16. janúar 2025Úrskurðarnefnd velferðarmála - Fæðingar- og foreldraorlof

Mál nr. 489/2024/Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 489/2024

Fimmtudaginn 16. janúar 2025

gegn

Vinnumálastofnun – Fæðingarorlofssjóði

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, dags. 3. október 2024, kærði B lögfræðingur, f.h. A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 17. september 2024, um að synja umsókn hennar um lengingu á greiðslum í fæðingarorlofi vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum.

I. Málavextir og málsmeðferð

Með bréfi, dags. 4. september 2024, sótti kærandi um lengingu á greiðslum í fæðingarorlofi vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum á grundvelli 16. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof. Með ákvörðunum Fæðingarorlofssjóðs, dags. 17. september 2024, var umsókn kæranda synjað.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 3. október 2024. Með bréfi, dags. 8. október 2024, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Fæðingarorlofssjóðs ásamt gögnum málsins. Greinargerð sjóðsins barst 18. nóvember 2024 og var kynnt umboðsmanni kæranda með bréfi úrskurðarnefndarinnar, dags. 19. nóvember 2024. Athugasemdir bárust frá lögmanni kæranda 3. desember 2024 og voru þær kynntar Fæðingarorlofssjóði með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 4. desember 2024. Viðbótargreinargerð barst frá Fæðingarorlofssjóði 5. desember 2024 og var hún kynnt umboðsmanni kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 10. desember 2024. Athugasemdir bárust frá umboðsmanni kæranda 27. desember 2024 og voru þær kynntar Fæðingarorlofssjóði með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 2. janúar 2025. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi krefst þess aðallega að ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs verði felld úr gildi og að kæranda verði ákvörðuð lenging fæðingarorlofs samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof frá 22. ágúst 2024. Til vara krefst kærandi þess felld verði úr gildi ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að synja umsókn kæranda um öryggislengingu samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020.

Tekið er fram að kærð sé ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs frá 17. september 2024 um synjun á umsókn kæranda um öryggislengingu fæðingarorlofs. Samhengisins vegna sé hins vegar nauðsynlegt að rekja stuttlega forsögu þess að umrædd umsókn hafi verið lögð fram.

Kærandi hafi starfað við ræstingar hjá fyrirtækinu C síðan í maí 2023. Hún hafi verið trúnaðarmaður starfsmanna frá 6. febrúar 2024. Kærandi hafi staðið sig afar vel í hlutverki sínu sem trúnaðarmaður, gætt að hagsmunum starfsfólks í hvívetna, upplýst það um réttindi sín og verið óþreytandi að minna vinnuveitanda sinn á skyldur hans gagnvart starfsfólki. Kærandi hafi þannig verið lykilmanneskja í að upplýsa ýmis atriði varðandi kjör starfsfólks og vinnuaðstæður sem virðist ekki samrýmast kjarasamningum og/eða lögum. Flestir starfsmenn C séu erlendir og tali litla sem enga íslensku eða ensku. Starfsfólkið sé því sérstaklega útsett fyrir brotum gegn starfskjörum, enda sé hærri þröskuldur fyrir þau til að kynna sér réttindi sín og þau eigi erfiðara með að leita réttar síns. Ötult starf kæranda hafi þannig haft sérstaklega mikla þýðingu fyrir þennan starfsmannahóp. Með störfum sínum sem trúnaðarmaður virðist kærandi hins vegar hafa bakað sér nokkra óvild yfirmanna C. Kærandi hafi þannig til að mynda verið kölluð inn á fund stjórnenda fyrirtækisins í kjölfar þess að hafa deilt mikilvægum upplýsingum frá Eflingu stéttarfélagi um kjarasamningsbundin réttindi ræstingafólks þar sem hún hafi verið borin röngum og tilhæfulausum ásökunum og beitt þrýstingi að sinna ekki hlutverki sínu sem trúnaðarmaður. Jafnframt hafi stjórnendur fyrirtækisins neitað kæranda um kjarasamningsbundinn rétt sinn til þess að sækja trúnaðarmannanámskeið hjá Eflingu. Þess beri einnig að geta að tveimur starfsmönnum, sem hafi ekki verið trúnaðarmenn en sem hafi þó þekkt réttindi starfsfólks og tjáð sig um þau, hafi verið sagt upp í maí 2024 að því er virðist af þeirri ástæðu að þeir hafi upplýst nýtt starfsfólk um réttindi þess.

Kærandi hafi orðið þunguð í mars 2024 og meðal annars fengið fylgikvilla við upphaf meðgöngu. Það og hin líkamlega erfiða vinna sem hún sinni hjá C hafi orðið til þess að hún hafi orðið að taka þónokkra veikindadaga og fljótt klárað veikindarétt sinn hjá fyrirtækinu. Frá þeim tíma hafi kærandi þurft að taka marga veikindadaga án þess að fá þá greidda frá fyrirtækinu.

Vinnan sem kærandi sinni sé mjög líkamlega erfið þar sem hún felist í ræstingum, að ganga upp og niður stiga með ryksugur og annan búnað og fleira sem því tengist. Vinnufyrirkomulagið hjá C geri miklar kröfur til starfsfólksins. Það fái lágmarkstíma til þess að sinna ræstingunum og í sumum tilvikum minni tíma en dugi til að klára verkefnin, en það sé ætlast til þess að starfsfólk ræsti mjög mikið rými á degi hverjum. Raunar hafi mælingar sem Efling hafi óskað eftir hjá hlutlausum aðila sem sérhæfi sig í uppmælingu í ræstingum sýnt að vinnutími dagsins dugi ekki til þess að klára öll þau verkefni sem fyrirtækið ætlist til að starfsfólk klári.

Kærandi hafi haft samband við yfirmenn sína hjá C í byrjun júní 2024 og greint frá því að hún hefði haft fylgikvilla við byrjun meðgöngu, verið með blæðingar og átt í hættu á fósturmissi. Vegna líkamlegs álags við vinnu hefði hún haft blæðingar og verið með verki. Kærandi hafi óskað eftir því að vinnuveitandi mætti henni og aðlagaði vinnuna til þess að draga úr líkamlegu álagi. Í fyrstu hafi svör C verið á þann veg að um væri að ræða þrifafyrirtæki og að verkefni þess fælu því í sér þrif. Óvíst væri að það væri unnt að finna auðveldari verkefni. Eftir ítrekaðar viðræður hafi C boðið kæranda að gerðar yrðu lítillegar breytingar á vinnufyrirkomulagi, með því að veita kæranda lengra hádegishlé. Áður hafi kærandi aðeins haft tvö hlé yfir daginn, annað 10 mínútur en hitt 20 mínútur. Vinnudagurinn hafi almennt verið frá 07:30-16:00 eða í átta klukkustundir og 30 mínútur. Þær breytingar hafi hins vegar aðeins verið virtar í skamman tíma þar sem kæranda hafi stundum verið áætlaður skemmri hvíldartími, auk þess sem hún hafi ítrekað þurft að nota hléið til þess að ljúka við þrif sem ekki hafi tekist að ljúka samkvæmt áætlun og/eða til þess að nálgast salernisaðstöðu sem hafi ekki verið fyrir hendi á verkstað. Auk þess hafi breytingarnar ekki dugað til, meðal annars vegna eðlis vinnunnar og heildarvinnutímaskipulags fyrirtækisins. Eins og áður segi sé starfið líkamlega erfitt og feli meðal annars í sér að bera þurfi ýmsan búnað (ryksugur o.fl.) upp og niður stiga, vinna þurfi upp fyrir sig, bogra og fleira. Þar að auki vinni starfsmenn undir miklu líkamlegu og andlegu álagi, enda þurfa þeir að ljúka verkefnum innan ákveðins tíma sem sé oft af skornum skammti. Þrátt fyrir þetta hafi ekki verið gerðar ráðstafanir til þess að bæta þessar vinnuaðstæður eða til þess að veita kæranda aukinn tíma til þess að sinna verkefnunum.

Kærandi hafi rætt við yfirmenn sína hjá C vegna þessa en lausn hafi ekki fundist. Í kjölfarið hafi kærandi leitað eftir liðsinni Eflingar stéttarfélags við úrlausn málsins. Hinn 14. júní 2024 hafi lögmaður kæranda haft samband við C fyrir hönd Eflingar stéttarfélags og kæranda og rakið ákvæði 16. gr. laga um fæðingar- og foreldraorlof og skyldur vinnuveitanda í þeim efnum. Óskað hafi verið eftir að gerðar yrðu viðeigandi breytingar á vinnuaðstæðum og vinnutíma kæranda vegna þungunar. Hinn 18. júní 2024 hafi aðstoðarframkvæmdastjóri C haft samband og sagst ætla að láta framkvæma áhættumat. Hinn 3. júlí 2024 hafi aðstoðarframkvæmdastjóri C upplýst kæranda um að skýrsla Vinnuverndar lægi fyrir. Í skýrslunni hafi verið gerðar nokkrar athugasemdir. Meðal annars hafi verið gerðar athugasemdir við að ekki væri fyrir hendi salernisaðstaða á verkstöðum og að kærandi hefði í sumum tilvikum þurft að pissa í flösku í bílnum sökum þessa. Þá hafi komið fram að kærandi ynni langa vinnudaga og að heildarálag vinnudagsins kynni að verða of mikið sér í lagi síðar á meðgöngunni. Þetta yrði að hafa sérstaklega í huga síðar við verk eins og að ryksuga, að seilast við að þrífa gler og hurðarkarma og moppa gólf. Jafnframt hafi komið fram að hætta gæti verið vegna lélegrar aðstöðu eða aðstöðuleysis og að skortur væri á hvíld og öðrum þægindum. Þannig hafi sérstaklega verið sett út á að kærandi hefði ekki afdrep til hvíldar. Þrátt fyrir þetta hafi ekki verið gripið til frekari ráðstafana í kjölfar skýrslunnar, að öðru leyti en að verkstjóra hafi verið falið að aðstoða kæranda við að finna salernisaðstöðu í nágrenni verkstaða. Framangreint hafi þó ekki gengið eftir og kærandi hafi oft þurft að verja hvíldartíma í að ferðast að salernisaðstöðu.

Hinn 9. júlí 2024 hafi lögmaður kæranda óskað eftir því fyrir hönd kæranda að gripið yrði til frekari ráðstafanna til þess að koma í veg fyrir starfstengda andlega og líkamlega þreytu og tryggja heilbrigði kæranda. Kærandi hafi lagt áherslu á að samstarfsmaður hennar þekkti ástand hennar og sýndi henni skilning. Þá að hún fengi nægan tíma til þess að sinna verkefnum en sum verkefni reyndist erfitt að klára á tilsettum tíma. Óskað hafi verið eftir því að kærandi fengi aukinn tíma til þess að klára umrædd verkefni eða að tekin væru fram atriði sem mættu mæta afgangi ef erfitt reyndist að klára verkefni á tíma. Þá að tryggt væri að kærandi gæti stoppað og tekið sér pásu fengi hún verk eða svima og að því væri sýndur skilningur, til að mynda ef ekki tækist að klára verk vegna vanlíðan. Loks hafi verið óskað eftir því að salernisaðstaða væri á þeim stöðum sem kærandi ynni á og að henni yrði kynnt hvar hún væri.

Viðræður um frekari breytingar hafi í kjölfarið haldið áfram, án árangurs. Um miðjan ágústmánuð hafi fyrirtækið talið sig hafa gert þær breytingar sem það gæti gert til þess að koma til móts við kæranda. Í símtali lögmanns við framkvæmdastjóra C 13. ágúst 2024 hafi hann meðal annars tjáð að hann sæi ekki fyrir sér frekari aðlaganir. Kærandi ætti erfitt með að sinna verkefnunum og að fyrirtækið væri í pattstöðu þar sem ekki væri unnt að segja henni upp vegna þess að hún væri ófrísk og gegndi stöðu trúnaðarmanns. Ein helsta ástæða þess að fyrirtækið hafi ekki getað gert meiri tilslakanir fyrir kæranda sé vinnufyrirkomulag fyrirtækisins. Allir starfsmenn fyrirtækisins, fyrir utan skrifstofufólk, vinni sambærileg störf við ræstingar. Þá hafi vinnutími allra starfsmanna verið samræmdur. Fyrirtækið hafi því talið að það hefði ekki meira svigrúm til þess að gera breytingar á störfum og/eða vinnutíma, enda engin önnur störf eða vinnutími í boði hjá fyrirtækinu. Hins vegar hafi verið ljóst að þær litlu breytingar sem hefðu verið gerðar væru ekki nægjanlegar til þess að tryggja öryggi kæranda.

Í símtali lögmanns Eflingar og framkvæmdastjóra C fimmtudaginn 15. ágúst 2024 hafi aðilar sammælst um að fyrirtækið myndi setja kæranda í leyfi þar sem uppfyllt væru skilyrði 2. málsl. 1. mgr. 16. gr. laga um fæðingarorlof, þannig að hún ætti rétt á leyfi frá störfum og lengingu fæðingarorlofs. Í símtalinu hafi jafnframt verið sammælst um að strax á mánudeginum, þ.e. 19. ágúst 2024, myndi fyrirtækið skrifa erindi til Fæðingarorlofssjóðs þar sem tilgreindar væru þær aðgerðir sem fyrirtækið hefði gripið til og fjallað um það hvers vegna ómögulegt væri að gera frekari tilhliðranir. Um leið hafi verið komist að samkomulagi um að kærandi myndi strax fara í leyfi en vera á launum hjá fyrirtækinu á meðan væri verið að ganga frá umsókn og fá samþykkt réttindi hjá Fæðingarorlofssjóði, að minnsta kosti til og með 21. ágúst. Fyrirtækið hafi ekki gengið frá erindinu 19. ágúst. Með tölvupósti aðstoðarframkvæmdastjóra C 21. ágúst 2024 hafi svo verið tilkynnt að fyrirtækið myndi ekki standa við samkomulagið sem gert hefði verið. Þess í stað myndi fyrirtækið setja kæranda í launalaust leyfi vegna veikinda frá og með deginum eftir, þ.e. 22. ágúst 2024. Í tölvupóstinum hafi komið fram að fyrirtækið teldi nú að veikindi kæranda væri einum um að kenna og neitað því, þvert á fyrri afstöðu, að vinnuaðstæður og -tími væri ástæða þess að kærandi gæti ekki unnið.

Í ljósi framangreinds hafi kæranda verið sá kostur nauðugur að sækja sjálf um lengingu fæðingarorlofs samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof. Kærandi hafi sent inn umsókn um öryggislengingu 4. september 2024. Með ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs frá 17. september 2024 hafi umsókn hennar verið hafnað. Í rökstuðningi sjóðsins komi fram eftirfarandi:

„Ef öryggi og heilbrigði þungaðrar konu, konu sem hefur nýlega alið barn eða konu sem er með barn á brjósti er í hættu samkvæmt sérstöku mati skal vinnuveitandi gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja öryggi konunnar með því að breyta tímabundið vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma hennar. Ef því verður ekki við komið af tæknilegum eða öðrum gildum ástæðum skal vinnuveitandi fela konunni önnur verkefni en að öðrum kosti veita henni leyfi frá störfum í svo langan tíma sem nauðsynlegt er til þess að vernda öryggi hennar og heilbrigði, sjá nánar í reglugerð nr. 931/2000 um ráðstafanir til þess að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir konur sem eru þungaðar, hafa nýlega alið barn eða hafa barn á brjósti. Ef veita þarf þungaðri konu leyfi frá störfum samkvæmt framangreindu kann hún að eiga rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði.

Umsókn þinni um öryggislengingu hefur verið synjað. Samkvæmt mati vinnuveitanda, byggðu á niðurstöðu áhættumats frá Vinnuvernd og ráðstafana vegna vinnuskilyrða er starfsmanni ekki veitt leyfi á grundvelli öryggis- eða heilbrigðis á vinnustað og því ekki þörf á öryggislengingu skv. 16. gr. laga nr. 144/2020.“

Í 1. mgr. 16. gr. laga nr. 144/2020 komi fram að ef öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris sem sér starfsmaður sé í hættu samkvæmt sérstöku mati skuli vinnuveitandi gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja öryggi foreldrisins með því að breyta tímabundið vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma þess. Ef því verði ekki við komið af tæknilegum eða öðrum gildum ástæðum mæli ákvæðið fyrir um að vinnuveitandi skuli fela foreldrinu önnur verkefni en að öðrum kosti veita því leyfi frá störfum þann tíma sem nauðsynlegt sé til að vernda öryggi þess og heilbrigði. Foreldrið skuli þá eiga rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði, sbr. 3. mgr. ákvæðisins. Samkvæmt framansögðu sé meginskilyrði ákvæðisins að öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris sé í hættu. Þá að vinnuveitandi hafi gert ráðstafanir með því að breyta vinnuskilyrðum og vinnutíma, en að af ástæðum sem varði vinnuveitandann, þ.e. starfsemi fyrirtækisins og tilhögun vinnu, verði ekki komið við frekari breytingum.

Um aðstæður sem geti skapað áhættu fyrir barnshafandi foreldri sé fjallað nánar í reglugerð nr. 931/2000, um ráðstafanir til þess að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir konur sem séu þungaðar, hafi nýlega alið barn eða hafi barn á brjósti, sbr. einkum viðauki I. við hana. Í I. viðauka reglugerðarinnar sé skrá yfir helstu skaðvalda, vinnuaðferðir og vinnuskilyrði. Í g. lið 1. gr. sé vísað til hreyfinga og stellinga, ferða milli staða, annað hvort innan eða utan starfsstöðvar, andlegrar og líkamlegrar þreytu og annars líkamlegs álag sem tengist vinnu starfsmanns. Í þessu samhengi megi einnig horfa til leiðbeininga Vinnueftirlitsins um áhættumat í starfsumhverfi þungaðra kvenna. Þar sé meðal annars vísað til andlegrar og líkamlegrar þreytu sem aukist almennt á meðgöngutímanum en fram komi að langur vinnutími geti haft veruleg áhrif á heilsu kvenna. Enn fremur sé fjallað um vandamál vegna líkamsstellinga og fram komi meðal annars að tryggja verði að vinnutími, vinnuálag og vinnuhraði séu í hófi og að ef mögulegt sé, að starfsmenn geti ráðið nokkru sjálfir um hvernig verkið sé skipulagt. Tryggja skuli að hægt sé að setjast niður ef þörf krefji og aðlaga verkstöðvar og vinnuferli að þörfum starfsmanns til þess að fyrirbyggja álagsmein og slys. Þá sé fjallað um skort á hvíld og öðrum þægindum en fram komi meðal annars fram að þreyta aukist á meðgöngu og þörf sé á bæði andlegri og líkamlegri hvíld. Mikilvægt sé að fyrir hendi sé afdrep til hvíldar.

Líkt og fram hafi komið vinni kærandi líkamlega erfiða vinu sem feli meðal annars í sér að færa byrðar úr stað með handafli, erfiða líkamsbeitingu og líkamsstellingar, ferðalög á milli vinnustaða og fleira. Allt þetta séu atriði sem falli undir áhættuþætti samkvæmt leiðbeiningum Vinnueftirlitsins um áhættumat í starfsumhverfi þungaðra kvenna. Enn fremur fylgi starfinu mikið andlegt og líkamlegt álag, þar sem að kærandi vinni undir miklu álagi við að framfylgja afkastakröfum og þurfi að ræsta mikið rými á degi hverjum. Við þetta bætist að kærandi hafi ekki hvíldaraðstöðu til þess að nýta í hléum. Jafnframt geri afkastakrafan sem lögð sé á kæranda það að verkum að ekkert svigrúm sé til þess að aðlaga vinnuálag eða vinnuhraða eða fyrir hana til þess að setjast niður þegar þörf sé á. Framangreint hafi sett öryggi og heilbrigði kæranda í hættu og meðal annars valdið henni verkjum og blæðingum. Vinnuaðstöðu kæranda megi þannig ljóslega heimfæra undir reglugerð nr. 931/2000 og leiðbeiningar Vinnueftirlitsins. Kærandi telji þó rétt að nefna að ekki sé nauðsynlegt að heimfæra aðstöðuna undir reglugerðina ef aðstaðan falli undir 16. gr. laganna. Kærandi telji rétt að nefna þetta þar sem að upptalning reglugerðarinnar sé ekki tæmandi og fleiri tilvik geti fallið þar undir en þar séu talin upp. Þá sé orðalag reglugerðarinnar mun þrengra en laganna og virðist án lagastoðar takmarka verulega þau tilvik sem geti fallið undir öryggi og heilbrigði á vinnustöðum samkvæmt 1. mgr. 16. gr. laganna. Þessu til viðbótar hafi tilteknar ráðstafanir verið gerðar, þ.e. með því að veita kæranda lengra hádegishlé. Líkt og fram hafi komið hafi þeirri ráðstöfun hins vegar verið fylgt illa eftir, auk þess sem að hún hafi verið ómarkviss þar sem kærandi hafi ekki haft hvíldaraðstöðu og þurft að nýta tímann til þess að ljúka verkefnum eða finna salernisaðstöðu. Ráðstöfunin hafi því bersýnilega ekki dugað til þess að tryggja öryggi og heilbrigði kæranda. Af þessum sökum hafi kærandi óskað eftir frekari breytingum, sbr. meðal annars bréf lögmanns frá 9. júlí 2024. Eins og fjallað hafi verið um hafi vinnuveitandi ekki talið sér fært að verða við þeirri beiðni.

Að öllu framansögðu telji kærandi þannig öll skilyrði öryggislengingar samkvæmt 3. mgr. 16. gr. laga nr. 144/2020 vera fyrir hendi. Það er, að öryggi hennar og heilbrigði sé í hættu og að af ástæðum er varði vinnuveitandann verði ekki komið við frekari breytingum til þess að tryggja öryggi. Í 3. mgr. 16. gr. laga nr. 144/2020 segi að ef veita þurfi barnshafandi foreldri leyfi frá störfum samkvæmt 16. gr. eigi það rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði. Þar sem skilyrðin eigi við eigi kærandi rétt á því að fá lengingu fæðingarorlofs og greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði.

Til viðbótar við framangreint telji kærandi að niðurstaða Fæðingarorlofssjóðs hafi ekki verið reist á fullnægjandi grundvelli. Niðurstaða Fæðingarorlofssjóðs hafi þannig verið byggð á þeirri forsendu að ekki væru fyrir hendi skilyrði fyrir sjóðinn til þess að fallast á öryggislengingu fæðingarorlofs þar sem að vinnuveitandi hefði ekki veitt starfsmanni leyfi á grundvelli öryggis eða heilbrigðis. Kærandi mótmæli framangreindri staðhæfingu í fyrsta lagi sem rangri. Hið rétta sé að framkvæmdastjóri C hafi veitt kæranda leyfi frá störfum á grundvelli öryggis hennar og heilbrigðis símleiðis hinn 15. ágúst 2024. Sú staðreynd að vinnuveitandi hafi síðar viljað draga þá yfirlýsingu til baka hafi enga þýðingu, enda sé ljóst að aðstæður kæranda höfðu ekki breyst. Framangreint ætti mögulega við ef vinnuveitandi hefði boðið nýjar ráðstafanir sem sannarlega tryggðu öryggi kæranda í starfi. Óumdeilt sé að sú hafi ekki verið raunin og þar af leiðandi ekki lagalegar forsendur til þess að víkja frá fyrra mati. Í þessu samhengi minni kærandi á að ákvæði 16. gr. laga nr. 144/2020 mæli fyrir um skyldu vinnuveitanda til þess að gera viðeigandi ráðstafanir til þess að tryggja öryggi barnshafandi foreldris. Verði því ekki við komið beri vinnuveitandanum skylda til þess að fela foreldrinu önnur verkefni en að öðrum kosti beri honum að veita foreldrinu leyfi frá störfum. Séu þær aðstæður til staðar sem ákvæðið mæli fyrir um hafi vinnuveitandi því ekki val um að víkja sér undan þeim skyldum. Í fyrirliggjandi tilviki hafi verið ljóst að öryggi og heilbrigði kæranda hafi verið í hættu. Mat fyrirtækisins hafi þá verið að ekki yrði komið við frekari aðlögunum. Fyrirtækinu hafi því verið skylt að óska eftir öryggislengingu.

Með vísan til framangreinds telji kærandi að túlkun Fæðingarorlofssjóðs geti ekki sótt sér stoð í ákvæði 16. gr. laga nr. 144/2020. Ákvæðið verði ekki skilið þannig að það að vinnuveitandi hafi veitt starfsmanni leyfi vegna öryggis sé efnislegt skilyrði öryggislengingar, enda gæti vinnuveitandi þá, líkt og í fyrirliggjandi tilviki, staðið í vegi þess að öryggi barnshafandi foreldris verði tryggt. Að mati kæranda verði slík túlkun ekki viðlögð, enda sé hún verulega þrengri en orðalag 16. gr. laga nr. 144/2020 og geti ekki sótt sér stoð í ákvæðið. Samkvæmt lögunum er ekki skilyrði að vinnuveitandi standi að umsókn til Fæðingarorlofssjóðs eða veiti honum leyfi. Efniskilyrði ákvæðisins lúti þess heldur að þær aðstæður séu uppi að öryggi barnshafandi foreldri sé ekki tryggt og að ráðstöfunum til þess að tryggja öryggi þess verði ekki komið við af tæknilegum eða öðrum gildum ástæðum. Slík túlkun sé ómálefnaleg og gangi gegn markmiði og tilgangi ákvæðisins, þ.e. að tryggja öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris. Fæli hún í sér að fyrirtækjum væri í sjálfsvald sett hvort þau tryggðu öryggi foreldra með markvissum hætti og færu að fyrirmælum ákvæðisins. Kærandi telji að túlka beri ákvæðið í samræmi við tilgang þess og með þeim hætti sem tryggi virkni ákvæðisins.

Samkvæmt framangreindu telji kærandi að Fæðingarorlofssjóður hafi ekki gætt að lögmætis- og réttmætisreglunni við töku ákvörðunarinnar. Í öllu falli hafi Fæðingarorlofssjóður ekki reist niðurstöðu sína á fullnægjandi rannsókn og skyldubundnu mati á því hvort skilyrði 16. gr. laga nr. 144/2020 hafi verið fullnægt. [Fæðingarorlofssjóður] hafi ekki tekið til skoðunar og fjallað um skilyrði ákvæðisins heldur afmarkað úrlausn sína við afstöðu vinnuveitanda. [Sjóðnum] hafi þannig farist fyrir að fullnægja þeim kröfum sem leiði af ákvæði 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og meginreglunni um skyldubundið mat. Jafnframt sé bent á að ákvörðun sjóðsins hafi að þessu leyti verið í brýnu ósamræmi við 20. gr. stjórnsýslulaga.

Með vísan til alls framangreinds telji kærandi ljóst að ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs hafi hvorki verið reist á fullnægjandi lagalegum grundvelli né hafi hún tekið mið af þeim aðstæðum sem hafi raunverulega verið uppi í málinu.

Kærandi áskilji sér rétt til að koma að frekari sjónarmiðum og gögnum við meðferð málsins. Sé þörf á frekari upplýsingum og/eða gögnum frá kæranda muni lögmaður kæranda afla slíkra gagna og veita upplýsingar. Kærandi leggi sérstaka áherslu á að afgreiðslu málsins verði hraðað eins og unnt sé, enda varði hin kærða ákvörðun framfærslu hennar en kærandi standi frammi fyrir tekjufalli á næstu vikum.

Í athugasemdum kæranda er málatilbúnaði Fæðingarorlofssjóðs mótmælt en auk þess telji kærandi nauðsynlegt að leiðrétta rangfærslur sem fram komi fram í greinargerðinni.

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs sé byggt á því að hafna beri kröfum kæranda á þríþættum grunni. Í fyrsta lagi beri að hafna kröfum kæranda þar sem hún hafi þegar verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla á meðgöngu þann 20. ágúst 2024 samkvæmt læknisvottorði. Í öðru lagi vegna þess að vinnuveitandi hafi ekki veitt kæranda leyfi frá störfum af öryggis og heilbrigðisástæðum. Í þriðja lagi þar sem ekki hafi verið þörf á því að veita kæranda leyfi frá störfum.

Kærandi hafni fullyrðingum Fæðingarorlofssjóðs um að hún hafi þegar verið orðin óvinnufær vegna fylgikvilla á meðgöngu 20. ágúst 2024 og að af þeim ástæðum sé ekki unnt að fallast á öryggislengingu fæðingarorlofs.

Kærandi taki í fyrsta lagi fram að í læknisvottorði frá 20. ágúst 2024, sem Fæðingarorlofssjóður vísi til, hafi ekki verið fjallað um óvinnufærni kæranda út alla meðgönguna. Vottorðið hafi verið gefið út vegna álags og veikinda á þeim tímapunkti sem vottorðið hafi verið skrifað en á umræddum tíma hafi kærandi fundið fyrir mikilli ógleði, svima og þreytu. Vottorðið hafi ekki verið ítarlegt og ljóslega ekki skrifað í þeim tilgangi að uppfylla tiltekin skilyrði fyrir sértökum úrræðum. Eini tilgangur þess hafi verið að staðfesta að kærandi gæti ekki mætt til vinnu við þessar aðstæður. Kærandi hafi aftur á móti ekki getað snúið aftur í vinnu þar sem vinnuveitandi hennar hafi ekki verið tilbúinn til þess að grípa til frekari ráðstafanna til þess að tryggja öryggi hennar og heilbrigði.

Kærandi árétti jafnframt að hún hafi aðeins aflað vottorðsins þar sem vinnuveitandi hennar hafi neitað að grípa til aðgerða til þess að tryggja öryggi hennar eða setja málið í farveg öryggislengingar samkvæmt ákvæðum laga nr. 144/2020 og henni hafi því ekki verið annara kosta völ til þess að tryggja öryggi og heilbrigði sitt. Hefði vinnuveitandi kæranda fullnægt skyldum sínum samkvæmt lögunum hefði ekki komið til óvinnufærni hennar á þessum tímapunkti.

Þessu til viðbótar telji kærandi túlkun Fæðingarorlofssjóðs á 16. gr. laga nr. 144/2020 ekki standast skoðun. Fæðingarorlofssjóður virðist þannig leggja þann skilning í ákvæði 16. gr. laganna að ef barnshafandi foreldri hafi glímt við fylgikvilla á meðgöngu geti öryggislenging ekki átt við. Kærandi telji túlkun stjórnvaldsins vera þrengri en orðalag lagaákvæðisins, auk þess sem að hún sé í ósamræmi við tilgang þess. Samkvæmt orðanna hljóðan sé markmið ákvæðisins að ná til tilvika þar sem öryggi og heilbrigði starfsmanns er stefnt í hættu vegna vinnu. Þá sé hættan til komin vegna áhættu tengdri vinnunni. Ákvæðinu sé þannig ætlað að grípa þær aðstæður þar sem að meðganga og eftir atvikum fylgikvillar eða heilsufarsvandamál sem komi upp á meðgöngu leiði til þess að vinna sem feli í sér álag eða aðra áhættuþætti ógni öryggi og heilbrigði hins barnshafandi foreldris. Þannig sé um að ræða atviksbundið mat.

Í tilviki kæranda hafi öryggi hennar og heilbrigði ekki verið tryggt vegna þeirrar líkamlegu erfiðu vinnu sem hún hafi unnið og þess líkamlega og andlega álags sem hafi fylgt henni. Hættan fyrir öryggi hennar og heilbrigði hafi þannig stafað af vinunni sem slíkri en ekki af fylgikvillum sem hún hafi glímt við á meðgöngu. Kærandi hafi vissulega glímt við tiltekin vandamál á meðgöngu, meðal annars járnskort og síðar meir grindarlos. Hins vegar hefðu þau ekki leitt til óvinnufærni hennar, að minnsta kosti ekki svo snemma, nema vegna þeirrar erfiðu líkamlegu vinnu sem hún hafi unnið. Til dæmis séu allar líkur á því að kærandi hefði getað sinnt skrifstofustarfi eða öðru sambærilegu starfi lengur. Kærandi bendi á það að svimi og vanlíðan vegna járnskorts og verkir vegna grindarloss hafi einmitt komið til vegna líkamlegs og andlegs álags við vinnuna. Líkamlega erfitt starf sé áhættuþáttur fyrir grindarlos. Í þeim vottorðum sem liggi fyrir í málinu frá 9. október 2024 og 14. nóvember 2024 segi að óvinnufærni kæranda sé til komin vegna þess að ekki sé unnt að ætlast til að hún vinni þá líkamlega erfiðu vinnu sem um ræði. Þannig sé ljóst að mat lækna hafi verið að hættan stafaði af vinnunni.

Að mati kæranda fari önnur og þriðja málsástæða sjóðsins saman, þ.e. að vinnuveitandi hafi ekki veitt kæranda leyfi frá störfum og að ekki hafi verið þörf á því. Af þessum málsástæðum Fæðingarorlofssjóðs sé ljóst að sjóðurinn hafi einungis byggt á afstöðu C en litið fram hjá málatilbúnaði kæranda og staðreyndum málsins. Í þessari afstöðu Fæðingarorlofssjóðs felist að sjóðurinn hafi ekki framkvæmt sjálfstæða rannsókn á aðstæðum kæranda og ekkert sjálfstætt mat á hennar tilviki. Því liggi ljóst við að ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs hafi verið tekin án fullnægjandi rannsóknar í samræmi við 10. gr. stjórnsýslulaga og um leið hafi verið brotið gegn meginreglu stjórnsýsluréttar um skyldubundið mat.

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs sé að finna fjölda rangfærslna að þessu leyti. Fram komi t.d. að Vinnuvernd hafi gert ítarlegt öryggismat og að vinnuveitandi hafi út frá því útbúið áhættumat en af því fáist ekki séð að ástæða hafi þótt til að veita kæranda leyfi frá störfum. Kærandi hafi bent á að ekkert samráð hafi verið haft við hana við gerð matsins og það hafi ekki gefið rétta mynd af aðstæðum. Þá hafi C stýrt að miklu leyti niðurstöðum öryggismatsins, enda hafi matið fyrst og fremst byggt á upplýsingum frá fyrirtækinu. Þannig hafi öll gögn, allar upplýsingar um aðbúnað og fleira sem Vinnuvernd hafi einhliða aflað af C og fyrst og fremst sýnt þá mynd sem fyrirtækið vildi sýna af vinnustaðnum.

Til viðbótar við þetta hafi sannarlega verið sett út á ýmis atriði í mati Vinnuverndar líkt og kærandi hafi bent á. Vinnuveitandi hafi ýmist ekki brugðist að neinu leyti við þessum atriðum eða sagst ætla að gera aðlaganir sem hafi aldrei komið til framkvæmda, gengu ekki upp eða sem hafi ekki verið fylgt eftir. Sem dæmi hafi kæranda aldrei verið tryggð salernisaðstaða auk þess sem hún hafi alls ekki alltaf fengið lengra hádegishlé. Í þau skipti sem gert hafi verið ráð fyrir lengra hléi hafi hún ekki getað nýtt það þar sem hún hafi þurft að ljúka við verkefni og/eða ferðast til þess að nálgast salernisaðstöðu. Engin hvíldaraðstaða hafi verið til staðar í vinnunni o.fl. Í þessu samhengi sé einnig áréttað að áður en til þessarar aðlögunar hafi komið hafi kærandi ekki fengið neitt og ekki kaffitíma í samræmi við kjarasamning. Loks hafi kærandi ekki raunhæfan möguleika á því að skipta um vinnuplan, enda hafi henni einungis staðið til boða að starfa með einstaklingum sem hafi ekki verið reiðubúnir að taka tillit til hennar. Kærandi taki fram að hún hafi skipt um plan seinni hluta sumars eftir að samstarfskona hennar hafi látið af störfum og hafi þá verið sett á plan með einstaklingi sem hún hafi áður kvartað undan vegna áreitni og slæmrar framkomu.

Líkt og gert hafi verið ráð fyrir í áhættumatinu hafi álagið aukist er liðið hafi á meðgönguna, auk þess sem framkoma vinnuveitanda í garð kæranda hafi leitt til aukins álags. Þrátt fyrir þetta hafi ekki verið fallist á frekari aðlögun til handa kæranda, líkt og matið hafi talið þörf á. Kærandi hafi greint frá öllu framangreindu en þrátt fyrir það hafi að engu leyti verið litið til sjónarmiða kæranda. Raunar liggi fyrir að ekki hafi verið litið til sjónarmiða kæranda heldur hafi afstaða vinnuveitanda hennar verið lögð til grundvallar gagnrýnislaust, eins og augljóst sé af lestri greinargerðar Fæðingarolofssjóðs.

Sú málsmeðferð að byggja niðurstöðu einungis á fullyrðingum fyrirtækisins myndi almennt teljast brot á skyldum stjórnvalds til sjálfstæðrar rannsóknar og skyldubundins mats. Í þessu máli sé þó um mun meiri annmarka að ræða þar sem C sé í raun gagnaðili kæranda. Stjórnvaldið hafi þannig byggt niðurstöðu sína á fullyrðingum annars aðila máls þar sem tveir aðilar með andstæða hagsmuni takist á. Áður hafi verið lýst framkomu C í garð kæranda og sú lýsing sé ítrekuð í þessu samhengi. Því til viðbótar sé ljóst að C hafi haft beina hagsmuni af því að koma í veg fyrir ákvörðun um öryggislengingu á grundvelli hættulegra vinnuaðstæðna. Ákvörðun um að starfsmaður sé frá vinnu vegna hættulegra vinnuaðstæðna hafi áhrif á réttarstöðu atvinnurekanda gagnvart starfsmanni og geti meðal annars haft beinar fjárhagslegar afleiðingar. Þá megi telja augljóst að það feli í sér álitshnekki fyrir viðkomandi fyrirtæki ef komist verði að þeirri niðurstöðu að aðbúnaður á vinnustað sé hættulegur fyrir konu á meðgöngu. Það eigi enn frekar við ef ljóstrað verði upp að fyrirtækið hafi ekki gert ráðstafanir til að tryggja öryggi hennar. Af þessum sökum sé sérstaklega ámælisvert af Fæðingarorlofssjóði að leggja einungis staðhæfingar C til grundvallar niðurstöðu málsins.

Fæðingarorlofssjóður hafi samkvæmt framansögðu vanrækt að framkvæma fullnægjandi rannsókn og skyldubundið mat á aðstæðum kæranda og lagt ómálefnaleg sjónarmið til grundvallar. Hefði matið verið framkvæmt hefði verið ljóst að skilyrðum öryggislengingar hafi verið fullnægt. Í stað þess hafi sjóðurinn viðhaldið því ólögmæta ástandi sem vinnuveitandi hennar hafi komið á með því að vanrækja lagaskyldur sínar samkvæmt lögum nr. 144/2020. Kæranda sé þannig brýnt að leyst verði úr máli hennar. Þá sé einstaklega hættulegt fordæmi ef vinnuveitendur geti vanrækt skyldur sínar og þannig svipt starfsmenn réttindum sínum og öryggi.

Að öllu framansögðu ítreki kærandi fyrri málatilbúnað sinn í kæru til nefndarinnar.

III. Sjónarmið Fæðingarorlofssjóðs

Í greinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að með umsókn, dags. 29. ágúst 2024, hafi kærandi sótt um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði vegna væntanlegrar barnsfæðingar 14. desember 2024. Ágreiningur málsins snúi að því hvort veita hafi þurft kæranda leyfi frá störfum af öryggis- og heilbrigðisástæðum.

Þann 5. september 2024 hafi borist umsókn frá kæranda um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði á grundvelli 16. gr. laga nr. 144/2020 um öryggi og heilbrigði á vinnustað. Umsókn kæranda hafi ekki verið undirrituð af vinnuveitanda hennar. Í umsókninni komi fram að veita hafi þurft kæranda leyfi frá störfum þann 22. ágúst 2024 og að hún hafi fallið af launum sama dag. Með umsókninni hafi meðal annars fylgt afrit af samskiptum við vinnuveitanda vegna málsins, afrit af áhættumati og læknisvottorð, dags. 20. ágúst 2024, þar sem fram komi að kærandi sé óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu.

Með bréfi Fæðingarorlofssjóðs til kæranda, dags. 17. september 2024, hafi henni verið tilkynnt að umsókn um lengingu á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum hefði verið synjað þar sem ekki hafi verið talin þörf á að veita kæranda leyfi frá störfum á grundvelli 16. gr. laga nr. 144/2020.

Í 1. mgr. 16. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof komi fram að ef öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris sem sé starfsmaður samkvæmt 4. tölul. 4. gr., foreldris sem hafi nýlega fætt barn eða foreldris sem sé með barn á brjósti sé í hættu samkvæmt sérstöku mati skuli vinnuveitandi gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja öryggi foreldrisins með því að breyta tímabundið vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma þess. Ef því verði ekki við komið af tæknilegum eða öðrum gildum ástæðum skuli vinnuveitandi fela foreldrinu önnur verkefni en að öðrum kosti veita því leyfi frá störfum þann tíma sem nauðsynlegt sé til að vernda öryggi þess og heilbrigði og foreldrið skuli eiga rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði, sbr. 3. mgr.

Í 2. mgr. 16. gr. laga nr. 144/2020 komi fram að þær breytingar sem teljist nauðsynlegar á vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma foreldris skuli hvorki hafa áhrif til lækkunar á launakjör þess hjá vinnuveitanda né á önnur starfstengd réttindi. Í 3. mgr. 16. gr. laganna komi meðal annars fram að ef veita þurfi barnshafandi foreldri leyfi frá störfum samkvæmt ákvæðinu skuli það eiga rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði.

Í athugasemdum við frumvarp það er hafi orðið að lögum nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof segi um 16 gr. að ákvæðið byggi á tilskipun ráðsins 92/85/EBE um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem séu þungaðir, hafa nýlega fætt börn eða hafi börn á brjósti. Þá segi einnig:

„Kveðið er á um nánari útfærslu tilskipunarinnar í reglugerð nr. 931/2000 um ráðstafanir til þess að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir konur sem eru þungaðar, hafa nýlega fætt barn eða hafa barn á brjósti. Er þar meðal annars kveðið á um sérstakt mat á eðli hugsanlegrar hættu fyrir starfsmenn og um aðgerðir í kjölfar þess. Er með þessu átt við störf sem á grundvelli matsins eru talin leiða til þess að öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris, foreldris sem nýlega hefur fætt barn eða hefur barn á brjósti er í hættu.“

Í reglugerð nr. 931/2000 um ráðstafanir til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem séu þungaðir, hafi nýlega fætt börn eða hafi börn á brjósti sé nánar fjallað um hvernig standa skuli að ákvörðun um hvort nægilegt sé að breyta vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma eða hvort frekari aðgerða þurfi við. Í reglugerðinni sé kveðið á um heimild vinnuveitanda til að leita umsagnar Vinnueftirlits ríkisins áður en ákvörðun sé tekin um breytta vinnutilhögun starfsmanns eða leyfi. Þá sé Vinnumálastofnun og/eða hlutaðeigandi starfsmanni heimilt að óska eftir því við Vinnueftirlit ríkisins að það endurskoði ákvörðun vinnuveitanda.

Eins og áður segi hafi læknisvottorð, dags. 20. ágúst 2024, fylgt umsókn kæranda um öryggislengingu samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020. Samkvæmt læknisvottorðinu hafi kærandi orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu þann 20. ágúst 2024. Þegar af þeirri ástæðu hafi skilyrði 16. gr. um nauðsyn þess að veita kæranda leyfi frá störfum vegna öryggis og heilbrigðis frá 22. ágúst 2024 ekki talist uppfyllt.

Þann 14. október 2024 hafi Fæðingarorlofssjóði borist staðfesting frá Eflingu stéttarfélagi á greiðslum úr sjúkrasjóði vegna veikinda kæranda á meðgöngu. Samkvæmt staðfestingunni hafi hún fengið greidda sjúkradagpeninga frá 1. ágúst til og með 14. október 2024. Þann 10. október 2024 hafi Fæðingarorlofssjóði borist vottorð vegna veikinda á meðgöngu í skilningi 17. gr. laga nr. 144/2020. Þann 14. október 2024 hafi kæranda verið sent bréf þar sem óskað hafi verið eftir nýju vottorði þar sem fram kæmu ítarlegri upplýsingar. Nýtt vottorð hafi borist 12. nóvember 2024 og kæranda hafi í kjölfarið verið sent bréf þann 18. nóvember 2024 um að lenging hefði verið samþykkt í tvo mánuði fyrir áætlaðan fæðingardag.

Varðandi umsókn kæranda um öryggislengingu að öðru leyti hafi vinnuveitandi kæranda fengið fyrirtækið Vinnuvernd til að gera ítarlegt öryggismat á starfi kæranda í júní 2024. Í samantektarkafla þess megi sjá að gerðar hafi verið tilteknar kröfur um úrbætur vegna salernisaðstöðu og aðstöðu til hvíldar. Samkvæmt öryggismatinu verði hins vegar ekki séð að ástæða hafi þótt til að veita kæranda leyfi frá störfum vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustað. Af gögnum málsins megi jafnframt sjá að vinnuveitandi hafi farið yfir öryggismatið og útbúið eigið áhættumat, dags. 4. júlí 2024. Þar komi fram að kærandi fái eina klukkustund aukalega í pásu, auk þess sem henni hafi verið boðið að skipta um vinnuplan og færa sig á staði þar sem séu fleiri lyftur í stað stiga, minni akstur og/eða að vinna í fyrirtækjum þar sem styttra sé í salerni og hún geti verið lengur á sama stað. Þar komi einnig fram að hún hafi ekki þegið að skipta um plan og telji sig geta hvílst eftir að hafa fengið auka klukkustund í pásu.

Í tölvupósti vinnuveitanda kæranda til lögmanns hennar, dags. 21. ágúst 2024, skrifi vinnuveitandinn meðal annars að hann geti ekki rökstutt að þær ráðstafanir sem fyrirtækið hafi gripið til í kjölfar öryggismatsins hefðu ekki verið fullnægjandi. Af póstinum megi sjá að vinnuveitandi telji því skilyrði til að veita kæranda leyfi frá störfum vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustað ekki vera uppfyllt. Að mati Vinnumálastofnunar gefi öryggismat Vinnuverndar og áhættumat vinnuveitanda kæranda ekki tilefni til að veita henni leyfi frá störfum í skilningi 16. gr. laga nr. 144/2020.

Það sé því mat Fæðingarorlofssjóðs að kærandi eigi ekki rétt á greiðslum vegna öryggis og heilbrigðis í skilningi 16. gr. laga nr. 144/2020, enda hafi vinnuveitandi ekki veitt henni leyfi frá störfum af öryggis- og heilbrigðisástæðum né verið þörf á því samkvæmt gögnum málsins. Auk þess hafi kærandi þegar verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu þann 20. ágúst 2024 samkvæmt læknisvottorði áður en komið hafi að umsókn hennar um öryggislengingu frá 22. ágúst 2024.

Með vísan til alls framangreinds telji Fæðingarorlofssjóður að kæranda hafi réttilega verið synjað um öryggislengingu frá 22. ágúst 2024 og fram að væntanlegri fæðingu barns.

Í viðbótargreinargerð Fæðingarorlofssjóðs kemur fram að ágreiningur málsins snúi að því hvort kærandi eigi rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof.

Kærandi geri talsverðar athugasemdir við greinargerð Vinnumálastofnunar frá 18. nóvember 2024 sem rétt þyki að bregðast að nokkru við.

Í fyrsta lagi hafni kærandi því að hún hafi verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu þann 20. ágúst 2024 og telji að túlkun Fæðingarorlofssjóðs á 16. gr. laga nr. 144/2020 standist enga skoðun.

Samkvæmt læknisvottorði, dags. 20. ágúst 2024, komi skýrt fram að kærandi hafi strax þá verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu. Þá lýsi vottorðið ekki tímabundinni óvinnufærni hjá kæranda. Þá staðfesti læknisvottorð, dags. 9. október og 14. nóvember 2024, að kærandi hafi ekki orðið vinnufær að nýju og að hún hafi hætt störfum vegna sjúkdóms í þungun 15. ágúst 2024. Þannig liggi það skýrt fyrir að mati Vinnumálastofnunar að kærandi hafi verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu og hafi hætt störfum vegna sjúkdóms í þungun áður en hafi komið til umsóknar um lengingu fæðingarorlofs samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020 frá 22. ágúst 2024.

Ákvæði 16. gr. laga nr. 144/2020 geri ekki ráð fyrir að til lengingar fæðingarorlofs geti komið samkvæmt því nema nauðsynlegt hafi verið að veita barnshafandi foreldri leyfi frá störfum til að tryggja öryggi þess og heilbrigði. Í máli kæranda liggi ótvírætt fyrir að ekki hafi þurft að veita henni leyfi frá störfum samkvæmt ákvæðinu þar sem hún hafi þá þegar verið orðin óvinnufær sökum fylgikvilla meðgöngu og hafi hætt störfum vegna sjúkdóms í þungun eins og rakið hafi verið hér að framan. Þegar af þeim völdum geti kærandi ekki átt rétt á lengingu fæðingarorlofs samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020.

Þá liggi fyrir staðfesting frá Eflingu stéttarfélagi, dags. 20. september 2024, um að kærandi hafi fengið greitt úr sjúkrasjóðum félagsins á tímabilinu 1. ágúst til og með 14. október 2024 eða að fullum sjöunda mánuði meðgöngu. Frá þeim tíma hafi Fæðingarorlofssjóður samþykkt lengingu fæðingarorlofs samkvæmt 17. gr. laga nr. 144/2020 vegna veikinda barnshafandi foreldris á meðgöngu, sbr. bréf frá 18. nóvember 2024.

Í öðru lagi telji kærandi að Vinnumálastofnun hafi ekki framkvæmt sjálfstæða rannsókn á aðstæðum kæranda og ekkert sjálfstætt mat á hennar tilviki. Því mótmæli Vinnumálastofnun og telji að málið hafi verið rannsakað með fullnægjandi hætti áður en ákvörðun hafi verið tekin í því.

Í 3. gr. reglugerðar nr. 931/2000 um ráðstafanir til þess að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir konur sem séu þungaðar, hafi nýlega alið barn eða hafi barn á brjósti sé mælt fyrir um það að þegar störf geti haft í för með sér tiltekna hættu skuli vinnuveitandi eða þjónustuaðili á sviði vinnuverndar og forvarna, samkvæmt ósk vinnuveitanda, meta eðli hættunnar, umfang hennar og hve lengi hún standi yfir svo unnt sé að meta áhættu fyrir öryggi og heilbrigði og hugsanleg áhrif á þungaðar konur og taka ákvarðanir um ráðstafanir. Í 4. gr. reglugerðarinnar sé síðan kveðið á um aðgerðir í kjölfar matsniðurstaðna samkvæmt 3. gr.

Í málinu liggi fyrir að Vinnuvernd hafi unnið ítarlegt öryggismat á starfi kæranda í samræmi við framangreint þar sem hafi verið gerðar kröfur um tilteknar úrbætur. Vinnuveitandi hafi jafnframt unnið eigið áhættumat með tillögum að úrbótum, auk þess sem aðstæðum kæranda og sjónarmiðum hafi verið lýst af hálfu lögmanns kæranda í umsókn um lengingu fæðingarorlofs samkvæmt 16. gr. laga nr. 144/2020 ásamt fylgigögnum umsóknarinnar.

Að mati Vinnumálastofnunar hafi framangreind gögn ekki þótt veita tilefni til að veita kæranda leyfi frá störfum í skilningi 16. gr. laga nr. 144/2020.

Að öðru leyti vísist til greinargerðar Fæðingarorlofssjóðs, dags. 18. nóvember 2024.

IV. Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að synja umsókn kæranda um lengingu á greiðslum í fæðingarorlofi vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum.

Í IV. kafla laga nr. 144/2020 um fæðingar- og foreldraorlof er fjallað um aukinn rétt til fæðingarorlofs. Þar segir í 1. mgr. 16. gr. að ef öryggi og heilbrigði barnshafandi foreldris sem sé starfsmaður samkvæmt 4. tölul. 4. gr., foreldris sem hafi nýlega fætt barn eða foreldris sem sé með barn á brjósti sé í hættu samkvæmt sérstöku mati skuli vinnuveitandi gera nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja öryggi foreldrisins með því að breyta tímabundið vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma þess. Ef því verði ekki við komið af tæknilegum eða öðrum gildum ástæðum skuli vinnuveitandi fela foreldrinu önnur verkefni en að öðrum kosti veita því leyfi frá störfum þann tíma sem nauðsynlegt sé til að vernda öryggi þess og heilbrigði og foreldrið skuli eiga rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði, sbr. 3. mgr.

Í 2. mgr. 16. gr. kemur fram að þær breytingar sem teljast nauðsynlegar á vinnuskilyrðum og/eða vinnutíma foreldris, sbr. 1. mgr., skuli hvorki hafa áhrif til lækkunar á launakjörum þess hjá vinnuveitanda né á önnur starfstengd réttindi. Þá segir í 3. mgr. 16. gr. að ef veita þurfi barnshafandi foreldri leyfi frá störfum samkvæmt ákvæðinu eigi það rétt á lengingu fæðingarorlofs og greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði þann tíma sem um ræði. Starfi barnshafandi foreldri hjá fleiri en einum vinnuveitanda eigi það rétt á greiðslum úr Fæðingarorlofssjóði í réttu hlutfalli vegna þess starfs sem því sé veitt leyfi frá. Beri fæðingu að fyrir áætlaðan fæðingardag barns falli niður réttur foreldris til greiðslu úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt ákvæðinu.

Í athugasemdum við ákvæði 16. gr. í frumvarpi því er varð að lögum nr. 144/2020 segir að ákvæðið byggi á tilskipun ráðsins 92/85/EBE um lögleiðingu ráðstafana til að auka öryggi og heilbrigði á vinnustöðum fyrir starfsmenn sem séu þungaðir, hafi nýlega fætt börn eða hafi börn á brjósti. Þá segir einnig:

Í 3. gr. reglugerðar nr. 931/2000 er fjallað um mat og upplýsingar. Þar segir í 1. mgr. að þegar störf geti haft í för með sér hættu sakir mengunar, vinnuaðferða eða vinnuskilyrða, sbr. skrá í I. viðauka, skuli vinnuveitandi eða þjónustuaðili á sviði vinnuverndar og forvarna, samkvæmt ósk vinnuveitanda, meta eðli hættunnar fyrir starfsmenn, sbr. 2. gr., á hlutaðeigandi vinnustað, umfang hennar og hve lengi hún standi yfir svo unnt sé að:

a. meta áhættu fyrir öryggi og heilbrigði og hugsanleg áhrif á þungaðar konur eða konur sem hafa barn á brjósti,

b. taka ákvörðun um ráðstafanir.

Samkvæmt gögnum málsins starfaði kærandi hjá C við ræstingar og þrif hjá húsfélögum og fyrirtækjum. Í fyrirliggjandi skýrslu Vinnuverndar um áhættumat á starfi kæranda vegna þungunar hennar, dags. 25. júní 2024, er ítarlega greint frá starfi kæranda, svo sem starfslýsingu, vinnutíma og fyrirkomulagi starfsins. Í skýrslunni kemur fram að sérfræðingur hjá Vinnuvernd hafi fengið upplýsingar frá framkvæmdastjóra fyrirtækisins ásamt því að fara á vettang og ræða við kæranda um þungunina og áhrif hennar á starfið hjá C. Í samantektarkafla skýrslunnar voru gerðar tilteknar kröfur um úrbætur vegna salernisaðstöðu og ábending sett fram varðandi aðstöðu til hvíldar. Einnig liggur fyrir áhættumat sem C útbjó í kjölfar skýrslu Vinnuverndar, dags. 4. júlí 2024. Þar kemur meðal annars fram að kærandi hefði rúman tíma til að vinna sín verkefni en því til viðbótar fengi hún eina klukkustund aukalega í pásu. Auk þess væri búið að bjóða kæranda að skipta um vinnuplan til þess að minnka akstur, færa sig á staði þar sem væru fleiri lyftur í stað stiga og/eða að vinna í fyrirtækjum þar sem styttra væri í salerni og þar væri gert ráð fyrir lengri vinnutíma á hverjum stað. Þar kemur einnig fram að kærandi hefði ekki þegið boð um að skipta um plan að svo stöddu, henni liði vel og teldi að auka klukkustundin í pásu myndi duga til hvíldar.

Kærandi lagði fram umsókn um greiðslur úr Fæðingarorlofssjóði á grundvelli 16. gr. laga nr 144/2020 þann 5. september 2024 en hafði þá fallið af launaskrá fyrirtækisins 22. ágúst 2024. Umsókn kæranda var synjað á þeirri forsendu að henni hefði ekki verið veitt leyfi frá störfum á grundvelli öryggis eða heilbrigðis á vinnustað, sbr. mat vinnuveitanda sem væri byggt á niðurstöðu áhættumats Vinnuverndar.

Kærandi hefur meðal annars gert athugasemdir við að Fæðingarorlofssjóður hafi ekki reist niðurstöðu sína á fullnægjandi rannsókn og skyldubundnu mati á því hvort að skilyrði 16. gr. laga nr. 144/2020 hafi verið fullnægt. Fæðingarorlofssjóður hafi þannig afmarkað úrlausn sína við afstöðu vinnuveitanda, án sjálfstæðs mats eða nánari rannsóknar.

Af ákvæði 16. gr. laga nr. 144/2020 og reglugerð nr. 931/2000 er ljóst að Fæðingarorlofssjóði ber, við mat á því hvort skilyrði til greiðslna úr sjóðnum á grundvelli ákvæðisins sé uppfyllt, að taka mið af því mati sem vinnuveitandi eða þjónustuaðili á sviði vinnuverndar framkvæmir. Úrskurðarnefndin tekur undir með Fæðingarorlofssjóði að það mat bendi ekki til þess að ástæða hafi þótt til að veita kæranda leyfi frá störfum vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustað. Að því virtu er skilyrði 16. gr. laganna ekki uppfyllt.

Þá telur úrskurðarnefndin rétt að taka fram að foreldri sem nýtur greiðslna sjúkradagpeninga úr sjúkrasjóði stéttarfélags getur ekki á sama tímabili nýtt rétt sinn til fæðingarstyrks eða greiðslna úr Fæðingarorlofssjóði samkvæmt lögum nr. 144/2020, sbr. 3. mgr. 53. gr., en í gögnum málsins liggur fyrir staðfesting frá Eflingu stéttarfélagi á greiðslum úr sjúkrasjóði vegna veikinda kæranda á meðgöngu. Samkvæmt staðfestingunni fékk kærandi greidda sjúkradagpeninga frá 1. ágúst til og með 14. október 2024.

Með vísan til framangreinds er ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs um að synja kæranda um lengingu fæðingarorlofs vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum, staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Fæðingarorlofssjóðs, dags. 17. september 2024, um að synja umsókn A, um lengingu fæðingarorlofs vegna öryggis og heilbrigðis á vinnustöðum, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir

Mál nr. 489/2024/Úrskurður

Hafa samband

Skilaboðin hafa verið send ráðuneytinu til afgreiðslu.