18. júní 2025Úrskurðir um matvæli og landbúnað

Stjórnsýslukæra vegna ákvörðunar Matvælastofnunar um álagningu stjórnvaldssektar.

Miðvikudaginn, 18.06.2025, var í atvinnuvegaráðuneytinu

kveðinn upp svohljóðandi úrskurður:

Stjórnsýslukæra

Með erindi, dags. 6. september 2024, kærði [X] (hér eftir kærandi) ákvörðun Matvælastofnunar (MAST) dags. 8. ágúst 2024 vegna álagningar stjórnvaldssektar að upphæð 240.000 kr. vegna brota á lögum um velferð dýra nr. 55/2013 og reglugerð um velferð sauðfjár og geitfjár nr. 1066/2014.

Fyrrgreind ákvörðun var kærð á grundvelli 1. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og barst erindi kæranda innan kærufrests.

Kröfur

Þess er krafist að hin kærða stjórnvaldsákvörðun verði felld úr gildi. Til vara er þess óskað að málið verði tekið upp að nýju af hálfu MAST og stjórnvaldssektin verði lækkuð.

Málsatvik

Þann 21. maí 2024, barst MAST ábending er varðaði kæranda þar sem kom fram að kærandi væri með sauðfé í Grindavík. Kærandi hafi verið með nokkrar kindur í Grindavík sem gengu lausar um sprungusvæði og hafi farið um tún sem Almannavarnir höfðu flokkað hættulegt vegna stórrar sprungu.

MAST barst jafnframt ábending þann 23. maí 2024. Kom þar fram að girðingarnar hjá kæranda væru í ólagi þar sem kindurnar hans væru komnar á tún í eigu annars aðila. Jafnframt kom fram að vegna sprungu undir túninu hefðu Almannavarnir bannað fólki að fara inn á túnið. Þá barst tilkynning vegna lamba sem voru föst í girðingunni og enginn þorði að bjarga þeim þar sem túnið var flokkað sem sprungusvæði.

Í kjölfarið fóru eftirlitsmenn MAST á vettvang þann 28. maí 2024 og gerðu skoðunarskýrslu um málið. Þar voru skráð samtals þrjú frávik, þar af tvö alvarleg. Alvarlegu frávikin vörðuðu slysavarnir og eigið eftirlit. Niðurstaða eftirlitsins var sú að girðing væri ekki fjárheld þar sem hún byði uppá mikla slysahættu fyrir sauðfé sem væri ítrekað að festast í henni, þar sem fiskinet var notað sem girðingarefni. Þá væri vitað um eitt lamb sem hefði látist vegna þess að það festist í netinu. Því til viðbótar kæmist sauðfé á svæði þar sem sprungur væru, þar sem girðingin var ekki fjárheld. Við eftirlitið voru tvær kindur utan girðingar og nálægt sprungu. Í skýrslunni var farið fram á að kærandi flytti fé sitt brott úr Grindavík eigi síðar en 3. júní 2024.

Daginn eftir, 29. maí 2024, hringdi MAST í kæranda. Í minnisblaði um símtalið kom fram að kæranda hefði verið boðið að andmæla en hann þáði það ekki. Þá hafi kærandi boðið eftirlitsaðilum að koma aftur, að honum viðstöddum, til að skoða túnið. Kærandi hélt því fram að engar sprungur væru til staðar á túninu hans. Þá árettaði stofnunin að þrátt fyrir að engar spurngur hafi verið á túninu hans þá væru sprungur í kringum túnið og girðingin væri ekki fjárheld þar sem kindur hans hefðu sést utan girðinarinnar. Hafi kærandi þá bent á að ein kind hefði ekki haldisti innan girðingar en hún færi þó alltaf varlega yfir sprungurnar. Benti stofnunin þá á að það skipti ekki máli hversu varlega hún færi yfir sprungarnar, hún gæti alltaf fallið niður. Sagðist kærandi vera búin að fjarlægja fiskinetið þar sem lömbin hafi verið að festast en þó ekki allt fiskinetið. Var kærandi þá tjáð að fiskinetið væri óásættanlegt girðingarefni en kærandi var ósammála því og taldi að lambið hafi dáið fyrir óheppni.

Þann 11. júlí 2024, boðaði MAST stjórnvaldssekt á hendur kæranda fyrir að brjóta gegn lögum nr. 55/2013 og reglugerð nr. 1066/2013 um velferð sauðfjár og geitfjár. Í kjölfarið var kæranda veittur andmælafrestur til 24. júlí 2024 en engin skrifleg andmæli bárust. Hins vegar hringdi kærandi í MAST þann, 17. júlí 2024 og tjáði stofnuninni að hann væri ósáttur við boðaða sekt og að hann teldi sig ekki hafa brotið af sér.

Með bréfi dags. 8. ágúst 2024 var kæranda tilkynnt um að MAST hefði ákveðið að leggja stjórnvaldssekt á hendur honum að upphæð 240.000 kr. á grundvelli 1. mgr. 42. gr. laga um velferð dýra nr. 55/2013. Nánar tiltekið, vegna brota er varða 6. gr. og a- og d-lið 14. gr. laga um velferð dýra nr. 55/2013, og 8. mgr. 5. gr. reglugerðar um velferð sauðfjár og geitfjár nr. 1066/2014.

Með bréfi dags. 30. ágúst 2024, barst kæranda erindi frá MAST þar sem stofnunin áréttaði að fyrir mistök hafi í ofangreintu sektarbréfi dags. 8. ágúst 2024, verið skráð frávik frá árinu 2020, er varðar tjóðraðan lambhrút, sem átti alls ekki í fyrirliggjandi máli. Þrátt fyrir þessi mistök áréttaði stofnunin að þessi mistök hafi ekki haft áhrif á sektarfjárhæðina í málinu. Því sé það niðurstaða stofnunarinnar að sektin standi áfram óbreytt þrátt fyrir þessi mistök.

Með bréfi dags. 5. september 2024, var fyrrgreind ákvörðun MAST, dags. 8. ágúst 2024, kærð til ráðuneytisins. Hinn 9. september 2024, óskaði ráðuneytið eftir umsögn MAST vegna málsins auk annarra gagna sem stofnunin taldi varða málið. Umsögn MAST barst þann 23. september 2024. Kæranda var þá veittur frestur til andmæla og barst sú umsögn þann 9. október 2024.

Málið er tekið til úrskurðar á grundvelli fyrirliggjandi gagna.

Sjónarmið kæranda

Í fyrsta lagi gerir kærandi athugasemdir við það að brot hans felist í því að hafa ekki virt tilmæli MAST um að flytja ekki sauðfé frá Grindavík vegna yfirstandi jarðhræringa. Bendir kærandi á að um tilmæli hafi verið að ræða en ekki lagaboð. Kærandi áréttar að hann hafi neyðst til þess að flytja sauðfé sitt til Grindavíkur á þessum tíma þar sem hann hefði fengið húsaskjól fyrir sauðfé í Reykjavík í takmarkaðan tíma og hafi, á þessum tímapunkti, orðið að losa það húsnæði enda sauðburður búinn. Síðar hafi kærandi fengið húsnæði fyrir sauðfé sitt þar til það var rekið á fjall. Til þess að brúa bilið hafi hann þó neyðst til að flytja sauðféð til Grindavíkur á tún sem var sprungulaust.

Í öðru lagi gerir kærandi athugasemdir við þá lýsingu í sektarákvörðunarbréfinu, dags. 8. ágúst 2024, þar sem fram kemur að kærandi hafi hleypt sauðfé sínu á tún þar sem mikið hafi verið um sprungur með tilheyrandi slysahættu. Kærandi áréttar að þessi staðhæfing sé röng. Kærandi heldur því fram að tún hans í Grindavík, sem hann hafi flutt fé sitt á, hafi ekki verið með sprungum. Hins vegar hafi túnið við hliðina á því verið með töluvert af sprungum og þar hafi vissulega verið til staðar slysahætta. Þá bendir kærandi á það að hann sé reiðubúinn til þess að fara til Grindavíkur, þegar leyfi fyrir því liggur fyrir með fulltrúum MAST og ráðuneytisins og sannreyna þessa fullyrðinu.

Í þriðja lagi bendir kærandi á að í sektarákvörðunarbréfinu dags. 8. ágúst 2024, hafi komið fram að hann hafi girt land sitt að hluta með fiskinetum sem hafi skapað hættu. Kærandi bendir á að af vanþekkingu hafi hann girt hluta af túninu með fiskinetum sem höfðu of stóra möskva og ljóst sé að slíkt hafi vissulega skapað hættu sem kærandi biðst afsökunar á. Þá bendir kærandi á að þegar honum hafi orðið ljóst að möskvastærðin skapaði hættu hafi hann betrumbætt girðingarnar. Kærandi áréttari að honum hafi þótt það mjög leitt að eitt lamb hans hefði drepist þar sem það hengdist í netinu en tveimur hafi verið bjargað.

Að lokum vísar kærandi til þess að í skoðunarskýrslu MAST dags. 28. maí 2024 komi fram að girðingar kæranda hafi ekki verið fjárheldar. Áréttar kærandi að það hafi verið lagfært strax eftir ábendingu og eftir það hefðu girðingar haldið að mestu leyti. Jafnframt bendir kærandi á að í framangreindri skoðunarskýrslu komi fram að tvær kindur hafi verið utan girðingar við eftirlit. Bendir kærandi á að ekki sé ljóst hver er eða var eigandi þessara kinda. Telur kærandi sig ekki hafa verið eigandi þeirra og því ekki bera ábyrgð á þeim.

Að öllu framangreindu virtu krefst kærandi þess að hin kærða stjórnvaldsákvörðun verði felld úr gildi. Vísar kærandi til þess að ljóst sé að hann hafi reynt eftir bestu getu, við erfiðar aðstæður, að hugsa vel um sauðfé sitt líkt og hann hafi gert síðastliðinn 40 ár. Telur kærandi óhjákvæmilegt að ógilda ákvörðunina vegna alvarlegra ágalla í málinu. Til vara óskar kærandi eftir því að MAST taki málið upp að nýju og lækki stjórnvaldssektina. Að mati kæranda er sektarupphæðin of há með tilliti til alvarleika ágreiningsatriða.

Um sjónarmið kæranda vísast að öðru leyti til þess segir í hinni kærðu ákvörðun.

Sjónarmið MAST

MAST byggir á því að kærandi hafi brotið gegn lögum nr. 55/2013 um velferð dýra og reglugerð nr. 1066/2014 um velferð sauðfjár og geitfjár þar sem hann hafi ekki brugðist við alvarlegu frávikum sem fram koma í skoðunarskýrslu MAST dags. 28. maí 2024. Í ljósi þess hafi stofnuninni verið heimilt að leggja stjórnvaldssekt á kæranda á grundvelli 1. mgr. 42. gr. laga um velferð dýra nr. 55/2013.

MAST byggir á því að kærandi hafi brotið gegn 6. gr. laga nr. 55/2013 um velferð dýra þar sem segir að skylt sé að fara vel með dýr og ill meðferð þeirra sé óheimil. Hafi kærandi, þrátt fyrir tilmæli stofnunarinnar um að flytja ekki féð aftur til Grindavíkur vegna yfirstandandi jarðhræringa, farið með féð sitt aftur á bæinn. Þá hafi kærandi beitt fénu á tún þar sem mikið hafi verið um sprungur eftir jarðhræringarnar, með tilheyrandi slysahættu. Kærandi hafigirt landið að hluta til með fiskinetum sem lömb flæktust í, þrátt fyrir að starfsmenn MAST hafi bent kæranda á hættuna og krafist þess að annað girðingarefni yrði notað. Hafi slíkt leitt til þess að eitt lamb hengdist í netinu og öðrum tveimur hafi verið bjargað af björgunarsveitarmönnum. Með vísan til framangreinds telur stofnunin að um hættusvæði er að ræða þar sem girðingin er ekki fjárheld þar sem hún byði uppá mikla slysahættu fyrir sauðfé sem væri ítrekað að frestast í henni. Því til viðbótar kæmist sauðfé á svæði þar sem sprungur væru, þar sem girðingin var ekki fjárheld.

MAST telur að kærandi hafi einnig brotið gegn skyldum í a- og d-lið 14. gr. sömu laga. Í 14. gr. laganna segir að umráðamönnum dýra beri að tryggja dýrunum góða umönnun. Umráðamenn þurfa m.a. að sjá til þess að þörfum dýranna sé sinnt að jafnaði einu sinni á dag, en þetta gildir þó ekki um dýr í sumarhögum, sbr. a-lið greinarinnar. Bendir stofnunin á að túnin í Grindavík séu ekki sumarhagar og fyrir liggi að kærandi hafi ekki haft daglegt eftirlit með sauðfé sínu líkt og framangreind lagagrein kveður á um. Hafi kærandi því brotið gegn a-lið 14. gr. laganna.

Þá hafi kærandi brotið gegn skyldu d-liðar 14. gr. sömu laga þar sem segir að umráðamönnum dýra beri að tryggja þeim góða umönnun, þ.m.t. að vernda gegn meiðslum eða annarri hættu. Telur stofunin að kærandi hafi stefnt dýrunum í hættu með því að hafa þau á túnum þar sem mikið var um sprungur eftir jarðhræringa á svæðinu með tilheyrandi slysahættu sbr. skoðunarskýrsla dags. 28. maí 2024 og bréf stofnunarinnar til kæranda dags. 11. júlí 2024 um boðaða stjórnvaldssekt.

Með vísan til alls framangreinds fór stofnunin fram á það að kærandi myndi flytja sauðfé sitt brott úr Grindavík sbr. skoðunarskýrsla dags. 28. maí 2024. Þá telur stofnunin ekki ástæðu til þess að lækka sektina eða fella hana niður.

Um sjónarmið MAST vísast að öðru leyti til þess sem segir í umsögn stofnunarinnar.

Athugasemdir kærandi við umsögn MAST

Þann 8. október 2024 bárust andmæli frá kæranda varðandi umsögn Matvælastofnunar. Kemur þar fram að kærandi ítreki þau sjónarmið sem fram koma í kærubréfi sínu dags. 5. september 2024 en auk þess vill hann koma eftirfarandi sjónarmiðum að framfæri.

Í fyrsta lagi bendir kærandi á að honum sé ljóst hver hafi sent MAST ábendingar dags. 21. og 23. maí 2024, og að honum komi það ekki á óvart. Að mati kæranda jaðri afskiptasemi og óvild ábúndanda vegna „hobby“ búskapar við einelti í hans garð. Þá hafnar kærandi því að kindur hans hafi gengið lausar um stórhættulegt sprungusvæði líkt og fram hafi komi í ábendingu dags. 23. maí 2024. Bendir kærandi á að kindur hans hafi verið á túninu sínu þar sem engar sprungur hafi verið þó svo að sprungur hafi verið á nærliggjandi túnum.

Í öðru lagi viðurkennir kærandi að í upphafi hafi hann notað fiskinet sem girðingu en þegar honum hafi verið bent á það væri ekki fullnægjandi hafi hann lagað það strax .

Í þriðja lagi áréttar kærandi að allur ágreiningur og ásakanir um lögbrot séu tilkomin vegna þeirra sérstöku aðstæðna sem sköpuðust þegar eldsumbrot brutust út í Grindavík síðastliðið haust og óskar kærandi eftir því að tekið verði að einhverju leyti tillit til þess. Að lokum bendir kærandi á að honum hafi verið kunnugt um að fimm aðrir „hobby“ sauðfjárbændur í Grindavík hafi farið á sama tíma og hann með kindurnar sínar til Grindavíkur, en þeir hafi þó ekki fengið athugasemdir frá MAST.

Forsendur og niðurstöður

Kærandi krefst þess að ákvörðun MAST, dags. 8. ágúst 2024, um álagningu stjórnvaldssektar að fjárhæð 240.000 kr. verði felld úr gildi. Kæran barst innan kærufrests og verður því tekin til efnismeðferðar.

Matvælastofnun byggir á því að kærandi hafi brotið gegn 6. gr. og a- og d-lið 14. gr. laga um velferð dýra nr. 55/2013 og að stofnunni hafi verið heimilt að leggja stjórnvaldssekt á kæranda vegna þessara brota.

Samkvæmt 1. gr. laga um velferð dýra er markmið þeirra að stuðla að velferð dýra, þ.e. að þau séu laus við vanlíðan, hungur, þorsta, ótta og þjáningu, meiðsli og sjúkdóma. Í 6. gr. laganna kemur fram að skylt er að fara vel með dýr og ber umráðamaður ábyrgð á að annast sé um þau í samræmi við lögin. Þá er ill meðferð dýra óheimil. Með illri meðferð í framangreindrum skilningi er m.a. átt við alla meðferð sem veldur sársauka, ótta eða óþægindum og er ónauðsynleg.

Í 14. gr. laganna kemur fram að umráðamönnum dýra ber að tryggja dýrunum góða umönnun, þ.m.t. að d) vernda þau gegn meiðslum, sjúkdómum og sníkjudýrum eða annarri hættu. Í greinargerð með frumvarpi því er síðar varð að lögum um velferð dýra er umfjöllun um d-lið 14. gr., sem áður var 13. gr en þar kemur fram að í d-lið greinarinnar felist ein af mikilvægustu skyldum umráðamanns, þ.e. að vernda dýr gegn meiðslum, sjúkdómum, sníkjudýrum og annarri hættu. Þá kemur jafnframt fram að með lögfestingu ákvæðisins hafi verið lögbinda lágmarksmeðhöndlun á dýrum og skylda umráðamenn til að forða þeim frá slysagildrum.

Í skoðunarskýrslu MAST dags. 28. maí 2024, fór stofnunin fram á að kærandi myndi flytja sauðfé sitt brott úr Grindavík. Líkt og áður segir voru þrjú frávik skráð í skýrslunni, þar af tvö alvarleg. Niðurstaða eftirlitsins var sú að girðing væri ekki fjárheld þar sem hún byði uppá mikla slysahættu fyrir sauðfé sem væri ítrekað að festast í henni þar sem fiskinet var notað sem girðingarefni. Því til viðbótar kæmist sauðfé á svæði þar sem sprungur væru, þar sem girðingin var ekki fjárheld. Með vísan til framangreinds telur stofnunin að um hættusvæði er að ræða þar sem mikið er um sprungur í kringum tún kæranda eftir jarðhræringar á svæðinu. Því fór stofnunin fram á það að kærandi myndi flytja sauðfé sitt brott úr Grindavík. Þrátt fyrir framangreinda skýrslu stofnunarinnar dags. 28. maí 2024, símtal við kæranda dags. 29. maí 2024 þar sem honum var boðið að andmæla skýrslunni og bréf til kæranda dags. 11. júlí 2024, þar sem fyrirhuguð stjórnvaldssekt var boðuð, fór kærandi hins vegar ekki að fyrirmælum stofnunarinnar um að flytja sauðfé sitt brott úr Grindavík.

Ráðuneytið telur að kærandi hafi lagt dýrin í hættu með því að halda þau í Grindavík við aðstæður sem lýst er í skoðanaskýrslum MAST gegn fyrirmælum stofnunarinnar sbr. skoðunarskýrsla dags. 28. maí 2024. Jafnframt girti kærandi landið að hluta til með fisknetum þrátt fyrir að starfsmenn MAST voru búnir að benda kæranda á hættunni sem fælist í því sbr. 28. skoðunarskýrsla maí 2024. Hafði það m.a. þær afleiðingar í fyrirliggjandi máli að eitt lamb að minnsta kosti hengdist í netinu og björgunarsveitarmenn björguðu tveimur. Þá ber að árétta að þrátt fyrir að kærandi hafi fjarlægt netið þar sem lömbin höfðu verið að festast en ekki allt netið, sbr. munnleg ummæli kæranda við framangreinda skýrslu, þá er slíkt ekki fullnægjandi.

Þrátt fyrir að engar sprungur hafi verið á túnum kæranda þar sem kindur hans voru á beit þá er ljóst af gögnum málsins, sbr. skoðunarskýrslu dags. 28. maí 2024, og því sem rakið hefur verið hér að framan að girðing kæranda hafi ekki verið fjárheld. Að því leyti gátu kindur kæranda farið á önnur tún sem voru með sprungum og gat þá kærandi ekki verndað kindur sínar frá þeirri hættu að falla niður í sprungur á nærliggjandi túnum.

Að lokum ber að árétta að í sektarákvörðun MAST dags. 8. ágúst 2024, kemur fram að kærandi hafi brotið gegn 8. mgr. 5. gr. reglugerðar nr. 1066/2014 um velferð sauðfjár og geitfjár með því að tjóðra hrút árið 2020. Hins vegar hefur stofnunin tilkynnt kæranda það sbr. tölvupóstur stofnunarinnar til kæranda dags. 30. ágúst 2024, að framangreint brot hafi fyrir slysni verið skráð í sektarbréfið. Jafnframt kom fram í framangreindum tölvupósti að sú misstök höfðu samt sem áður ekki áhrif á sektarfjárhæðina sbr. matseyðslublað dags. 1. júlí 2024. Að því leyti stendur sektarfjárhæðin óbreytt.

Að öllu framangreindu virtu er það mat ráðuneytisins að um sé að ræða brot gegn 6. og d-lið 14. gr. laga um velferð dýra nr. 55/2013. MAST hafi því verið heimilt að leggja stjórnvaldssekt á kæranda á grundvelli 42. gr. sömu laga. Ekki verður annað ráðið af gögnum málsins sbr. fyrirliggjandi matseyðublað dags. 1.júlí 2024 en að sektarfjárhæðin hafi verið ákveðin í samræmi við þær verklagsreglur sem stofnunin fylgir í stjórnvaldssektarmálum. Því telur ráðuneytið ekki ástæðu til að gera athugasemdir við sektarfjárhæð.

Ráðuneytið telur að ekki þurfi að ráða frekar úr öðrum málsástæðum sem tilgreindar hafa verið við meðferð málsins þar sem úrlausn þeirra hefur ekki áhrif á niðurstöðu málsins.

Úrskurðarorð

Ákvörðun Matvælastofnunar, dags. 8. ágúst 2024, um að leggja stjórnvaldssekt á grundvelli 42. gr. laga nr. 55/2013 um velferð dýra, er hér með staðfest.