Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 611/2024

Fimmtudaginn 6. febrúar 2025

A

gegn

Vinnumálastofnun

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Arnar Kristinsson lögfræðingur.

Með kæru, dags. 27. nóvember 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 22. október 2024, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til hennar og að innheimta ofgreiddar bætur.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi sótti um atvinnuleysisbætur hjá Vinnumálastofnun 30. júlí 2024 og var umsóknin samþykkt 20. ágúst 2024. Með ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 22. október 2024, var kæranda tilkynnt að greiðslur atvinnuleysisbóta hefðu verið stöðvaðar með vísan til 52. gr. laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar og að henni bæri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabilið 1. til 26. september 2024, að fjárhæð 205.386 kr., auk 15% álags. Í kjölfarið fór kærandi fram á að álagið yrði fellt niður og var mál hennar því tekið fyrir að nýju. Með bréfi Vinnumálastofnunar, dags. 30. október 2024, var kæranda tilkynnt að fyrri ákvörðun væri staðfest þar sem hún hefði að geyma efnislega rétta niðurstöðu.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 27. nóvember 2024. Með bréfi, dags. 28. nóvember 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Vinnumálastofnunar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Vinnumálastofnunar barst 7. janúar 2025 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 21. janúar 2025. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Í kæru greinir kærandi frá því að hún hafi sótt um atvinnuleysisbætur en svo farið í skóla. Kærandi hafi fengið greiddar bætur sem hún hafi ekki átt rétt á og hafi því haft samband við Vinnumálastofnun og látið vita af því. Þá hafi kæranda verið tjáð að hún ætti að skila peningnum sem hún hafi gert og hafi þá talið að þessi misskilningur væri afstaðinn. Kærandi hafi svo fengið rukkun um að hún ætti að greiða vexti og þá hafi hafist samskipti símleiðis við Vinnumálastofnum. Kærandi hafi ítrekað fengið þær upplýsingar að nóg hefði verið að skila þessum peningum en alltaf hafi krafan haldið áfram. Kærandi telji sig ekki þurfa að greiða vexti af mistökum Vinnumálastofnunar, sérstaklega þar sem starfsmenn stofnunarinnar hafi ítrekað sagt henni að nóg væri að skila peningunum til baka. Kærandi hafi aldrei verið að reyna að fá pening sem hún ætti ekki rétt á, það hafi verið hún sjálf sem hafi bent Vinnumálastofnun á þessi mistök.

III.  Sjónarmið Vinnumálastofnunar

Í greinargerð Vinnumálastofnunar kemur fram að kærandi hafi síðast sótt um  atvinnuleysistryggingar þann 30. júlí 2024. Í umsókn hafi kærandi tiltekið að hún væri ekki skráð í nám, hefði ekki verið skráð í nám á fyrri námsönn og hefði ekki lokið námi á síðustu 12 mánuðum þar á undan. Með erindi, dags. 20. ágúst 2024, hafi kæranda verið tilkynnt að umsókn hennar hefði verið samþykkt og að útreiknaður bótaréttur væri 100%.

Við reglubundið eftirlit hafi komið í ljós að kærandi hafi verið skráð í 30 eininga nám á haustönn 2024 við Háskólann á B, samhliða því að þiggja greiðslur atvinnuleysistrygginga. Kærandi hafi ekki tilkynnt stofnuninni um nám sitt.

Þann 27. september 2024 hafi kærandi afskráð sig úr kerfum stofnunarinnar og veitt þær skýringar að hún hefði farið í vinnu. Þá hafi kærandi haft samband símleiðis þann 7. október 2024 og lýst furðu sinni á því að hún hafi fengið jafn mikið greitt og raun beri vitni. Í því samtali komi fram að hún hafi talið að stofnunin myndi stöðva greiðslur sjálfkrafa við skráningu hennar í skóla.

Með erindi, dags. 9. október 2024, hafi verið óskað eftir því að kærandi skilaði skólavottorði þar sem umfang náms hennar væri tilgreint ásamt skýringum á því hvers vegna hún hafi ekki upplýst Vinnumálastofnun um nám sitt. Kæranda hafi verið veittur sjö virkra daga frestur til að veita stofnuninni umbeðin gögn.

Með erindi, dags. 22. október 2024, hafi kæranda verið tilkynnt að þar sem hún hefði stundað nám á sama tíma og hún hafi þegið greiðslur atvinnuleysistrygginga hefði hún fengið ofgreiddar atvinnuleysistryggingar á tímabilinu 1. til 26. september 2024, að fjárhæð 205.386 kr., auk 15% álags, eða samtals 236.194 kr. sem yrðu innheimtar samkvæmt 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Þá hafi kæranda jafnframt verið tilkynnt að greiðslur til hennar hefðu verið stöðvaðar á grundvelli 52. gr. laganna.

Þann 28. október 2024 hafi kærandi innt af hendi greiðslu að fjárhæð 205.386 kr. og þann 30. október 2024 hafi verið móttekið bréf frá kæranda með ósk um niðurfellingu álags á grundvelli þeirra upplýsinga sem hún hafi talið sig hafa fengið frá starfsfólki stofnunarinnar. Í kjölfar skýringa og gagna frá kæranda hafi málið því verið tekið fyrir að nýju. Kæranda hafi verið sent erindi þann 30. október 2024 þar sem tilkynnt hafi verið að fyrri ákvörðun frá 22. október 2024 hefði verið staðfest þar sem ný gögn breyttu ekki niðurstöðu í máli hennar.

Lög nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar gildi um atvinnuleysistryggingar launamanna eða sjálfstætt starfandi einstaklinga á innlendum vinnumarkaði þegar þeir verði atvinnulausir, sbr. 1. gr. laganna.

Í c. lið 3. gr. laganna sé að finna eftirfarandi skilgreiningu á námi:

„Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“

Í 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé nánar kveðið á um nám. Í 1. mgr. 52. gr. segi orðrétt:

„Hver sá sem stundar nám, sbr. c. lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar, sbr. þó 2., 3. og 4. mgr.“

Ljóst sé af ákvæði 1. mgr. 52. gr. að það sé ekki tilgangur laga um atvinnuleysistryggingar að tryggja námsmönnum framfærslu á meðan þeir stundi nám. Í athugasemdum með 52. gr. í greinargerð með frumvarpi því er hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar sé tiltekið að það sé meginregla að námsfólk eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum hvort sem um sé að ræða fjarnám, dag- eða kvöldskóla.

Í 2. til 5. mgr. 52. gr. laganna séu undanþágur frá 1. mgr. sömu greinar. Í ljósi umfangi náms kæranda komi einungis til álita að kanna hvort undanþága 4. eða 5. mgr. ákvæðisins eigi við. Þar sem kærandi hafi skráð sig í nám eftir að hún hafi sótt um atvinnuleysisbætur sé þó ljóst að undanþága 5. mgr. er varði heimild atvinnuleitanda til að ljúka þeirri námsönn sem sé yfirstandandi við starfslok eigi því ekki við í tilviki kæranda. Ákvæði 4. mgr. 52. gr. laganna sé svohljóðandi:

„Þrátt fyrir 1.–3. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám sem er skipulagt samhliða vinnu af viðkomandi menntastofnun og er ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga, enda hindri námið hvorki virka atvinnuleit viðkomandi né möguleika hans til þátttöku á vinnumarkaði. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um skipulag námsins.“

Í ákvæðinu sé því heimild til að stunda ólánshæft nám, sem skipulagt sé samhliða vinnu, án skerðingar á atvinnuleysisbótum, svo lengi sem námið hindri ekki virka atvinnuleit né þátttöku á vinnumarkaði.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum hafi kærandi skráð sig í 30 eininga nám við Háskólann á B á haustmisseri 2024, á sama tíma og hún hafi þegið greiðslur atvinnuleysistrygginga. Kærandi hafi ekki tilkynnt Vinnumálastofnun um þessa tilhögun og í umsókn kæranda hafi komið fram að hún væri ekki skráð í nám, hefði ekki verið skráð í nám á síðustu námsönn og hefði ekki lokið námi á síðustu 12 mánuðum fyrir umsókn.

Samkvæmt úthlutunarreglum Menntasjóðs námsmanna sé að hámarki veitt lán fyrir 30 ECTS-einingum á hvoru misseri og að lágmarki fyrir 22 ECTS. Nám kæranda hafi því verið lánshæft samkvæmt lánareglum Menntasjóðs námsmanna og falli því ekki að undanþágu 4. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar.

Með vísan til 1. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar sé því ljóst að kærandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur á tímabilinu 1. til [26.] september 2024. Í 39. gr. laganna sé fjallað um endurgreiðslu á ofgreiddum atvinnuleysisbótum. Í 2. mgr. 39. gr. segi orðrétt:

„Hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur skv. 32. eða 33. gr. en hann átti rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða öðrum ástæðum ber honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd var að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildir um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hefur fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Fella skal niður álagið samkvæmt þessari málsgrein færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leiddu til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.“

Samkvæmt skýru orðalagi 2. mgr. 39. gr. beri að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur fyrir það tímabil sem atvinnuleitandi uppfylli ekki skilyrði laganna. Í athugasemdum með 39. gr. í greinargerð með frumvarpi því er hafi orðið að lögum um atvinnuleysistryggingar sé sérstaklega áréttað að leiðrétting eigi við í öllum tilvikum sem kunni að valda því að atvinnuleitandi hafi fengið ofgreiddar atvinnuleysisbætur. Ástæða ofgreiðslunnar hafi með öðrum orðum ekki áhrif á skyldu viðkomandi til að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. sé því fortakslaust að því er varði skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur.

Samkvæmt skýru ákvæði 2. mgr. 39. gr. laga um atvinnuleysistryggingar skuli fella niður 15% álagið ef hinn tryggði færi rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er hafi leitt til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Kærandi hafi ekki tilkynnt um nám sitt til Vinnumálastofnunar fyrr en stofnunin hafi leitað eftir upplýsingum frá kæranda í tengslum við eftirlit með nemendaskrá háskóla. Ofgreiðsla atvinnuleysisbóta til kæranda sé alfarið tilkomin vegna þess að kærandi hafi látið hjá líða að upplýsa um veigamikil atriði er hafi haft bein áhrif á rétt hennar til atvinnuleysistrygginga. Því verði ekki séð að skilyrði 2. mgr. 39. gr. fyrir niðurfellingu á álagi eigi við í máli kæranda.

Með vísan til framangreinds sé það mat Vinnumálastofnunar að kæranda beri að endurgreiða þær atvinnuleysisbætur sem hún hafi fengið greiddar fyrir tímabilið 1. til 26. september 2024, samtals að fjárhæð 205.386 kr., auk 15% álags, enda liggi fyrir að hún hafi ekki uppfyllt skilyrði laganna á umræddu tímabili, sbr. 1. mgr. 52. gr. laga um atvinnuleysistryggingar. Heildarskuld kæranda með álagi nemi í dag 30.808 kr., að teknu tilliti til innborgunar á kröfuna í október 2024.

Með vísan til alls framangreinds sé það niðurstaða Vinnumálastofnunar að kærandi skuli endurgreiða ofgreiddar atvinnuleysisbætur, að meðtöldu álagi, í samræmi við 2. mgr. 39. gr. laga um atinnuleysistryggingar.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Vinnumálastofnunar um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til kæranda og að innheimta ofgreiddar bætur.

Í IX. kafla laga nr. 54/2006 um atvinnuleysistryggingar er fjallað um tilvik er leiða til takmörkunar á atvinnuleysistryggingum. Í 52. gr. laganna er fjallað um nám en þar segir:

„Hver sá sem stundar nám, sbr. c-lið 3. gr., telst ekki tryggður samkvæmt lögum þessum á sama tímabili enda er námið ekki hluti vinnumarkaðsaðgerða samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar, sbr. þó 2., 3. og 4. mgr.

Þrátt fyrir 1. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám á framhaldsskólastigi sem nemur að hámarki 12 einingum eða á háskólastigi sem nemur að hámarki 12 ECTS-einingum á námsönn enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið.

Þrátt fyrir 1. og 2. mgr. er Vinnumálastofnun heimilt að meta þegar sérstaklega stendur á hvort sá er stundar nám á framhaldsskólastigi sem nemur allt að 20 einingum eða á háskólastigi sem nemur allt að 20 ECTS-einingum á námsönn uppfylli skilyrði laganna enda sé um svo lágt námshlutfall að ræða að námið telst ekki lánshæft hjá Menntasjóði námsmanna. Skilyrði er að námið kunni að nýtast hinum tryggða beint við atvinnuleit að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar og skal hinn tryggði leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um námshlutfallið. Hinn tryggði á þá rétt til skertra atvinnuleysisbóta fyrir sama tímabil og skal Vinnumálastofnun meta skerðinguna á tryggingahlutfalli sem hann á rétt til skv. 15. eða 19. gr. í samræmi við umfang námsins.

Þrátt fyrir 1.–3. mgr. er hinum tryggða heimilt að stunda nám sem er skipulagt samhliða vinnu af viðkomandi menntastofnun og er ekki lánshæft til framfærslu hjá Menntasjóði námsmanna án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga, enda hindri námið hvorki virka atvinnuleit viðkomandi né möguleika hans til þátttöku á vinnumarkaði. Hinn tryggði skal leggja fram staðfestingu frá viðkomandi menntastofnun um skipulag námsins.

Þrátt fyrir 1.–4. mgr. skal hinum tryggða ávallt heimilt að ljúka þeirri önn sem er yfirstandandi við starfslok hans eða þegar hann missir starf sitt að hluta, sbr. 17. gr., án þess að komi til skerðingar á rétti hans til atvinnuleysistrygginga.“

Í c. lið 3. gr. laganna er að finna skilgreiningu á námi samkvæmt lögunum en þar segir:

„Nám: Samfellt nám, verklegt eða bóklegt, í viðurkenndri menntastofnun innan hins almenna menntakerfis á Íslandi sem stendur yfir í a.m.k. sex mánuði. Enn fremur er átt við nám á háskólastigi og það nám annað sem gerir sambærilegar kröfur til undirbúningsmenntunar og nám á háskólastigi. Einstök námskeið teljast ekki til náms.“

Í athugasemdum við ákvæði 52. gr. í frumvarpi því er varð að lögum um atvinnuleysistryggingar kemur fram að ekki séu lagðar til breytingar á þeirri meginreglu að námsmenn eigi ekki rétt á atvinnuleysisbótum. Miðað sé við að það skipti ekki máli hvort um sé að ræða dag- eða kvöldskóla eða fjarnám. Þá kemur fram að það kunni að vera að nám sé nauðsynlegur hluti af starfshæfingu atvinnuleitanda að mati ráðgjafa Vinnumálastofnunar, en í slíkum tilvikum geti atvinnuleitandi talist tryggður samhliða námi.

Þegar sótt er um atvinnuleysisbætur er umsækjandi spurður hvort hann sé skráður í nám á umsóknardegi. Upplýst er að almennt sé ekki heimilt að vera í námi samhliða greiðslu atvinnuleysisbóta. Þó séu undantekningar á þeirri meginreglu. Tekið er fram að það sé því mjög mikilvægt að hafa samband sem fyrst við ráðgjafa Vinnumálastofnunar til að kanna hvort viðkomandi eigi rétt á námssamningi.

Í máli þessu liggur fyrir að kærandi var skráð í 30 eininga nám við Háskólann á B þegar hún þáði atvinnuleysisbætur en upplýsti ekki Vinnumálastofnun um námið. Við reglulegt eftirlit Vinnumálastofnunar í október 2024 kom það þó í ljós. Fyrir liggur að nám kæranda var ekki hluti af vinnumarkaðsaðgerð samkvæmt ákvörðun Vinnumálastofnunar og einnig liggur fyrir að undanþáguheimildir 2., 3. og 4 mgr. 52. gr. laga nr. 54/2006 eiga ekki við í máli kæranda þar sem hún var skráð í nám umfram 22 ECTS-einingar. Námið var því lánshæft samkvæmt úthlutunarreglum Menntasjóðs námsmanna. Að því virtu uppfyllti kærandi ekki skilyrði þess að vera tryggð samkvæmt lögunum á þeim tíma sem hún var í náminu og var Vinnumálastofnun því rétt að stöðva greiðslur til hennar.

Með hinni kærðu ákvörðun Vinnumálastofnunar voru einnig innheimtar ofgreiddar atvinnuleysisbætur vegna tímabilsins 1. til 26. september 2024. Í 39. gr. laga nr. 54/2006 er kveðið á um leiðréttingu á atvinnuleysisbótum. Þar segir í 2. mgr. að hafi hinn tryggði fengið hærri atvinnuleysisbætur samkvæmt 32. eða 33. gr. laganna en hann hafi átt rétt á samkvæmt álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri honum að endurgreiða þá fjárhæð sem ofgreidd hafi verið, að viðbættu 15% álagi. Hið sama gildi um atvinnuleysisbætur sem hinn tryggði hafi fengið greiddar fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Í sömu málsgrein segir einnig að fella skuli niður álagið samkvæmt málsgreininni færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Samkvæmt framangreindu er ljóst að endurkröfuheimild Vinnumálastofnunar er meðal annars bundin við það að einstaklingur hafi fengið greiddar atvinnuleysisbætur fyrir tímabil er hann uppfyllti ekki skilyrði laganna. Ákvæði 2. mgr. 39. gr. laganna er fortakslaust að því er varðar skyldu til þess að endurgreiða ofgreiddar bætur. Aftur á móti skal fella niður 15% álag færi hinn tryggði rök fyrir því að honum verði ekki kennt um þá annmarka er leitt hafi til ákvörðunar Vinnumálastofnunar. Þar sem kærandi tilkynnti Vinnumálastofnun ekki um nám sitt er það mat úrskurðarnefndarinnar að ekki sé tilefni til að fella niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna. Með vísan til framangreinds er hin kærða ákvörðun staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Vinnumálastofnunar, dags. 22. október 2024, um að stöðva greiðslur atvinnuleysisbóta til A, og að innheimta ofgreiddar bætur, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir