Mál nr. 651/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 651/2024

Fimmtudaginn 13. mars 2025

A

gegn

BB

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Helgi Viborg sálfræðingur

Með kæru, dags. 12. desember 2024, kærði C lögmaður, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála úrskurð umdæmisráðs B frá 6. desember 2024 vegna umgengni hennar við D.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Drengurinn D er X ára sonur kæranda. Drengurinn lýtur forsjá kæranda og hefur lögheimili hjá henni. Mál drengsins hefur verið til vinnslu B með hléum frá árinu 2013. Drengurinn hefur verið vistaður utan heimilis frá 11. júlí 2024 en þá var neyðarráðstöfun beitt á grundvelli 31. gr. barnaverndarlaga nr. 80/2002 (bvl.)

Með úrskurði héraðsdóms E 15. október 2024 var fallist á kröfu B að drengurinn yrði vistaður utan heimilis til 25. júlí 2025, með vísan til b-lið 1. mgr. 27. gr., sbr. 1. mgr. 28. gr. bvl. Drengurinn var fyrst vistaður á F en frá 1. ágúst 2024 hefur hann verið vistaður á heimili móðursystur sinnar.

Kærandi hafnaði tillögum B um umgengni hennar við drenginn og var málið því lagt fyrir umdæmisráð B til úrskurðar. Úrskurðarorð hins kærða úrskurðar er svohljóðandi, auk þess sem þar er bent á kæruheimild til úrskurðarnefndar velferðarmála:

„1. D, skal eiga umgengni við móður sína A, einu sinni í viku hjá tengslasérfræðingi frá og með 6. desember 2024 út janúarmánuð 2025.

2. D, skal eiga umgengni við móður sína A, undir eftirliti í húsnæðiB þann 23. desember 2024, kl. 17-19, og þann 30. desember 2024, kl. 17-19.“

Lögmaður kæranda lagði fram kæru hjá úrskurðarnefnd velferðarmála þann 12. desember 2024. Með bréfi úrskurðarnefndar velferðarmála, dags. 17. desember 2024, var óskað eftir greinargerð B ásamt gögnum málsins. Greinargerð B barst nefndinni með bréfi, dags. 20. desember 2024, og með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 2. janúar 2025, var hún send lögmanni kæranda til kynningar. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærður er úrskurður umdæmisráðs B hvað varðar umgengni móður við barn sitt. Kærandi hafni ekki þeirri umgengni sem henni hafi verið boðin en telji umgengnina vera allt of litla og vilji fá hana aukna. Þá krefst kærandi umgengni við barn sitt á aðfangadag jóla og á gamlársdag.

Samkvæmt hinum kærða úrskurði fær kærandi umgengni við barn sitt einu sinni í viku hjá tengslasérfræðingi, frá og með 6. desember 2024, og út janúar 2025. Auk þess sem kærandi fái að hitta barn sitt í tvö skipti, tvo tíma í senn, undir eftirliti, dagana 23. og 30. desember. Kærandi veki athygli á því að þær stundir sem hún hittir barnið hjá tengslasérfræðingi, þá sé í gangi meðferðarvinna en ekki eiginleg samvera eða umgengni. Það sé því ljóst að af þessum úrskurði leiðir, að kærandi fái bara fjórar klukkustundir í gæðastund með barni sínu yfir tveggja mánaðar tímabil. Kærandi telji þetta bersýnilega of litla umgengni.

Við mat á kröfu kæranda um aukna umgengni sem og umgengni um jól og áramót beri að líta til þess að drengurinn sé vistaður tímabundið utan heimilis. Í greinargerð með 74. gr. bvl., segi að almennt skuli gera ráð fyrir ríkari umgengni ef fóstri sé ætlað að vara í skamman tíma og áætlað sé að barn snúi aftur til foreldra sinna. Núverandi áætlanir geri ráð fyrir því að drengurinn snúi aftur til síns heima í júlí 2025. Því beri að hátta umgengni þannig að stuðlað sé að því að styrkja og treysta tengsl drengsins við móður sína og virða rétt þeirra til friðhelgis fjölskyldu og einkalífs. Ljóst sé að bróðurparturinn af þeirri umgengni sem úrskurðað hafi verið um í desember og janúar sé í raun meðferðarvinna undir handleiðslu sérfræðings en ekki eiginleg umgengni eða gæðastund foreldris og barns.

Þá árétti kærandi að jólin sé helgasta hátíð kristinna manna á Íslandi og sé rík hefð fyrir því að fjölskylda njóti samvista og samveru hvert við annað yfir hátíðarnar. Það reynist móður afar þungbært að fá ekki að njóta meiri umgengni við barn sitt yfir hátíðarnar heldur en hinn kærði úrskurður kveður á um.

Að lokum vísar kærandi til allra þeirra sömu röksemda og hún byggði á í greinargerð sinni til umdæmisráðs B.

III.  Sjónarmið B

B gerir þá kröfu að hinn kærði úrskurður umdæmisráðs B verði staðfestur.

Um sé að ræða mál drengs sem lýtur forsjá móður sinnar og hefur hjá henni lögheimili. Varðandi forsögu málsins sé vísað til meðfylgjandi greinargerða starfsmanna dags. 16. júlí [2024] og 26. nóvember 2024. Drengurinn hafi verið vistaður utan heimilis frá miðjum júlí [2024], fyrst á F en frá 1. ágúst [2024] hafi hann verið vistaður hjá móðursystur sinni. Þann 25. júlí 2024 úrskurðaði umdæmisráð B um fjögurra mánaða vistun drengsins utan heimilis móður á grundvelli 27. gr. bvl. Þann 15. október 2024 staðfesti Héraðsdómur E vistun drengsins til 25. júlí 2025.

Mikil jákvæð breyting hafi orðið á stöðu drengsins frá því hann var vistaður utan heimilis. Hann mæti alltaf í skólann, hafi eignast vini og taki þátt í félagslegum viðburðum með jafnöldrum sínum. Starfsmenn B hafi hins vegar miklar áhyggjur af því hvernig neikvæð viðhorf móður hafi áhrif á drenginn. Bæði á sjálfsmynd hans og viðhorf til vistunaraðila og þá sem koma að því að sinna drengnum á einhvern hátt.

Þann 14. ágúst 2024 hafi verið bókað á meðferðarfundi starfsmanna um að drengurinn hafi hitt kæranda undir eftirliti í húsnæði barnaverndar í tvö skipti. Fram kom að í umgengni hafi móðir verið að hvísla að drengnum og senda honum skilaboð á miða. Eftir umgengni hafi borið á vanlíðan og neikvæðri hegðun hjá drengnum og áhyggjur vöknuðu af því að móðir væri að sá fræjum hjá drengnum sem ýti undir vanlíðan. Kærandi hafði óskað eftir aukinni umgengni við drenginn. Bókað hafi verið um að umgengni yrði áfram með sama hætti einu sinni í viku.

Þann 25. ágúst [2024] hafi starfsmenn barnaverndar rætt við kæranda um samskipti í umgengni. Kærandi neitaði fyrir að hafa verið að hvísla eða skrifað leynilega. Rætt hafi verið um síðustu umgengni þar sem virtist sem þau ættu erfitt með að vita hvað þau ættu að tala um og svaraði kærandi því játandi að svo væri en barnavernd væri búin að stía þeim í sundur. Hún hafi t.d. aldrei fengið að heyra í honum í síma. Kærandi hafi óskað eftir að fá að fara með drenginn út og hafi verið lagt til að þau gætu t.d. farið í bakarí og virtist kærandi ánægð með það. Kærandi hafi verið upplýst um að barnavernd vildi að þau ættu góða stund saman þegar þau væru að hittast og gætu eftirlitsaðilar aðstoðað ef þau þyrftu í umgengni. Kærandi hafi óskað eftir umgengni í 3-4 tíma í senn og símtöl helst á hverjum degi. Í lok ágúst hafi kærandi óskað eftir umgengni við drenginn á afmælisdaginn sinn þann X. Hún hafi verið upplýst um að drengurinn mætti hringja í hana þann dag. Samkvæmt upplýsingum frá vistunaraðila hafi símtalið ekki gengið vel. Í fyrstu svaraði kærandi ekki og hafi drengurinn verið mjög leiður vegna þess. Seinna sama dag hafi kærandi hringt til baka og varði símtalið í 3-4 mínútur en mæðginin höfðu ekkert að segja við hvort annað. Í talsmannskýrslu, dags. 30. ágúst [2024], kom fram að drengurinn hafi óskað þess að hafa umgengni við kæranda óbreytta.

Bókað hafi verið um umgengni á meðferðarfundi starfsmanna þann 4. september [2024]. Þar kom fram að starfsmenn teldu það ekki hagsmuni drengsins að auka umgengni að svo stöddu. Ekki væri hægt að sjá að umgengni væri gefandi og nærandi fyrir drenginn né að skapa honum þá ró sem hann væri í þörf fyrir. Þá hafi ekki verið talið að símtöl myndu gagnast drengnum. Bókað hafi verið um að óska ætti eftir aðkomu tengslaráðgjafa að málinu til að skoða tengsl mæðginanna. Þann 20. september [2024] hafi verið gert tengslamat á drengnum og kæranda þar sem niðurstöður sýndu að tengslahegðun kæranda einkennist af svonefndri C3-4 tengslahegðun. Talið sé að það sem einkenni slíka hegðun sé að leitað sé skýringa í misförum annarra, röngum sakargiftum, að einstaklingar séu beittir misrétti og að slíkir einstaklingar hafi þá oftast stöðu fórnarlambs.

Umgengni hafi farið fram vikulega í tvær klst. í senn undir eftirliti í september og október [2024] að frátöldu einu skipti. Þá hafði kærandi óskað eftir að sjá drenginn syngja með kór G sem hún fékk leyfi fyrir. Umgengni hafi gengið ágætlega en drengurinn hafi verið neikvæður í garð vistunarheimilis eftir umgengni. Samskipti mæðginanna hafi ekki verið mikil í umgengni og heilsaði kærandi ekki alltaf drengnum við komu í umgengni og sýndi m.a. engin viðbrögð þegar drengurinn gaf móður blóm í tilefni afmælisdags hennar. Eitt skipti þegar drengurinn reyndi að tala við kæranda í umgengni hafi ekkert svar borist og var kærandi þá sofnuð í sófanum á meðan þau horfðu á sjónvarpið. Mæðginin horfa almennt á sjónvarpið í umgengni og spjalla um sjónvarpsefni, kærandi sýni ekki mikinn áhuga á daglegu lífi drengsins. Í einhver skipti hafa þau gengið í ísbúð og kærandi komið með Subway fyrir þau að borða. Eftir umgengni þann 5. október [2024], þegar kærandi hafi hitt drenginn á tónleikum og var boðið með vistunaraðila og fjölskyldu að borða, hafi verið mikil afturför hjá drengnum varðandi viðhorf hans til heimilis vistunaraðila. Hann virtist hata alla á heimilinu og hafnaði vistunaraðila.

Í talsmannskýrslu dags. 3. október [2024] hafi komið fram að drengnum þætti umgengni í H ágæt.

Á meðferðarfundi starfsmanna barnaverndar þann 6. nóvember [2024] hafi verið bókað um að umgengni kæranda við drenginn færi fram einu sinni í viku hjá tengslasérfræðingi. Kom fram að starfsmenn teldu kæranda og dreng í mikilli þörf að fá stuðning í umgengni svo hægt væri að vinna með samskipti þeirra og tengsl.

Kærandi kom til viðtals þann 14. nóvember [2024] ásamt lögmanni og móðurömmu. Kærandi kvaðst hafna því að umgengni fari einungis fram hjá tengslasérfræðing. Óskaði hún eftir reglulegri umgengni fyrir utan þess. Þá óskaði hún eftir að fara með drenginn erlendis yfir jól og áramót.

Umgengni hafi farið fram hjá tengslasérfræðing þann 7., 11. og 20. nóvember [2024]. Fram kom í skýrslum tengslasérfræðings að drengurinn og kærandi hafa mætt en kærandi hafi ýmist ekki sagst geta tekið þátt eða ekki viljað taka þátt í verkefnum tengdum meðferðinni. Erfitt hafi verið að fá kæranda til að taka leiðbeiningum og hún hafi einnig oft borið fyrir sig að geta ekki eða vilja ekki taka þátt í verkefnum sem lagt hafi verið upp með í tímunum. Nýlega sagði kærandi við drenginn að klipping hans væri ljót og sé það í annað skipti sem hún gerir það á vistunartímanum. Samkvæmt vistunaraðila hafði það mikil áhrif á drenginn í fyrra skiptið en þá hafi hann verið með hettu á sér í þrjár vikur eftir ummæli kæranda um klippingu hans.

Á meðferðarfundi starfsmanna þann 20. nóvember [2024] hafi verið bókað að ekki væri samþykkt að kærandi færi með drenginn erlendis yfir jól og áramót.

Í talsmannskýrslu, dags. 23. nóvember 2024, hafi komið fram að drengurinn kveðst sáttur við núverandi fyrirkomulag á umgengni. Hann vilji ekki breyta núverandi umgengni. Óskaði hann að fá umgengni við kæranda á aðfangadag, alveg sama hvaða tíma dags og á gamlárskvöld, helst frá [klukkan] 22 til 24.

Í ljósi þess að kærandi telji ekki þörf á tengslaeflandi meðferð og vill umgengni við drenginn annarstaðar en hjá tengslasérfræðingi auk þess sem hún óskaði eftir að fara með drenginn erlendis yfir jól og áramót sem hafi verið hafnað fór málið fyrir umdæmisráð B þann 3. desember [2024]. Lá kærður úrskurður ráðsins fyrir þann 10. desember 2024.

Samkvæmt 81. gr. barnaverndarlaga á barn sem vistað er á heimili eða stofnun samkvæmt 79. gr. barnaverndarlaga rétt á umgengni við kynforeldra og aðra sem séu því nákomnir. Kynforeldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt skv. 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með vistun. Skv. 3. mgr. lagagreinarinnar skal barnaverndarþjónusta leitast við að ná samkomulagi við þá sem umgengni eiga að rækja að teknu tilliti til þeirra reglna sem gilda á viðkomandi heimili eða stofnun. Skv. 4. mgr. sömu lagagreinar hefur umdæmisráð úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd.

Afstaða B vegna umgengni kæranda við drenginn hafi ekki breyst frá því að málið hafi verið lagt fyrir fund umdæmisráð B þann 3. desember [2024] sbr. bókanir meðferðarfunda dags. 6. og 20. nóvember [2024].

Það sé meginregla í barnaverndarstarfi að hagsmunir barns skuli ávallt hafðir í fyrirrúmi og beita skuli þeim ráðstöfunum sem er barni fyrir bestu. Við úrlausn máls þessa verður því að horfa til þeirrar stöðu sem drengurinn er í og taka ákvörðun sem þjónar hagsmunum hans best. Drengurinn þarf að fá að upplifa öryggi og ró í sínu lífi og er mikilvægt að stuðlað verið að því með öllum tiltækum leiðum. B telur að hagsmunum drengsins sé best borgið með þeirri umgengni sem ákvörðuð hefur verið og mikilvægt sé að hún fari fram undir handleiðslu tengslasérfræðings með það að markmiði að stuðla að bættum og eflandi samskiptum milli móður og drengs með von um draga úr neikvæðum áhrifum samverustunda þeirra á drenginn. Með slíku fyrirkomulagi sé jafnframt vonast til að framfarir verði í getu kæranda til þess að skapa aðstæður þar sem drengurinn upplifi sig öruggan og framfarir verða á gæðum tengsla þeirra. Þá sé það áfram mat starfsmanna að það séu ekki hagsmunir drengsins að fara erlendis með móður sinni um jól og áramót þrátt fyrir að móðuramma fari með. Móðuramma búi inn á heimilinu þar sem drengurinn bjó við víðtæka vanrækslu í mörg ár og því sé ekki horft til hennar sem verndandi þáttar. Þá þykir mikilvægt að umgengni um jól þ.e. þann 23. og 30. desember, sem úrskurðað hafi verið um, fari fram undir eftirliti með sömu rökum og fyrr greinir.

Í ljósi framangreinds, allra gagna málsins og með hagsmuni og vilja drengsins að leiðarljósi sé fyrir hönd B gerð krafa um að hinn kærði úrskurður verði staðfestur.

IV. Afstaða drengsins

Í málinu liggur fyrir skýrsla talsmanns drengsins, dags. 23. nóvember 2024, sem meðal annars ræddi við drenginn um umgengni við kæranda.

Í skýrslu talmanns kom fram að drengurinn væri sáttur núverandi fyrirkomulag á umgengni og henni vilji hann ekki breyta. Óskaði hann að fá umgengni við kæranda á aðfangadag, alveg sama hvaða tíma dags og á gamlárskvöld, helst frá klukkan 22 til 24.

V.  Niðurstaða

Drengurinn D er X ára drengur í forsjá kæranda sem er móðir hans. Drengurinn hefur verið vistaður utan heimilis frá 11. júlí 2024. Drengurinn er vistaður á heimili móðursystur hans.

Með hinum kærða úrskurði umdæmisráðs B frá 6. desember 2024 var ákveðið að umgengni kæranda við drenginn væri einu sinni í viku hjá tengslasérfræðingi frá og með 6. desember 2024 og út janúarmánuð 2025. Þá var ákveðið að umgengni yrði undir eftirliti í húsnæði á vegum B þann 23. desember 2024, kl. 17-19, og þann 30. desember 2024, kl. 17-19.

Kærandi gerir kröfu um meiri umgengni og bendi á að umgengni hjá tengslasérfræðingi sé ekki eiginleg umgengni heldur meðferðarvinna kæranda með drengnum. Þá geri hún kröfu um að eiga umgengni við drenginn um jól og áramót.

Úrskurðarnefndin bendir á að samkvæmt 4. mgr. 51. gr. bvl. getur nefndin einungis staðfest úrskurð að niðurstöðu til eða hrundið honum að nokkru eða öllu leyti. Þá getur úrskurðarnefndin einnig vísað máli til meðferðar að nýju. Í þessu felst að úrskurðarnefndin getur ekki breytt hinum kærða úrskurði.

Samkvæmt 1. mgr. 74. gr. bvl. á barn rétt á umgengni við foreldra og aðra sem eru því nákomnir. Foreldrar eiga með sama hætti rétt á umgengni við barn sitt í fóstri samkvæmt 2. mgr. sömu lagagreinar, nema umgengni sé bersýnilega andstæð hagsmunum og þörfum barnsins og ósamrýmanleg þeim markmiðum sem stefnt er að með ráðstöfun þess í fóstur. Við mat á þessu skal meðal annars taka tillit til þess hversu lengi fóstri er ætlað að vara. Samkvæmt 3. mgr. lagagreinarinnar skal taka afstöðu til umgengni barns, sem ráðstafað er í fóstur, við foreldra og aðra nákomna og skal taka mið af því hvað þjóni best hagsmunum barnsins. Samkvæmt 4. mgr. sömu lagagreinar hefur umdæmisráð barnaverndar úrskurðarvald um ágreiningsefni er varða umgengni barns við foreldra og aðra nákomna, hvort sem það varðar rétt til umgengni, umfang umgengnisréttarins eða framkvæmd.

Það er meginregla í barnaverndarstarfi að hagsmunir barns skuli ávallt vera í fyrirrúmi og beita skuli þeim ráðstöfunum sem barni eru fyrir bestu. Við úrlausn þessa máls ber því að líta til þeirrar stöðu sem drengurinn er í. Það er gert til þess að unnt sé að taka ákvörðun um umgengni kæranda við drenginn á þann hátt að hún þjóni hagsmunum þeirra best, sbr. 3. mgr. 74. gr. bvl.

Að mati úrskurðarnefndarinnar ber við úrlausn málsins að líta fyrst og fremst til þess hvaða hagsmuni drengurinn hafi af umgengni við kæranda. Í skýrslu talsmanns kemur fram að drengurinn sé sáttur við umgengni og vilji ekki breyta henni. Hann vildi þó eiga umgengni við móður sína á aðfangadag og gamlárskvöld.

Með hliðsjón af þeim gögnum sem liggja fyrir í málinu er það mat nefndarinnar að það þjóni best hagsmunum drengsins að umgengni hans við kæranda verði með þeim hætti sem ákveðið var með hinum kærða úrskurði. Er þá litið til þeirrar stöðu sem drengurinn er í samkvæmt fyrirliggjandi gögnum og að um er að ræða tímabundna ráðstöfum sem ráðgert er að vari í tvo mánuði meðan drengurinn er vistaður utan heimilis og meðferðarvinna fer fram með kæranda.

Með hliðsjón af atvikum máls verður að mati úrskurðarnefndarinnar talið að umgengnin hafi verið ákveðin í samræmi við þau sjónarmið sem leggja ber til grundvallar samkvæmt 2., 3. og 4. mgr. 74. gr. bvl.

Með vísan til alls þess, sem að framan greinir, ber að staðfesta hinn kærða úrskurð umdæmisráð B.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Úrskurður umdæmisráðs B frá 6. desember 2024 varðandi umgengni A, við D, er staðfestur.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson