3/2024 A gegn Háskólanum í Reykjavík

Ár 2025, 15 apríl, lauk áfrýjunarnefnd í kærumálum háskólanema, þau Elvar Jónsson lögmaður og formaður nefndarinnar, Eva Halldórsdóttir lögmaður og Pétur Marteinn Urbancic Tómasson lögfræðingur málinu 

nr. 3/2024

A

gegn

Háskólanum í Reykjavík

með svohljóðandi

Ú R S K U R Ð I

I.

Málsmeðferð

Mál þetta hófst með kæru A, dags. 8. nóvember 2024, þar sem kærð var framkvæmd Háskólans í Reykjavík („HR“ eða „skólinn“) á sjúkraprófum, en kæranda var gert að þreyta tvö sjúkrapróf á einum og sama deginum.

Nefndin óskaði eftir athugasemdum HR við kæruna þann 12. desember 2024 og veitti frest til 30. desember 2024. HR óskaði eftir viðbótarfresti til 13. janúar 2025 til að bregðast við kærunni. Nefndin samþykkti að veita viðbótarfrest til 5. janúar 2025.

Nefndin átti fundi með lögmanni kæranda og fulltrúa HR þann 24. janúar 2025 þar sem aðilar komu sjónarmiðum sínum á framfæri munnlega. Á fundinum komu fram atriði sem HR brást við með viðbótarskýringum þann 27. janúar 2025. Kærandi kom á framfæri athugasemdum við viðbótarskýringar HR þann 28. febrúar 2025 og brást HR við þeim athugasemdum þann 4. mars 2025.

II.

Málsatvik

Kærandi hefur stundað BSc nám við sálfræðideild HR frá 2020 og stefndi að útskrift vorið 2024. Vorið 2021 fékk kærandi samþykkt sérúrræði í námi í samræmi við 19. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla þar sem kærandi þjáist af ADHD, depurð og ofsakvíða, þ.m.t. prófkvíða. Kærandi kveðst hafa afboðað sig í tvö lokapróf í apríl 2024 vegna veikinda, annars vegar lokapróf í áfanganum íþróttasálfræði sem átti að fara fram þann 15. apríl 2024 og hins vegar hugrænum taugavísindum sem átti að fara fram 16. apríl 2024.

Kærandi skráði sig í sjúkrapróf í framangreindum fögum sem haldin voru á próftímabili 2 í maí 2024. Samkvæmt próftöflu, sem birt var 16. maí 2024, voru bæði prófin dagsett 30. maí 2024. Nánar tiltekið var sjúkrapróf í íþróttasálfræði var skráð frá kl. 09:00 – 12:45 og sjúkrapróf í hugrænum taugavísindum frá kl. 14:00-17:45. Tiltekið var að nemendur ættu að mæta 30 mínútum fyrir tilgreindan próftíma.

Þann 27. maí 2024 hafði kærandi samband við starfsmann skólans með tölvupósti og gerði athugasemd við þetta fyrirkomulag og óskaði eftir því að sjúkraprófið í íþróttasálfræði yrði fært til. Þeirri beiðni var hafnað af prófstjóra skólans síðar sama dag með tölvupósti. Í svari prófstjóra kom fram að ekki væri hægt að koma í veg fyrir alla árekstra á sjúkraprófum auk þess sem fleiri nemendur væru skráðir í prófið. Kærandi hafði samband við starfandi deildarforseta sálfræðideildar skólans og þáverandi forstöðukonu grunnnáms í sálfræði með tölvupósti 29. maí 2024 og ræddu þau saman í síma sama dag.

Kærandi mætti í hvorugt sjúkraprófið og fékk þar af leiðandi fall í báðum námskeiðum. Af þessu leiddi að kærandi útskrifaðist ekki með BSc í sálfræði 20. júní 2024.

Í kjölfar þessa átti kærandi í samskiptum við starfandi deildarforseta skólans og dósent í sálfræðideild og áttu þessir aðilar fund þann 4. júní 2024. Í kjölfar þess fundar sendi starfandi deildarforseti sálfræðideildar skólans tölvupóst til kæranda og bauð honum að skólagjöld vegna vorannar 2025 yrðu felld niður svo kærandi gæti lokið þessum tveimur áföngum við skólann og útskrifast úr náminu.

Lögmaður kæranda hafði samband við starfandi deildarforseta þann 1. október 2024 og óskaði eftir öllum gögnum málsins og í kjölfar þess óskaði lögmaður kæranda eftir afstöðu skólans á því hvort að kæruleiðir innan skólans væru tæmdar vegna kvörtunar kæranda yfir fyrirkomulagi sjúkraprófa vorið 2024. Þann 5. nóvember 2024 barst lögmanni kæranda bréf frá rektor skólans þar sem tilgreint var að niðurstaða málsins innan skólans væri endanleg og að hún væri kæranleg til áfrýjunarnefndar í kærumálum háskólanema skv. 20. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla, sbr. einnig grein 7.4.1. í náms- og námsmatsreglum HR.

III.

Málsástæður kæranda

Kærandi krefst þess að nefndin úrskurði um framkvæmd skólans á sjúkraprófum kæranda og felli úr gildi ákvörðun skólans um að hafna beiðni kæranda um færslu á sjúkraprófi í áfanganum íþróttasálfræði. Þá krefst kærandi jafnframt að honum verði heimilað að taka þau tvö lokapróf sem hann á eftir til að ljúka námi sínu við sálfræðideild skólans ásamt því að sendar verði upplýsingar til Menntasjóðs námsmanna að hann hafi útskrifast á réttum tíma.

Kærandi byggir á því að samkvæmt 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla skuli háskólar veita fötluðum nemendum, sbr. 2. gr. laga nr. 59/1992 um málefni fatlaðs fólks, og nemendum með tilfinningalega eða félagslega örðugleika, kennslu og sérstakan stuðning í námi. Láta skuli í té sérfræðilega aðstoð og viðeigandi aðbúnað eftir því sem þörf krefji og að fatlaðir nemendur skuli stunda nám við hlið annarra nemenda eftir því sem kostur sé. Háskólar skuli jafnframt leitast við að veita þeim nemendum sérstakan stuðning sem eigi við sértæka námsörðugleika að stríða eða veikindi.

Kærandi byggir á því að framangreint ákvæði laganna leggi skyldu á herðar háskólum að veita nemendum sem þess þurfa sérstakan stuðning í námi. Þótt ekki sé fjallað með nákvæmum hætti hvaða aðstoð skuli veitt og með hvaða hætti hafi háskólar þó ekki frjálst val um hvaða aðstoð eða hversu mikla aðstoð þeir veiti. Af lagaákvæðinu og athugasemdum með frumvarpi að lögunum sé ljóst að háskólar þurfi að láta nemendum í té sérfræðilega aðstoð og viðeigandi aðbúnað sem nægi til að mæta þörf hvers nemanda. Háskólar hafi val um þann stuðning og aðstoð sem er veitt en beri þó ábyrgð á því að úrræðin sem séu valin dugi til þess að ná þeim markmiðum sem fram komi í ákvæðinu og lögskýringargögnum.

Kærandi bendir á að skólinn hafi sett upp aðstoðarkerfi fyrir nemendur með fötlun eða hömlun. Þar komi fram að stefna skólans sé m.a. að styðja við alla nemendur og að haft skuli að leiðarljósi að nemendum með fatlanir, sértæka námsörðugleika og aðrar hamlanir séu sköpuð skilyrði til að taka virkan þátt í starfsemi skólans. Unnið væri á einstaklingsmiðaðan hátt að úrræðum fyrir nemendur sem þurfi sérstakan stuðning á námstímanum.

Kærandi byggir á því að skólanum beri að rannsaka aðstæður nemenda til hlítar og finna þá aðstoð sem fullnægir þörfum hvers og eins og að meta skuli hvert tilvik fyrir sig.

Þá byggir kærandi á jafnræðisreglunni, sbr. 65. gr. stjórnarskrárinnar, sem hafi að markmiði að koma í veg fyrir mismunun á grundvelli ómálefnalegra atriða. Jafnræðisreglan eigi einnig stoð í 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og 14. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. lög nr. 62/1994.

Kærandi telur að með prófafyrirkomulaginu í framangreindum sjúkraprófum hafi skólinn brotið gegn framangreindum lögum og reglum. Nemendum sé augljóslega mismunað fyrir það eitt að hafa verið lasnir í lokaprófum og að skólinn hafi ekki unnið á einstaklingsmiðaðan hátt að úrræði fyrir kæranda eins og skólanum hafi borið að gera samkvæmt framangreindu, þrátt fyrir hömlun hans. Þvert á móti hafi kæranda verið gert einstaklega erfitt fyrir með prófafyrirkomulaginu. Sé því með ólíkindum að kæranda, sem sé með samþykkt sérúrræði í námi vegna ofsakvíða, sér í lagi vegna prófa, depurðar og ADHD, sé gert að sitja tvö próf á einum og sama deginum þegar útskrift hans hafi verið að veði. Með þessu hafi kæranda verið ókleift að sinna námi sínu með þessum hætti til jafns við aðra. Starfsmenn skólans virðist enga grein gera sér fyrir stöðu kæranda og því að á skólanum hvíli skyldur, lögum samkvæmt, svo kærandi geti sinnt námi sínu til jafns við aðra.

IV.

Málsástæður HR

HR krefst þess að kröfum kæranda verði hafnað og hafnar fullyrðingum þess efnis að skólinn hafi ekki komið til móts við sérþarfir kæranda og veitt honum aðstoð, líkt og 6. mgr. 19. gr. laga um háskóla nr. 63/2006, sbr. 2. gr. laga um málefni fatlaðs fólks nr. 59/1992, geri kröfu um.

HR vísar til þess að í frumvarpi til laga nr. 67/2012 um breytingu á lögum um háskóla, nr. 63/2006, sé fjallað um réttindi fatlaðra nemenda í háskólum undir meginefni frumvarps, og að þar segi m.a.: „Skv. 3. mgr. 24. gr. skulu aðildarríki samningsins gera fötluðu fólki kleift að öðlast hagnýta og félagslega færni í því skyni að greiða fyrir fullri þátttöku þess, til jafns við aðra, í skólastarfi og sem þjóðfélagsþegnar. Á aðildarríkin er lögð skylda til að gera viðeigandi ráðstafanir í þessu skyni með því, meðal annars, að auðvelda fötluðu fólki að læra blindraletur, óhefðbundna skrift, bættar og óhefðbundnar samskiptaaðferðir, -leiðir og -form og færni í áttun og hreyfifærni, ásamt því að greiða fyrir jafningjaaðstoð og handleiðslu, auðvelda fötluðu fólki að læra táknmál og stuðla að samsemd heyrnarlausra með tilliti til tungumáls.“

HR vísar til þess að ljóst sé að markmið laganna sé að gera fötluðu fólki kleift að öðlast færni til jafns við ófatlað fólk og þau úrræði sem háskólar eigi að veita miði að því tryggja jafnræði þessara einstaklinga, t.d. þegar staðfest sé að viðkomandi þurfi lengri próftíma.

HR byggir á því að skólinn uppfylli skyldur sínar samkvæmt framangreindum lögum með því að styðja við alla nemendur þannig að þeir nái að hámarka hæfni sína og auka styrk sinn á námstímanum. Haft sé að leiðarljósi að nemendum með fatlanir eða aðrar hamlanir séu sköpuð skilyrði til að taka virkan þátt í starfsemi háskólans. Í því sambandi megi nefna að HR sé með aðstoðarkerfi fyrir nemendur með fötlun eða hamlanir. Þar komi fram að nemendur geti sótt um sérúrræði í námi, skili þeir inn vottorði/greiningu frá viðurkenndum fagaðilum sem vinna með hamlanir eða aðrar hindranir, t.d. taugasálfræðilegan vanda á borð við ADHD sem kærandi glími við.

Hvað varði tilgang sérúrræðakerfisins vekur skólinn athygli á því að í 1. gr. reglna um sértæk úrræði í námi við Háskóla Íslands nr. 481/2010 komi fram að tilgangur þeirra sé að tryggja fötluðum nemendum og nemendum með sértæka námserfiðleika innan skólans jafnrétti á við aðra og gera þeim kleift að stunda nám án nokkurrar mismununar, þannig að þeir hafi sambærileg tækifæri og aðrir til þess að nýta hæfileika sína til náms. Þá sé tekið fram að aðstoðin feli á engan hátt í sér að dregið sé úr eðlilegum námskröfum eða að þeim sé hagað með öðrum hætti gagnvart þessum hópi nemenda en almennt gildi.

Í athugasemdum HR kemur fram að 11,75% nemanda við skólann séu með samþykkt sérúrræði. Kærandi hafi verið með samþykkt sérúrræði um 25% lengri próftíma vegna ADHD greiningar og kvíða frá vorönn 2021, eða frá því hann innritaðist í skólann. Í vottorði geðlæknis kæranda sem fylgi með umsókn hans um sérúrræði komi fram að kærandi þurfi lengri próftíma, en ekki sé tekið fram að hann þurfi frekari stuðning. Þá hafi kærandi í gegnum nám sitt ekki bent á önnur úrræði sem yrðu til gagns fyrir kæranda.

HR byggir á því að af kæru máls megi ráða að kærandi geri helst athugasemd við það að hafa þurft að taka tvö lokapróf sama daginn. HR byggir á því að um sé að ræða algengt fyrirkomulag við skipulagningu prófatöflu og sé það einnig viðhaft hjá öðrum háskólum hérlendis. Við gerð prófatöflu sé alltaf lagt upp með að sem minnstir árekstrar verði. Hins vegar sé, eins og í tilviki kæranda, óhjákvæmilegt að það geti komið upp þar sem kærandi var að taka sjúkrapróf á milli ára og milli deilda. Í reynd sé ómögulegt að útbúa próftöflu án þess að einhverjir lendi í árekstrum. HR hafi kallað eftir upplýsingum frá HÍ og HA og að framkvæmdin sé eins þar, nemendur með sérúrræði séu ekki undanþegnir því að þurfa að taka tvö próf sama daginn lendi tvö próf á sama deginum samkvæmt próftöflu.

Próftímabil 2, eða tímabil sjúkra- og endurtektarprófa, spanni færri daga en prófatímabil 1 og þar af leiðandi sé meira um árekstra. Það séu fjölmörg dæmi um að nemendur, þ.m.t. nemendur með sérúrræði, þurfi að taka tvö próf á sama degi, sérstaklega í sjúkra- og endurtektarprófum.

HR byggir einnig á því að ekki hafi verið mögulegt að ræða annaðhvort prófið þar sem fleiri nemendur hafi verið skráðir í prófin. Engin fordæmi séu fyrir því innan skólans að veittar séu undanþágur og próf eins nemanda fært yfir á annan dag. Slíkt væri ekki mögulegt án þess að semja nýtt próf, finna kennslustofu og ráða aðila til að sitja yfir prófinu. Ekki sé mögulegt að leggja fyrir sama prófið þar sem með því væri slegið af gæðum námsins.

Með hliðsjón af jafnræði nemenda, fjölda nemenda með sérúrræði og fjölda prófa á próftímabili 2 telji skólinn varhugavert að setja það fordæmi að próf einstakra nemenda séu færð til á þeim grundvelli að þeir séu með sérúrræði.

HR byggir einnig á því að skólinn hafi uppfyllt allar skyldur sínar gagnvart kæranda og að námstíma sínum hafi hann notið mikils skilning og sveigjanleika innan sálfræðideildar vegna fötlunar sinnar. Í því sambandi er tekið fram að vegna þess að flestir starfsmenn sem komi að kennslunni séu klínískir sálfræðingar sé óhætt að fullyrða að kærandi hafi fengið ríkari stuðning en ella.

Skólinn hafnar jafnframt fullyrðingu kæranda um brot gegn jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar og 11. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1997, og bendir á að sé of miklum ívilnunum beitt gagnvart einum nemanda umfram annan sé það sömuleiðis til þess fallið að raska jafnræði. Þá þurfi skólinn ætíð að gæta að hlutverki sínu sem háskóli og því að allir nemendur uppfylli þau hæfniviðmið sem kveðið sé á um í auglýsingu um útgáfu viðmiða um æðri menntun og prófgráður nr. 1270/2024, sem tók við af auglýsingu nr. 530/2011.

Að lokum kemur fram í athugasemdum HR að skólinn geti ekki tekið afstöðu til hugsanlegrar niðurfellingar kæranda á námslánum hjá Menntasjóði Íslands og að skólinn geti ekki verið undir þrýstingi að útskrifa nemendur á þeim forsendum hvort viðkomandi eigi rétt á námsstyrk eða ekki.

V.

Niðurstaða

Ágreiningur máls þessa lýtur að því hvort að HR hafi brotið gegn ákvæði 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla með því að samþykkja ekki beiðni kæranda um tilfærslu á öðru þeirra sjúkraprófa sem lentu á sama degi þann 30. maí 2024.

Eins og rakið er að ofan hvílir sú skylda á háskólum að veita fötluðum nemendum eða nemendum með tilfinningalega eða félagslega örðugleika kennslu og sérstakan stuðning í námi, sbr. 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla. Háskóli skal þannig láta í té sérfræðilega aðstoð og viðeigandi aðbúnað eftir því sem þörf krefur og leitast við að veita þeim nemendum sérstakan stuðning sem eiga við sértæka námsörðugleika að stríða eða veikindi.

Í þessu máli liggur fyrir að kærandi hefur fengið samþykkt sértækt úrræði innan skólans sem veitir rétt til 25% lengri próftíma en hefðbundið er. Í umsókn sinni lagði kærandi fram vottorð geðlæknis sem staðfestir að kærandi glími við mikinn kvíða, sérlega prófkvíða og depurð ásamt því að vera með ADHD og þjást af einbeitingarskorti. Sé kæranda því nauðsyn að fá lengri próftíma við úrlausn prófa og verkefna.

Fyrir liggur að kærandi skráði sig í tvö sjúkra- og endurtektarpróf á prófatímabili 2 vorið 2024. Þá liggur fyrir að prófin lentu á sama degi, annað fyrir hádegi og hitt eftir hádegi. Ennfremur liggur fyrir að við próftökuna hefði kærandi notið lengri próftíma, líkt og áður greinir, en hann mætti hins vegar ekki í prófin.

Ennfremur liggur fyrir að kærandi, sem var á þriðja ári í námi við sálfræðideild HR, var í námi sínu að taka valáfanga við íþróttafræðideild skólans sem kenndur er á öðru ári. Námskeiðið í hugrænum taugavísindum sé skylduáfangi á þriðja ári. Á fundi nefndarinnar með málsaðilum kom fram að HR leitaðist við eftir fremsta megni að tryggja að áfangar sem eru hluti af sömu deild og kenndir á sama ári skarist ekki í próftöflu. Hins vegar sé ekki hægt að koma í veg fyrir það þegar nemendur taki valáfanga sem séu utan deildar og kenndir á öðru ári en viðkomandi nemandi er á í sínu námi.

Að mati nefndarinnar er ljóst að 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 leggur ákveðnar skyldur á herðar háskólum. Hins vegar verði að mati nefndarinnar að líta til þess að á þeim skyldum hljóti að vera einhver mörk sett. Í málinu liggur fyrir 520 nemendur við HR eru með sérúrræði og þar af 255 með taugasálfræðilegan vanda. Taka verður undir það með skólanum að nánast ómögulegt yrði að skipuleggja prófatöflur og þá sér í lagi prófatöflu fyrir sjúkra- og endurtektarpróf, sem alla jafna er styttra tímabil en hefðbundin prófatafla, með þeim hætti að próf sem eru á milli deilda, námsbrauta og ára skarist ekki. Að mati nefndarinnar verður ekki séð að 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 feli í sér að nemendur eigi rétt til þess, óháð sérúrræðum, að sjúkra- og endurtektarpróf séu færð til ef þau skarast. Að mati nefndarinnar er óhjákvæmilegt að sú aðstaða geti komið upp ef nemendur taka tvö eða fleiri próf á slíku próftímabili.

Fyrir liggur að HR mætir nemendum með fatlanir eða annan vanda með margskonar hætti, þ.m.t. með veitingu sértækra úrræða, sem kærandi nýtur í formi lengri próftíma. Þá verður ekki séð að kærandi, sem hafði fengið sérstök úrræði í samræmi við læknismat, hafi staðið lakar en ófatlaðir nemendur í sambærilegri stöðu, sbr. 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006. Að mati nefndarinnar verður því ekki talið að með synjun á tilfærslu á dagsetningu sjúkraprófs hafi skólinn brotið gegn skyldum sínum á grundvelli 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 gagnvart kæranda.

Þá er það utan valdsviðs nefndarinnar að hlutast til um að sendar verði upplýsingar til Menntasjóðs námsmanna að kærandi hafi útskrifast á réttum tíma, sbr. reglur 550/2020 um störf áfrýjunarnefndar í kærumálum háskólanema. Fyrir liggur að kærandi stóðst ekki umrædd próf og hefur kærandi því ekki lokið námi sínu á réttum tíma.

Með vísan til ofangreinds er kröfum kæranda um að framkvæmd HR á beiðni kæranda hafi brotið gegn rétti kæranda, sbr. 6. mgr. 19. gr. laga nr. 63/2006 um háskóla, hafnað.

Ú R S K U R Ð A R O R Ð

Kröfum kæranda um að fella úr gildi ákvörðun HR að synja kæranda um tilfærslu á dagsetningu sjúkraprófs í námskeiðinu íþróttafræði, er hafnað.

Elvar Jónsson

Eva Halldórsdóttir                                                                  Pétur Marteinn Urbancic Tómasson