Mál nr. 628/2025-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 628/2024

Miðvikudaginn 5. mars 2025

A

gegn

Tryggingastofnun ríkisins

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Rakel Þorsteinsdóttir lögfræðingur, Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur og Unnþór Jónsson lögfræðingur.

Með rafrænni kæru, móttekinni 2. desember 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins frá 26. nóvember 2024 um upphafstíma greiðslna mæðralauna.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn 21. nóvember 2024 sótti kærandi um greiðslu mæðralauna frá Tryggingastofnun ríkisins með tveimur börnum sínum frá 1. október 2023. Með bréfi, dags. 26. nóvember 2024, samþykkti stofnunin mæðralaun frá 1. september 2024 en synjað var um frekari afturvirkni á grundvelli þess að breyting á lögheimili hafi verið framkvæmd 22. ágúst 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 2. desember 2024. Með bréfi, dags. 4. desember 2024, óskaði úrskurðarnefnd eftir greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins ásamt gögnum málsins. Með greinargerð, dags. 16. desember 2024, fór Tryggingastofnun fram á að málinu yrði vísað frá. Með bréfi, dags. 18. desember 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir afstöðu kæranda til greinargerðarinnar. Athugasemdir bárust frá kæranda 7. janúar 2025. Með bréfi, dags. 9. janúar 2025, óskaði úrskurðarnefnd eftir efnislegri greinargerð frá Tryggingastofnun. Með bréfi, dags. 23. janúar 2025, barst greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 28. janúar 2024. Athugasemdir bárust ekki.   

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru kemur fram að heimilt sé að greiða mæðralaun til einstæðra foreldra með tvö eða fleiri börn á framfæri. Þann 1. október 2023 hafi kærandi skilið við fyrrum sambýlismann sinn en hún hafi samt sem áður ekki fengið afturvirkar greiðslur vegna þess að það hafi verið vesen að losna við mann sem hafi skráð lögheimili sitt á hennar heimilisfang og auk þess hafi sýslumaður gert þau mistök að færa ekki lögheimili fyrrum sambýlismanns hennar á réttan stað. Þrátt fyrir þetta vesen með lögheimilið hafi kærandi verið einstæð með tvö börn á framfæri sem sé alls ekki ódýrt. Beðið sé um aðstoð við að kærandi fái það sem hún eigi rétt á.

Í athugasemdum kæranda kemur fram að kærandi viti að hún eigi fullan rétt á mæðralaununum frá samvistarslitum (eins og heimilisuppbót). Kærandi hafi verið einstæð í október 2023 og Tryggingastofnun hafi neitað að sýna því skilning að tafir verði hjá stofnunum.

III.  Sjónarmið Tryggingastofnunar ríkisins

Í greinargerð Tryggingastofnunar, dags. 16. desember 2024, kemur fram að eftir skoðun málsins hafi verið ákveðið að endurskoða kærða ákvörðun. Tryggingastofnun hafi ákveðið að samþykkja að greiða mæðra- og feðralaun afturvirkt til 1. apríl 2024. Miðað sé við þá dagsetningu þar sem lögskilnaður sé skráður frá 19. mars 2024. Þar sem mál kæranda hafi fengið nýja afgreiðslu hjá Tryggingastofnun sé farið fram á að málinu verði vísað frá.

Í greinargerð Tryggingastofnunar ríkisins, dags. 23. janúar 2025, segir að kærð hafi verið ákvörðun stofnunarinnar, dags. 26. nóvember 2024, þar sem mæðra- og feðralaun hafi verið samþykkt vegna tímabilsins 1. september 2024 til 30. apríl 2031. Í kjölfar kæru hafi mál kæranda verið skoðað og hafi mæðra- og feðralaun verið samþykkt frá 1. apríl 2024 og óskað hafi verið eftir því að málinu yrði vísað frá

Í kjölfarið hafi verið óskað eftir efnislegri greinargerð Tryggingastofnunar.

Í 2. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð komi fram að heimilt sé að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra sem hafi börn sín undir 18 ára aldri á framfæri og séu búsett hér á landi.

Í reglugerð nr. 540/2002, um mæðra- og feðralaun, séu nánari ákvæði um greiðslu mæðra- og feðralauna. Í 1. gr. reglugerðarinnar segi að Tryggingastofnun sé heimilt að greiða mæðra- og feðralaun þeim sem eigi lögheimili hér á landi. Skilyrði sé að foreldri hafi tvö eða fleiri börn yngri en 18 ára á framfæri sínu og að börnin séu búsett hér á landi hjá foreldri samkvæmt lögmætri skipan. Í 2. gr. reglugerðarinnar sé skilgreining á einstæðu foreldri sett fram en með einstæðu foreldri sé átt við:

„a) Foreldri sem skilið er við maka sinn að borði og sæng eða að lögum, eða hefur slitið óvígðri sambúð eða staðfestri samvist.

b) Foreldri sem hefur eignast börn utan hjúskapar eða óvígðrar sambúðar og hefur ekki tekið upp sambúð, samvist eða gengið í hjónaband.

c) Foreldri sem er eitt vegna andláts maka.“

Í 1. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar segi að upphaf greiðslna eftir skilnað foreldra skuli miðast við útgáfudag leyfisbréfs til skilnaðar að borði og sæng eða lögskilnaðar. Þegar sambúðarfólk eða fólk í staðfestri samvist eigi í hlut skuli miða upphaf greiðslna við dagsetningu sambúðar- eða samvistarslitavottorðs frá sýslumanni. Í 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar segi að þegar alveg sérstaklega standi á sé heimilt, þrátt fyrir ákvæði 1. mgr., að hefja greiðslu mæðra- og feðralauna þótt ekki liggi fyrir skilnaðarleyfi eða staðfesting á sambúðar- eða samvistarslitum. Umsækjanda beri þá að leggja fram ótvíræð gögn sem sýni að hann sjái einn um framfærslu barna sinna.

Í 14. gr. laga um félagslega aðstoð segi að ákvæði laga um almannatryggingar gildi um bætur félagslegrar aðstoðar eftir því sem við eigi og þá segi í 13. gr. sömu laga að ef greiðsla samkvæmt lögum þessum sé grundvölluð á tekjum umsækjanda eða greiðsluþega skuli þær ákveðnar samkvæmt 22. og 30. gr. laga um almannatryggingar. Einnig skuli beita IV. kafla A, V. og VI. kafla laga um almannatryggingar við framkvæmd laga þessara.

Í 32. gr. laga nr. 100/2007 um almannatryggingar segi að réttur til greiðslna samkvæmt lögunum stofnist frá og með þeim degi er umsækjandi teljist uppfylla skilyrði til greiðslna og skuli greiðslur reiknaðar frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir að greiðsluréttur sé fyrir hendi. Greiðslur falli niður í lok þess mánaðar er greiðslurétti ljúki.

Kærandi hafi sótt um mæðra- og feðralaun með umsókn, dags. 21. nóvember 2024, með henni hafi fylgt afrit úr hjónaskilnaðarbók, dags. 1. nóvember 2023, og leyfi til lögskilnaðar, dags. 19. mars 2024.

Með bréfi, dags. 26. nóvember 2024 hafi umsókn kæranda um mæðra- og feðralaun verið samþykkt vegna tímabilsins 1. september 2024 til 30. apríl 2031. Ákvörðun Tryggingastofnunar hafi verið byggð á því að kærandi og fyrrum eiginmaður hennar hafi deilt lögheimili að B, samkvæmt þjóðskrá, til 23. ágúst 2024. Þá hafi einnig þriðji aðili verið skráður á sama lögheimili, en ekki sé talin þörf fyrir því að gera frekari skil á þeirri skráningu í greinargerð þessari.

Í kjölfar kæru hafi málið verið skoðað að nýju. Ákveðið hafi verið að samþykkja mæðra- og feðralaun frá og með 1. apríl 2024, en þann 19. mars 2024 hafi lögskilnaður kæranda við fyrrum maka verið skráður. Samkvæmt 32. gr. laga um almannatryggingar stofnist réttur til greiðslna frá og með þeim degi er umsækjandi teljist uppfylla skilyrði greiðslna. Í 2. gr. laga um félagslega aðstoð segi að heimilt sé að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra. Í 2. gr. reglugerðar nr. 540/2002 segi að með einstæðu foreldri sé meðal annars átt við foreldri sem sé skilið við maka sinn að borði og sæng eða að lögum, eða hafi slitið óvígðri sambúð eða staðfestri samvist.

Með umsókn um mæðra- og feðralaun hafi kærandi sent inn leyfi til lögskilnaðar ásamt upplýsingum úr hjónabók. Í kæru komi fram að kærandi hefði skilið við fyrrum maka 1. október 2023 og hafi vísað til þess að hún hafi ekki fengið afturvirka greiðslu út af veseni við að losa sig við mann sem hafi skráð sig á hennar heimilisfang og mistök sýslumanns að hafa ekki fært lögheimili fyrrum maka. Þá komi fram að þrátt fyrir þetta „lögheimilisvesen“ þá sé hún einstæð móðir með tvö börn á framfæri sem sé ekki ódýrt.

Kærandi hafi verið í hjónabandi til 19. mars 2024 og teljist því ekki hafa uppfylla skilyrði til mæðra- og feðralauna fyrr en lögskilnaður hafi verið samþykktur. Tekið hafi verið tillit til þess að lögheimili fyrrum maka hafi ekki verið fært við lögskilnað, en í hjónaskilnaðarbók, dags. 1. nóvember 2023, komi fram að þegar skilnaðarleyfi sé gefið út sendi sýslumaður uppgefið heimilisfang og íbúðarnúmer til Þjóðskrár og tilkynni þannig um breytt lögheimili. Lögheimili fyrrum maka hafi ekki verið fært í kjölfar lögskilnaðarins en búið sé að taka tillit til þess og miðist samþykki greiðslna við skilnaðarleyfi, en ekki lögheimilisflutninginn. Af þeim sökum hafi greiðslur verið samþykktar afturvirkt til 1. apríl 2024. Ekki hafi komið fram gögn sem sýni fram á alveg sérstakar aðstæður, líkt heimilt sé að líta til í 3. gr. reglugerðar nr. 540/2002. Þá liggi einnig fyrir skilnaðarleyfi.

Tryggingastofnun fari fram á að ákvörðun, dags. 16. desember 2024, verði staðfest. Með nýrri ákvörðun hafi greiðslur mæðra- og feðralauna verið samþykktar afturvirkt frá lögskilnaði, dags. 19. mars 2024, en talið sé að þá hafi skilyrði til mæðra- og feðralauna um að vera einstætt foreldri verið uppfyllt. 

IV.  Niðurstaða

Mál þetta varðar ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um upphafstíma greiðslna mæðralauna til kæranda. Tryggingastofnun hefur samþykkt greiðslur mæðralauna frá 1. apríl 2024 en kærandi óskar eftir greiðslum frá 1. nóvember 2023.

Um mæðralaun er fjallað í 2. gr. laga nr. 99/2007 um félagslega aðstoð. Svohljóðandi er 1. mgr. ákvæðisins:

„Heimilt er að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra sem hafa börn sín undir 18 ára aldri á framfæri og eru búsett hér á landi. Ráðherra setur með reglugerð nánari ákvæði um greiðslu mæðra- og feðralauna. Þar er einnig heimilt að skilyrða greiðslu mæðra- og feðralauna við að meðlagsúrskurður hafi verið kveðinn upp eða fyrir liggi staðfest samkomulag um greiðslu framfærslueyris.“

Í 1. gr. reglugerðar nr. 540/2002 um mæðra- og feðralaun segir:

„Tryggingastofnun ríkisins er heimilt, að fenginni umsókn, að greiða mæðra- og feðralaun þeim sem eiga lögheimili hér á landi. Skilyrði er að foreldri hafi tvö eða fleiri börn yngri en 18 ára á framfæri sínu, og að börnin séu búsett hér á landi hjá foreldri samkvæmt lögmætri skipan.“

Í 2. gr. reglugerðarinnar segir:

„Heimilt er að greiða mæðra- og feðralaun til einstæðra foreldra sem uppfylla skilyrði 1. gr.

Með einstæðu foreldri í reglugerð þessari er átt við:

1. Foreldri sem skilið er við maka sinn að borði og sæng eða að lögum, eða hefur slitið óvígðri sambúð eða staðfestri samvist.
2. Foreldri sem hefur eignast börn utan hjúskapar eða óvígðrar sambúðar og hefur ekki tekið upp sambúð, samvist eða gengið í hjónaband.
3. Foreldri sem er eitt vegna andláts maka.“

Þá hljóðar 1. og 2. mgr. 3. gr. reglugerðarinnar svo:

„Upphaf greiðslna eftir skilnað foreldra skal miðast við útgáfudag leyfisbréfs til skilnaðar að borði og sæng eða lögskilnaðar. Þegar sambúðarfólk eða fólk í staðfestri samvist á í hlut skal miða upphaf greiðslna við dagsetningu sambúðar- eða samvistarslitavottorðs frá sýslumanni.

Þegar alveg sérstaklega stendur á er heimilt, þrátt fyrir ákvæði 1. mgr., að hefja greiðslu mæðra- og feðralauna þótt ekki liggi fyrir skilnaðarleyfi eða staðfesting á sambúðar- eða samvistarslitum. Umsækjanda ber þá að leggja fram ótvíræð gögn sem sýna að hann sjái einn um framfærslu barna sinna.“

Samkvæmt 14. gr. laga um félagslega aðstoð gilda lög nr. 100/2007 um almannatryggingar um bætur félagslegrar aðstoðar eftir því sem við á. Þá segir í 2. málsl. 13. gr. laga um félagslega aðstoð að beita skuli IV. kafla A, V og VI. kafla laga um almannatryggingar við framkvæmd laganna. Í 1. mgr. 32. gr. almannatryggingalaga kemur fram að réttur til greiðslna stofnist frá og með þeim degi er umsækjandi teljist uppfylla skilyrði til greiðslna og að greiðslur skuli reiknaðar frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir að greiðsluréttur sé fyrir hendi.

Ágreiningur málsins lýtur að upphafstíma greiðslna mæðralauna. Samkvæmt gögnum málsins var kærandi skráð í hjúskap til 19. mars 2024 þegar lögskilnaðarleyfi var veitt. Tryggingastofnun hefur fallist á að greiða kæranda mæðralauna frá 1. apríl 2024, þ.e. frá fyrsta degi næsta mánaðar eftir lögskilnað. Kærandi óskar aftur á móti eftir greiðslum frá október 2023 á þeim grundvelli að þau hjónin hafi slitið samvistum 1. október 2023.

Í málinu liggur fyrir endurrit úr hjónaskilnaðarbók frá 1. nóvember 2023, þar sem fram kemur meðal annars að hjónin hafi slitið samvistum 1. október 2023 og að málinu sé frestað til framlagningar fjárskiptasamnings.

Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. laga um félagslega aðstoð er það skilyrði greiðslna mæðralauna að umsækjandi sé einstætt foreldri. Þá segir í 1. mgr. 3. gr. reglugerðar nr. 540/2002 að upphaf greiðslna eftir skilnað foreldra skuli miðast við útgáfudag leyfisbréfs til skilnaðar að borði og sæng eða lögskilnaðar. Í málinu liggur fyrir leyfi til lögskilnaðar, dags. 19. mars 2024. Með hliðsjón af 1. mgr. 32. gr. laga um almannatryggingar skal því miða upphafstíma greiðslu mæðralauna við 1. apríl 2024. Ákvæði 2. mgr. 3. reglugerðarinnar á ekki við í tilviki kæranda enda liggur skilnaðarleyfi fyrir og ekkert bendir til sérstakra aðstæðna.

Með hliðsjón af framangreindu er ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um upphafstíma greiðslna mæðralauna staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Tryggingastofnunar ríkisins um upphafstíma greiðslna mæðralauna til A, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Rakel Þorsteinsdóttir