Mál nr. 445/2024-Úrskurður

Úrskurðarnefnd velferðarmála

Mál nr. 445/2024
Mánudaginn 10. febrúar 2025

A

gegn

umboðsmanni skuldara

ÚRSKURÐUR

Mál þetta úrskurða Kári Gunndórsson lögfræðingur, Björn Jóhannesson lögfræðingur og Þórhildur Líndal lögfræðingur.

Þann 19. september 2024 barst úrskurðarnefnd velferðarmála kæra A. Kærð var ákvörðun umboðsmanns skuldara sem tilkynnt var með bréfi, dags. 4. september 2024, þar sem umsókn kæranda um greiðsluaðlögun var synjað.

I. Málsatvik og málsmeðferð

Kærandi, sem er fædd 1971, lagði fram umsókn um greiðsluaðlögun 30. maí 2024. Með bréfi, dags. 14. júní 2024, var kæranda tilkynnt að við meðferð málsins hefðu komið í ljós atriði sem leitt gætu til synjunar um heimild til greiðsluaðlögunar á grundvelli b-liðar 6. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 (lge.). Með bréfinu var kæranda veitt færi á að leggja fram frekari gögn í málinu og láta álit sitt í ljós áður en ákvörðun um afgreiðslu umsóknar yrði tekin. Viðbrögð kæranda og ýmis gögn bárust með tölvupóstum á tímabilinu 19. júní til 27. júní 2024. Með bréfi, dags. 3. júlí 2024, var kæranda tilkynnt að þörf væri á frekari upplýsingum frá henni. Viðbrögð kæranda bárust með tölvupóstum á tímabilinu 13. júlí til 18. júlí 2024. Með ákvörðun umboðsmanns skuldara, dags. 4. september 2024, var umsókn kæranda um greiðsluaðlögun synjað á grundvelli b-liðar 6. gr. lge.

Kæra barst úrskurðarnefnd velferðarmála 19. september 2024. Með bréfi, dags. 24. september 2024, óskaði úrskurðarnefnd velferðarmála eftir greinargerð umboðsmanns skuldara sem barst með bréfi, dags. 7. október 2024. Greinargerð umboðsmanns skuldara var send kæranda til kynningar með bréfi, dags. 8. október 2024, og var henni gefinn kostur á að koma að athugasemdum. Athugasemdir bárust frá kæranda 16. október, 6. nóvember og 13. nóvember 2024 og voru þær kynntar umboðsmanni skuldara með bréfum, dags. 17. október, 11. nóvember og 14. nóvember 2024. Frekari athugasemdir bárust ekki.

II. Sjónarmið kæranda

Kærandi gerir ekki sérstakar kröfur í málinu en skilja verður kæruna svo að þess sé krafist að ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja henni um heimild til að leita greiðsluaðlögunar verði felld úr gildi.

Í kæru kemur fram að kæranda hafi verið synjað um aðstoð frá umboðsmanni skuldara þar sem hún hafi ekki reiknað sér laun vegna T sem standi ekki undir sér. Kærandi sé á örorku og með sögu og vottorð um mikil veikindi. Á næstu mánuðum muni hún fara í hnéskiptaaðgerð á hægra hné en aðgerð á vinstra hné hafi verið gerð í febrúar 2024. Námslán kæranda séu gjaldfallin, lánveitandi vilji ekki semja við hana og bendi henni á að sækja um greiðsluaðlögun. Kærandi sé í vandræðum með fleiri reikninga og þurfi nauðsynlega aðstoð frá umboðsmanni skuldara. Hún hafi komist að hjá geðheilsuteymi Heilsugæslunnar og hafi þar verið greind með áfallastreituröskun og þunglyndi. Kærandi ítreki að hún þurfi nauðsynlega á hjálp að halda.

III. Sjónarmið umboðsmanns skuldara

Í greinargerð umboðsmanns skuldara kemur fram að með umræddri ákvörðun, dags 4. september 2024, hafi umsókn kæranda um heimild til að leita eftir greiðsluaðlögun með samningi við kröfuhafa verið synjað með vísan til b-liðar 6. gr. laga um greiðsluaðlögun einstaklinga nr. 101/2010 (lge.). Umboðsmaður skuldara fari fram á að ákvörðunin verði staðfest.

Kærandi hafi lagt inn umsókn um greiðsluaðlögun þann 30. maí 2024. Í hinni kærðu ákvörðun hafi núverandi fjárhagsstaða kæranda verið rakin auk annarra upplýsinga sem málið varði. Við meðferð málsins hafi komið í ljós atvik sem hafi þótt geta leitt til synjunar um heimild til greiðsluaðlögunar. Kæranda hafi því verið sent ábyrgðarbréf, dags. 14. júní 2024, þar sem óskað hafi verið eftir skýringum á innborgun frá félagi í eigu kæranda, B., með vísan til b-liðar 6. gr. lge. og 4. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge. sem hafi borist inn á reikning hennar þann 12. febrúar 2024, samtals að fjárhæð 439.300 kr. Í framangreindu bréfi hafi jafnframt verið óskað eftir skýringum ásamt gögnum með vísan til k-liðar 6. gr. lge. því til stuðnings að kærandi hafi ekki á ámælisverðan hátt látið undir höfuð leggjast að standa við skuldbindingar sínar eftir því sem henni hafi framast verið unnt að gera á tímabilinu október 2023 til og með apríl 2024.

Í hinni kærðu ákvörðun sé farið yfir að kærandi hafi að mati umboðsmanns skuldara veitt nægar skýringar og gögn vegna innborgunar frá félagi í sinni eigu, B. Í skýringum kæranda hafi einnig komið fram að hún hefði verið í veikindaleyfi og hafi starfsmaður umboðsmanns skuldara því óskað eftir læknisvottorði sem staðfesti veikindi hennar. Kærandi hafi sent embættinu læknisvottorð samdægurs því til staðfestingar.

Við mat á því hvort k-liður 6. gr. lge. ætti við í tilfelli kæranda hafi meðal annars verið horft til skýringa hennar um að hún hefði verið í veikindaleyfi og maður sem hafi verið í vinnu fyrir hana á þeim tíma hefði verið latur og tekjur því lægri. Að mati umboðsmanns skuldara hafi kærandi, líkt og fram komi í hinni kærðu ákvörðun, sent nægar skýringar og gögn um að hún hafi greitt af skuldbindingum sínum eftir því sem henni hafi framast verið unnt og í samræmi við greiðslugetu á tímabilinu október 2023 til og með apríl 2024.

Í kjölfar þeirra skýringa og gagna sem kærandi hafi veitt vegna bréfs umboðsmanns skuldara þann 14. júní 2024 hafi verið ljóst að þörf væri á frekari skýringum og gögnum til þess að fjárhagur kæranda gæti talist glöggur.

Í gögnum sem kærandi hafi veitt embættinu þann 25. júní 2024 hafi meðal annars komið fram að kærandi hafi áætlað að laun sín yrðu 95.000 til 99.000 kr. á mánuði. Þann 27. júní 2024 hafi starfsmaður umboðsmanns skuldara sent kæranda tölvupóst þar sem óskað hafi verið eftir upplýsingum um útreikning á tekjum kæranda og hvort gert væri ráð fyrir að dreginn væri frá kostnaður, meðal annars vegna greiðslu bílaláns og trygginga. Í svari frá kæranda sem borist hafi samdægurs hafi komið fram að til stæði að færa T undir B. sem sé í eigu kæranda. Miðað væri við áætluð laun af T þegar búið væri að greiða öll gjöld sem honum tengdust, og yrði hagnaður ætti hann að renna til félagsins til þess að undirbúa viðhald og endurnýjun. Um málsatvik og svör kæranda sem hafi borist í kjölfar tölvupósts embættisins þann 27. júní 2024 vísist að öðru leyti til hinnar kærðu ákvörðunar.

Í kjölfar skýringa kæranda við framangreindum tölvupósti, dags. 27. júní 2024, og þeirra skýringa og gagna sem kærandi hafi veitt embættinu vegna bréfs umboðsmanns skuldara, dags. 14. júní 2024, hafi komið í ljós að þörf væri á frekari upplýsingum frá kæranda svo fjárhagur hennar gæti talist liggja ljós fyrir.

Kæranda hafi verið sent ábyrgðarbréf þann 3. júlí 2024 þar sem óskað hafi verið eftir skýringum með vísan til b-liðar 6. gr. lge. og 4. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge., ásamt gögnum því til stuðnings, teldi kærandi skýra mynd vera af fjárhag sínum þrátt fyrir að standa ekki skil á staðgreiðslu opinberra gjalda í hverjum mánuði.

Í bréfinu hafi einnig verið óskað eftir upplýsingum um lán hjá Íslandsbanka og hvort það tengdist rekstri T. Jafnframt hafi verið óskað eftir upplýsingum vegna veðkröfu kæranda hjá Íslandsbanka þar sem kærandi hefði sent gögn um að samkomulag væri komið á við Vörð um innborgun upp á 250.000 kr. Um málsatvik og svör kæranda sem hafi borist um téð lán og veðkröfu hjá Íslandsbanka vísist að öðru leyti til hinnar kærðu ákvörðunar.

Í ákvörðun umboðsmanns skuldara, dags. 4. september 2024, kemur fram að kærandi hafi þann 18. júlí 2024 sent embættinu tölvupóst frá Verði til Ergo og hennar sjálfrar, dags. 28. júní 2024, þar sem fram hafi komið að kærandi myndi ganga frá samkomulaginu eftir helgi og að Vörður myndi endurgreiða Ergo. Þann 18. júlí 2024 hafi kærandi einnig sent kvittun fyrir greiðslu til Varðar að fjárhæð 250.000 kr.

Þann 13. ágúst 2024 hafi starfsmaður umboðsmanns skuldara sent tölvupóst þar sem fram hafi komið að þessar upplýsingar og gögn dygðu ekki til þess að sýna fram á að skýr mynd væri af fjárhag kæranda samkvæmt b-lið 6. gr. lge. Í tölvupóstinum hafi verið tiltekið að það væri mat umboðsmanns skuldara með vísan til b-liðar 6. gr. lge. að óglögg mynd væri af fjárhag kæranda nema fyrir lægi að hún gerði grein fyrir staðgreiðslu reiknaðs endurgjalds fyrir hvern mánuð ásamt því að standa skil á öðrum lögboðnum gjöldum. Óskað hafi verið eftir gögnum og skýringum teldi kærandi að skýr mynd væri af fjárhag sínum þrátt fyrir að standa ekki skil á staðgreiðslu opinberra gjalda í hverjum mánuði. Einnig hafi verið óskað eftir skýringum á því hvaða lán hjá Íslandsbanka það væri sem kærandi hefði vísað til að tengdist T.

Kærandi hafi hringt þann 13. ágúst 2024 og farið yfir að hún væri búin að semja við tvo kröfuhafa. Þá hafi hún nefnt að til stæði að selja bíl hennar sem hafi ekki tengst rekstrinum en kærandi hefði þegar sent umboðsmanni skuldara vottorð um að bíllinn stæði ekki undir viðgerðarkostnaði. Í símtalinu hafi starfsmaður umboðsmanns skuldara farið yfir með kæranda að hún þyrfti að senda inn frekari gögn og skýringar til þess að sýna fram á að fjárhagur hennar væri skýr, sbr. b-lið 6. gr. lge. Í kjölfar símtalsins hafi starfsmaður umboðsmanns skuldara sent kæranda tölvupóst, dags. 14. ágúst 2024, þar sem þetta atriði var áréttað og frestur til að skila inn frekari gögnum og skýringum var veittur til 22. ágúst 2024. Frekari gögn eða skýringar hafi ekki borist frá kæranda.

Í kjölfar fyrrnefnds bréfs umboðsmanns skuldara þann 3. júlí 2024 hafi kærandi veitt þær skýringar að áðurnefnt lán hjá Íslandsbanka tengdist rekstrinum. Hins vegar hafi kærandi ekki staðfest hvaða lán hún væri að vísa í. Í framangreindu bréfi umboðsmanns skuldara hafi verið óskað eftir skýringum á því hvernig kærandi hafi ætlað að standa við umrætt samkomulag við Vörð. Einnig hafi verið óskað eftir skýringum ásamt gögnum um hvernig kærandi teldi sig geta greitt vanskil veðkröfunnar. Í kjölfar bréfsins hafi kærandi sent gögn sem staðfesti að Vörður myndi endurgreiða Ergo. Í bréfi umboðsmanns skuldara hafi jafnframt komið fram að samkvæmt fyrirliggjandi gögnum ætti kærandi ekki 250.000 kr. inni á bankabók. Að mati umboðsmanns skuldara sé því óljóst hvernig kærandi hafi getað staðið við umrætt samkomulag við Vörð og endurspegli það hve fjárhagur kæranda sé samofinn rekstri T.

Það sé skilyrði b-liðar 6. gr. lge. að fyrirliggjandi gögn gefi glögga mynd af fjárhag skuldara og væntanlegri þróun hans á tímabili greiðsluaðlögunar. Það sé mat umboðsmanns skuldara að T kæranda sé mjög samofinn hennar persónulega fjárhag. Samkvæmt skýringum sem kærandi hafi veitt embættinu í tölvupósti þann 27. júní 2024 stæði til að færa reksturinn undir B. þannig að hann yrði aðskilinn fjárhag hennar. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum sé ljóst að kærandi telji fram tekjur af eigin rekstri við gerð skattframtals ár hvert. Einstaklingar sem stundi eigin rekstur beri að reikna sér endurgjald fyrir þá vinnu og skila staðgreiðslu af því til ríkissjóðs, sbr. 2. mgr. 1. tölul. a-liðar 7. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt (tsl.). Endurgjald megi ekki vera lægra en launatekjur hefðu orðið hefði verið unnið fyrir óskyldan eða ótengdan aðila, sbr. 58. gr. tsl. Samkvæmt 20. gr. laga um staðgreiðslu opinberra gjalda nr. 45/1987 beri einstaklingum sem starfi við eigin rekstur að skila skilagrein og greiða kröfuna fyrir lok dags 15. hvers mánaðar.

Það sé mat umboðsmanns skuldara að það sé vandkvæðum bundið að leggja mat á hverjar tekjur kæranda hafi verið það sem af er árinu 2024 og hverjar tekjur kæranda myndu verða á tímabili greiðsluaðlögunar, framfylgi kærandi ekki framangreindum áskilnaði skattalaga. Samkvæmt fyrirliggjandi gögnum og með vísan til b-liðar 6. gr. lge. og 4. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge. sé það mat umboðsmanns skuldara að óglögg mynd sé af tekjum kæranda á árinu 2024 þar sem hún hafi ekki gert grein fyrir staðgreiðslu reiknaðs endurgjalds fyrir hvern mánuð ásamt því að standa skil á öðrum lögboðnum gjöldum samkvæmt framangreindum áskilnaði skattalaga. Þrátt fyrir að kærandi hafi sýnt fram á veikindi réttlæti þær aðstæður að mati umboðsmanns skuldara ekki að óglögg mynd sé af tekjum kæranda.

Í greinargerð umboðsmanns skuldara kemur fram að umboðsmanni skuldara beri við mat á umsókn að líta til þeirra aðstæðna sem geti komið í veg fyrir að greiðsluaðlögun verði heimiluð, sbr. 6. gr. lge.

Í hinni kærðu ákvörðun sé ítarlegur rökstuðningur fyrir synjun umsóknar kæranda um greiðsluaðlögun með vísan til b-liðar 6. gr. lge. og 4. tölul. 1. mgr. 4. gr. lge. Við meðferð málsins hafi kæranda verið veitt færi á að gera athugasemdir og leggja fram gögn vegna þeirra atriða sem hafi þótt geta leitt til synjunar á umsókn um greiðsluaðlögun. Eftir að hafa skoðað upplýsingar frá kæranda og gögn málsins hafi umboðsmaður skuldara engu að síður komist að þeirri niðurstöðu að synja ætti kæranda um heimild til greiðsluaðlögunar. Í hinni kærðu ákvörðun sé sú niðurstaða rökstudd og með því hafi verið tekin afstaða til framkominna upplýsinga og gagna.

Í hinni kærðu ákvörðun sé einnig farið yfir atvik málsins og hvernig þau séu heimfærð undir b-lið 6. gr. lge. Þá komi jafnframt fram að þrátt fyrir að kærandi hafi sýnt fram á veikindi réttlæti þær aðstæður ekki að óglögg mynd sé af tekjum hennar.

Með vísan til forsendna hinnar kærðu ákvörðunar fari umboðsmaður skuldara fram á að hún verði staðfest.

IV. Niðurstaða

Ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja kæranda um heimild til greiðsluaðlögunar byggist á b-lið 1. mgr. 6. gr. lge.

Í 6. gr. lge. er gerð grein fyrir þeim atriðum sem geta komið í veg fyrir að greiðsluaðlögun verði heimiluð. Samkvæmt b-lið 1. mgr. 6. gr. skal synja um heimild til greiðsluaðlögunar gefi fyrirliggjandi gögn ekki nægilega glögga mynd af því hvernig fjárhagur skuldara hefur verið, hver fjárhagur skuldara er við vinnslu umsóknar eða hver er væntanleg þróun fjárhags hans á tímabili greiðsluaðlögunar.

Í skýringum við frumvarp til lge. er fjallað um inntak b-liðar 1. mgr. 6. gr. Þar segir að umboðsmanni skuldara sé skylt að hafna umsókn, gefi fyrirliggjandi gögn ekki nægilega glögga mynd af fjárhag skuldara eða væntanlegri þróun hans á tímabili greiðsluaðlögunar, enda sé mikilvægt að skuldari veiti fullnægjandi upplýsingar um fjárhagsleg málefni sín. Hér sé einungis um það að ræða að skuldari hafi ekki orðið við áskorunum umboðsmanns skuldara um öflun gagna eða upplýsingagjöf sem honum einum er unnt að afla eða gefa. Áréttað er að skuldari skuli taka virkan þátt í og sýna viðleitni til að varpa sem skýrustu ljósi á skuldastöðu sína og félagslegar aðstæður.

Hver sá sem leitar greiðsluaðlögunar skal þannig veita umboðsmanni skuldara ítarlegar upplýsingar og gögn, sbr. 4. og 5. gr. lge. Í þessu felst skylda til að veita allar þær upplýsingar sem nauðsynlegar eru til að greina fjárhagsstöðu viðkomandi til fulls. Með öðru móti verður ekki lagt efnislegt mat á hvort heimilt eða hæfilegt sé að veita skuldara greiðsluaðlögun. Rannsóknarskylda stjórnvalda leysir umsækjanda um greiðsluaðlögun ekki undan þeirri skyldu.

Með bréfi umboðsmanns skuldara til kæranda þann 14. júní 2024 var óskað frekari upplýsinga og gagna frá kæranda, fyrst og fremst vegna innborgunar á reikning kæranda frá félagi í eigu hennar að fjárhæð 439.300 kr. árið 2024. Með bréfi, dags. 3. júlí 2024, var kæranda tilkynnt að þörf væri á frekari upplýsingum frá henni svo að fjárhagur gæti talist liggja ljós fyrir. Líkt og að framan greinir leitaðist kærandi við að veita umbeðnar útskýringar og leggja fram viðeigandi gögn með tölvubréfum til umboðsmanns skuldara á tímabilinu 19. júní til 18. júlí 2024.

Þrátt fyrir framangreinda viðleitni kæranda liggur fyrir í málinu að vandkvæðum er bundið fyrir umboðsmann skuldara að leggja mat á tekjur kæranda enda er ljóst af gögnum málsins að kærandi hefur ekki framfylgt áskilnaði skattalaga um reiknað endurgjald. Því er ljóst að fyrirliggjandi gögn gefa ekki nægilega glögga mynd af fjárhag kæranda eða væntanlegri þróun hans á tímabili greiðsluaðlögunar. 

Með vísan til þess er það mat úrskurðarnefndarinnar að fjárhagur kæranda sé óljós í skilningi b-liðar 1. mgr. 6. gr. lge. og því hafi verið rétt að synja henni um heimild til að leita greiðsluaðlögunar á þeim grundvelli.

Ákvörðun umboðsmanns skuldara er samkvæmt því staðfest.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Ákvörðun umboðsmanns skuldara um að synja umsókn A, um heimild til að leita greiðsluaðlögunar, er staðfest.

F.h. úrskurðarnefndar velferðarmála

Kári Gunndórsson