Mál nr. 593/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 593/2024

Fimmtudaginn 30. janúar 2025

A

gegn

Vinnumálastofnun – Fæðingarorlofssjóði

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 19. nóvember 2024, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 25. október 2024, um að krefja kæranda um endurgreiðslu ofgreiddra fæðingarorlofsgreiðslna fyrir tímabilið maí til ágúst 2024.

I. Málavextir og málsmeðferð

Kærandi þáði greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði á tímabilinu maí til ágúst 2024. Með ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 25. október 2024, var kæranda tilkynnt að hún hefði fengið hærri greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði en heimilt væri fyrir það tímabil. Henni bæri því að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði 430.637 kr., að meðtöldu 15% álagi. Með ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 28. október 2024, var kæranda tilkynnt að álagið sem lagt var á í máli hennar yrði fellt niður.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 19. nóvember 2024. Með bréfi, dags. 21. nóvember 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð sjóðsins barst 3. desember 2024 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 4. desember 2024. Athugasemdir bárust frá kæranda 10. desember 2024 og voru þær kynntar Fæðingarorlofssjóði með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 11. desember 2024. Viðbótar athugasemdir og gögn bárust frá kæranda 28. janúar 2025 vegna ákvörðunar Fæðingarorlofssjóðs um endurkröfu fæðingarorlofsgreiðslna fyrir september 2024.

II. Sjónarmið kæranda

Í kæru til úrskurðarnefndar velferðarmála greinir kærandi frá því að hún hafi verið skráð í fæðingarorlof frá og með X 2023. Kærandi hafi aftur hafið störf hjá vinnuveitanda sínum þann 1. mars 2024 og þá verið skráð í 50% starf og í 50% fæðingarorlof. Kærandi hafi verið meðvituð um reglu 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof varðandi greiðslur frá vinnuveitanda. Kærandi starfi sem flugfreyja og sem kennari fyrir flugfreyjur og flugþjóna hjá B. Þegar kærandi fái vinnuskrá sína senda 15. hvers mánaðar sé hún bæði sett á flug og kennslur en sé þó alltaf aðeins skráð í 50% starf og með sín eðlilegu grunnlaun. Þegar kærandi kenni á kvöldin fái hún aukalega greitt fyrir kennsluna (samkvæmt kjarasamningum). Þar að auki fái kærandi stundum flug á rauðum dögum og fái þá greitt aukalega fyrir þau flug (samkvæmt kjarasamningum). Einnig fái kærandi skópening tvisvar á ári (samkvæmt kjarasamningum). Þegar kærandi hafi byrjað að vinna aftur þann 1. mars 2024 hafi hún verið skráð á nokkrar kvöldkennslur og hafi verið meðvituð um að launin yrðu eflaust aðeins hærri en vanarlega. Kærandi hafi því ákveðið að kynna sér málið hjá Fæðingarorlofssjóði þar sem þessi aukalega greiðsla væri tengd kjarasamningsmálum. Kærandi hafi byrjað á því að hringja í Fæðingarorlofssjóð og hafi verið sett á bið. Í símsvara Fæðingarorlofssjóðs hafi kæranda verið bent á að fara inn á heimasíðu sjóðsins þar sem þar væri að finna allar helstu upplýsingar. Þetta hafi verið sagt orðrétt í símsvaranum. Þar að auki sé alltaf bent á heimasíðuna þegar mikilvæg skjöl séu send, eins og sjá megi á bréfum sjóðsins. Kærandi hafi því ákveðið að fara inn á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs til að leita upplýsinga um mál sitt. Þær upplýsingar sem þar hafi komið fram hefðu gefið til kynna að heimilt væri að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launabreytinga sem rekja mætti til breytinga á störfum foreldris. Þær greiðslur sem kærandi hafi fengið aukalega fyrir kvöldkennslu og rauða daga væru tengdar kjarasamningum.

Í júní 2024 hafi kærandi síðan fengið smávægilega launahækkun vegna stöðuhækkunar yfir sumartímann, eða frá 1. júní til 31. ágúst. Kærandi hafi þá aftur kíkt á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs og auðvitað fengið sömu upplýsingar og nokkrum vikum áður um að tekið væri tillit til launabreytingar sem rekja mætti til breytinga á störfum foreldra. Í byrjun október 2024 hafi kærandi svo fengið sendan póst frá Fæðingarorlofssjóði um það að hún hefði fengið ofgreitt frá vinnuveitanda frá 1. maí til 1. september. Kærandi hafi þó verið róleg yfir því þar sem hafi talið sig vera í rétti miðað við upplýsingarnar á heimsíðu Fæðingarorlofssjóðs, þeirra helstu upplýsingaveitu. Kærandi hafi svarað fyrir sig og látið vita að þessi aukalega greiðsla sem hafi átt sér stað væri tengd kjarasamningsmálum. Kærandi hafi sent þeim myndir af launaseðlum sem staðfestu að rauðir dagar og kennsla væri ástæða þess að launin væru hærri en þau hafi mátt vera. Þremur vikum seinna hafi kærandi svo aftur fengið póst með skjali um greiðsluáskorun þar sem hún ætti að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði 430.000 kr. Þar hafi þó einnig komið fram að heimilt væri að taka tilllit kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launabreytinga sem rekja mætti til breytinga á störfum foreldris frá því að viðmiðunartímabili ljúki og fram að fyrsta degi fæðingarorlofs foreldris. Þá mikilvægu setningu hafi vantað á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs. Kærandi hafi þá hringt í Fæðingarorlofssjóð og spurt hvers vegna hún væri að fá kröfu um þetta þar sem upplýsingarnar á heimasíðunni gæfu til kynna að tekið væri tillit til kjarasamningsbundinna mála. Í kjölfarið hafi kærandi fengið póst frá Fæðingarorlofssjóði þar sem henni hafi verið tjáð að skýringar væru mótteknar, að þau sæju að þessar upplýsingar á heimasíðu þeirra væru óskýrar og að það væri í vinnslu hjá þeim að laga þessa villu. Kæranda hafi einnig verið tjáð að 15% álagið yrði fellt niður vegna þessarar villu á heimasíðunni. Hún þyrfti því aðeins að borga 374.000 kr. Síðar sama dag hafi kærandi tekið eftir því að búið væri að laga þetta á heimasíðunni.

Kærandi bendi á að upplýsingarnar hafi ekki verið óskýrar heldur einfaldlega rangar. Kærandi hefði þurft að fá að sjá restina af setningunni til þess að vita það að þetta ætti aðeins við fram að fyrsta degi sem fæðingarorlof hefjist. Kærandi spyrji af hverju Fæðingarorlofssjóður hafi tekið út síðustu orðin sem standi í lögunum og birt þannig á sinni helstu upplýsingaveitu. Þessi síðustu orð skipti miklu máli til þess að skilja samhengið, enda sé nú búið að laga þetta, tveimur dögum eftir að hún hafi sent á sjóðinn. Textinn hafi verið svona á heimasíðunni í marga mánuði. Kærandi hafi tekið upp meðfylgjandi myndband þegar hún hafi fengið tölvupóstinn um greiðsluáskorunina sem sýni dagsetninguna og hvað hafi staðið í textanum á heimasíðunni. Það hafi kærandi gert til öryggis þar sem hana grunaði að textinn yrði lagaður eftir kvörtun hennar. Það hafi reynst rétt.

Fæðingarorlofssjóður hafi aðeins verið tilbúinn að leyfa kæranda að sleppa við að borga 15% álagið en það þyki henni varhugavert. Kærandi sé þannig manneskja sem kynni sér hlutina alltaf mjög vel, það sé hægt að sjá á skrá hennar hjá Fæðingarorlofsjsóði. Hún hafi hringt í sjóðinn þegar hana hafi vantað upplýsingar, kíkt á heimasíðuna og sent tölvupósta. Í þessu tilviki hafi kærandi fengið rangar og misvísandi upplýsingar á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs sem hafi leitt til þess að hún hafi fengið senda greiðsluáskorun. Kærandi hefði gert hlutina öðruvísi og hagað fæðingarorlofi sínu á annan hátt ef hún hefði fengið réttar upplýsingar. Ekki hafi verið um að ræða gáleysi hjá kæranda.

Kærandi telji að réttur hennar í þessu máli hljóti að vera einhver þar sem hún hafi fengið rangar upplýsingar á helstu upplýsingaveitu Fæðingarorlofssjóðs. Sjóðurinn hafi játað það fyrir kæranda að um rangar upplýsingar hafi verið að ræða. Kærandi telji að það sé hægt að koma til móts við hana á einhvern hátt vegna rangra upplýsinga. Það sé ekki erfitt að sanna það á neinn hátt, enda hafi hún tekið skjáskot af heimasíðunni áður en henni hafi verið breytt og eigi tölvupóst frá Fæðingarorlofssjóð um að mál hennar yrði skoðað betur vegna þessara röngu upplýsinga. Það hafi þó endað þannig að hún hafi verið látin greiða alla upphæðina nema þetta 15% álag. Kærandi voni að hægt verði að skoða mál hennar vegna rangrar upplýsingagjafar á formlegri upplýsingaveitu Fæðingaorlofssjóðs.

Með vísan til framangreinds krefjist kærandi þess að endurgreiðslukrafan verði endurgreidd að fullu en til vara endurgreidd að miklum hluta.

Í athugasemdum kæranda kemur meðal annars fram að hún hafi aldrei tekið að sér neina aukavinnu, þessar greiðslur væru einfaldlega tengdar kjarasamningsbundnum greiðslum. Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs komi fram að kærandi hafi talið að upplýsingar á heimasíðu sjóðsins hefðu verið villandi. Í greinargerð kæranda hafi það þó ekki komið fram. Upplýsingarnar hafi einfaldlega verið rangar. Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs komi einnig fram að textinn sem kærandi hafi lesið á heimasíðu sjóðsins hafi aðeins verið stuttur útdráttur af lagaákvæðinu og að lagaákvæðið í heild sinni komi ekki fram. Kærandi spyrji hvers vegna Fæðingarorlofssjóður hafi verið svona snöggur að laga textann á heimasíðunni ef að sjóðurinn telji það vera í lagi að hafa sleppt svona mikilvægum orðum úr lagaákvæðinu og stytt það um þessi örfáu en samt sem áður gríðarlega mikilvægu orð. Þá segi í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs að það megi finna tengil með lögum Fæðingarorlofssjóðs en kærandi hafi þó ekki enn fundið þann tengil. Sá tengill sé því ekki augljós og ekki sé hægt að ætlast til að almenningur leiti upplýsinga á þeim tengli. Hann sé ekki eins augljós og röngu upplýsingarnar sem kærandi hafi fundið en það eina sem hún hafi þurft að gera hafi verið að fletta neðst á forsíðu heimasíðu sjóðsins og ýta á „Eftirlit-Ofgreiðslur-Innheimtur“. Undir þeim flipa hafi kærandi fundið röngu upplýsingarnar.

Óumdeilt sé að kærandi hafi fengið ofgreitt frá Fæðingarorlofsjsóði en það hafi ekki gerst vegna gáleysis af hennar hálfu. Kærandi hafi kynnt sér málið vel og talið sig í fullum rétti til að fá þessar aukalegu greiðslur frá vinnuveitanda án þess að þurfa að skerða fæðingarorlofsgreiðslurnar á móti vegna þess að þessar aukalegu greiðslur frá vinnuveitanda væru tengdar kjarasamningsbundnum málum. Þar af leiðandi krefjist kærandi þess að endurgreiðslukrafan verði endurgreidd að fullu vegna rangrar upplýsingagjafar.

III. Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að kærð sé ákvörðun sjóðsins um að endurkrefja kæranda um ofgreiðslu frá Fæðingarorlofssjóði fyrir maí til og með ágúst 2024 þar sem hún hafi fengið of háar greiðslur frá sínum vinnuveitanda á sama tíma og hún hafi þegið greiðslur frá Fæðingarorlofssjóði með barni fæddu X 2023.

Með bréfi Fæðingarorlofssjóðs, dags. 7. október 2024, hafi athygli kæranda verið vakin á því að stofnunin væri með til meðferðar mál hennar vegna hugsanlegrar ofgreiðslu fyrir maí til og með ágúst 2024. Með bréfinu hafi verið óskað eftir launaseðlum, tímaskýrslum, útskýringum vinnuveitanda og útskýringum og andmælum kæranda ásamt öðru því sem skýrt gæti málið.

Skýringar kæranda ásamt launaseðlum hafi borist 17. október 2024. Í kjölfarið hafi kæranda verið send greiðsluáskorun, dags. 25. október 2024, þar sem hún hafi verið krafin um endurgreiðslu á hluta af útborgaðri fjárhæð, ásamt 15% álagi. Litið hafi verið svo á samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins og innsendum skýringum að kærandi hafi fengið ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof og 2. mgr. 41. gr. laganna. Frekari skýringar hafi borist frá kæranda samdægurs og í kjölfarið hafi 15% álagið verið fellt niður en gögn hafi ekki breytt ákvörðun máls að öðru leyti, sbr. bréf frá 28. október 2024.

Samkvæmt 3. gr. laga nr. 144/2020 sé fæðingar- og foreldraorlof leyfi frá launuðum störfum sem stofnist til við fæðingu barns, frumættleiðingu barns sem sé yngra en átta ára og töku barns sem sé yngra en átta ára í varanlegt fóstur. Í 8. gr. sé fjallað um rétt foreldra til fæðingarorlofs og í 13. gr. sé fjallað um tilhögun fæðingarorlofs.

Í 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020 sé kveðið á um skerðingu á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Þar komi meðal annars fram í 1. og 2. málsl. að réttur foreldris sem sé starfsmaður og/eða sjálfstætt starfandi, sbr. 3.-5. tölul. 4. gr., til greiðslna í fæðingarorlofi sé bundinn því að foreldri uppfylli skilyrði um rétt til fæðingarorlofs samkvæmt III. og IV. kafla og leggi niður launuð störf á því tímabili sem það nýti rétt sinn til fæðingarorlofs. Greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris í fæðingarorlofi sem myndi stofn til tryggingagjalds samkvæmt lögum um tryggingagjald og séu hærri en sem nemi mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 24. gr. og meðaltals heildarlauna á viðmiðunartímabili samkvæmt 1. til 3. mgr. 23. gr. í réttu hlutfalli við tilhögun fæðingarorlofs foreldris í þeim almanaksmánuði eða hluta úr almanaksmánuði sem greitt sé fyrir, sbr. 4. mgr. 24. gr. og 13. gr., skuli koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.

Í 2. mgr. 13. gr. laga nr. 144/2020 komi fram að þrátt fyrir 1. mgr. 13. gr. sé starfsmanni með samkomulagi við vinnuveitanda heimilt að haga fæðingarorlofi á þann veg að það skiptist niður á fleiri en eitt tímabil og/eða það verði tekið samhliða minnkuðu starfshlutfalli, sbr. þó 3. mgr. 8. gr. Þó megi aldrei taka fæðingarorlof skemur en hálfan mánuð í senn. Vinnuveitandi skuli leitast við að koma til móts við óskir starfsmanns um tilhögun fæðingarorlofs samkvæmt ákvæði þessu.

Þá komi fram í 7. og 8. málsl. sömu greinar að heimilt sé að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launahækkana sem rekja megi til breytinga á störfum foreldris frá því að viðmiðunartímabili samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr. ljúki og fram að fyrsta degi fæðingarorlofs foreldris. Taka skuli tillit til breytinga á framangreindu tímabili á sama hátt og gert sé við útreikninga á meðaltali heildarlauna foreldris samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr.  

Með umsókn, dags. 15. maí 2023, hafi kærandi sótt um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna barns sem hafi fæðst X 2023. Tilkynningar um tilhögun fæðingarorlofs, auk breytinga, hafi borist frá kæranda og hún hafi verið afgreidd í fæðingarorlof í samræmi við þær, sbr. greiðsluáætlun til hennar, dags. 3. maí 2024.  

Á viðmiðunartímabili kæranda samkvæmt 1. mgr. 23 gr. laga nr. 144/2020 hafi viðmiðunarlaun hennar verið 484.955 kr. á mánuði sem hafi verið tekið mið af við útreikning á hugsanlegri ofgreiðslu samkvæmt 1. mgr. 25. gr. laganna, enda höfðu þau lækkað í 455.789 kr. frá því að viðmiðunartímabilinu hafi lokið og fram að fyrsta degi fæðingarorlofs kæranda, þ.e. á tímabilinu X 2023 til og með X 2023. Þannig var kannað hvort viðmiðunarlaun kæranda hefðu tekið breytingum til hækkunar, kæranda til hagsbóta, við útreikning á hugsanlegri ofgreiðslu í samræmi við 7. og 8. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020.

Tímabilið 1. til 31. maí 2024 hafi kærandi fengið greiddar 193.982 kr. úr Fæðingarorlofssjóði og hefði henni því verið heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda sem hafi numið mismun á 484.955 kr. og fjárhæð greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði, eða 290.973 kr. án þess að það kæmi til skerðingar á greiðslum úr sjóðnum, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins fyrir maí 2024 hafi kærandi þegið 532.200 kr. laun. Í skýringum kæranda komi fram að um sé að ræða greiðslu launa fyrir vinnu unna í maí 2024. Kærandi hafi því fengið 241.000 kr. hærri greiðslu frá vinnuveitanda sínum en hún hafi mátt og beri því að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir maí 2024 sé því 125.660 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda.

Tímabilið 1. til 30. júní 2024 hafi kærandi fengið greiddar 193.982 kr. úr Fæðingarorlofssjóði og hefði henni því verið heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda sem hafi numið mismun á 484.955 kr. og fjárhæð greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði, eða 290.973 kr. án þess að það kæmi til skerðingar á greiðslum úr sjóðnum, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins fyrir júní 2024 hafi kærandi þegið 573.315 kr. laun. Í skýringum kæranda komi fram að um sé að ræða greiðslu launa fyrir vinnu unna í júní 2024, að teknu tilliti til orlofsuppbótar og leiðréttinga sé greiðsla launa fyrir vinnu unna í júní 2024 523.290 kr. Kærandi hafi því fengið 232.317 kr. hærri greiðslu frá vinnuveitanda sínum en hún hafi mátt og beri því að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir júní 2024 sé því 125.660 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda.

Tímabilið 1. til 31. júlí 2024 hafi kærandi fengið greiddar 193.982 kr. úr Fæðingarorlofssjóði og hefði henni því verið heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda sem hafi numið mismun á 484.955 kr. og fjárhæð greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði, eða 290.973 kr. án þess að það kæmi til skerðingar á greiðslum úr sjóðnum, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins fyrir júlí 2024 hafi kærandi þegið 405.606 kr. laun. Í skýringum kæranda komi fram að um sé að ræða greiðslu launa fyrir vinnu unna í júlí 2024, að teknu tilliti til leiðréttinga sé greiðsla launa fyrir vinnu unna í júlí 397.664 kr. Kærandi hafi því fengið 106.691 kr. hærri greiðslu frá vinnuveitanda sínum en hún hafi mátt og beri því að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir júlí 2024 sé því 67.856 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda.

Tímabilið 1. til 31. ágúst 2024 hafi kærandi fengið greiddar 193.982 kr. úr Fæðingarorlofssjóði og hefði henni því verið heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda sem hafi numið mismun á 484.955 kr. og fjárhæð greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði, eða 290.973 kr. án þess að það kæmi til skerðingar á greiðslum úr sjóðnum, sbr. 2. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020.

Samkvæmt staðgreiðsluskrá Skattsins fyrir ágúst 2024 hafi kærandi þegið 377.937 kr. laun. Í skýringum kæranda komi fram að um sé að ræða greiðslu launa fyrir vinnu unna í [ágúst 2024]. Kærandi hafi því fengið 86.964 kr. hærri greiðslu frá vinnuveitanda sínum en hún hafi mátt og beri því að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði. Ofgreiðsla fyrir ágúst 2024 sé því 55.290 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda.

Í kæru geri kærandi athugasemd við mat Fæðingarorlofssjóðs á launahækkunum fram að upphafi fæðingarlofs hans og vísi í þeim efnum sérstaklega til framsetningar á upplýsingum á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs sem kærandi telji hafa verið villandi. Samkvæmt 7. og 8. málsl. 1. mgr. 25. gr. laga nr. 144/2020 komi eins og áður segi skýrt fram með hvaða hætti og fyrir hvaða tímabil heimilt sé að taka tillit til breytinga á launum. Það hafi verið gert í þessu máli eins og rakið hafi verið hér að framan. Enga heimild sé að finna í lögunum til að framkvæma matið með öðrum hætti eða fyrir önnur tímabil en leiði af tilhögun fæðingarorlofs foreldris og ákvæðum laganna. Á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs sé að finna tengil á lög nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof en í þeim sé kveðið með skýrum hætti á um þau réttindi og skyldur sem leiði af lögunum og beri að fara eftir. Textinn sem kærandi vísi aftur á móti til og sé að finna á heimasíðunni sé einungis stuttur útdráttur úr 1. mgr. 25. gr. laganna en alls ekki allt lagaákvæðið í heild og sé ekki í andstöðu við það.   

Óumdeilt sé að kærandi hafi fengið greitt frá vinnuveitanda fyrir sama tímabil og greiðslur frá Fæðingarorlofssjóði eigi við um. Þar sem greiðslur frá vinnuveitanda hafi verið hærri en sem nemi mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 24. gr. og meðaltals heildarlauna á viðmiðunartímabili samkvæmt 1. til 3. mgr. 23. gr. í réttu hlutfalli við tilhögun fæðingarorlofs foreldris í þeim almanaksmánuði eða hluta úr almanaksmánuði sem greitt sé fyrir, sbr. 4. mgr. 24. gr. og 13. gr., skuli þær koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt skýrum fyrirmælum í 25. gr. laganna og athugasemdum við þá grein.

Samkvæmt öllu framangreindu hafi Fæðingarorlofssjóður því ofgreitt kæranda 374.467 kr. útborgað. Alls sé því gerð krafa um að kærandi endurgreiði Fæðingarorlofssjóði 374.467 kr., sbr. greiðsluáskorun til hennar ásamt sundurliðun á ofgreiðslu, dags. 25. október 2024.

IV. Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að krefja kæranda um endurgreiðslu ofgreiddra fæðingarorlofsgreiðslna fyrir tímabilið maí til ágúst 2024.

Í V. kafla laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof er kveðið á um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði. Þar segir í 1. mgr. 25. gr. að réttur foreldris sem sé starfsmaður og/eða sjálfstætt starfandi, sbr. 3.-5. tölul. 4. gr., til greiðslna í fæðingarorlofi sé bundinn því að foreldri uppfylli skilyrði um rétt til fæðingarorlofs samkvæmt III. og IV. kafla og leggi niður launuð störf á því tímabili sem það nýti rétt sinn til fæðingarorlofs. Greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris í fæðingarorlofi sem mynda stofn til tryggingagjalds samkvæmt lögum um tryggingagjald og eru hærri en sem nemur mismun greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt 24. gr. og meðaltals heildarlauna á viðmiðunartímabili samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr. í réttu hlutfalli við tilhögun fæðingarorlofs foreldris í þeim almanaksmánuði eða hluta úr almanaksmánuði sem greitt er fyrir, sbr. 4. mgr. 24. gr. og 13. gr., skuli koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Um þetta segir í athugasemdum við ákvæðið í frumvarpi til laga nr. 144/2020 að gert sé ráð fyrir því að foreldri geti fengið þann tekjumissi sem Fæðingarorlofssjóði sé ekki ætlað að bæta greiddan frá vinnuveitanda samhliða fæðingarorlofi. Samkvæmt 4. málsl. 1. mgr. 25. gr. skulu eingöngu greiðslur frá vinnuveitanda sem ætlaðar eru fyrir það tímabil sem foreldri er í fæðingarorlofi í hverjum almanaksmánuði koma til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Um þetta segir í athugasemdum við ákvæðið að átt sé við tímabil sem hefjist frá og með fyrsta degi fæðingarorlofs foreldris innan tiltekins almanaksmánaðar og ljúki frá og með þeim degi sem foreldrið nýti ekki lengur rétt sinn til fæðingarorlofs innan tiltekins almanaksmánaðar. Hið sama gildi hvort sem foreldri nýti rétt sinn til fæðingarorlofs að fullu eða samhliða minnkuðu starfshlutfalli á fyrrnefndu tímabili.

Í 7. og 8. málsl. 1. mgr. 25. gr. laganna kemur fram að þó sé heimilt að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launahækkana sem rekja megi til breytinga á störfum foreldris frá því að viðmiðunartímabili samkvæmt 1. til 3. mgr. 23. gr. ljúki og fram að fyrsta degi fæðingarorlofs foreldris. Taka skuli tillit til breytinga á framangreindu tímabili á sama hátt og gert sé við útreikninga á meðaltali heildarlauna foreldris samkvæmt 1.-3. mgr. 23. gr. Foreldri skuli sýna fram á með skriflegum gögnum á hvaða grundvelli umræddar launabreytingar samkvæmt 7. málsl. séu byggðar og Vinnumálastofnun sé heimilt að óska eftir staðfestingu frá vinnuveitanda á þeim gögnum sem foreldri leggi fram í þessu sambandi, sbr. 9. málsl. ákvæðisins.

Um framangreint er ítarlega fjallað í athugasemdum með ákvæði 25. gr. í frumvarpi til laga nr. 144/2020 en þar segir meðal annars svo:

„Ljóst er að greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði eiga eingöngu að bæta þann tekjumissi sem foreldrar verða fyrir er þeir leggja niður störf í fæðingarorlofi. Fái foreldri bættan tekjumissinn, sem Fæðingarorlofssjóði er ætlað að bæta, frá vinnuveitanda þykir eðlilegt að þær greiðslur komi til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Er því eins og áður segir miðað við að greiðslur sem eru hærri en sem nemur mismun á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði og meðaltals heildarlauna foreldris á mánuði á viðmiðunartímabili komi til frádráttar fæðingarorlofsgreiðslum. Er þar með tekið tillit til þess að vinnuveitandi geti bætt starfsmanni sínum upp þann tekjumissi sem Fæðingarorlofssjóður bætir ekki. Er því við það miðað í frumvarpinu að foreldrar geti hagað störfum sínum líkt og þeir kjósa utan þess tíma er þeir eru skráðir í fæðingarorlof án þess að það hafi áhrif á greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði á því tímabili sem þeir nýta rétt sinn til fæðingarorlofs. Þannig á það ekki að koma að sök, í tengslum við útreikning á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði fyrir tímabil þar sem foreldri nýtir rétt sinn til fæðingarorlofs, þótt foreldri hafi unnið fleiri yfirvinnutíma en á viðmiðunartímabili eða tekið að sér aukavaktir rétt fyrir töku fæðingarorlofs enda oftast eðlilegar ástæður sem liggja þar að baki, svo sem vinna við stór verkefni eða breytt vaktafyrirkomulag. Í því sambandi skiptir það jafnframt ekki máli þótt vinnan hafi farið fram innan sama almanaksmánaðar og fæðingarorlof hófst svo lengi sem vinnan fór fram áður en orlofið hófst.“

Þá segir í 10. málsl. 1. mgr. 25. gr. að ef foreldri hafi fengið óvenjuháar greiðslur frá vinnuveitanda fyrir eða eftir fæðingarorlof eða meðan á fæðingarorlofi standi miðað við tekjur á viðmiðunartímabili samkvæmt 1.–3. mgr. 23. gr. þannig að ætla megi að þær hafi að hluta eða öllu leyti verið ætlaðar fyrir sama tímabil og það tímabil sem foreldri nýti rétt sinn til fæðingarorlofs skuli Vinnumálastofnun óska eftir að viðkomandi foreldri sýni fram á með skriflegum gögnum fyrir hvaða tímabil umræddar greiðslur hafi verið ætlaðar. Hið sama gildi um óvenjuháar greiðslur frá vinnuveitanda til foreldris á tímabili þar sem foreldri hafi minnkað starfshlutfall sitt samhliða nýtingu réttar til fæðingarorlofs, sbr. 11. málsl. ákvæðisins. Að endingu segir í 12. málsl. 1. mgr. 25. gr. að Vinnumálastofnun sé heimilt að óska eftir staðfestingu frá vinnuveitanda á þeim gögnum sem foreldri leggi fram í þessu sambandi.

Líkt og að framan greinir gera lög nr. 144/2020 ráð fyrir því að einstaklingar geti skipt fæðingarorlofi sínu niður í nokkur tímabil og þá stundað vinnu á öðrum tímabilum en fæðingarorlof er tekið. Eins að hægt sé að nýta rétt til fæðingarorlofs samhliða minnkuðu starfshlutfalli, sbr. 2. mgr. 13. gr. Samkvæmt gögnum málsins sótti kærandi um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna barns síns sem fæddist X 2023. Kærandi skipti fæðingarorlofi sínu á fleiri en eitt tímabil og hóf töku orlofsins í X 2023. Á tímabilinu maí til ágúst 2024, sem ágreiningur málsins lýtur að, var hún í 50% fæðingarorlofi, sbr. greiðsluáætlun frá 3. maí 2024, og starfaði í 50% starfshlutfalli hjá B samhliða töku fæðingarorlofs.

Í framangreindri greiðsluáætlun frá 3. maí 2024 kemur fram að meðaltekjur kæranda á viðmiðunartímabili, frá janúar 2022 til og með desember 2022, hafi verið 484.955 kr. og áætluð greiðslufjárhæð á mánuði miðað við 80% af meðaltali heildarlauna væri því 387.964 kr. miðað við 100% fæðingarorlof.

Kærandi fékk greiddar 193.982 kr. úr Fæðingarorlofssjóði fyrir tímabilið maí til ágúst 2024 og var á því tímabili einungis heimilt að þiggja greiðslur frá vinnuveitanda sem námu mismun meðaltals heildarlauna hennar og greiðslna frá Fæðingarorlofssjóði, eða 290.973 kr. á mánuði án þess að greiðslur frá vinnuveitanda til hennar kæmu til frádráttar greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði. Í maí 2024 fékk kærandi 532.200 kr. í laun fyrir þann mánuð, eða 241.227 kr. umfram það sem heimilt var samkvæmt framangreindu. Ofgreiðsla fyrir maímánuð 2024 nam því 125.660 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda. Í júní 2024 fékk kærandi 523.290 kr. í laun fyrir þann mánuð, eða 232.317 kr. umfram það sem heimilt var samkvæmt framangreindu. Ofgreiðsla fyrir júnímánuð 2024 nam því 125.660 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda. Í júlí 2024 fékk kærandi 397.664 kr. í laun fyrir þann mánuð, eða 106.691 kr. umfram það sem heimilt var samkvæmt framangreindu. Ofgreiðsla fyrir júlímánuð nam því 67.856 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda. Þá fékk kærandi 377.937 kr. í laun í ágúst 2024, eða 86.964 kr. umfram það sem heimilt var samkvæmt framangreindu. Ofgreiðsla fyrir þann mánuð nam því 55.290 kr. að teknu tilliti til staðgreiðslu og annarra launatengdra gjalda.

Í 41. gr. laga nr. 144/2020 er kveðið á um leiðréttingu á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði og greiðslu fæðingarstyrks. Þar segir í 2. mgr. að hafi foreldri fengið hærri greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði eða hærri fæðingarstyrk en því hafi borið samkvæmt ákvæðum laganna miðað við álagningu skattyfirvalda eða af öðrum ástæðum beri foreldri að endurgreiða Fæðingarorlofssjóði þá fjárhæð sem hafi verið ofgreidd að viðbættu 15% álagi óháð ásetningi eða gáleysi foreldris. Fella skuli niður álagið sýni foreldri fram á með skriflegum gögnum að því verði ekki kennt um þá annmarka er hafi leitt til ákvörðunar Vinnumálastofnunar.

Af fyrirliggjandi gögnum er ljóst að kærandi fékk ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði fyrir tímabilið maí til ágúst 2024 þar sem hún fékk of háar greiðslur frá vinnuveitanda samhliða greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði, sbr. það sem að framan er rakið.

Kærandi hefur vísað til þess að hún hafi á framangreindu tímabili fengið hærri laun vegna kvöldvinnu, vinnu á rauðum dögum sem og vegna tímabundinnar stöðuhækkunar. Kærandi hafi þó ávallt verið í 50% starfshlutfalli. Kærandi hefur einnig gert athugasemdir við þær upplýsingar sem fram komu á heimasíðu Fæðingarorlofssjóðs varðandi reglur um greiðslur frá vinnuveitanda samhliða fæðingarorlofsgreiðslum. Þar hafi verið greint frá því að heimilt væri að taka tillit til kjarasamningsbundinna launahækkana, annarra kjarasamningsbundinna greiðslna og launabreytinga sem rekja mætti til breytinga á störfum foreldris. Ekki hafi verið tilgreint að það væri frá því að viðmiðunartímabili ljúki og fram að fyrsta degi fæðingarorlofs foreldris. Vegna þessara röngu upplýsinga hafi kærandi fengið ofgreitt úr Fæðingarorlofssjóði.

Ákvæði 41. gr. laga nr. 144/2020 er fortakslaust að því er varðar skyldu til að endurgreiða ofgreiddar bætur óháð ásetningi eða gáleysi foreldris. Enga heimild er að finna í lögum nr. 144/2020 til að fella niður eða lækka endurkröfu eins og kærandi hefur farið fram á. Fyrir liggur að Fæðingarorlofssjóður felldi niður álagið sem lagt var á endurgreiðslukröfuna og er því ekki ágreiningur um það atriði.

Með vísan til framangreinds er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 25. október 2024, um að krefja kæranda um endurgreiðslu ofgreiddra fæðingarorlofsgreiðslna fyrir tímabilið maí til ágúst 2024 því staðfest. Hvað varðar endurkröfu Fæðingarorlofssjóðs vegna fæðingarorlofsgreiðslna fyrir septembermánuð 2024 bendir úrskurðarnefndin á að kærandi getur lagt inn nýja kæru til nefndarinnar vegna þeirrar ákvörðunar og þá innan þriggja mánaða frá tilkynningu ákvörðunar.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 25. október 2024, um að krefja A, um endurgreiðslu ofgreiddra fæðingarorlofsgreiðslna fyrir tímabilið maí til ágúst 2024, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir