Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 478/2024
Mánudaginn 20. janúar 2025

A

gegn

B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Guðfinna Eydal sálfræðingur.

Með kæru, dags. 30. september 2024, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun barnaverndar D, dags. 3. september 2024, um að loka máli samkvæmt 1. mgr. 23. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.) vegna sonar kæranda, E, .

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Drengurinn, E er X ára gamall. Kærandi er móðir drengsins. Kærandi og faðir drengsins fara saman með forsjá hans. Lögheimili drengsins er til bráðabirgða hjá föður en ágreiningur er milli foreldra drengsins um forsjá og lögheimili hans.

Mál drengsins var tekið fyrir hjá starfsmönnum B þann 2. september 2024 og var niðurstaðan sú að loka bæri barnaverndarmálinu. Tilkynnt var um lokun málsins með bréfi til foreldra, dags. 3. september 2024.  

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 30. september 2024. Með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 2. október 2024, var óskað eftir greinargerð B ásamt gögnum málsins. Greinargerð B barst nefndinni með bréfi, dags. 21. nóvember 2024. Með bréfi, dags. 26. nóvember 2024, var greinargerðin send lögmanni kæranda til kynningar. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að barnaverndarmálið verði opnað á ný og vinnslu málsins haldið áfram á faglegum grundvelli og að fyllsta hlutleysis verði gætt í málinu. Að mati kæranda hafi hagsmunir föður verið hafðir í fyrirrúmi við vinnslu málsins. Augljóst hafi verið að við vinnslu málsins að það hafi ekki verið unnið á faglegan hátt og ekki sé að sjá að hlutleysis hafi verið gætt. Vitað sé að vinir og vandamenn föður búa á svæðinu, en kærandi, býr í F. Faðirinn hafi rænt drengnum af heimilinu í F og farið til G með hann án samráðs og samþykkis kæranda. Hann hafi logið upp á kæranda um að hún sé í neyslu, bæði gagnvart starfsmönnum barnaverndar í F og B.

Kvörtun hafi verið send til Gæða- og eftirlitsstofnunar velferðarmála (GEV) vegna vinnslu málsins hjá barnavernd í F því ekki hafi verið leitað eftir afstöðu kæranda né hennar aðstæður kannaðar en aðeins byggt á einhliða frásögn föður. Það hafi GEV talið ámælisvert og brot á barnaverndarlögum og stjórnsýslulögum samkvæmt áliti stofnunarinnar. Á sama hátt hafi B byggt á einhliða frásögnum föður um kæranda og sagt hana í neyslu þó hún hafi ekki komið nálægt fíkniefnum í fjögur og hálft ár, og gögn frá LSH sanni það. Þau gögn hafi verið send B.

Vinnubrögð og málsmeðferð tiltekins starfsmanns B hafi verið ámælisverð og ekki hlutlaus. Starfsmaðurinn hafi skrifað ósannar frásagnir föður barnsins til opinberra aðila þó hún hafi fengið staðfestar upplýsingar um að það væri ekki sannleikanum samkvæmt. Hún hafi ekki sýnt neinar breytingar þó að þessu hafi verið fundið. Hún hafi ekki litið til þess sem tilkynnt hafi verið sem vanræksla hjá föður varðandi barnið, svo sem að vera meira en X ára og nota enn bleyju og snuð og sofa í rúmi með föður. Vera fárveikur í eyra og þurfa að fara í aðgerð. Það hafi verið hundsað. Drengurinn leiki sér að rakvél föður sem faðir geymir á handlauginni, það virðist allt í lagi o.s.frv. Hins vegar segi í þessu lokabréfi að kærandi hafi ekki verið til samvinnu. Það sé einfaldlega ósatt. Starfsmaður hafði samband við lögmann kæranda vegna áætlunar um meðferð máls, en lögmaður hafi þá verið að fara erlendis í hálfan mánuð til læknismeðferðar og bað um að starfsmaður barnaverndarþjónustu héldi með lögmanni og móður fjarfund þegar lögmaður kæmi aftur til landsins og gerð hafi verið krafa um að starfsmaður sendi lögmanni öll gögn málsins. Starfsmaður hafi lofað því en sendi engin gögn. Starfsmaðurinn hafi ekki rætt við lögmann kæranda aftur og þá hafi enginn fjarfundur verið haldinn. Síðan hafi starfsmaður skrifað að kærandi hafi ekki verið til samvinnu. Faðir tálmar mjög umgengni og sé því ekki rétt sem segir um það í bréfinu. Drengurinn komi alltaf brunninn undan bleyju og með exem þegar hann komi í umgengni. Kærandi hafi þá þurft að fara með drenginn til læknis og fá krem því drengurinn hafi verið viðþolslaus af kláða. Um þetta sé skráning í heilsufarsupplýsingum. Drengurinn sé einnig oft með í eyrunum þegar hann komi til kæranda og með hita en faðir segi hins vegar að ekkert sé að honum. Ljóst sé að margt sé að í uppeldisaðstæðum barnsins og mikilvægt að hlutlaust starfsfólk sem vinni af fagmennsku komi að málinu og það verði opnað aftur.

III.  Sjónarmið B

Í greinargerð B kemur fram að um lýsingu málsatvika vísast til greinargerðar starfsmanns barnaverndar vegna lokunar máls frá 29. ágúst 2024. Í stuttu máli séu þau að mál sonar kæranda var flutt frá barnaverndarþjónustu F til B í ágúst 2023 í kjölfar úrskurðar Héraðsdóms H um að lögheimili drengsins til bráðabirgða skyldi vera hjá föður. Málefni drengsins höfðu verið til meðferðar hjá barnaverndarþjónustu F frá því í desember 2022.

Vinnslu málsins hjá B sé lýst ítarlega í framangreindri greinargerð vegna lokunar máls. Þar sé lýst vinnu við útvegun leikskólapláss og þeim barnaverndartilkynningum sem barnaverndarþjónustunni bárust, en þær stöfuðu allar frá kæranda og lögmanni hennar. Þá sé lýst könnun sem fól í sér yfirferð gagna frá B, viðtöl við föður, upplýsingaöflun frá leikskóla og lækni föður. Þá hafi verið reynt að vera í samstarfi við kæranda og lögmann hennar. Þá töluðu barnaverndarstarfsmenn við drenginn og leituðu ráðgjafar Barnahúss. Faðir skrifaði undir áætlun um meðferð máls sem síðan rann sitt skeið, en eins og lýst sé í greinargerðinni var kærandi ekki til samstarfs um að gera áætlun um meðferð máls.

Varðandi lokun málsins komi eftirfarandi rökstuðningur fram í greinargerð :

„Áætlun föður er runninn út og að mati stm.bvn er ekki þörf á að endurnýja áætlun við föður. Faðir hefur staðið við sinn hlut í áætlun og drengnum virðist líða vel í umsjá hans. Þá hafa stm.bvn sinnt óboðuðu eftirliti með heimilinu á meðan áætlun stóð yfir og ekki hægt að setja neitt út á aðbúnað drengsins og hefur leikskóli drengsins sömu sögu að segja. Enn er í gangi forsjármál hjá dómstólum og þar sem ekki næst samvinna við móður og drengurinn dvelur að mestu hjá föður, þó í reglulegri umgengni við móður er það mat stm.bvn að málinu verði lokað. Engar nýjar tilkynningar hafa borist til barnaverndarþjónustu varðandi neyslu móður eða slæman aðbúnað hjá móður. Með ofangreint í huga leggur stm.bvn til að málinu verði lokað.“

Málið hafi síðan verið tekið fyrir á meðferðarfundi barnaverndarþjónustu þann 2. september 2024 og þar hafi verið staðfest það mat starfsmanna að ekki væri ástæða til frekari afskipta af hálfu barnaverndarþjónustunnar. Tilkynnt hafi verið um lokunina með bréfi, dags. 3. september [2024]. Í tilkynningunni hafi verið leiðbeint um kæruleið og frest. Þann 2. október [2024] hafi lokun málsins verið kærð til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Samkvæmt 22. gr. bvl. sé það markmið könnunar máls að afla nauðsynlegra upplýsinga um aðstæður barns og meta þörf fyrir úrræði samkvæmt ákvæðum bvl., allt í samræmi við hagsmuni og þarfir barns. Í þessu skyni skal þjónustan kappkosta að afla sem gleggstra upplýsinga um hagi barns, svo sem andlegt og líkamlegt ásigkomulag, tengsl við foreldra eða aðra, hagi foreldra, aðbúnað á heimili, skólagöngu, hegðun og líðan þess. Leita skal aðstoðar sérfræðinga eftir því sem þörf krefur. Um könnun máls, rannsóknarheimildir barnaverndarnefnda, skyldu til að láta barnaverndarþjónustu í té upplýsingar og málsmeðferð fyrir barnaverndarþjónustu almennt, gilda ákvæði VIII. kafla bvl.

Í 1. mgr. 23. gr. bvl. segir að þegar mál hafi verið nægjanlega kannað að mati barnaverndarþjónustu skuli þjónustan taka saman greinargerð þar sem lýst er niðurstöðum könnunar, tiltekið er hverra úrbóta sé þörf og settar eru fram tillögur að heppilegum úrræðum ef því er að skipta. Í greinargerð skuli sérstaklega tiltaka hvernig barni var gefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri og hvernig tillit var tekið til skoðana barnsins, eftir því sem við á. Ákvörðun barnaverndarþjónustu um að loka máli á þessu stigi geta foreldrar skotið til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Í greinargerð B um niðurstöðu könnunar, dags. 21. júní 2023, kemur fram að tilkynningarefni sé staðfest er varði vanrækslu, neyslu foreldris, og hafi þar verið átt við kæranda. Tilkynningar er vörðuðu ofbeldi gagnvart drengnum á heimili föður voru óstaðfestar. Fram kom að niðurstaða könnunar lægi fyrir og leiddi í ljós að þörf væri á frekari aðkomu barnaverndar þar sem foreldrar ættu í erfiðleikum með samskipti sín á milli. Samskipti milli foreldra mætti flokka sem andlegt ofbeldi þar sem báðir foreldrar ættu í hlut og yrði drengurinn því vitni að ofbeldi milli náinna aðila. Lagðar hafi verið til tillögur að úrbótum og sagt að samskiptum foreldra væri ábótavant og þau þyrftu aðstoð með að eiga í samskiptum svo ekki kæmi til ofbeldis. Lagt hafi verið til að málstjóri aðstoðaði foreldra með samskipti sín á milli meðan á umgengni við drenginn stæði yfir og hefði utanumhald varðandi meðferð kæranda.

Í 2. mgr. 23. gr. bvl. segir að ef könnun leiðir í ljós að þörf er á beitingu sérstakra úrræða samkvæmt bvl. skuli barnaverndarþjónusta, í samvinnu við foreldra og eftir atvikum barn sem náð hefur 15 ára aldri, gera skriflega áætlun um frekari meðferð máls. Hafa skal samráð við yngri börn eftir því sem aldur þeirra og þroski gefur tilefni til. Áætlun skal gera til ákveðins tíma og endurskoða eftir þörfum. Ákvörðun barnaverndarþjónustu um að loka máli þegar áætlun rennur út geta foreldrar skotið til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Meðan málið var ennþá til vinnslu hjá barnaverndarþjónustu F voru áætlanir sendar foreldrum til rafrænnar undirritunar. Af hálfu B voru síðar unnar áætlanir um meðferð máls. Áætlun vegna föður skyldi gilda frá 24. janúar til 24. apríl 2024. Undirritaði faðir þá áætlun. Þar kom fram að markið hennar væri að tryggja öryggi drengsins, að styðja við föður og aðstoða foreldra með samskipti sín á milli með það að markmiði að drengurinn yrði ekki vitni að ofbeldi eða slæmum samskiptum milli foreldra. Árangurs skyldi metinn með upplýsingum frá föður, kæranda og leikskóla. Hlutverk barnaverndar var að sinna óboðuðu og boðuðu eftirliti, að hitta föður á mánaðarlegum stöðufundum og hafa regluleg samskipti við leikskóla. Hlutverk föður var að vera til samvinnu við starfsmenn barnaverndarþjónustu, vera sannsögull, láta vita ef einhverjar breytingar yrði á högum fjölskyldunnar, taka á móti starfsmönnum í boðað og óboðað eftirlit, að hitta starfsmenn á mánaðarlegum stöðufundum og halda góðri rútínu með barn miðað við aldur þess og þroska.

Svo sem nánar sé rakið í greinargerð starfsmanns barnaverndar vegna lokunar málsins náðist ekki samstarf við kæranda um að vinna áætlun. Þá undirritaði kærandi ekki drög að áætlun, er gilda átti frá 22. maí til 22. ágúst 2024. Ekki kom til þess að gerð væri einhliða áætlun.

Við úrlausn málsins ber úrskurðarnefndinni því að leysa úr því hvort barnaverndarþjónustan hafi réttilega metið það svo að ekki væri þörf á að hafa frekari afskipti af málefnum drengsins, eftir að áætlun rann sitt skeið, og því bæri að loka því með vísan til 2. mgr. 23. gr. bvl. Mat barnaverndarþjónustunnar hafi verið að ekki væri þörf á að endurnýja áætlun við föður, sem hefði staðið við sinn hlut og drengnum virtist líða vel hjá honum. Hvorki leikskóli drengsins né starfsmenn barnaverndar, sem höfðu sinnt boðuðu og óboðuðu eftirliti, höfðu neitt út á aðbúnað eða líðan drengsins að setja. Þá hafði starfsmaður barnaverndarþjónustunnar verið í óformlegum samskiptum við föður og leikskólann rétt fyrir lokun málsins sumarið 2024. Djúpstæður ágreiningur hafi verið enn í gangi á milli foreldra en hafi verið og sé í farvegi forsjármáls hjá dómstólum og hafi forsjárhæfnimat þegar farið fram. Jafnvel þótt ekki hafi náðst samstarf við kæranda taldi barnaverndarþjónustan samt sem áður rétt að málinu yrði lokað, enda dvelji drengurinn að mestu hjá föður þótt hann njóti reglulegrar umgengni við kæranda. Engar nýjar barnaverndartilkynningar höfðu heldur borist vegna neyslu kæranda eða slæms aðbúnaðar drengsins hjá henni, heldur höfðu vímuefnapróf hennar þvert á móti verið neikvæð.

Með hliðsjón af öllu framangreindu taldi B rétt að loka málinu. Telur barnaverndarþjónustan að sú ákvörðun hafi verið að öllu leyti í samræmi við markmið og ákvæði bvl.

VI.  Niðurstaða

Drengurinn, E, er sonur kæranda. Kærandi og faðir drengsins fara saman með forsjá hans en lögheimili drengsins er til bráðabirgða hjá föður.

Samkvæmt 22. gr. bvl. er það markmið könnunar máls að afla nauðsynlegra upplýsinga um aðstæður barns og meta þörf fyrir úrræði samkvæmt ákvæðum bvl., allt í samræmi við hagsmuni og þarfir barns. Í þessu skyni skal þjónustan kappkosta að afla sem gleggstra upplýsinga um hagi barns, svo sem andlegt og líkamlegt ásigkomulag, tengsl við foreldra eða aðra, hagi foreldra, aðbúnað á heimili, skólagöngu, hegðun og líðan þess. Leita skal aðstoðar sérfræðinga eftir því sem þörf krefur. Um könnun máls, rannsóknarheimildir barnaverndarnefnda, skyldu til að láta barnaverndarþjónustu í té upplýsingar og málsmeðferð fyrir barnaverndarþjónustu almennt, gilda ákvæði VIII. kafla bvl.

Í 23. gr. bvl. segir að þegar mál hafi verið nægjanlega kannað að mati barnaverndarþjónustu skal þjónustan taka saman greinargerð þar sem lýst er niðurstöðum könnunar, tiltekið hverra úrbóta sé þörf og settar fram tillögur að heppilegum úrræðum ef því er að skipta. Í greinargerð skal sérstaklega tiltaka hvernig barni var gefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri og hvernig tillit var tekið til skoðana barnsins, eftir því sem við á. Ákvörðun barnaverndarþjónustu um að loka máli á þessu stigi geta foreldrar skotið til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Í greinargerð starfsmanna barnaverndarþjónustunnar vegna lokunar málsins, dags. 29. ágúst 2024, kemur fram að mál drengsins hafi upphaflega verið til meðferðar hjá barnaverndarþjónustu F frá desembermánuði 2022 vegna tilkynningar um vanrækslu varðandi umsókn og eftirlit með drengnum auk neyslu móður. Niðurstöður könnunar staðfestu tilkynningarefni og var gerð áætlun um meðferð málsins. Í kjölfar þess að drengurinn flutti til föður í framhaldi af úrskurði um að lögheimili hans skylda til bráðabirgða vera hjá föður var málið flutt til B. Tilkynningar bárust frá kæranda og lögmanni hennar til barnaverndarþjónustu undir lok árs 2023 og árið 2024. Tilkynningarefni var vanræksla og varðandi umsjón og eftirlit, áhyggjur af velferð drengsins í umsjá föður og andleg veikindi föður og misnotkun hans á lyfjum auk ofbeldis föður í garð drengsins.

Í kjölfar tilkynningar um meint ofbeldi föður í garð drengsins óskaði barnaverndarþjónustan eftir könnunarviðtali hjá Barnahúsi. Niðurstaða Barnahús var að áverka drengsins mætti rekja til atburðar sem átti sér stað í leikskóla. Einnig ræddi starfsmaður barnaverndarþjónustu við drenginn án vitundar foreldra og staðfesti að hann hefði meitt sig óviljandi í leikskólanum. Í kjölfar tilkynninga um vanrækslu var rætt við föður  og skrifaði hann undir áætlun um meðferð máls. Einnig var óskað eftir upplýsingum frá heimilislækni föður vegna tilkynningar um andleg veikindi og misnotkun hans á lyfjum. Að sögn læknis var faðir talinn stöðugur andlega þrátt fyrir kvíða og depurð hafi verið til staðar af og til og engin merki væru um misnotkun lyfja. Þá taldi læknir að faðir væri fullfær um að sinna barninu. Að mati barnaverndarþjónustunnar hefur faðir verið til samstafs og samvinnu um áætlun máls sem er nú runnin út. Drengnum virðist líða vel í hans umsjá og engin ástæða er að mati barnaverndarþjónustunnar að gera nýja áætlun um meðferð máls.

Við úrlausn málsins ber úrskurðarnefndinni að leysa úr því hvort B hafi réttilega metið það svo að ekki væri þörf á að hafa frekari afskipti af málefnum drengsins og því bæri að loka því með vísan til 1. mgr. 23. gr. bvl.

Fyrir liggur að þegar umræddar tilkynningar bárust frá kæranda og lögmanni hennar ákveðið að rannsaka efni tilkynninga m.a. með því að ræða við foreldra, óska eftir könnun máls hjá Barnahúsi og afla gagna m.a. frá lækni föður og leikskóla. Ekki verður annað ráðið af gögnum málsins en að könnun málsins hafi gengið eftir í samræmi við fyrirætlan þar um. Úrskurðarnefnd velferðarmála telur samkvæmt framansögðu að rannsókn málsins hafi verið fullnægjandi með hliðsjón af þeim gögnum sem aflað var í málinu.

Úrskurðarnefndin telur því að ekki sé tilefni til þess að hrófla við því mati B að rétt hafi verið að loka málinu samkvæmt 1. mgr. 23. bvl. Aflað hafi verið viðeigandi upplýsinga um hagi drengsins og rannsókn málsins í samræmi við 41. gr. bvl.

Með vísan til alls þess, sem að framan er rakið, er það niðurstaða úrskurðarnefndarinnar að staðfesta hina kærðu ákvörðun B.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun B, dags. 3. september 2024, um að loka máli vegna drengsins, E, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson