Mál nr. 18/2023-Úrskurður

Mál nr. 18/2023

Úrskurður kærunefndar jafnréttismála

A

gegn

ríkislögreglustjóra

Ráðning í starf. Stjórnvald. Mismunun á grundvelli kyns. Ekki fallist á brot. Málskostnaður.

A kærði ákvörðun R um að ráða konu í starf lögfræðings. Að mati kærunefndar hafði ekki verið sýnt fram á að kæranda hefði verið mismunað á grundvelli kyns við ráðningu í starfið. Var því ekki fallist á að R hefði gerst brotlegur við lög nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna. Kröfu kæranda um málskostnað var hafnað.

1. Á fundi kærunefndar jafnréttismála hinn 8. maí 2025 er tekið fyrir mál nr. 18/2023 og kveðinn upp svohljóðandi úrskurður:
2. Með kæru sem barst 21. nóvember 2023 kærði A ákvörðun ríkis­lögreglustjóra um að ráða konu í starf lögfræðings í […]deild á […]sviði. Kærandi telur að kærði hafi með ráðningunni brotið gegn lögum nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna. Með tölvupósti til nefndarinnar, dags. 4. mars 2024, krafðist kærandi þess að kærða yrði gert að greiða sér málskostnað við að hafa kæruna uppi.
3. Kæran ásamt fylgigögnum var send kærða með bréfi, dags. 27. nóvember 2023, þar sem óskað var eftir afstöðu til kærunnar. Greinargerð kærða er dags. 12. desember s.á. og var send kæranda til athugasemda í framhaldinu. Athugasemdir kæranda eru dags. 5. janúar og 19. janúar 2024 og athugasemdir kærða dags. 18. janúar og 24. janúar s.á.

    

   MÁLAVEXTIR

    

4. Kærði auglýsti starf lögfræðings í […]deild á […] laust til umsóknar 30. ágúst 2023 á Starfatorgi með umsóknarfresti til 13. september 2023. Í auglýsingunni kom m.a. fram að óskað væri eftir að ráða öflugan og þjónustulipran lögfræðing. Um væri að ræða krefjandi og spennandi starf í síkviku umhverfi. Lögð væri áhersla á jákvæð sam­skipti, markvissa starfsþróun og að unnið væri í samræmi við stefnu embættisins um sam­ræmingu fjölskyldulífs og vinnu. Tekið var fram að öll kyn væru hvött til að sækja um en í ljósi ríkjandi kynjahlutfalls innan lögreglu og jafnréttisáætlunar lögreglunnar væru konur sér­staklega hvattar til að sækja um. Helstu verkefni og ábyrgð voru tilgreind sem úrlausn lögfræðilegra álitaefna er lytu að framkvæmd ákvarðana um brottvísanir og frávísanir sam­kvæmt lögum um útlendinga, að svara fyrirspurnum vegna erinda er vörðuðu starfsemi […]deildar, að veita álit á túlkun laga og reglugerða á málefnasviðum […]deildar, að undirbúa ákvarðanir um frestun á niðurfellingu á þjónustu við útlendinga sem hefðu fengið endanlega synjun um alþjóðlega vernd og að meta þörf á þvingunarráðstöfunum samkvæmt lögum um útlendinga. Menntunar- og hæfniskröfur voru tilgreindar sem fullnaðarnám i lögfræði með embættis- eða meistaraprófi en þekking og reynsla af opinberri stjórnsýslu væri ákjósanleg. Gerð var krafa um gott vald á íslensku og ensku og hæfni til að tjá sig í ræðu og riti, frum­kvæði, metnað, kraft til að hrinda hugmyndum í framkvæmd og sjálfstæði í vinnubrögðum, framúrskarandi samskiptahæfni og þjónustulund, metnað til að ná árangri, gera breytingar og leiða framfarir. Þá var gerð krafa um skipulagshæfni, fagleg og öguð vinnubrögð og aðlögunarhæfni, seiglu og getu til að vinna undir álagi.
5. Af gögnum málsins má ráða að 22 umsóknir hafi borist um starfið frá níu körlum og 13 konum. Sérstök valnefnd, skipuð mannauðsstjóra, deildarstjóra […]deildar og mannauðs­sérfræðingi, fór yfir umsóknir um starfið. Boðaði nefndin til viðtals þá umsækjendur sem uppfylltu viðmið um menntun, þar á meðal kæranda. Að loknum viðtölum var konu boðið starfið sem hún þáði. Var öðrum umsækjendum tilkynnt um ráðninguna þann 25. október 2023.
6. Kærandi óskaði eftir rökstuðningi og gögnum málsins þann 3. nóvember 2023. Kærði veitti rökstuðning um ákvörðun um ráðningu með bréfi, dags. 7. nóvember 2023.

    

   SJÓNARMIÐ KÆRANDA

    

7. Kærandi telur að kærði hafi brotið gegn 19. gr. laga nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, við ráðningu í starf lögfræðings í […]deild á […]sviði, og að honum hafi þar með verið mismunað á grundvelli kyns við ráðninguna.
8. Kærandi telur að hann hafi haft meiri starfsreynslu og þekkingu en konan sem var ráðin í starfið miðað við þær kröfur sem gerðar voru í auglýsingu um starfið. Starfsreynsla konunnar hafi verið verulega ofmetin við mat á hæfni umsækjenda. Telur kærandi að upplýsingar sem liggi fyrir í málinu bendi eindregið til þess að hæfni hans í starfið hafi verið töluvert meiri en hennar. Svör kærða beri með sér að hæfnismat hafi ekki verið reist á málefnalegum grund­velli heldur hafi verið ákveðið á grundvelli óskýrs mats á kröfum í auglýsingu. Verði ekki séð að neinn samanburður hafi farið fram á hæfni kæranda til að gegna starfinu hvað ákveðna þætti hæfniskrafna varðar. Kærandi telur með vísan til þess að komin sé fram fullnægjandi sönnun þess að kyn hafi ráðið niðurstöðu um ráðningu sem feli í sér brot á 19. gr. laga nr. 150/2020.
9. Kærandi bendir á að þegar gögn málsins séu virt í heild sinni telji hann óhjákvæmilegt að kærunefnd jafnréttismála endurmeti hæfni umsækjenda á grundvelli þeirra sjónarmiða sem mælt er fyrir um í 5. mgr. 19. gr. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna. Þannig verði nefndin að taka afstöðu til hæfni umsækjenda með tilliti til menntunar, starfsreynslu, sérþekkingar eða annarra sérstakra hæfileika sem krafa hafi verið gerð um í starfið. Þá telur kærandi að ályktanir og mat kærða við ákvörðun um ráðningu hafi verið óforsvaranlegt. Verði kærunefnd jafnréttismála því að endurskoða mat kærða á því hvaða umsækjandi hafi fallið best að þeim viðmiðum sem lögð var áhersla á.
10. Kærandi vísar til þess að lýsing á starfs- og hæfniskröfum í auglýsingu gefi ekki annað til kynna en að starfið hafi falið í sér að langmestu leyti úrlausn lögfræðilegra úrlausnarefna sem kæmu á borð […]deildar kærða. Kærandi bendir á að hvergi hafi verið vikið að því í auglýsingu að verkefni og ábyrgð vörðuðu verkefnastjórn nema þá í litlum mæli. Kærandi telur að tilvísun kærða í greinargerð í málinu til umfangsmeiri verkefna konunnar eigi sér enga stoð í gögnum málsins. Kærandi telur að af meginreglum stjórnsýsluréttar við ráðningu opinberra starfsmanna leiði að eðlilegt sé að reynsla af opinberri stjórnsýslu vegi þyngra en aðrir þættir. Í auglýsingu um starfið hafi hins vegar reynsla og þekking af opinberri stjórnsýslu einungis verið tilgreind sem ákjósanleg.
11. Kærandi bendir á að í beiðni hans um rökstuðning hafi hann óskað eftir því að kærði upplýsti um innbyrðis vægi hæfniskrafna en hvorki hafi slíkar upplýsingar verið veittar né liggi fyrir í málinu að vægi krafna hafi verið skilgreint með viðunandi hætti.
12. Kærandi telur að niðurstaða á matsblaði, þar sem konan sem var ráðin hafi hlotið 4,3 stig fyrir matshlutann „starfstengd atriði“ en kærandi 3,8 stig fyrir sama hluta, styðjist ekki við gögn málsins. Vísar kærandi hér til þess að hann hafi víðtæka starfsreynslu en andspænis henni sé starfsreynsla konunnar veigaminni. Kærandi telur hér að reynsla og þekking hans af störfum á æðra stjórnsýslustigi og úr ráðuneyti hafi átt að vega þyngra en reynsla hinnar ráðnu af störfum hjá stjórnvöldum á lægra stjórnsýslustigi. Mat kærða hvað þetta varðar sé því bersýnilega óforsvaranlegt. Þá bendir kærandi á að það sama eigi við um mat kærða á hæfni á persónulegum eiginleikum þar sem konan hafi hlotið 3,9 stig en kærandi 3,4 stig á matsblaði.
13. Kærandi telur sig hafa haft umtalsvert meiri starfsreynslu og þekkingu á opinberri stjórnsýslu en konan sem var ráðin miðað við hæfniskröfur auglýsingar um starfið. Kærandi hafi þannig starfað um fimm ára skeið hjá […] og gegnt um tíma starfi yfirlögfræðings. Frá árinu 2021 hafi hann starfað sem lögfræðingur í […] sé nú staðgengill skrifstofustjóra og hafi leyst hann af í fjarveru hans. Kærandi hafi þannig gegnt ábyrgðarstöðum í stjórnsýslunni og borið ábyrgð á verkefnum, þ.m.t. haft yfirumsjón með gerð úrskurða í […] gagnvart […] lögfræðingum hjá […]. Þá hafi kærandi haft yfirumsjón með samningagerð, m.a. sem teymisstjóri í núverandi starfi. Kærandi telur að ekki sé unnt að líta framhjá því að starf staðgengils skrifstofustjóra sé ábyrgðarmikil staða sem feli í sér ábyrgð á verkefnum og starfsfólki skrifstofu í […] í fjarveru skrifstofu­stjóra. Kærandi bendir jafnframt á að hann hafi reynslu úr starfi í […] af reglugerðar­setningu og samningu lagafrumvarpa. Allar þessar upplýsingar hafi legið fyrir í málinu.
14. Kærandi bendir á að konan sem var ráðin hafi hvorki gegnt ábyrgðarstöðu í stjórnsýslu né stjórnað og borið ábyrgð á verkefnum eins og kærandi. Fram hafi komið í tilkynningu um ráðningu að hún hafi stýrt „minni verkefnum“ en í rökstuðningi fyrir ákvörðun um ráðningu hafi komið fram að hún hafi reynslu af því að stýra „fjölbreyttum verkefnum“. Kærandi bendir sérstaklega á þetta misræmi til stuðnings kröfum sínum í málinu. Þá vísar kærandi til þess að ekki verði séð af gögnum málsins að konan hafi starfað beint við reglugerðarsetningu í ráðuneyti enda þótt hún kunni að hafa útbúið tillögur til ráðuneytis um slíkt.
15. Kærandi bendir á að kærði byggi á því í svörum sínum í málinu að munur á hæfni hans og konunnar hafi fyrst og fremst falist í reynslu hennar úr fyrri störfum sem myndi nýtast vel í starfi lögfræðings […]deildar. Kærði hafi vísað til reynslu konunnar af því að taka viðtöl í starfi hjá […], ritun ákvarðana, gerð verklagsreglna og samskiptum við tals­menn. Hjá […] hafi konan starfað sem ráðgefandi lögfræðingur og hafi þar öðlast reynslu af skipulagningu og stjórn smærri og umfangsmeiri verkefna og reynslu af breytingarstjórnun. Hvað þetta varðar segist kærandi ekki fá séð af gögnum málsins að fyrir hafi legið með skýrum hætti til hvaða verkefna konunnar, sem hafi getað haft vægi í ráðningar­ferlinu, kærði vísi hvað þetta varðar. Konan hafi greint frá því í umsóknargögnum að hafa setið í starfshópum og tekið þátt í samstarfsverkefnum með öðrum stofnunum og samtökum. Kærandi bendir hér á að af skráningu viðtals að dæma hafi konan ekki verið innt eftir nánari upplýsingum um skipulagningu eða stjórnun verkefna sem kærði byggði síðan á, að því undanskildu að hún hafi upplýst í viðtali um að hún hefði annast gerð verkskipulags hjá […].
16. Kærandi telur sig ekki geta dregið aðra ályktun af gögnum málsins en að kærði hafi ekki, þegar hann tók ákvörðun um að ráða konuna, haft í raun nokkra vitneskju um hvers eðlis þau verkefni voru sem konan hafði umsjón með eða stjórnaði. Af því telur kærandi að ráða megi að mat kærða og rökstuðningur hafi með öllu verið óforsvaranlegur og kærði hafi gert meira úr hæfni konunnar hvað varðar stjórnun verkefna en efni stóðu til.
17. Kærandi vekur athygli á að framsetning kærða á starfstíma konunnar hjá […] hafi verið sett fram á rangan hátt, gegn betri vitund kærða. Þannig hafi mátt ráða af mála­tilbúnaði kærða að konan hafi starfað hjá […] sem lögfræðingur á árunum 2015–2018. Af gögnum málsins megi hins vegar sjá að hún hafi starfað við afgreiðslu og sem […] hjá stofnuninni í nokkra mánuði árið 2015. Hún hafi hafið störf sem lögfræð­ingur hjá stofnuninni í maí 2016 og starfað þar til ársins 2018. Bendir kærandi á að ekkert bendi til þess að konan hafi starfað hjá stofnuninni árið 2018 þrátt fyrir að kærði haldi því fram. Kærandi bendir á kærði byggi á því að að meginreynsla konunnar af útlendingalögum hafi verið frá störfum hennar hjá […] árin 2015–2018. Telur því kærandi ámælisverða þá framsetningu kærða að láta svo líta út sem konan hafi starfað samfellt sem lögfræðingur hjá stofnuninni á árunum 2015–2018.
18. Kærandi telur sérstakt tilefni til að gera athugasemdir við mat kærða á tungumálakunnáttu. Kærði hafi í rökstuðningi lagt áherslu á framúrskarandi enskukunnáttu en konan sem var ráðin hafi á matsblaði fengið fyrir þennan þátt 4 stig en kærandi 3 stig. Í auglýsingu hafi kunnátta í ensku og íslensku verið tekin í einu lagi en ekki hafi þar verið sérstök áhersla lögð á enskukunnáttu. Kærandi hafi því vart talið þörf á því að upplýsa í viðtali að starfsemi […] styðst að langmestu leyti við heimildir á ensku þótt störf hans á tungumálinu hafi verið minni í núverandi starfi. Kærandi hafi reynslu í heilan áratug af ritun lögfræðilegs texta í opinberri stjórnsýslu á íslensku. Í umsóknarkerfi hafi konan sjálf metið tungumálakunnáttu sína sem góða, þ.e. 3 stig. Kærandi hafi gefið sér sömu einkunn fyrir kunnáttu í ensku, þ.e. 3 stig. Konan hafi í ráðningarviðtali nefnt að hún talaði mjög góða ensku og að hún ætti […] eiginmann. Með hliðsjón af þessu telur kærandi að mat kærða á tungumálakunnáttu hafi verið algjörlega óforsvaranlegt.
19. Kærandi hafnar því að í viðtali um starfið hafi umsækjendum verið gerð sérstök grein fyrir því að um væri að ræða nýja starfseiningu innan stoðdeildar kærða þar sem lögfræðingur kæmi að því að móta, skipuleggja og verkefnastýra störfum þjónusturáðgjafa. Kærandi bendir á að þetta hafi hvorki komið fram í auglýsingu um starfið né í endurriti viðtals um starfið. Kærandi bendir á að kærði verði að bera hallann af því að hafa ekki skráð skriflega þær upplýsingar úr viðtölum sem hann vísar til.

     

    SJÓNARMIÐ KÆRÐA

     

20. Kærði telur að ekki hafi verið leiddar að því líkur að kæranda hafi verið mismunað á grund­velli kyns eða annarra þeirra ástæðna sem tilgreindar eru í 4. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, við ráðningu í starf lögfræðings […]deildar á […]sviði.
21. Kærði telur sig hafa við ráðningu í starfið fylgt óskráðri meginreglu stjórnsýsluréttar um að almennt beri að ráða hæfasta umsækjandann í starfið. Kærði vísar til þess að almennt sé viðurkennt að til grundvallar ákvörðun um ráðningu í starf skuli liggja raunverulegt og heild­stætt mat á hæfni umsækjenda. Kærði byggir á því að hann hafi fylgt fyrrgreindri meginreglu, viðurkenndum sjónarmiðum við ráðningu og hafi lagt heildstætt mat á hæfni umsækjenda. Til grundvallar mati kærða lágu m.a. viðmið sem skilgreind voru og byggðu á lýsingu og kröfum sem fram komu í auglýsingu um starfið. Viðmiðin hafi byggt á helstu viðfangsefnum og kröfum sem starfið fól í sér samkvæmt því sem greindi í auglýsingu. Í gegnum allt ráðningarferlið hafi viðmiðin verið fyrirsjáanleg.
22. Kærði vísar því alfarið á bug að mat á hæfni konunnar sem ráðin var í starfið hafi ekki byggst á málefnalegum grundvelli. Það hafi byggst á fyrirframskilgreindum viðmiðum þar sem matsþættir höfðu jafnt vægi. Í ráðningarferli hafi farið fram samanburður á umsækjendum sem byggði á hæfniskröfum auglýsingar. Spurningar í viðtali hafi endurspeglað það sama og í viðtölum hafi umsækjendur verið upplýstir um að ráðningarferlið byggði á kröfum aug­lýsingar og að ekki væri hnikað frá því sem þar kom fram. Ákvörðun um ráðningu konunnar í starfið hafi byggt á grundvelli heildstæðs mats á ráðningarferlinu. Kærði hafnar alfarið full­yrðingum kæranda um að ráðningarferlið, ákvörðun um ráðningu í starfið eða rökstuðningur hafi verið í skötulíki.
23. Kærði tekur fram að skipuð hafi verið þriggja manna valnefnd til að annast ráðningarferlið. Nefndin hafi haft skilgreind viðmið sem höfð hafi verið til hliðsjónar við fyrsta mat umsækj­enda sem byggt var á kröfum um auglýsingu um starfið sem varðaði menntun. Allir umsækjendur sem uppfylltu viðmiðin hafi verið boðaðir til frekara mats í viðtölum valnefndar. Viðtöl hafi farið fram hjá kærða, allir þrír meðlimir valnefndar hafi setið viðtölin og svör umsækjenda hafi verið skráð. Í viðtölum hafi valnefnd stuðst við staðlað viðtalsform þar sem spurningar voru skilgreindar fyrirfram. Spurningar hafi haft sama vægi og allir umsækjendur hafi verið spurðir sömu spurninga í sömu röð. Svör umsækjenda hafi verið skráð jafnóðum og metin á fimm punkta Likert-kvarða þar sem gefin voru 0–5 stig fyrir hvern matslið.
24. Viðtöl hafi verið aðstæðu- og hegðunarbundin og markmið með þeim hafi verið að fá fram reynslu umsækjenda, t.d. með því að kalla eftir raundæmum úr fyrri störfum. Þá hafi umsækjendur verið beðnir um að lýsa því hvernig þeir myndu bregðast við tilteknum aðstæðum í starfi og hvernig þeir myndu leysa ákveðin verkefni. Spurningar í viðtali hafi verið grundvallaðar á skilgreindum viðmiðum sem byggðu á hæfniskröfum auglýsingar. Viðmiðin hafi verið þrjú. Fyrsta viðmið hafi verið menntun við hæfi, þ.e. fullnaðarnám í lög­fræði með embættis- eða meistaraprófi, en það hafi ekki verið metið til stiga. Annað viðmið hafi verið þekking og reynsla sem hafi verið metið með fjórum spurningum í viðtali. Þriðja viðmiðið hafi verið hæfni og persónulegir eiginleikar sem hafi verið metið með sex spurn­ingum í viðtali. Valnefnd fór sameiginlega ítarlega yfir mat á umsóknargögnum og niður­stöðum viðtala. Nefndin hafi fundað alls tvisvar sinnum og hún hafi komist að sameiginlegri niðurstöðu.
25. Kærði tekur fram að hann hafi auglýst eftir öflugum og þjónustuliprum lögfræðingi í […]deild á […]sviði. Helstu verkefni og ábyrgð sem fylgdu starfinu hafi m.a. lotið að úrlausn lögfræðilegra álitaefna vegna framkvæmda ákvarðana um brottvísanir og frávís­anir samkvæmt lögum um útlendinga.
26. Kærði bendir á að konan hafi verið metin hæfust úr hópi umsækjenda til að gegna starfinu. Munur á konunni og kæranda hafi fyrst og fremst legið í reynslu hennar úr fyrri störfum sem nýttist vel í starfi lögfræðings. Í viðtali hafi konan lýst vel þeirri reynslu sem hún hefði öðlast af samskiptum við útlendinga í viðkvæmri stöðu í starfi sínu hjá […] árin 2015–2018, þar sem hún hefði m.a. tekið viðtöl við umsækjendur um alþjóðlega vernd og ritað ákvarðanir í málum þeirra, gert verklagsreglur og átt samskipti við talsmenn umsækj­enda. Þá hafi hún haft reynslu úr starfi sem lögfræðingur hjá […] sem ráðgefandi lögfræðingur inn á við og annast öll lögfræðileg samskipti stofnunarinnar, hvort sem það varðaði ráðuneyti, lögmenn eða aðra hagaðila. Konan hafi jafnframt haft reynslu af skipulagn­ingu og stjórn smærri og umfangsmeiri verkefna, reynslu af breytingarstjórnun, gott vald á ensku, bæði í ræðu og riti, sem og hæfni í alþjóðlegu samstarfi. Með vísan til þess hafnar kærði staðhæfingum kæranda um að konan sem var ráðin hafi ekki haft reynslu af stjórn verkefna.
27. Kærði hafnar staðhæfingum kæranda um að starfsreynsla hans hjá æðra stjórnvaldi og í ráðuneyti hafi átt að vega þyngra en starfsreynsla konunnar sem var ráðin. Kærði bendir á að í auglýsingu hafi reynsla af opinberri stjórnsýslu verið talin ákjósanleg en ekki gerð krafa um hana. Þá telur kærði að inntak verkefna lögfræðings […]deildar sé með þeim hætti að það gagnist vel að sá sem gegni starfinu hafi reynslu af því að vera í beinum samskiptum við þjónustuþega og að hafa tekið ákvarðanir á fyrsta stjórnsýslustigi í málum er varða útlendinga. Kærði vísar í þessu sambandi til þess að með breytingu á lögum nr. 80/2016, um útlendinga, hafi orðið umfangsmikil breyting á starfsemi […]deildar. Áður hafi starfsemin einskorðast við að fylgja útlendingum til heimalands samkvæmt ákvörðunum um brottvísun eða frávísun úr landi. Með breytingum á lögum hafi […]deildin fengið aukið hlutverk varðandi þjónustuúrræði fyrir útlendinga sem fallist hafa sjálfviljugir á heimferðir. Felur þetta m.a. í sér viðtöl við útlendinga og ráðgjöf um fyrirkomulag heimferða.
28. Kærði bendir hér á að konan sem var ráðin hafi haft víðtæka reynslu af að vera í beinu sam­bandi við þjónustuþega á […] hjá […] þar sem reyndi á tungu­málakunnáttu, seiglu og getu til að vinna undir álagi. Meginreynsla kæranda af verkefnum er lúta að útlendingalögum var í efnismeðferðar- og dvalarleyfismálum hjá […]. Kærði vísar hér til þess að dvalarleyfismál séu af öðrum meiði, þau varði almennt ekki einstaklinga sem sótt hafa um alþjóðlega vernd, heldur fari fram bréflega og án beinna samskipta við umsækjendur. Kærði hafnar alfarið athugasemdum kæranda um ætlaða villandi framsetningu á starfstíma konunnar sem var ráðin í starfið enda eigi þær ekki við rök að styðjast. Þá hafnar kærði því að hann hafi ekki verið í aðstöðu til þess að vísa til fyrri reynslu konunnar til stuðnings ráðningu hennar.
29. Kærði hafnar staðhæfingum kæranda um að misræmi hafi verið í tilkynningu um ráðningu konunnar og í rökstuðningi um reynslu konunnar af stjórn verkefna. Í tilkynningu um ráðn­ingu hafi verið stiklað á stóru um konuna sem var ráðin. Í rökstuðningi hafi komið fram að hún hafi verið verið talin hafa víðtæka reynslu af því að stýra fjölbreyttum verkefnum sem og að taka þátt í samstarfsverkefnum með öðrum stofnunum og samtökum innanlands og erlendis. Konan hefði haft langa reynslu af því að gera breytingar og leiða framfarir á vinnustöðum, þ.á m. breytingar á reglugerðum, innra skipulagi og vinnulagi ásamt því að hafa innleitt verkstjórnunarkerfi. Þá hafi konan framúrskarandi enskuhæfni, bæði í ræðu og riti, og hafi reynslu af ritun fræðigreina og haldið erindi á ensku.
30. Með vísan til þessa bendir kærði á að meira hafi því borið á milli kæranda og konunnar sem var ráðin en fram komi í kæru málsins. Megi þar helst nefna enskukunnáttu en starf lögfræðings feli í sér mikil alþjóðleg samskipti. Þá sinni lögfræðingur ráðgjöf ásamt því að taka viðtöl við einstaklinga sem bíða flutnings og rita ákvarðanir í málum þeirra. Góð hæfni í ensku hafi því verið mikilvægur þáttur starfsins. Kærði bendir hér á að kærandi hafi sagt í viðtali að hann teldi sig vera ágætan í ensku en ekki framúrskarandi heldur mitt á milli. Þá hafi hann sagst hafa haft eitt mál í núverandi starfi þar sem reynt hafi á að lesa mikið af enskum reglum og Evrópurétti.
31. Þá hafnar kærði þeim staðhæfingum kæranda að upplýsingar um nýtt hlutverk […]deildar hafi ekki verið kynnt umsækjendum í starfsviðtali. Í upphafi ráðningarviðtala hafi deildarstjóri […]deildar gert grein fyrir breyttu hlutverki […]deildar vegna breytinga á lögum um útlend­inga. Deildarstjóri hafi þar gert grein fyrir því að sá sem ráðinn yrði í starfið kæmi að því að móta, skipuleggja og stýra störfum þjónusturáðgjafa sem eru í beinum og daglegum samskiptum við þjónustuþega. Þessi kynning hafi hins vegar ekki verið sérstaklega skráð heldur aðeins spurningar og svör umsækjenda. Þá bendir kærði á að í upphafi viðtals við kæranda hafi verið tekið fram að viðtalið væri staðlað sem merkti að allir umsækjendur fengju sömu spurningar, sem væru grundvallaðar á kröfum í auglýsingu, og í viðtali væri ekki hnikað frá því. Þá hafi legið fyrir að mat á vægi fyrrnefndra þátta væri heildstætt metið og að allir viðtalsþættir hefðu jafnt vægi.

     

    NIÐURSTAÐA

     

32. Mál þetta snýr að því hvort kærði hafi brotið gegn 19. gr. laga nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, með ráðningu konu í starf lögfræðings í […]deild á […]sviði kærða.
33. Í 1. mgr. 1. gr. laga nr. 150/2020 kemur fram að markmið laganna sé að koma í veg fyrir mismunun á grundvelli kyns og koma á og viðhalda jafnrétti og jöfnum tækifærum kynjanna á öllum sviðum samfélagsins. Samkvæmt 1. gr. laga nr. 151/2020, um stjórn­sýslu jafn­réttis­mála, gilda lögin um stjórnsýslu á sviði jafnréttismála á því sviði sem löggjöf um jafnréttismál tekur til, m.a. laga um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, og um störf kærunefndar jafn­réttismála. Samkvæmt 1. mgr. 8. gr. laganna tekur kæru­nefnd jafnréttismála til meðferðar kærur sem til hennar er beint samkvæmt framan­sögðu og kveður upp skriflegan úrskurð um hvort ákvæði laganna hafi verið brotin.
34. Samkvæmt 1. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2020 er atvinnurekendum óheimilt að mismuna umsækjendum um starf á grundvelli kyns. Samkvæmt sönnunarreglu í 4. mgr. 19. gr. lag­anna kemur það í hlut umsækjanda sem telur á sér brotið að leiða líkur að því að honum hafi verið mismunað á grundvelli kyns. Takist sú sönnun ber atvinnu­rekandanum að sýna fram á að aðrar ástæður en kyn hafi legið til grundvallar ákvörðun hans. Af framangreindu er ljóst að það kemur í hlut kæranda að færa fram staðreyndir eða önnur gögn og upplýsing­ar sem leiða líkur að því að kyn hafi haft áhrif á ráðningu í það starf sem um ræðir í málinu hjá kærða.
35. Við mat á því hvort ákvæði 19. gr. laga nr. 150/2020 hafi verið brotið skal taka mið af menntun, starfsreynslu, sérþekkingu eða öðrum sérstökum hæfileikum sem krafa er gerð um í viðkomandi starfi samkvæmt lögum eða reglugerðum eða telja verður annars að komi að gagni í starfinu. Árétta ber að framangreint verður ekki talið fela í sér sjálfstæða heimild fyrir nefndina til að byggja á öðrum sjónarmiðum en kærði hefur sjálfur lagt til grundvallar og ekki heldur heimild til að endurmeta innbyrðis vægi þessara sjónarmiða með sjálfstæðum hætti, svo lengi sem þau voru málefnaleg og innan þess svigrúms sem kærði hefur, sbr. athugasemdir við 19. gr. frumvarps þess sem varð að lögum nr. 150/2020. Þá fellur það ekki undir valdsvið kærunefndarinnar að endurskoða mat kærða á því hvaða umsækjandi fellur best að þeim sjónarmiðum sem lögð var áhersla á við ráðninguna nema draga megi þá ályktun af gögnum málsins að matið hafi ekki verið forsvaranlegt.
36. Í auglýsingu um starf lögfræðings kom fram að óskað væri eftir að ráða öflugan og þjónustu­lipran lögfræðing í […]deild á […]sviði. Um væri að ræða krefjandi og spennandi starf í síkviku umhverfi. Lögð væri áhersla á jákvæð samskipti og markvissa starfsþróun. Helstu verkefni og ábyrgð væru úrlausn lögfræðilegra álitaefna er lúta að fram­kvæmd ákvarðana um brottvísanir og frávísanir samkvæmt lögum um útlendinga, að svara fyrirspurnum vegna erinda er vörðuðu starfsemi […]deildar, að veita álit á túlkun laga og reglugerða á málefnasviðum […]deildar, að undirbúa ákvarðanir um frestun á niðurfellingu á þjónustu við útlendinga sem hafa fengið endanlega synjun um alþjóðlega vernd og að meta þörf á þvingunarráðstöfunum samkvæmt lögum um útlendinga. Menntunar- og hæfniskröfur voru tilgreindar sem fullnaðarnám i lögfræði með embættis- eða meistaraprófi en þekking og reynsla af opinberri stjórnsýslu væri ákjósanleg. Gerð var krafa um gott vald á íslensku og ensku og hæfni til að tjá sig í ræðu og riti, frumkvæði, metnað, kraft til að hrinda hugmyndum í framkvæmd og sjálfstæði í vinnubrögðum, framúrskarandi samskipta­hæfni og þjónustulund, metnað til að ná árangri, gera breytingar og leiða framfarir. Þá var gerð krafa um skipulagshæfni, fagleg og öguð vinnubrögð og aðlögunarhæfni, seiglu og getu til að vinna undir álagi.
37. Tekin voru viðtöl við sjö umsækjendur sem uppfylltu menntunarkröfur auglýsingar að mati þriggja manna valnefndar. Í viðtalinu voru lagðar fyrir umsækjendurna staðlaðar og sam­ræmdar spurningar sem höfðu jafnt vægi. Að loknum við­tölunum var niðurstaða valnefndar, að loknu heildstæðu mati á öllum gögnum málsins og samanburði umsækjenda, þ.m.t. upplýsingum sem komu fram í viðtali, að konan sem var ráðin í starfið væri hæfust umsækjenda. Kærunefndin bendir á að þar sem ekki er mælt fyrir um þessa þætti í lögum sé það kærða að ákveða kröfur þessar og vægi þeirra í ljósi þeirra þarfa sem hann telur nauðsynlegar til starfrækslu þeirra verkefna sem um ræðir með hagsmuni stofnunarinnar að leiðarljósi. Að mati kærunefndar verður ekki betur séð en að þær hafi verið málefnalegar og innan þess svigrúms sem kærði hefur við slíkt mat. Að því athuguðu verður hvorki fallist á með kæranda að af meginreglum stjórnsýslulaga leiði að kærða hafi borið að gera kröfu um reynslu af opinberri stjórnsýslu í auglýsingu ófrávíkjan­lega né að hún hafi átt að hafa aukið vægi í heildarmati sem lá til grundvallar ráðningu.
38. Kærði hefur lýst því að það sem hafi ráðið úrslitum við val á þeim umsækjanda sem var ráðin hafi verið heildstætt mat á öllum matsþáttum sem höfðu jafnt vægi. Greinarmunur á hæfni kæranda og konunnar sem var ráðin hafi falist fyrst og fremst í reynslu hennar úr fyrri störfum sem nýttist að mati kærða vel í starfi lögfræðings auk góðrar enskukunnáttu í ræðu og riti. Byggði kærði mat sitt einkum á upplýsingum í umsóknargögnum og svörum og frammistöðu í viðtali. Fyrir liggur að staðlaðar spurningar voru lagðar fyrir umsækjendur í viðtölum en svör þeirra liggja fyrir í gögnum málsins.
39. Af matsblaði og skráningum viðtala má sjá að matið hafi skipst í tvo hluta, annars vegar varðandi starfstengda þætti og hins vegar hæfni og persónulega eiginleika. Starfstengdir þættir hafi skipst í fjóra matsliði: 1) Þekking og reynsla af opinberri stjórnsýslu, 2) reynsla í að veita álit á túlkun laga og reglugerða, 3) reynsla í að svara fyrirspurnum og vinna að úrlausn lögfræðilegra álitaefna og 4) reynsla af undirbúningi ákvarðana um niðurfellingu þjónustu við útlendinga eða áþekk reynsla. Í matshlutanum hæfni og persónulegir eigin­leikar var að finna sex liði: 1) Skipulagshæfni, fagleg og öguð vinnubrögð, 2) framúrskarandi samskipta- og samstarfshæfni, 3) frumkvæði, metnaður og framkvæmdakraftur, 4) hæfni í íslensku og ensku í ræðu og riti, 5) aðlögunarhæfni, seigla og geta til að vinna undir álagi, og 6) að hafa mátað sig við starfið.
40. Samkvæmt matsblaðinu fékk konan samtals 4,3 stig fyrir matshlutann „starfstengdir þættir“ en kærandi 3,8 stig. Fékk konan 5 stig fyrir matsliðinn „reynsla af undirbúningi ákvarðana um niðurfellingu þjónustu við útlendinga eða áþekk reynsla“ en kærandi 3 stig. Í matshlutanum „hæfni og persónulegir eiginleikar“ voru kærandi og konan jöfn i þremur matsliðum en konan hlaut fleiri stig fyrir matsliðina „skipulagshæfni, fagleg og öguð vinnubrögð“, „frumkvæði, metnaður og framkvæmdakraftur“ og „hæfni í íslensku og ensku“. Hlaut konan samtals 3,9 stig fyrir matshlutann en kærandi 3,4 stig. Í ljósi eðlis starfsins eins og því var lýst í auglýsingu og þeirra verkefna sem um var að ræða verður ekki annað séð en að þessir matsþættir hafi verið málefnalegir og að með þeim hafi verið lagt nánara mat á hæfniskröfur samkvæmt auglýsingu um starfið. Þá verður ekki annað ráðið af gögnum málsins en að kærði hafi lagt efnislegt mat á inntak þessara þátta.
41. Að mati kærunefndar verður heldur ekki annað séð af þeim gögnum sem liggja fyrir í málinu en að niðurstaða um hvað félli undir framangreinda matsliði hafi verið byggð á málefna­legum sjónarmiðum og að mat á þeim hafi verið forsvaranlegt. Í því sambandi er rétt að benda á að jafnvel þótt einhver munur kunni að vera á stigagjöf milli umsækjenda er það einungis hluti af margþættu og heildstæðu mati ráðningaraðila á umsækjendum. Að mati kærunefndar má fallast á að rökstuðningur kærða hefði mátt vera ítarlegri um að hann hafi við ákvörðun um ráðningu konunnar í starfið litið til reynslu hennar af samskiptum við umsækjendur um alþjóðlega vernd og ritun ákvarðana á fyrsta stjórnsýslustigi úr fyrra starfi. Kærunefnd telur hins vegar að þessar áherslur kærða hafi rúmast innan þeirra verkefna, ábyrgðar og hæfniskrafna sem fram komu í auglýsingu um starfið og að kærði hafi lagt á þær mat. Að því athuguðu verður annmarki á rökstuðningi hvað þetta varðar ekki talinn hafa þýðingu við mat á því hvort kærði hafi brotið gegn lögum nr. 150/2020 í máli þessu.
42. Kærandi hefur byggt á því að starfsreynsla og þekking konunnar á opinberri stjórnsýslu hafi verið verulega ofmetin en hæfni hans og þekking vanmetin að sama skapi. Þá hefur kærandi bent á að tilgreining kærða á starfstíma kæranda sem lögfræðings hjá […] hafi verið misvísandi og að misræmi hafi verið í lýsingu á reynslu konunnar af verkefnastjórn úr fyrri störfum í tilkynningu um ráðningu og rökstuðningi svo sem að framan er rakið.
43. Í því sambandi tekur kærunefnd fram að af umsóknargögnum verður ráðið að kærandi hafi starfað samtals í níu ár sem lögfræðingur í þjónustu ríkisins en konan samtals í rúm sjö ár. Af gögnum málsins verður ráðið að kærði hafi lagt efnislegt mat á inntak starfsreynslu konunnar, þ.m.t. af opinberri stjórnsýslu og hvernig hún nýttist í starfinu. Verður ekki annað séð en að það vægi sem kærði lagði á starfsreynslu konunnar og hæfni hvað þetta varðar hafi verið málefnalegt með hliðsjón af hæfniskröfum auglýsingar og inntaki starfsins. Verður því ekki fallist á að mat kærða hafi verið óforsvaranlegt hvað þetta varðar þannig að reynsla kæranda af störfum hjá kærunefnd á úrskurðarstigi og í […] hafi átt að leiða til þess að hann stæði framar konunni.
44. Þá verður ekki fallist á með kæranda að kærði hafi í tilkynningu um ráðningu eða í greinar­gerð í máli þessu, þar sem vísað var til reynslu konunnar af störfum á […] 2015–2018, látið líta svo út að hún hafi starfað samfellt sem lögfræðingur á sama árabili. Hvað það varðar vísaði kærði ekki til þess að konan hefði starfað á tíma­bilinu sem lögfræðingur. Þá liggur fyrir í gögnum málsins að konan hafi starfað á […] sem […] sumarið 2015, en hún hóf störf sem lögfræðingur hjá stofnuninni í maímánuði 2016. Þá verður ekki fallist á að mismunandi orðalag í tilkynningu um ráðningu og í rök­stuðningi kærða um reynslu konunnar af stjórn „minni verkefna“ og „fjölbreyttra verk­efna“ hafi þýðingu í málinu eða leiði til þess að mat kærða hvað það varðar teljist óforsvaran­legt.
45. Þá verður ekki fallist á með kæranda með hliðsjón af gögnum málsins að málið hafi ekki verið nægilega rannsakað hvað starfsreynslu varðar eða að kærða hafi skort nauðsynlegar upplýsingar um inntak reynslu konunnar, þ.m.t. varðandi einstök verkefni. Af skráningu í viðtali og kynningarbréfi má ráða að konan hafi gert grein fyrir helstu verkefnum sem hún hafi sinnt í fyrri störfum sínum og inntaki einstakra verkefna í svörum við spurningum í viðtali. Þá verður með vísan til gagna málsins heldur ekki fallist á með kæranda að mat kærða á matsþættinum „hæfni í íslensku og ensku í ræðu og riti“ hafi verið óforsvaranlegt hvað varðar konuna eða kæranda eða að vægi það sem kærði lagði á kunnáttu og getu í ensku í ljósi verkefna og ábyrgðar starfsins hafi verið ómálefnalegt.
46. Að öllu framangreindu virtu verður að mati kærunefndar að telja að mat kærða á þeim sjónarmiðum sem hann lagði til grundvallar við val á hæfasta umsækjandanum hafi verið málefnalegt og forsvaranlegt og innan þess svigrúms sem hann hafði. Þá er ekkert í gögnum málsins sem bendir til þess að málsmeðferð kærða við ráðninguna hafi að öðru leyti verið ómálefnaleg eða farið gegn lögum nr. 150/2020. Telur kærunefnd því að mat kærða á umsækjendum, eins og það birtist í gögnum málsins, leiði ekki líkur að því að við ráðninguna hafi kæranda verið mismunað á grundvelli kyns, sbr. 4. mgr. 19. gr. laga nr. 150/2020.
47. Með vísan til framangreinds verður ekki talið að sýnt hafi verið fram á að kæranda hafi verið mismunað á grundvelli kyns við ráðningu í starf lögfræðings í […]deild á […]sviði. Samkvæmt því verður ekki fallist á að kærði hafi gerst brotlegur við lög nr. 150/2020. Með hliðsjón af þessari niðurstöðu eru ekki efni til að úrskurða kæranda máls­kostnað úr hendi kærða.
48. Uppkvaðning úrskurðar í málinu hefur tafist umfram þann tveggja mánaða frest sem nefndin hefur til að úrskurða í máli eftir að gagnaöflun í því er lokið samkvæmt 5. mgr. 9. gr. laga nr. 151/2020, um stjórnsýslu jafnréttismála. Er ástæða þess einkum mikill fjöldi mála sem er til meðferðar hjá nefndinni auk breytinga á skipan og vistun hennar.

Ú r s k u r ð a r o r ð

Kærði, ríkislögreglustjóri, braut ekki gegn lögum nr. 150/2020, um jafna stöðu og jafnan rétt kynjanna, við ráðningu í starf lögfræðings í […]deild á […]sviði.

Ekki er fallist á kröfu kæranda um að kærði greiði honum málskostnað við að hafa kæruna uppi.

Ari Karlsson

Andri Árnason

Maren Albertsdóttir