Mál nr. 27/2025-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 27/2025

Fimmtudaginn 27. febrúar 2025

A

gegn

Reykjavíkurborg

Ú R S K U R Ð U R

Mál þetta úrskurða Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir lögfræðingur, Agnar Bragi Bragason lögfræðingur og Eva Dís Pálmadóttir lögfræðingur.

Með kæru, móttekinni 10. janúar 2025, kærði A, til úrskurðarnefndar velferðarmála ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 18. september 2024, vegna umsóknar hans um fjárhagsaðstoð.

I.  Málsatvik og málsmeðferð

Með umsókn, dags. 28. júní 2024, sótti kærandi um fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024. Með bréfi, dags. 9. júlí 2024, var kæranda tilkynnt að umsókn hans hefði verið samþykkt að hluta. Áfrýjunarnefnd velferðarráðs staðfesti þá niðurstöðu með ákvörðun, dags. 18. september 2024. Kærandi óskaði eftir rökstuðningi fyrir þeirri ákvörðun og var hann veittur með bréfi Reykjavíkurborgar, dags. 16. október 2024.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 10. janúar 2025. Með bréfi, dags. 16. janúar 2025, óskaði úrskurðarnefndin eftir greinargerð Reykjavíkurborgar ásamt gögnum málsins. Greinargerð Reykjavíkurborgar barst 31. janúar 2025 og var hún kynnt kæranda með bréfi úrskurðarnefndar, dags. 4. febrúar 2025. Athugasemdir bárust ekki.

II.  Sjónarmið kæranda

Kærandi greinir frá því að honum hafi verið synjað um fjárhagsaðstoð þar sem hann ætti pening í banka. Kærandi hafi bara átt 20 þúsund krónur umfram það lágmark sem heimilt sé að eiga til þess að eiga rétt á fjárhagsaðstoð. Það hafi verið vegna þess að kærandi hafi verið nýbúinn að fá húsnæðisbætur sem hann geti sannað. Einnig hafi kærandi fengið endurgreiðslu frá Skattinum þann 1. júní 2024, eða 36.041 kr. vegna oftekinna skatta. Þess vegna hafi kærandi ekki fengið fulla greiðslu en ef hann hefði ekki fengið húsnæðisbæturnar og endurgreiðsluna hefði hann verið undir lágmarkinu. Þeir fjármunir sem kærandi hafi átt á bankareikningi sínum hafi átt að fara í húsaleigu, skatta og önnur gjöld. Kærandi biðjist afsökunar á því að fara í gegnum allan þennan feril fyrir svo lága fjárhæð og harmi þann tíma, orku og fyrirhöfn sem það hafi í för með sér að leiðrétta þessa skerðingu gagnvart honum. Kærandi hafi reynt að útskýra og veita upplýsingar en ekki hafi verið hlustað á hann. Þess hafi verið krafist að hann myndi mæta á þjónustumiðstöð á óhentugum tímum. Kærandi spyrji til hvers og telji að slíkar fáránlegar beiðnir eyði bara tíma og orku.

Kærandi tekur fram að hann þurfi að safna fyrir bílprófi til þess að fá vinnu, fyrir lögfræðikostnaði því hann hafi ítrekað orðið fyrir árásum, áreiti og misnotkun. Hann hafi ekki farið til tannlæknis í tvö ár og sé að reyna að safna fyrir tannlæknakostnaði. Kærandi reyni einnig að safna fyrir tölvu- og símakostnaði, sköttum og sálfræðikostnaði til að vinna gegn andlegum áföllum vegna tíðra árása á hann. Að auki falli til fatakostnaður, hreinlætisvörur og fleira. Kærandi sé ekki bókari og fylgist ekki náið með öllum kostnaði og reyni að eiga peninga til næsta mánaðar til að bregðast við óvæntum útgjöldum.

Kærandi eigi ekki hús eða bíl eins og svo margir, sé ekki einu sinni með bílpróf. Kærandi hafi engar aðrar tekjur en það sem hann fái frá félagsmálayfirvöldum. Leigan sé í forgangi hjá honum. Leigusali kæranda sé andstyggilegur og láti hann ekki í friði. Kæranda gruni að hann hafi hækkað leiguna aftur. Kærandi reyni að spara eins mikið og hann geti til að eiga fyrir leigunni. Hann óttist mjög að verða hent út á götu en Alþingi hafi ekki staðið sig í að tryggja öruggan og sterkan húsnæðismarkað.

Kæranda hefði aldrei dottið í hug að það að leggja peninga inn á bankareikning eins og flestir geri myndi kosta hann yfir 100.000 kr. Flestir eyði peningum sínum að vild en kærandi reyni að safna fyrir húsaleigu og nauðsynlegum kostnaði.

Kærandi hafi hvergi lesið að hann mætti ekki eiga peninga í banka og hafi engar aðrar tekjur en fjárhagsaðstoðina. Það sé skylda félagsmálayfirvalda að tryggja að skjólstæðingar þeirra geti lifað með mannlegri reisn, haldi heilsu og njóti virðingar. Að valda skjólstæðingum miklu stressi og vanlíðan bara vegna þess að þeir eigi örlitla upphæð yfir lágmarki á reikningi sé brot á skyldum félagsmálayfirvalda og sú meðferð sem hann hafi fengið sé óásættanleg. Reykjavíkurborg hefði átt að vita að hann hafi fengið húsnæðisstuðning og endurgreiðslu frá Skattinum og hefði átt að líta fram hjá þessum greiðslum.

Kvörtun kæranda lúti einnig að því að hann hafi ekki fengið nægar leiðbeiningar frá félagsþjónustunni og velferðarsviði Reykjavíkurborgar. Kærandi hafi fengið alþjóðlega vernd á Íslandi, tali ekki tungumálið og enginn hafi viljað leiðbeina honum um hvað hann ætti að gera.

III.  Sjónarmið Reykjavíkurborgar

Í greinargerð Reykjavíkurborgar kemur fram að kærandi sé X ára gamall maður frá B. Hann sé einhleypur og barnlaus og hafi fengið stöðu flóttamanns hér á landi í júní 2020. Kærandi leigi íbúð á almennum markaði. Hann hafi þegið fjárhagsaðstoð sér til framfærslu meira og minna síðan hann hafi komið til landsins og fengið umtalsverðan stuðning frá Vesturmiðstöð. Þá hafi kærandi verið hjá Atvinnu- og virknimiðlun (AVM) bæði í vinnuprófun og í starfi sem hafi ekki gengið upp.

Kærandi hafi sótt um fjárhagsaðstoð til framfærslu með umsókn, dags. 28. júní 2024, vegna tímabilsins 1. til 30. júní 2024. Framangreindri umsókn hafi verið synjað með bréfi þann 9. júlí 2024. Kærandi hafi skotið framangreindri synjun til áfrýjunarnefndar velferðarráðs sem hafi tekið málið fyrir á fundi sínum þann 18. september 2024 og afgreitt það með eftirfarandi bókun:

„Áfrýjunarnefnd velferðarráðs staðfesti synjun starfsmanna Vesturmiðstöðvar Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð tímabilið 1. júní 2024 til 30. júní 2024, skv. 2. mgr. 12. gr., og 4. mgr. 8. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg.“

Kærandi hafi óskað eftir rökstuðningi þann 26. september 2024 vegna ákvörðunar áfrýjunarnefndar velferðarráðs, dags. 18. september 2024, sem hafi verið sendur kæranda með bréfi þann 16. október 2024. Þann 10. janúar 2025 hafi kærandi skotið framangreindri ákvörðun áfrýjunarnefndar velferðarráðs Reykjavíkurborgar til úrskurðarnefndar velferðarmála.

Núgildandi reglur um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg með áorðnum breytingum hafi tekið gildi þann 1. apríl 2021 og verið samþykktar á fundi velferðarráðs Reykjavíkurborgar þann 24. febrúar 2021 og á fundi borgarráðs þann 4. mars 2021. Umræddar reglur séu settar á grundvelli 21. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Litið sé svo á að fjárhagsaðstoð til framfærslu frá sveitarfélagi sé neyðaraðstoð sem ekki beri að veita nema engar aðrar bjargir séu fyrir hendi. Í 1. gr. reglnanna komi fram að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geti séð sér og sínum farborða án aðstoðar, sbr. IV. og VI. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga, með síðari breytingum, sbr. og III. kafla reglnanna. Um fjárhagsaðstoð til framfærslu frá Reykjavíkurborg gildi sú meginregla að umsækjandi fái einungis greidda fjárhagsaðstoð til framfærslu ef hann geti ekki framfleytt sér. Umrædd meginregla eigi sér stoð í 2. gr. reglna um fjárhagsaðstoð, sbr. 19. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga sem kveði meðal annars á um skyldu hvers og eins að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára.

Í III. kafla reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg sé að finna ákvæði sem lúti að rétti til fjárhagsaðstoðar. Við mat á því hvort umsækjandi geti átt rétt til fjárhagsaðstoðar samkvæmt reglunum skuli meðal annars horft til 11. og 12. gr. reglnanna sem kveði á um lækkun grunnfjárhæðar og hvernig skuli litið til tekna og eigna umsækjanda.

Í 2. mgr. 12. gr. reglna um fjárhagsaðstoð í Reykjavík segi:

„Allar tekjur einstaklingsins/maka, í þeim mánuði sem sótt er um og mánuðinn á undan, aðrar en greiðslur vegna barna og húsnæðis-/vaxtabætur og/eða sérstakur húsnæðisstuðningur, koma til frádráttar við ákvörðun um upphæð fjárhagsaðstoðar. Mæðra- og feðralaun reiknast umsækjanda til tekna. Eigi umsækjandi rétt á atvinnuleysisbótum, skal reikna atvinnuleysisbætur honum til tekna. Hið sama á við ef umsækjandi á rétt á greiðslum frá öðrum aðilum.“

Þá segi í 4. mgr. 8. gr. reglna um fjárhagsaðstoð:

„Umsókn skal fylgja yfirlit yfir eignir og tekjur vegna síðastliðins árs, yfirlit yfir allar tekjur og aðrar greiðslur til umsækjanda og maka hans þann mánuð sem umsókn er lögð fram og mánuðinn á undan, þar með taldar greiðslur frá Tryggingastofnun, innlendum og erlendum lífeyrissjóðum, Vinnumálastofnun, sjúkrasjóðum stéttarfélaga, bönkum, sparisjóðum, lánastofnunum eða öðrum aðilum auk mæðra og feðralauna.“

Upphæð fjárhagsaðstoðar til framfærslu til einstaklings, 18 ára eða eldri, sem reki eigið heimili geti numið allt að 239.895 kr. á mánuði á þeim tíma sem mál þetta hafi verið til meðferðar, sbr. 1. mgr. 10. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg.

Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum hafi kærandi átt inneign á bankareikningi í júní 2024 að upphæð 257.993 kr. þegar lagt hafi verið mat á umsókn hans um fjárhagsaðstoð til framfærslu. Hluti af þeirri upphæð hafi verið húsnæðisbætur og sérstakur húsnæðisstuðningur, að upphæð 95.000 kr. Í samræmi við fyrrgreinda 2. mgr. 12. gr. reglna um fjárhagsaðstoð hafi því verið litið svo á að rétt væri að inneign á bankareikningi kæmi til frádráttar við ákvörðun um upphæð fjárhagsaðstoðar en litið hafi verið til þess að hluti upphæðar væri vegna húsnæðis. Kærandi hafi því fengið greidda fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024 að upphæð 76.902 kr. þegar litið hafi verið til inneignar á bankareikningi að upphæð 162.993 kr., þ.e. upphæð á bankareikningi að frádregnum húsnæðisbótum og sérstökum húsnæðisstuðningi. Samanlögð upphæð fjárhagsaðstoðar til framfærslu og inneignar í banka hafi því numið 239.895 kr. sem hafi verið í samræmi við þáverandi grunnupphæð fjárhagsaðstoðar til framfærslu, sbr. 10. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg.

Með hliðsjón af öllu framansögðu hafi áfrýjunarnefnd velferðarráðs talið rétt að rétt að líta til inneignar í banka samkvæmt reikningsyfirliti sem tekjur sem komi til frádráttar við ákvörðun um upphæð fjárhagsaðstoðar til framfærslu. Þá beri að taka fram að óskað hafi verið eftir innlagnaryfirliti sem kærandi hafi ekki skilað inn. Þar af leiðandi hafi umsókn kæranda fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024 verið synjað á grundvelli 2. mgr. 12. gr. og 4. mgr. 8. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborgar. Með vísan til framangreinds hafi áfrýjunarnefnd velferðarráðs því staðfest synjun starfsmanna Vesturmiðstöðvar á fjárhagsaðstoð til framfærslu fyrir áðurnefnt tímabil.

Með vísan til alls framangreinds verði að telja að ákvörðun áfrýjunarnefndar velferðarráðs Reykjavíkurborgar hafi hvorki brotið gegn fyrrgreindum reglum um fjárhagsaðstoð, sbr. 21. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga, né öðrum ákvæðum laga nr. 40/1991 eða ákvæðum stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

IV.  Niðurstaða

Kærð er ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 18. september 2024, vegna umsóknar kæranda um fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024.

Markmið félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga er að tryggja fjárhagslegt og félagslegt öryggi og stuðla að velferð íbúa á grundvelli samhjálpar, sbr. 1. mgr. 1. gr. laga nr. 40/1991 um félagsþjónustu sveitarfélaga. Samkvæmt 2. mgr. 1. gr. laganna skal þess gætt við framkvæmd félagsþjónustunnar að hvetja einstaklinginn til ábyrgðar á sjálfum sér og öðrum, virða sjálfsákvörðunarrétt hans og styrkja hann til sjálfshjálpar. Um leið skulu við framkvæmd félagsþjónustunnar sköpuð skilyrði til að einstaklingurinn geti tekið virkan þátt í samfélaginu á eigin forsendum. Félagsleg þjónusta skuli í heild sinni miða að valdeflingu og miðast við einstaklingsbundnar þarfir og aðstæður. Með félagsþjónustu er átt við þjónustu, aðstoð og ráðgjöf, meðal annars í tengslum við fjárhagsaðstoð, sbr. 1. mgr. 2. gr.

Í 1. mgr. 12. gr. laganna kemur fram að sveitarfélag skuli sjá um að veita íbúum þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og jafnframt tryggja að þeir geti séð fyrir sér og sínum. Sveitarfélög skuli tryggja að stuðningur við íbúa sem hafi barn á framfæri sé í samræmi við það sem sé barninu fyrir bestu. Þá segir í 2. mgr. 12. gr. að aðstoð og þjónusta skuli jöfnum höndum vera til þess fallin að bæta úr vanda og koma í veg fyrir að einstaklingar og fjölskyldur komist í þá aðstöðu að geta ekki ráðið fram úr málum sínum sjálf. Í athugasemdum með ákvæði 12. gr. í frumvarpi til laga nr. 40/1991 kemur fram að skyldur sveitarfélaga miðist annars vegar við að veita þjónustu og aðstoð samkvæmt lögunum og hins vegar að tryggja að íbúar geti séð fyrir sér og fjölskyldum sínum.

Í VI. kafla laga nr. 40/1991 er kveðið á um fjárhagsaðstoð en í 19. gr. laganna kemur fram sú grundvallarregla að hverjum manni sé skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára. Samkvæmt 21. gr. laganna skal sveitarstjórn setja reglur um framkvæmd fjárhagsaðstoðar að fengnum tillögum félagsmálanefndar er metur þörf og ákveður fjárhagsaðstoð til einstaklinga í samræmi við reglur sveitarstjórnar, sbr. 2. mgr. sömu greinar. Lög nr. 40/1991 veita þannig sveitarfélögum ákveðið svigrúm til útfærslu á fjárhagsaðstoð til einstaklinga. Í samræmi við það og ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstjórn sveitarfélaga er mat á þeirri útfærslu að meginstefnu til lagt í hendur hverrar sveitarstjórnar er þjónustuna veitir. Verður ekki við því mati hróflað af hálfu úrskurðarnefndar velferðarmála, svo fremi það byggi á lögmætum sjónarmiðum og sé í samræmi við lög að öðru leyti.

Í 1. gr. reglna um fjárhagsaðstoð frá Reykjavíkurborg er kveðið á um lagagrundvöll fjárhagsaðstoðar. Þar kemur fram í 1. mgr. að skylt sé að veita fjárhagsaðstoð til framfærslu einstaklinga og fjölskyldna sem ekki geta séð sér og sínum farborða án aðstoðar. Í 2. gr. reglnanna kemur einnig fram sama grundvallarregla og í 19. gr. laga nr. 40/1991 að hverjum manni sé skylt að framfæra sjálfan sig, maka sinn og börn yngri en 18 ára.

Samkvæmt 3. gr. framangreindra reglna skal við ákvörðun á fjárhagsaðstoð leggja til grundvallar grunnfjárþörf til framfærslu og frá henni dregnar heildartekjur. Grunnfjárhæð fjárhagsaðstoðar til einstaklings 18 ára og eldri sem rekur eigið heimili gat á þeim tíma sem ágreiningur málsins lýtur að numið allt að 239.895 kr. á mánuði, sbr. 1. mgr. 10. gr. reglnanna. Með tekjum er átt við allar tekjur einstaklings/maka sem ekki eru sérstaklega til framfærslu barna, þ.e. atvinnutekjur, allar skattskyldar tekjur frá Tryggingastofnun ríkisins, greiðslur úr lífeyrissjóðum, atvinnuleysisbætur, leigutekjur o.fl., sbr. 1. mgr. 12. gr. reglnanna.

Í 10. mgr. 12. gr. reglnanna kemur fram að eigi umsækjandi, maki hans eða sambýlingur, eignir umfram íbúðarhúsnæði til eigin nota og eina bifreið, eða hafi hann nýlega selt eignir sínar, skuli honum vísað á lánafyrirgreiðslu banka og sparisjóða, þó að tekjur hans séu lægri en grunnfjárhæð. Ef umsækjandi, maki hans eða sambýlisaðili, eigi eignir sem nýst geta til framfærslu eigi hann ekki rétt á fjárhagsaðstoð.

Reglur Reykjavíkurborgar um fjárhagsaðstoð ganga út frá því að allar eignir, aðrar en íbúðarhúsnæði til eigin nota og bifreið, sé eðlilegt að nota sér til framfærslu áður en fengin er fjárhagsaðstoð frá sveitarfélaginu. Fjárhagsaðstoðin er þannig neyðarúrræði fyrir þá sem hafa ekki aðgang að fjármunum sér til framfærslu.

Samkvæmt gögnum málsins átti kærandi 257.993 kr. á bankareikningi í júní 2024. Hluti af þeirri upphæð var greiðsla húsnæðisbóta og sérstaks húsnæðisstuðning, eða 95.000 kr. Að frádreginni þeirri fjárhæð átti kærandi því 162.993 kr. á bankareikningi. Að mati úrskurðarnefndarinnar var um eign að ræða sem kæranda bar að nýta sér til framfærslu í júní 2024 áður en til fjárhagsaðstoðar kæmi frá sveitarfélaginu. Með vísan til þess er ákvörðun Reykjavíkurborgar um að greiða kæranda 76.902 kr. í fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024 því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun Reykjavíkurborgar, dags. 18. september 2024, vegna umsóknar A, um fjárhagsaðstoð fyrir tímabilið 1. til 30. júní 2024, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Hólmfríður Birna Guðmundsdóttir