Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 543/2024
Fimmtudaginn 13. mars 2025

A

gegn

B

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Helgi Viborg sálfræðingur.

Með kæru, dags. 24. október 2024, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun B, dags. 27. september 2024, um að loka máli samkvæmt 1. mgr. 23. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.) vegna sonar kæranda, D.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Drengurinn, D er X ára gamall. Kærandi er faðir drengsins. Kærandi og móðir drengsins fara saman með forsjá hans. Lögheimili drengsins er hjá móður.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála þann 24. október 2024. Með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 29. október 2024, var óskað eftir greinargerð B ásamt gögnum málsins. Greinargerð B barst nefndinni með bréfi, dags. 14. nóvember 2024. Með bréfi, dags. 19. nóvember 2024, var greinargerðin send lögmanni kæranda til kynningar. Athugasemdir kæranda bárust úrskurðarnefndinni með bréfi, dags. 9. desember 2024 og voru þær sendar B til kynningar með bréfi, 11. desember 2024. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess að ákvörðun B verði felld úr gildi og henni gert að halda áfram meðferð þessa máls.

Með tilkynningu B dags. 27. september 2024 hafi kæranda verið tilkynnt að ákvörðun hefði verið tekin um að loka málinu sbr. 1. mgr. 23. gr. bvl. þar sem úrræðum sem veitt höfðu verið samkvæmt meðferðaráætlun væri nú lokið og ekki talin ástæða til frekari afskipta barnaverndar.

Málsatvik séu þau B hafi haft afskipti af högum drengsins frá því í janúar 2024. Drengurinn lúti forsjá beggja foreldra en hafi lögheimili hjá móður. Barnaverndarmál vegna drengsins hafi einnig verið til meðferðar á árinu 2022. Ástæður afskipta barnaverndarþjónustunnar séu margítrekaðar tilkynningar er hafi borist vegna áfengisdrykkju móður, andlegrar vanlíðunar, ofbeldi og vanrækslu. Ákveðið hafi verið að hefja könnun hinn 30. janúar 2024 og hafi niðurstaða þeirrar könnunar verið að móðir ætti við áfengisvanda að stríða. Þá hafi drengurinn lýst ofbeldi í sinn garð af hennar hálfu er hún var undir áhrifum áfengis. Móðir undirritaði meðferðaráætlun hinn 14. febrúar 2024 þar sem fram kom það markmið væri meðal annars að móðir hætti áfengisneyslu og beitti ekki barn sitt ofbeldi. Þá skyldi bæta líðan drengsins er lýst hafði vanlíðan vegna áfengisdrykkju móður. Þau úrræði sem skyldi beita til að ná markmiðunum voru að móðir leitaði sér meðferðar á E eða hjá öðrum viðurkenndum meðferðaraðila, óboðað eftirlit yrði á heimili móður þá viku sem barnið væri hjá henni og drengurinn fengi sálfræðiviðtöl. Gildistími meðferðaráætlunarinnar skyldi vera í sex vikur eða til 30. mars [2024]. Óboðað eftirlit hafi ekki gegnið eftir en unnið hafi verið í öðrum úrræðum meðferðaráætlunarinnar. Önnur meðferðaráætlun virðist hafa verið gerð en móðir þá ekki verið til samstarfs og undirritað hana ekki. Greinargerð um könnun máls hafi verið gerð hinn 30. apríl 2024 og hafi í niðurstöðu einungis verið vísað til þeirrar meðferðaráætlunar sem ekki hafi verið lengur í gildi. Þrátt fyrir ítrekuð tilmæli, frekari barnaverndartilkynningar og beiðnir um afskipti barnaverndar- þjónustunnar hafi engin frekari eftirfylgni verið af hálfu B. Kærandi hafi kært vinnubrögð og málsmeðferð barnaverndarþjónustunnar hinn 7. maí 2024 til Gæða- og eftirlitsstofnunar velferðarmála. Með tilkynningu hinn 27. september 2024 lokaði B málinu með vísan til þess að úrræðum sem veitt hafi verið samkvæmt meðferðaráætluninni væri nú lokið og ekki talin ástæða til frekari afskipta barnaverndar.

Kærandi byggir á því að málsmeðferðarreglur barnaverndarlaga hafi ekki verið virtar í máli þessu, sérstaklega 41., 42., 46. og 47. gr. þeirra.

Samkvæmt áætlun um meðferð máls hafi móður verið gert að leita sér aðstoðar vegna áfengisvanda og samþykkja óboðað eftirlit. Meint úrræði hafi ekki gengið eftir eins og upp hafi verið lagt með, ekkert hafi orðið af óboðuðu eftirliti t.a.m. og móðir hafi ekki verið til samstarfs með undirritun annarrar meðferðaráætlunar án þess að því væri frekar fylgt eftir af hálfu barnaverndarþjónustunnar. Kæranda sé þar af leiðandi fyrirmunað að skilja það orðalag að „úrræðum sem veitt voru samkvæmt meðferðaráætlun væri nú lokið og ekki talin ástæða til frekari afskipta barnaverndar“. Þá furði kærandi sig jafnframt á þeim langa tíma sem það hafi tekið fyrir barnaverndarþjónustuna að komast að þeirri niðurstöðu, sér í lagi þegar haft sé í huga að meðferðaráætlunin gilti eingöngu til 30. mars 2024.

Samkvæmt 1. mgr. 4. gr. bvl. skulu hagsmunir barna ávallt hafðir í fyrirrúmi. Það hafi borist ótal tilkynningar um vanrækslu móður og áfengisvanda en barnaverndarþjónustan hafi ekki aðhafst neitt raunhæft í málefnum barnsins. Þá hafi nánir fjölskyldumeðlimir móður lýst áhyggjum sínum af ástandi móður án nokkurra viðbragða af hálfu barnaverndarþjónustunnar. Þá hafi ekkert verið gert með lýsingar og frásagnir barnsins sjálfs af ofbeldi og drykkju móður og beiðni þess um að fá að vera hjá föður á meðan móðir fari í meðferð hafi verið hunsuð. Staðfesting skóla á tjáningu barnsins þar að lútandi hafi sömuleiðis verið hunsuð. Það ætti því ekki að koma á óvart að drengurinn tjái sig ekki lengur um sína vanlíðan þar sem hans upplifun sé sú að engu skipti hvað hann segi auk þess sem hann hafi fyllstu ástæðu til að óttast viðbrögð móður sinnar. Aldrei sá barnaverndarþjónustan ástæðu til að skipa barninu talsmann sbr. 46. gr. bvl. þrátt fyrir beiðni þar að lútandi. Beiting nefndra úrræða barnaverndarþjónustunnar hafi farið fram á forsendum móður og því miður ekki skilað neinum árangri að mati kæranda. Hann hafi gríðarlegar áhyggjur af barninu og telur hann munu bíða varanlegan skaða af verði ekki tekið í taumana sem fyrst og móður gert að leita sér raunhæfrar meðferðar við sínum áfengisvanda. Ákvörðun barnaverndar um lokun barnaverndarmáls án frekari rannsóknar og skoðunar gangi tvímælalaust gegn hagsmunum drengsins að mati kæranda.

Í athugasemdum kæranda við greinargerð B dags. 14. nóvember 2024, kemur fram að ekki sé fallist á þær staðhæfingar barnaverndarþjónustunnar, að þau úrræði sem meðferðar áætlunin kvað á um hafi gengið eftir. Samkvæmt þeirri áætlun skyldi vera óboðað eftirlit með heimilinu. Ekkert hafi orðið hins vegar af slíku eftirliti því móðir hafi verið ekki heima í þrjú skipti af fjórum og í eitt skiptið hafi eftirlitsaðilinn og móðir drengsins mælt sér mót. Óboðað eftirlit hafi því aldrei átti sér stað.

Kærandi telji staðhæfingar barnaverndarþjónustunnar um samstarfsvilja móður verulega misvísandi. Í greinargerð komi fram að móðir hafi verið í samstarfi við barnaverndarþjónustuna en svo segir síðar “í september sl. var staða málsins sú að fullreynt þótti að ná samstarfi við móður um gerð nýrrar meðferðaráætlunar” og “móðir hafnaði undirritun nýrrar áætlunar og taldi ekki þörf á frekari stuðningi”.

Þá geri kærandi jafnframt athugasemdir við að barnaverndarþjónustan líti svo á að einhliða skipaður starfsmaður barnaverndar hafi komið í stað talsmanns barnsins skv. 46. gr. bvl. en ekkert liggur fyrir um að sá starfsmaður hafi uppfyllt reglur um hæfi og hlutverk talsmanna. Kærandi hafi margsinnis farið fram á það við barnaverndarþjónustuna að barninu yrði skipaður talsmaður en móðir hafi lagðist ávallt gegn því. Að sögn kæranda fór barnið fram á það bæði við barnaverndarstarfsmenn og starfsmenn skólans að hann vildi fá að búa hjá föður sínum á meðan móðir „læknaðist". Kærandi kveður drenginn hafa hætt að tjá sig um sína vanlíðan og kvíða við barnaverndarstarfsmenn þegar hann gerði sér grein fyrir því að allt sem hann sagði hafði borist til móður hans. Þá gerir kærandi athugasemdir við framsetningu barnaverndarþjónustu á gögnum í málinu og hagsmunamat þar að lútandi. Ekkert liggi fyrir um fjölmargar tilkynningar og samskipti við fjölskyldu móður, þ.á m móður hennar og bróður, sem hafi verið í samskiptum við barnaverndarstarfsmenn á fundum og með símtölum þar sem þau lýstu verulegum áhyggjum af andlegri vanheilsu móður. Hins vegar liggi fyrir í gögnum málsins persónulegur tölvupóstur á milli móður barnsins og vinkonu hennar þann 30. júlí s.l. sem ekki verði séð að eigi erindi í málið. Að síðustu þá geri kærandi athugasemd við þær staðhæfingar barnaverndarþjónustunnar að barnaverndartilkynningar þær er hafi borist í sumar hafi verið samhljóða eldri tilkynningum og ekki falið í sér neinar nýjar upplýsingar. Allar tilkynningar og samskipti föður og móðurfjölskyldu drengsins við barnaverndarþjónustuna hafa lotið að því sama, áhyggjur af velferð og hagsmunum drengsins vegna drykkju móður og hennar andlegu vanheilsu. Þær tilkynningar séu ekki léttvægar og beri að taka alvarlega í samræmi við ákvæði barnaverndarlaga, sérstaklega 1-4. gr. þeirra.

III.  Sjónarmið B

Í greinargerð B komi fram að mál drengsins hafi verið til könnunar hjá barnaverndarþjónustunni tímabilið júní til október 2022 en málinu hafi verið lokað eftir könnun. Tilkynningar hafi borist aftur vegna drengsins í janúar 2024 og hafi verið ákveðið að hefja könnun í máli hans þann 26. janúar 2024. Móðir hafi komið til viðtals 12. febrúar og lýst yfir samstarfsvilja við barnavernd en hafnaði efni tilkynninga. Drengurinn hafði þá komið í viðtal ásamt föður þann 9. febrúar og lýst aðstæðum hjá móður og hafi því strax verið unnið að því að ná samvinnu við móður um úrræði þrátt fyrir að gagnaöflun við könnun máls væri ekki að fullu lokið. Eftir að meðferðaráætlun rann út hafi verið gerð drög að nýjum meðferðaráætlunum en móðir samþykkti þær ekki.

Þrátt fyrir að meðferðaráætlun hafi runnið út 30. mars 2024 hafi þó verið áframhaldandi vinnsla barnaverndar þar sem úrræði héldu áfram og reynt hafi verið í viðtölum við móður og í tölvupóstsamskiptum að ná samstarfi við hana um gerð nýrrar áætlunar. Gerð hafi verið drög að nýjum áætlunum sem móðir hafi þó ekki viljað undirrita og gerði athugasemdir við með aðstoð lögmanns síns. Gerðar hafi verið breytingar á drögum að meðferðaráætlun í samræmi við athugasemdir móður en hún hafi ekki undirritað fleiri meðferðaráætlanir. Þrátt fyrir að undirritun hafi vantað sinnti móðir áfram viðtölum á E sem hún hafði samþykkt í fyrri áætlun og fylgdi drengnum áfram í sálfræðiviðtöl. Þá hafi móðir einnig mætt sjálf í viðtöl hjá barnavernd og heimilaði að rætt væri við drenginn. Óboðuðu eftirliti hafi einungis verið ætlað að standa yfir á gildistíma áætlunar sem undirrituð hafi verið 14. febrúar 2024. Óboðað eftirlit hafi verið virkt á gildistíma áætlunar, þrátt fyrir að móðir hafi ekki verið heima í þrjú skipti af fjórum, enda haf ekki verið gerð krafa um að móðir væri heima á ákveðnum tímum.

Málinu hafi verið lokað 25. september 2024 í kjölfar viðtala við drenginn og foreldra hans, þar sem staðan hafi verið betri, úrræðum verið lokið og ekki hafi verið talið tilefni til að beita þvingunarúrræðum í málinu.

Líkt og sjá má að ofan hafi töluverð vinnsla verið í málinu eftir að undirrituð meðferðaráætlun rann út 30. mars sl., þ.e. bæði hafi úrræði verið virk og leitast hafi verið að ná samvinnu við móður. Í september sl. hafi staða málsins verið sú að fullreynt þótti að ná samstarfi við móður um gerð nýrrar meðferðaráætlunar og aðstæður og staða barns þótti betri. Með tilliti til meðalhófs og eðlis barnaverndarstarfs hafi málinu því verið lokað, enda ekki tilefni til úrskurðar að mati þjónustunnar.

Við vinnslu málsins hafi drengnum verið tryggð sálfræðiþjónusta. m.a. í þeim tilgangi að hann hefði aðgang að fagaðila til að tjá sig um líðan sína og aðstæður. Þá hafi móðir farið í viðtöl á Teiga, fyrir tilstilli B. Því sé ekki tekið undir sjónarmið kæranda að þjónustan hafi ekki aðhafst neitt raunhæft í málefnum drengsins né virt að vettugi áhyggjur aðstandenda hans eða aðrar upplýsingar sem fram hafi komið, þrátt fyrir að þjónustan hafi ekki tekið undir með kæranda að vista þyrfti drenginn hjá honum.

Þegar ákveðið hafi verið að hefja könnun málsins þann 26. janúar 2024 hafi verið bókað að drengnum yrði ekki skipaður talsmaður þar sem sérhæfður starfsmaður barnaverndar myndi gæta hagsmuna hans. Félagsráðgjafi barnaverndar hafi rætt við drenginn þann 9. febrúar og hafi kærandi þá verið með í viðtalinu. Þann 27. febrúar hafi verið send tilvísun til sálfræðings fyrir drenginn og þar hafi hann sótt fimm viðtöl. Félagsráðgjafi barnaverndar hafi aftur rætt við drenginn í september sl. Við vinnslu málsins taldi barnaverndarþjónusta því ekki þörf á að skipa drengnum einnig talsmann.

Við vinnslu máls hafi verið unnið með áfengisneyslu móður sem sótti viðtöl hjá E. Í bréfi F, sálfræðings móður á E, komi fram mat sálfræðingsins að móðir þyrfti ekki frekari meðferð vegna áfengisneyslu. Í bréfinu hafi einnig komið fram að móðir stefndi að því að halda áfram viðtölum hjá sínum sálfræðingi á stofu í einhver skipti.

Fyrir lokun málsins hafi verið rætt við drenginn sjálfan og foreldra hans. Móðir hafi hafnað undirritun nýrrar áætlunar og taldi ekki þörf á frekari stuðningi. Nýjar tilkynningar sem bárust í sumar hafi verið samhljóða eldri tilkynningum og báru ekki með sér nýjar upplýsingar. Í því ljósi og á grundvelli upplýsinga frá drengnum sjálfum og fagaðilum, þ.e. E, sálfræðingi drengsins og G, hafi ekki verið tilefni til áframhaldandi vinnslu málsins með beitingu þvingunarúrræða.

Við vinnslu málsins hafi föður verið leiðbeint um að leita til sýslumanns ef hann teldi þörf á breytingu á fyrirkomulagi um forsjá eða umgengni. Í viðtali við foreldra í september hafi verið farið yfir stöðu málsins, upplýsingar úr viðtali við drenginn og verið lögð áhersla á að foreldrar ynnu saman við að huga að hagsmunum drengsins og stuðla að velferð hans.

Af framangreindu megi sjá að B telji ekki tilefni til áframhaldandi afskipta barnaverndar af málefnum drengsins að svo stöddu.

VI.  Niðurstaða

Drengurinn, D er sonur kæranda. Kærandi og móðir drengsins fara saman með forsjá hans en lögheimili drengsins er hjá móður.

Samkvæmt 22. gr. bvl. er það markmið könnunar máls að afla nauðsynlegra upplýsinga um aðstæður barns og meta þörf fyrir úrræði samkvæmt ákvæðum bvl., allt í samræmi við hagsmuni og þarfir barns. Í þessu skyni skal þjónustan kappkosta að afla sem gleggstra upplýsinga um hagi barns, svo sem andlegt og líkamlegt ásigkomulag, tengsl við foreldra eða aðra, hagi foreldra, aðbúnað á heimili, skólagöngu, hegðun og líðan þess. Leita skal aðstoðar sérfræðinga eftir því sem þörf krefur. Um könnun máls, rannsóknarheimildir barnaverndarnefnda, skyldu til að láta barnaverndarþjónustu í té upplýsingar og málsmeðferð fyrir barnaverndarþjónustu almennt, gilda ákvæði VIII. kafla bvl.

Í 23. gr. bvl. segir að þegar mál hafi verið nægjanlega kannað að mati barnaverndarþjónustu skal þjónustan taka saman greinargerð þar sem lýst er niðurstöðum könnunar, tiltekið hverra úrbóta sé þörf og settar fram tillögur að heppilegum úrræðum ef því er að skipta. Í greinargerð skal sérstaklega tiltaka hvernig barni var gefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri og hvernig tillit var tekið til skoðana barnsins, eftir því sem við á. Ákvörðun barnaverndarþjónustu um að loka máli á þessu stigi geta foreldrar skotið til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Í 1. mgr. 41. gr. bvl. kemur fram að barnaverndarþjónusta skuli sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því, sbr. einnig rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Með þessu er reynt að tryggja að ákvarðanir nefndarinnar séu bæði löglegar og byggðar á réttum grunni. Ekki verða settar fram nákvæmar reglur um það hvernig staðið skuli að könnun máls og hverra gagna skuli aflað, enda er það matsatriði og breytilegt eftir eðli máls hverju sinni. Í því sambandi ber þó að gæta að 2. mgr. 41. gr. bvl. þar sem fram kemur að könnun barnaverndarmáls skuli ekki vera umfangsmeiri en nauðsyn krefji og skuli henni hraðað svo sem kostur er. Í þessu felst meðal annars að barnaverndarþjónusta skuli ekki ganga lengra í gagnaöflun og könnun máls hverju sinni en nauðsynlegt er. Í þessu felst einnig að ekki séu notaðar harkalegri aðferðir við könnun máls og öflun gagna en efni standa til.

Í 46. gr. bvl. er fjallað um réttindi barns við málsmeðferð. Þar segir í 2. mgr. ákvæðisins að gefa skuli barni kost á að tjá sig um mál sem það varðar í samræmi við aldur þess og þroska og taka skuli réttmætt tillit til skoðana þess við úrlausn málsins. Þá segir í 3. mgr. ákvæðisins að þegar barnaverndarþjónusta hefur tekið ákvörðun um að hefja könnun máls skuli hún taka afstöðu til þess hvort þörf sé á því að skipa barni talsmann.

Á grundvelli framangreinds hefur ráðherra kveðið nánar um hæfi og hlutverk talsmanna í barnaverndarmálum í reglugerð nr. 56/2004 um málsmeðferð fyrir barnaverndarnefnd. Þar segir í 30. gr. um hæfi talsmanna að starfsmaður nefndar eða þeirrar stofnunar sem fer með tiltekið mál í umboði barnaverndarnefndar geti ekki orðið talsmaður barns í máli. Þá segir að ekki skuli skipa þann talsmann fyrir barn sem hefur hagsmuni af úrlausn barnaverndarmáls eða hefur sterk tengsl við einhvern sem hefur slíka hagsmuni.

Í málinu liggur fyrir að barnaverndarþjónustan tók þá ákvörðun að skipa drengnum ekki talsmann þegar tekin var ákvörðun um að hefja könnun málsins þann 26. janúar 2024 með þeim rökum að sérhæfður starfsmaður barnaverndarþjónustunnar myndi gæta hagsmuna hans. Í þessu fellst að mati úrskurðarnefndarinnar að barnaverndarþjónustan taldi þörf á því að aflað yrði upplýsinga frá drengnum um aðstæður hans við rannsókn málsins. Samkvæmt gögnum málsins eru til staðar áhyggjur af stöðu drengsins og hefur móðir ekki verið til samvinnu um gerð nýrrar meðferðaráætlunar. Úrskurðarnefndin telur með vísan til þessa að skipa hefði átt drengnum talsmann sem væri honum til halds og trausts og aflaði nauðsynlegra upplýsa um hagi hans, sbr. 22. gr. bvl.

Með vísan til alls framangreinds er hin kærða ákvörðun felld úr gildi og málinu vísað til nýrrar meðferðar barnaverndarþjónustunnar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun B, dags. 3. september 2024, um að loka máli vegna drengsins, D, er felld úr gildi og vísað til nýrrar meðferðar þjónustunnar

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson