt 27. júní 2020. Í umræddri staðfestingu hafi jafnframt verið tilgreint að kærandi hafi verið búsett í hjólhýsinu frá kaupdegi. Þá komi einnig fram að kærandi sé ein um heimilisrekstur án þess að njóta hagræðis af sambýli við aðra.

Tryggingastofnun hafi staðfest með bréfi, dags. 15. júlí 2024, að staðfesting hafi borist um búsetu. Í bréfinu hafi verið óskað eftir að kærandi sendi inn umsókn um heimilisuppbót.

Kærandi hafi sótt á ný um um heimilisuppbót með umsókn, dags. 12. ágúst 2024, og hafi óskað eftir afturvirkum greiðslum frá og með 1. september 2022.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 20. ágúst 2024, hafi stofnunin kallað eftir frekari gögnum. Í bréfinu segi:

„Samkvæmt upplýsingum frá þér býrðu ein í hjólhýsi. Svo hægt sé að afgreiða erindi þitt þurfa að liggja fyrir upplýsingar um hvar hjólhýsi er staðsett og hvort það er veitt þjónusta þar sem það er staðsett. Með þjónustu er átt við hvort það sé aðgangur að sameiginlegu eldhúsi og baðaðstöðu. Ef gerður hefur verið leigusamningur vegna aðstöðu þarf að skila honum.“

Kærandi hafi með tölvupósti 28. ágúst 2024 óskað eftir upplýsingum um umsókn sína. Í tölvupóstinum segi :

„Þann 12.ágúst síðastliðinn fékk ég bréf þess efnis að umsóknin mín væri móttekin, sem ég sendi að ykkar beiðni með öllum gögnum sem óskað var eftir.  Það er skýrt tekið fram að séu öll gögn til staðar hoppi umsóknin yfir skref 2.  Hún hefur þó verið á skrefi 2 núna í rúma viku.

Hvenær má ég eiga von á að þessi umsókn verði afgreidd?“

Þann 6. september 2024, hafi stofnuninni borist bréf frá ÖBÍ, þar segi:

„Af framangreindu tilefni skal upplýst að hjólhýsið er nú staðsett við C. Staðsetning þess hefur þó takmarkaða þýðingu enda um hjólhýsi að ræða sem eðli máls samkvæmt er færanlegt. Staðsetning þess hverju sinni breytir ekki eðli þess sem heimili umsækjanda. Hjólhýsið er eign umsækjanda og því ekki um leigusamning að ræða. Í hjólhýsinu er bæði salernis- og eldunaraðstaða.

Meðferð þessarar umsóknar hefur dregist verulega vegna ítrekaðra gagnabeiðna TR. Þessum gagnabeiðnum hafa ekki fylgt leiðbeiningar um tilefni þeirra og grundvöll, sbr. 7. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Þess er óskað að umsóknin verði tekin til afgreiðslu án frekari tafa, sbr. 9. gr. sömu laga, og ákvörðun tilkynnt umsækjanda svo fljótt sem unnt er.

Telji TR þörf á að óska frekari gagna er þess vænst að slíkum gagnabeiðnum fylgi leiðbeiningar um lagagrundvöll þeirra og tilefni þannig að umsækjandi geti gætt hagsmuna sinna.“

Félagsráðgjafi ÖBÍ hafi með tölvupósti  21. október 2024 óskað eftir upplýsingum um stöðu umsóknar kæranda. Erindið hafi verið ítrekað með tölvupósti 6. nóvember 2024 og hafi verið vísað til þess að átta vikur væru liðnar frá því að umbeðin gögn hafi verið send til Tryggingastofnunar.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 7. nóvember 2024, hafi kæranda verið synjað um heimilisuppbót. Í bréfinu segi meðal annars:

„Umsókn þinni er synjað þar sem þú telst ekki uppfylla skilyrði 8. gr. laganna. Samkvæmt upplýsingum úr bréfi frá félagsráðgjafa, dags. 05.09.2024, ert þú búsett í hjólhýsi sem er staðsett við C. Í hjólhýsinu sé bæði salernis- og eldunaraðstaða.

Haft var samband við D til að óska eftir upplýsingum um aðstæður og leigugrundvöll á C, þar sem um er að ræða svæði sem útvegað er af borginni. Fram kom í upplýsingum frá D að íbúar á svæðinu hafi aðgang að snyrtingu, þvottavél og rafmagni fyrir sín hýsi og að íbúar greiði aðeins fyrir rafmagnsnotkun sína eftir mæli. Ekki sé greidd leiga fyrir afnot af svæðinu. Samkvæmt 8. gr. laga um félagslega aðstoð er heimilt er að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem býr einn og er einn um heimilisrekstur án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað. TR telur að samkvæmt framangreindu sé um að ræða fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu þar sem um er að ræða sameiginlegan aðgang að snyrtingu og þvottavél, jafnvel þótt einnig sé aðstaða inni í hjólhýsi.“

Meginágreiningsefni kærunnar lúti að synjun Tryggingstofnunar á greiðslum heimilisuppbótar til kæranda en ágreiningur snúi að því að hún hafi ekki verið talin uppfylla skilyrði í 8. gr. laga um félagslega aðstoð.

Fyrrnefnt ákvæði feli í sér heimild til að veita lífeyrisþega uppbót að ákveðnum skilyrðum uppfylltum sem lúti að fjölskylduhögum og heimilisaðstæðum hvers og eins umsækjanda og sé þörf hans fyrir aðstoð metin út frá því. Til að heimilt sé að greiða heimilisuppbót samkvæmt ákvæðinu þurfi að vera um að ræða einhleypan lífeyrisþega sem búi einn og sé einn um heimilisrekstur. Samkvæmt ákvæðinu teljist lífeyrisþegi ekki þurfa slíka uppbót njóti hann fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað. Tryggingastofnun þurfi því að meta hvert og eitt tilvik fyrir sig, n.t.t. efnisleg skilyrði um raunverulega félagslega og fjárhagslega stöðu lífeyrisþega og hvort hann sé í reynd einn um heimilisrekstur.

Kærandi sé búsett í hjólhýsi sínu og sé skráð með ótilgreinda búsetu samkvæmt þjóðskrá. Mál kæranda sé því sérstakt í ljósi þess að búseta kæranda sé í hjólhýsi og því hafi stofnunin þurft að kalla eftir gögnum til rannsóknar og skýringa frá kæranda og D. Í V. kafla laga um almannatryggingar séu ákvæði um leiðbeiningar- og rannsóknarskyldu Tryggingstofnunar í tengslum við málsmeðferð við ákvörðum um bótarétt.

Í 1. mgr. 45. gr. segi að Tryggingastofnun skuli kynna sér aðstæður umsækjenda og greiðsluþega og gera þeim grein fyrir rétti þeirra samkvæmt lögum þessum og öðrum lögum er stofnunin starfi eftir, reglugerðum settum á grundvelli laganna og starfsreglum stofnunarinnar. Við meðferð máls skuli staða og réttindi umsækjanda eða greiðsluþega skoðuð heildstætt. Þá skuli stofnunin leiðbeina umsækjanda um réttarstöðu hans, þau gögn sem þurfi að fylgja umsókn og um framhald málsins. Jafnframt skuli Tryggingastofnun sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun um bótarétt sé tekin, þ. á m. að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir. Málsmeðferð hafi tafist sökum þess hversu sérstakar aðstæður séu í tilviki kæranda. Tryggingastofnun telji þó rétt að biðjast velvirðingar á því að málsmeðferðin hafi ekki verið í samræmi við góða stjórnsýsluhætti, að mati stofnunarinnar eigi það þó ekki að hafa áhrif á efnislega niðurstöðu málsins. Mál þetta hafi einnig orðið til þess að verklag verði endurskoðað til að tryggja að málsmeðferð í málum sem þessum dragist ekki á langinn.

Samkvæmt gögnum málsins sé hjólhýsi kæranda í dag staðsett við C en hafi áður verið staðsett á E. Samkvæmt svörum frá D, dags. 27. október 2024, sé enginn leigusamningur í gildi við D, enda hafi staðsetning þessi átt að vera tímabundin samkvæmt borgaryfirvöldum. Íbúar á svæðinu hafi aðgang að snyrtingu, þvottavél og rafmagni fyrir hýsi sín og íbúar greiði fyrir rafmagnsnotkun sína eftir mæli en þurfi ekki að greiða sérstaklega fyrir aðstöðuna sem veitt sé á svæðinu. 

Tryggingastofnun hafi greitt heimilisuppbót til einstaklinga sem séu með lögheimili í tilteknu sveitarfélagi án tilgreinds heimilisfangs, ef lagður sé fram leigusamningur eða staðfesting á að umsækjandi sé eigandi að því húsnæði sem hann búi í (t.d. sumarbústaður eða atvinnuhúsnæði). Byggist synjun kæranda því ekki á því að kærandi sé skráð ótilgreind í þjóðskrá líkt og vísað hafi verið til í greinargerð kæranda.

Gerð hafi verið sú krafa að umsækjendur leggi fram staðfestingu frá opinberum starfsmanni þess sveitarfélags/borgar þar sem umsækjandi raunverulega búi, þar sem vottað sé að viðkomandi búi þar einn og sé einn um heimilisrekstur. Jafnframt sé kallað eftir staðfestingu á því hvenær umsækjandi hafi flutt á staðinn. Verklag þetta hafi verið staðfest af úrskurðarnefnd velferðarmála í máli nr. 373/2023. Telja verði að þetta verklag sé ekki íþyngjandi fyrir umsækjendur. Stofnuninni beri að rannsaka mál og þurfi staðfestingu á búsetu, enda sé skráning í tilviki kæranda ótilgreind í þjóðskrá og því hvorki óeðlilegt né íþyngjandi að kallað sé eftir ítarlegri upplýsingum og staðfestingu svo hægt sé að framfylgja lögum sem stofnunin starfi eftir, sbr. V. kafla laga um almannatryggingar.

Í greinargerð kæranda sé vísað til nýlegs dóms Hæstaréttar í máli nr. 30/2023. Tryggingastofnun telji dóminn ekki eiga við í málinu þar sem hann hafi fyrst og fremst varðað hvernig skýra bæri hugtakið einhleypur í samhengi við raunverulegar félags- og fjárhagslegar aðstæður lífeyrisþega, þegar umsækjendur geti ekki breytt formlegri skráningu í þjóðskrá vegna aðstæðna sem þeir geti ekki haft áhrif á. Ágreiningur þessa máls varði hins vegar fyrst og fremst hvort umsækjandi njóti fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um aðstöðu.

Ákvarðanir um að synja einstaklingum sem búa í hjólhýsum eða húsbílum hafi farið fyrir úrskurðarnefnd velferðarmála sem hafi staðfest þær. Í málum nr. 435/2019 og nr. 436/2019 hafi einstaklingar búið í hjólhýsum á tjaldsvæðinu í E , þar sem þeir hafi verið með leigusamning, en hafi verið skráðir með lögheimili óstaðsett í hús í póstnúmeri 101. Tryggingastofnun hafi synjað kærendum um heimilisuppbót á þeim grundvelli að ekki væri um að ræða búsetu í fasteign og að líkja mætti búsetunni við það að leigja herbergi með sameiginlegri aðstöðu með öðrum. Í leigusamningnum hafi komið fram að með leigu fylgi aðgengi að rafmagni, salerni, sturtu, eldhúsi og þvottaaðstöðu við þjónustuhús á tjaldsvæði. Niðurstaða úrskurðarnefndar í framangreindum málum hafi verið sú að ekki væri heimilt að synja um uppbót á þeim grundvelli að ekki væri um að ræða fasteign, þar sem hvorki væri tilgreint í 8. gr. laga um félagslega aðstoð né í reglugerð um heimilisuppbót nr. 1200/2018 að skilyrði fyrir greiðslu heimilisuppbótar væri það að umsækjandi þyrfti að vera búsettur í fasteign. Í umræddum málum hafi þó verið talið að kærendur nytu fjárhagslegs hagræðis af því að búa á tjaldsvæðinu með sameiginlega aðstöðu, sbr. 1. mgr. 8. gr. laga um félagslega aðstoð og 7. gr. reglugerðar nr. 1200/2018, og af þeim sökum hafi kærendur því ekki hafa verið taldir uppfylla skilyrði heimilisuppbótar. Forsendur kæranda í máli þessu séu sambærilegar og rakin hafi verið í framangreindum málum og ætti mál þetta því að fá sömu afgreiðslu, þ.e. að synja kæranda um heimilisuppbót, enda hafi kærandi sameiginlega aðstöðu með öðrum.

Í þessu máli sé kærandi skráð ótilgreind í þjóðskrá en samkvæmt gögnum málsins sé hún búsett í hjólhýsi sem staðsett sé í C. Kærandi geti haft fjárhagslegt hagræði af sambýli með öðrum þar sem kærandi hafi aðgang að sameiginlegri aðstöðu á C. 

Það sé því mat stofnunarinnar að kærandi uppfylli ekki skilyrði 8. gr. laga um félagslega aðstoð er varði heimilisuppbót. Á þeim grundvelli telji stofnunin að ákvörðun um að synja kæranda um greiðslur heimilisuppbótar sé rétt miðað við fyrirliggjandi gögn.

Tryggingastofnun fari því fram á staðfestingu ákvörðunar sinnar frá 7. nóvember 2024 um synjun á greiðslu heimilisuppbótar.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um greiðslur heimilisuppbótar.

Í 1. mgr. 8. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð, með síðari breytingum, segir að heimilt sé að greiða heimilisuppbót til einhleyps lífeyrisþega sem býr einn og sé einn um heimilisrekstur, án þess að njóta fjárhagslegs hagræðis af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.

Reglugerð um heimilisuppbót og uppbætur á lífeyri nr. 1200/2018, með síðari breytingum, var sett með stoð í 5. mgr. 9. gr., sbr. 2. mgr. 14. gr. laga um félagslega aðstoð. Í 7. gr. reglugerðarinnar eru skilyrði ákvæðisins nánar útfærð þar sem segir:

„Einstaklingar sem eru skráðir með sama lögheimili og eru eldri en 18 ára teljast að jafnaði hafa fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum hver við annan. Heimilisuppbót verður ekki greidd til aðila sem svo er ástatt um sem hér segir:

1. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af því að hafa sameiginlega aðstöðu varðandi fæði eða húsnæði, t.d. sambýli á vegum félagasamtaka, ríkis og sveitarfélaga.
2. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af sambýli við aðra aðila um húsnæðisaðstöðu eða fæðiskostnað.
3. Ef umsækjandi nýtur fjárhagslegs hagræðis af því að leigja herbergi eða húsnæði með sameiginlegri eldunaraðstöðu með öðrum.“

Samkvæmt 13. gr. laga um félagslega aðstoð skal beita IV. kafla A, V. og VI. kafla laga um almannatryggingar við framkvæmd laganna.

Í 46. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, með síðari breytingum, er fjallað um að Tryggingastofnun skuli sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun um bótarétt er tekin, þar á meðal að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir. Um upplýsingaskyldu umsækjenda og greiðsluþega gagnvart Tryggingastofnun ríkisins er fjallað um í 47. gr. laga um almannatryggingar. Þar segir að umsækjanda eða greiðsluþega sé rétt og skylt að taka þátt í meðferð máls, meðal annars með því að veita upplýsingar sem nauðsynlegar séu svo að unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt o.fl. í máli viðkomandi.

Til þess að eiga rétt á heimilisuppbót þurfa öll skilyrði 1. mgr. 8. gr. laga um félagslega aðstoð að vera uppfyllt. Umsókn kæranda frá 12. ágúst 2024 um heimilisuppbót var synjað á þeim grundvelli að hún hafi fjárhagslegt hagræði af sambýli eða samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu þar sem um væri að ræða sameiginlegan aðgang að snyrtingu og þvottavél, jafnvel þótt einnig væri aðstaða inni í hjólhýsinu.

Samkvæmt gögnum málsins er lögheimili kæranda skráð ótilgreint í þjóðskrá. Óumdeilt er að kærandi býr í hjólhýsinu sínu og að það er staðsett við C. Þá liggja fyrir upplýsingar í gögnum málsins um að íbúar á svæðinu hafi aðgang að snyrtingu, þvottavél og rafmagni fyrir hýsi sín og að þeir borgi fyrir rafmagnsnotkun sína en ekkert fyrir aðstöðuna að öðru leyti. Úrskurðarnefnd telur að þar sem kærandi hafi afnot af sameiginlegri aðstöðu  með öðrum og þurfi ekki að greiða fyrir það hafi hún fjárhagslegt hagræði af samlögum við aðra um húsnæðisaðstöðu, sbr. 1. mgr. 8. gr. laga um félagslega aðstoð og 1. tölul. 1. mgr. 7. gr. reglugerðar nr. 1200/2018. Með hliðsjón af framangreindu er það mat úrskurðarnefndar að kærandi uppfylli ekki skilyrði fyrir greiðslu heimilisuppbótar samkvæmt 8. gr. laga um félagslega aðstoð.

Kærandi gerir margvíslegar athugasemdir við málsmeðferð Tryggingastofnunar ríkisins. Meðal annars er byggt á því að Tryggingastofnun hafi brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 46. gr. laga um almannatryggingar með því að leggja ekki heildstætt mat á stöðu kæranda og þörf hennar fyrir heimilisuppbót. Þá er því haldið fram að stofnunin hafi ekki gætt að leiðbeiningarskyldu 7. gr. stjórnsýslulaga og 45. gr. laga um almannatryggingar með því að gera ítrekað kröfur um framlagningu gagna á óljósum lagagrundvelli í stað þess að gefa kæranda skýrar leiðbeiningar. Einnig er byggt á því að Tryggingastofnun hafi brotið gegn málshraðareglu 9. gr. stjórnsýslulaga og að rökstuðningi hafi verið áfátt, sbr. 1. mgr. 22. gr. stjórnsýslulaga. Jafnframt er því haldið fram að jafnræðisregla stjórnsýslulaga, sbr. einnig 65. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Íslands, hafi verið brotin þar sem gerðar séu meira íþyngjandi kröfur til kæranda en þeirra sem hafi skráða búsetu. Þá byggir kærandi á því  að lögmætisregla stjórnsýsluréttarins hafi verið brotin sökum þess að krafa Tryggingastofnunar um að kæranda bæri að leggja fram staðfestingu opinbers starfsmanns varðandi búsetu eigi sér ekki stoð í lögum.

Tryggingastofnun hefur fallist á að málsmeðferðartími í tilviki kæranda hafi ekki verið í samræmi við góða stjórnsýsluhætti en telur að það eigi ekki að hafa á efnislega niðurstöðu málsins.

Úrskurðarnefndin telur tilefni til að gera athugasemdir við gagnaöflun Tryggingastofnunar og leiðbeiningar að því leytinu til að langur tími leið á milli bréfa, auk þess sem stofnunin óskaði eftir nýrri umsókn um heimilisuppbót í júlí 2024 þegar slík umsókn lá þegar fyrir. Ljóst er að þegar umsækjendur eru ekki með skráð lögheimili í þjóðskrá getur verið þörf á frekari gagnaöflun til þess að upplýsa mál með fullnægjandi hætti, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga. Tryggingastofnun hefur farið þá leið að óska eftir staðfestingu frá opinberum starfsmanni um búsetu í slíkum tilvikum. Úrskurðarnefndin hefur ekki gert athugasemdir við þá framkvæmd en telur þó rétt að benda á að slík staðfesting er ekki fortakslaust skilyrði fyrir afgreiðslu umsóknar ef nægjanlegar upplýsingar liggja fyrir um búsetu umsækjanda. Slíkt þarf að meta sjálfstætt í hverju máli fyrir sig.

Úrskurðarnefndin telur að ekki verður annað ráðið af gögnum málsins en að Tryggingastofnun hafi lagt heildstætt mat á stöðu kæranda, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga og 46. gr. laga um almannatryggingar, og að í rökstuðningi fyrir ákvörðun hafi verið vísað til þeirra réttarreglna sem ákvörðun stofnunarinnar hafi verið byggð á auk þeirra meginsjónarmiða sem ráðandi hafi verið við matið, sbr. 1. mgr. 22. gr. stjórnsýslulaga. Að mati úrskurðarnefndar er ekkert sem gefur til kynna að kæranda hafi verið mismunað við úrlausn málsins, sbr. 11. gr. stjórnsýslulaga. Með hliðsjón af framangreindu telur úrskurðarnefndin ekki tilefni til að fella hina kærðu ákvörðun úr gildi vegna annmarka á meðferð málsins hjá Tryggingastofnun.

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja kæranda um heimilisuppbót er því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að synja umsókn A, um heimilisuppbót, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir