Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 174/2025

Miðvikudaginn 30. apríl 2025

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 17. mars 2025, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála afgreiðslu Tryggingastofnunar ríkisins frá 13. mars 2025 á umsókn hans um örorkulífeyri og tengdar greiðslur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um örorkulífeyri og tengdar greiðslur frá Tryggingastofnun ríkisins með umsókn 3. mars 2025. Með bréfi Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 13. mars 2025, var kærandi beðinn um að leggja fram ljósrit af útgefnu korti frá Útlendingastofnun sem staðfesti dvalarleyfi eftir 20. janúar 2025. Kærandi lagði ekki fram umbeðið gagn en vísað til þess að hann væri búinn að sækja um áframhaldandi dvalarleyfi. Í framangreindu bréfi Tryggingastofnunar segir að umbeðnum gögnum þurfi að skila innan 30 daga og berist þau ekki innan frestsins sé ekki hægt að afgreiða umsókn kæranda og frá þeim tíma verði henni vísað frá. Ekki verði tilkynnt sérstaklega um frávísun umsóknar kæranda heldur sé afgreiðslu hennar lokið með bréfinu ef gögnin berist ekki innan frestsins.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 17. mars 2025. Með bréfi, dags. 20. mars 2025, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með bréfi, dags. 26. mars 2025, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dagsettu sama dag. Efnislegar athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að kærandi hafi sótt um endurnýjun örorku en hann hafi verið beðinn um að leggja fram afrit af dvalarleyfi. Kærandi hafi sótt um dvalarleyfi fyrir fjórum mánuðum og að bið sé á að umsóknin verði afgreidd. Hann sé veikur og geti ekki unnið.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins kemur fram að kærð sé ákvörðun, dags. 13. mars 2025, þar sem óskað hafi verið eftir gögnum vegna vinnslu á umsókn um örorkulífeyri. Óskað hafi verið eftir ljósriti af útgefnu korti frá Útlendingastofnun sem staðfesti dvalarleyfi á Íslandi eftir 20. janúar 2025.

Örorkulífeyrir greiðist skv. 1. mgr. 24. gr. og 1. mgr. 25. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar, þeim sem metnir séu til a.m.k. 75% örorku til langframa vegna afleiðinga læknisfræðilega viðurkenndra sjúkdóma eða fötlunar. Tryggingastofnun ríkisins meti örorku þeirra sem sæki um örorkubætur samkvæmt 2. mgr. 25. gr. laganna.

Í 45. gr. laga um almannatryggingar sé kveðið á um leiðbeiningarskyldu, þar segi m.a. að stofnunin skuli leiðbeina umsækjanda um réttarstöðu hans, þau gögn sem þurfi að fylgja umsókn og um framhald málsins.

Í 46. gr. laganna komi fram að Tryggingastofnun skuli sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun um bótarétt sé tekin, þar á meðal að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir.

Í 47. gr. laga um almannatryggingar komi fram að umsækjanda eða greiðsluþega sé rétt og skylt að taka þátt í meðferð málsins, m.a. með því að koma til viðtals og veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar séu svo unnt sé að taka ákvörðun um bótarétt, fjárhæð og greiðslu bóta og annarra greiðslna samkvæmt lögunum og endurskoðun þeirra. Þá sé skylt að tilkynna um breytingar á tekjum eða öðrum aðstæðum sem geti haft áhrif á bætur eða greiðslur.

Þá segi í 2. mgr. 55. gr. laganna að við afgreiðslu umsóknar skuli þess gætt að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir, sbr. 45. gr., svo unnt sé að taka ákvörðun um rétt til greiðslna og fjárhæð þeirra. Sérstaklega skuli þess gætt að umsækjandi, sem áunnið hafi sér rétt hjá skyldubundnum atvinnutengdum lífeyrissjóðum, hafi lagt fram umsókn um áunnin réttindi hjá viðkomandi lífeyrissjóðum og sé Tryggingastofnun heimilt að fresta ákvörðun og greiðslu þar til upplýsingar liggja fyrir.

Í 2. mgr. 37. gr. laga nr. 80/2016 um útlendinga, komi fram að flóttamaður samkvæmt lögunum sé einnig útlendingur sem teljist ekki flóttamaður samkvæmt ákvæði a-liðar 1. gr. alþjóðasamnings um stöðu flóttamanna ef raunhæf ástæða sé til að ætla að hann eigi á hættu að sæta dauðarefsingu, pyndingum eða annarri ómannúðlegri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu eða hann verði fyrir alvarlegum skaða af völdum árása í vopnuðum átökum þar sem ekki sé greint á milli hernaðarlegra og borgaralegra skotmarka verði hann sendur aftur til heimalands síns. Sama gildi um  ríkisfangslausan einstakling.

Í 18. gr. reglugerðar nr. 463/1999 segi: „Einstaklingar sem íslenska ríkisstjórnin hefur veitt hæli sem flóttamönnum skulu teljast tryggðir í íslenskum almannatryggingum frá komudegi við framlagningu gagna frá Útlendingaeftirlitinu eða Hagstofu Íslands.“

Málavextir séu þeir að kærandi hafi verið með skráð lögheimili á Íslandi frá 2. febrúar 2021. Kærandi hafi fengið dvalarleyfi hér á landi á grundvelli 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga. Kærandi hafi verið með greiðslur örorkulífeyris frá Tryggingastofnun frá 1. júní 2022 og séu greiðslur samþykktar til 1. júní 2025.

Kærandi hafi sótt um áframhaldandi greiðslur örorkulífeyris með umsókn, dags. 3. mars 2025, og meðfylgjandi hafi verið læknisvottorð, dags. 3. mars 2025.

Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 4. apríl og 13. mars 2025, hafi verið óskað eftir gögnum svo hægt væri að meta rétt kæranda til örorkulífeyris. Óskað hafi verið eftir útgefnu korti frá Útlendingastofnun sem staðfesti dvalarleyfi á Íslandi eftir 20. janúar 2025. Sú ákvörðun hafi verið kærð.

Samkvæmt 46. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar hvíli sú rannsóknarskylda á Tryggingastofnun að stofnunin skuli sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun um bótarétt sé tekin, þar á meðal að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir. Einnig sé rannsóknarregla stjórnvalds sérstaklega tilgreind í 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Í 47. gr. laga um almannatryggingar sé fjallað um upplýsingaskyldu umsækjanda og greiðsluþega og sé þar tiltekið sérstaklega að umsækjanda eða greiðsluþega sé rétt og skylt að taka þátt í meðferð málsins, meðal annars með því að veita Tryggingastofnun þær upplýsingar sem nauðsynlegar séu svo unnt sé að taka ákvörðun í máli umsækjanda.

Það liggi fyrir að kærandi eigi rétt á greiðslum örorkulífeyris frá Tryggingastofnun til 31. maí 2025. Sú ákvörðun hafi verið tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 8. október 2022. Sú ákvörðun hafi verið tekin á grundvelli þeirra gagna sem hafi legið fyrir í málinu og hafi dvalarleyfi kæranda verið eitt þeirra gagna sem litið hafi verið til þegar réttindi hafi verið metin. Dvalarleyfi kæranda hafi verið veitt á grundvelli 2. mgr. 37. gr. laga um útlendinga nr. 80/2016 og hafi kærandi því verið talinn uppfylla skilyrði um búsetu, sbr. 18. gr. reglugerðar nr. 463/1999.

Þegar kærandi hafi sótt um áframhaldandi greiðslu örorkulífeyris með umsókn, dags. 3. mars 2025, hafi gögn málsins verið skoðuð og í ljós hafi komið að dvalarleyfi kæranda hafi ekki lengur verið í gildi, en kæranda hafi átt að endurnýja skírteinið fyrir 20. janúar 2025. Á þeim forsendum hafi stofnunin kallað eftir ljósriti af útgefnu korti frá Útlendingastofnun sem staðfesti dvalarleyfi á Íslandi eftir 20. janúar 2025.

Eins og framangreind ákvæði kveða á um þá sé aðila rétt og skylt að veita þær upplýsingar sem stofnuninni sé nauðsynlegt að fá svo unnt sé að taka ákvörðun í máli viðkomandi. Dvalarleyfi frá Útlendingastofnun sé nauðsynlegt gagn svo hægt sé að meta rétt kæranda til áframhaldandi örorkulífeyris.

Kærandi hafi sýnt fram á að hann hafi nú þegar sótt um áframhaldandi dvalarleyfi til Útlendingastofnunar. Þegar umrætt dvalarleyfi muni liggja fyrir, verði hægt að taka ákvörðun um áframhaldandi örorkulífeyri í máli kæranda.

Af öllu framangreindu virtu telji Tryggingastofnun að ákvörðun stofnunarinnar um að kalla eftir gögnum um dvalarleyfi hafi verið réttmæt miðað við gildandi lög og reglur. Stofnunin fari því fram á að ákvörðun, 13. mars 2025, verði staðfest.

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að vísa frá umsókn kæranda um örorkulífeyri og tengdar greiðslur.

Ákvæði um örorkulífeyri er að finna í 24. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar. Ákvæði 1. mgr. 24. gr. laganna hljóðar svo:

„Rétt til örorkulífeyris öðlast þeir sem metnir eru til a.m.k. 75% örorku, sbr. 25. gr., eru 18 ára eða eldri en hafa ekki náð ellilífeyrisaldri eins og hann er ákveðinn skv. 1. mgr. 16. gr., og eru tryggðir hér á landi, sbr. I. kafla. Umsækjendur um örorkulífeyri skulu enn fremur uppfylla a.m.k. eitt eftirfarandi skilyrða:

a. hafa verið tryggðir hér á landi samfellt a.m.k. þrjú síðustu árin áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75%,

b. hafa verið tryggðir hér á landi við 18 ára aldur og metnir til a.m.k. 75% örorku frá 18 ára aldri,

c. hafa verið tryggðir hér á landi í samfellt síðustu tólf mánuði áður en örorka þeirra var metin a.m.k. 75% og áður annaðhvort verið tryggðir hér á landi í a.m.k. 20 ár eftir 16 ára aldur eða að lágmarki fimm ár eftir 16 ára aldur enda hafi þá búseta erlendis eftir 16 ára aldur ekki staðið lengur en í fimm ár.“

Sá sem er búsettur hér á landi, sbr. 5. tölul. 2. gr., telst tryggður samkvæmt 1. mgr. 4. gr. laganna. Með búsetu er átt við lögheimili í skilningi laga um lögheimili og aðsetur nema sérstakar aðstæður leiði til annars, sbr. 5. tölul. 2. gr. laganna.

Samkvæmt 3. málsl. 3. mgr. 14. gr. laga nr. 80/2018 um lögheimili og aðsetur þurfa ríkisborgarar sem eru ekki frá aðildarríki samningsins um Evrópska efnahagssvæðið eða stofnsamnings Fríverslunarsamtaka Evrópu og hyggjast dveljast hér á landi lengur en þrjá mánuði að hafa gilt dvalarleyfi útgefið af Útlendingastofnun til þess að vera heimilt að skrá lögheimili sitt hér á landi.

Í 18. gr. reglugerðar nr. 463/1999 um framkvæmd almannatrygginga og skráningu í tryggingaskrá, sbr. breytingareglugerð nr. 1158/2007, segir að einstaklingar, sem íslenska ríkisstjórnin hafi veitt hæli sem flóttamenn, skuli teljast tryggðir í íslenskum almannatryggingum frá komudegi við framlagningu gagna frá Útlendingastofnun eða Þjóðskrá.

Í 46. og 47. gr. laga um almannatryggingar kemur meðal annars fram að Tryggingastofnun skuli sjá til þess að öll nauðsynleg gögn og upplýsingar liggi fyrir og að umsækjanda sé rétt og skylt að taka þátt í meðferð málsins.

Af framangreindu verður ráðið að það sé formskilyrði fyrir því að greiddur sé örorkulífeyrir í tilviki kæranda að fyrir liggi dvalarleyfi.

Samkvæmt gögnum málsins sótti kærandi um örorkulífeyri og tengdar greiðslur með umsókn 3. mars 2025. Með bréfi Tryggingastofnunar, dags. 13. mars 2025, var kærandi beðinn um að leggja fram ljósrit af útgefnu korti frá Útlendingastofnun sem staðfesti dvalarleyfi eftir 20. janúar 2025. Í framangreindu bréfi Tryggingastofnunar segir að umbeðnum gögnum þurfi að skila innan 30 daga og berist þau ekki innan frestsins sé ekki hægt að afgreiða umsókn kæranda og frá þeim tíma verði henni vísað frá án frekari tilkynningar.

Samkvæmt því sem fram kemur í gögnum málsins hefur kærandi sótt um dvalarleyfi til Útlendingastofnunar en bið er eftir að umsóknin verði afgreidd. Engin heimild er í lögum um almannatryggingar að veita undanþágu frá framangreindu skilyrði um að fyrir liggi dvalarleyfi. Í ljósi þess að ekki liggur fyrir gilt dvalarleyfi, sem er formskilyrði þess að greiddur verði örorkulífeyrir í tilviki kæranda, er fallist á að Tryggingastofnun hafi verið heimilt að vísa umsókn kæranda frá.

Ákvörðun Tryggingastofnunar um að vísa frá umsókn kæranda um örorkulífeyri er því staðfest.  

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um að vísa frá umsókn A, um örorkulífeyri og tengdar greiðslur, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir