Brauðmolaslóð fyrir stærri skjái
- Sendiskrifstofur
- Sendiráð Íslands í Berlín
- Sendiráð Íslands í Brussel
- Sendiráð Íslands í Freetown
- Sendiráð Íslands í Helsinki
- Sendiráð Íslands í Kampala
- Sendiráð Íslands í Kaupmannahöfn
- Sendiráð Íslands í Lilongwe
- Sendiráð Íslands í London
- Sendiráð Íslands í Nýju Delí
- Sendiráð Íslands í Osló
- Sendiráð Íslands í Ottawa
- Sendiráð Íslands í París
- Sendiráð Íslands í Peking
- Sendiráð Íslands í Stokkhólmi
- Sendiráð Íslands í Tókýó
- Sendiráð Íslands í Varsjá
- Sendiráð Íslands í Vín
- Sendiráð Íslands í Washington D.C.
- Fastanefnd Íslands hjá Atlantshafsbandalaginu
- Fastanefnd Íslands hjá Evrópuráðinu
- Fastanefnd Íslands í Róm
- Fastanefnd Íslands hjá Sameinuðu þjóðunum
- Fastanefnd og sendiráð Íslands í Genf
- Aðalræðisskrifstofa Íslands í Nuuk
- Aðalræðisskrifstofa Íslands í Winnipeg
- Aðalræðisskrifstofa Íslands í Þórshöfn, Færeyjum
- Ræður og aðild að yfirlýsingum
- Sendiráð Íslands í Brussel
- Brussel-vaktin
Brussel-vaktin
Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta ritstjórnarstefnu.
Leita í ráðuneytisfundum
Áskriftir
Dags. | Titill | Leyfa leit |
---|---|---|
06. desember 2024 | Valdaskipti í leiðtogaráði ESB og í framkvæmdastjórn ESB | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>forsetaskipti í leiðtogaráði ESB </li> <li>nýja framkvæmdastjórn ESB</li> <li>Búdapest-yfirlýsingu leiðtogaráðs ESB</li> <li>skýrslu Niinistö um eflingu viðbúnaður á sviði almannavarna og hermála</li> <li>haustspá ESB um stöðu efnahagsmála</li> <li>tillögur í skýrslum Letta, Draghi og Noyer um uppbyggingu hins sameiginleg fjármagnsmarkaðar</li> <li>COP29 og afstöðu ESB</li> <li>samræmda stafræna flutningstilkynningu vegna útsendra starfsmanna</li> <li>ný tilmæli um reyklaus svæði</li> <li>fund EES-ráðsins</li> </ul> <h2>António Costa tekur við embætti forseta leiðtogaráðs ESB</h2> <p><a href="https://newsroom.consilium.europa.eu/events/20241129-handover-ceremony-of-the-presidency-of-the-european-council">Táknræn forsetaskipti í leiðtogaráði ESB</a> fóru fram við hátíðlega athöfn í Brussel 29. nóvember sl. þar sem António Costa tók við fundarstjórnarbjöllunni úr höndum Charles Michel sem gegnt hefur embættinu síðastliðin fimm ár. </p> <p><a href="https://www.consilium.europa.eu/en/european-council/president/">António Costa</a> er fyrrverandi forsætisráðherra Portúgals og var hann kosinn í embættið á fundi leiðtogaráðsins 27. júní sl. til tveggja og hálfs árs, frá 1. desember sl. að telja, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktarinni 28. júní sl.</a> Enda þótt kjörtímabilið sé einungis tvö og hálft ár gerir pólitískt samkomulag innan leiðtogaráðsins þó fyrirfram ráð fyrir því að Costa sitji í tvö tímabil, sem er hámark, eða í fimm ár.</p> <p>Í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/11/29/speech-by-incoming-european-council-president-antonio-costa-at-the-handover-ceremony-with-the-outgoing-president-charles-michel/">ræðu</a> sem Costa flutti við athöfnina fjallaði hann um gildi ESB og mikilvægustu verkefnin framundan, stækkunarmál o.fl. þar á meðal mikilvægi þess að efla samkeppnishæfni innri markaðarins og vék hann þar meðal annars að skýrslum Letta og Draghi sem fjallað hefur verið um í ýmsu samhengi hér í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Vaktinni</a> að undanförnu, sbr. m.a. umfjöllun hér að neðan um uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar. Í því samhengi vísaði Costa jafnframt til Búdapestyfirlýsingarinnar sem samþykkt var á síðasta fundi leiðtogaráðs ESB sem leiðarljós vinnunnar framundan, sbr. sérstaka umfjöllun hér að neðan um þá yfirlýsingu. </p> <p>Þá áréttaði Costa óskoraðan stuðning ESB við Úkraínu vegna árásarstríðs Rússlands gagnvart ríkinu og undirstrikaði Costa þann stuðning með því að gera það að sínu fyrsta embættisverki þann 1. desember að ferðast til Kænugarðs til <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/12/01/remarks-of-president-antonio-costa-at-the-joint-press-conference-with-president-of-ukraine-volodymyr-zelenskyy-in-kyiv/">fundar</a> við forseta Úkraínu, Volodymyr Zelenskyy. </p> <p>Þá áréttaði Costa mikilvægi þess að stofnanir ESB ásamt aðildarríkjunum ynnu náið saman að verkefnunum framundan.</p> <p>Ursula von der Leyen, forseti framkvæmdastjórnar ESB, var viðstödd athöfnina og átti Costa síðan fund með henni og Robertu Metsola, forseta Evrópuþingsins, þann <a href="https://newsroom.consilium.europa.eu/events/20241202-president-costa-meets-the-president-of-the-european-commission-and-the-president-of-the-european-parliament">2. desember sl.</a> og var neðangreind mynd tekin við það tilefni.</p> <p><img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd1%20-%20Copy%20(1).jpg?amp%3bproc=MediumImage" /></p> <p><span class="myndatexti">F.v. António Costa, Ursula von der Leyen, Roberta Metsola. Í prótókollskipulagi stofnana ESB raðast forseti leiðtogaráðs ESB fremstur. Er kemur að raunverulegum völdum hins vegar þá er forseti framkvæmdastjórnar ESB ótvírætt fremst í flokki en hér á eftir verður fjallað nýja framkvæmdastjórn ESB undir forystu Ursulu von der Leyen sem einnig tók til starfa 1. desember sl. </span></p> <h2>Ný framkvæmdastjórn ESB</h2> <p><a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20241121IPR25546/parliament-approves-the-von-der-leyen-ii-commission">Þann 27. nóvember sl.</a> samþykkti Evrópuþingið tillögu Ursulu von der Leyen (VdL) að nýrri framkvæmdastjórn og var ný stjórn í framhaldi af því <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/11/28/the-european-council-appoints-the-european-commission/">skipuð</a> af hálfu leiðtogaráðs ESB, að undangenginni skriflegri málsmeðferð, þann 28. nóvember sl., og tók stjórnin til starfa 1. desember sl. með skipunartíma til 31. október 2029. </p> <p>Þar með lauk löngu og ströngu ferli sem hófst í aðdraganda Evrópuþingskosninganna sem fram fóru 6. – 9. júní sl. þar sem oddvitar stjórnmálasamtaka Evrópu tókust m.a. á um það í kosningabaráttunni hver skyldi helst koma til greina sem forseti framkvæmdastjórnarinnar á nýju skipunartímabili. Því ferli lauk svo með tilnefningu VdL í embættið af hálfu leiðtogaráðs ESB, sem áður hafi verið útnefnd sem oddviti EPP (e. European People‘s Party) fyrir kosningar. Með kjöri hennar í embættið á Evrópuþinginu 18. júlí sl. var tillaga VdL að skipan nýrrar framkvæmdastjórnar, að fengnum tilnefningum frá aðildarríkjunum, síðan samþykkt óbreytt að meginstefnu í Evrópuþinginu, eftir ítarlega þinglega meðferð, þann 27. nóvember sl. eins og áður segir. </p> <p>Fjallað hefur verið ítarlega um Evrópuþingskosningarnar, endurkjör VdL, tillögu hennar að nýrri framkvæmdastjórn og þá þinglegu meðferð sem hún hlaut á Evrópuþinginu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Brussel-vaktinni</a> að undanförnu. </p> <p>Áður en til atkvæðagreiðslu kom um nýja framkvæmdstjórn í þinginu fór fram umræða um tillöguna þar sem VdL kynnti nýja framkvæmdastjórn, verkefni hennar og helstu áherslur, sjá ræðu hennar <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_24_6084">hér</a>.</p> <p>Eins og rakið var í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/27/Tillaga-VdL-ad-nyrri-framkvaemdastjorn/">Vaktarinnar 27. september sl.</a> er hugsunin að baki skipulagi nýrrar framkvæmdastjórnar og verkaskiptingu innan hennar byggð á þremur megin þáttum sem skipulaginu er ætlað að hlúa að sérstaklega, þ.e. hagsæld, öryggi og lýðræði innan ESB þar sem meginmarkmiðið um <span style="text-decoration: underline;">aukna samkeppnishæfni</span> samhliða grænum og stafrænum umskiptum liggur eins og rauður þráður um skipulagið í heild sinni. Framangreindar megináherslur rýma vel, eins og til er ætlast, við meginstefin í stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB (e. strategic agenda) sem samþykkt var í júlí sl., sbr. umfjöllun um þá áætlun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl.</a>, þar sem meginmarkmiðin eru sett fram undir merkjum:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>frelsis og lýðræðis (e. A free and democratic Europe)</li> <li>styrks og öryggis (e. A strong and secure Europe)</li> <li>hagsældar og samkeppnishæfni (e. A prosperous and competitive Europe)</li> </ul> <p>Þá endurspeglar skipulagið í heild sinni, sbr. og erindisbréf einstakra framkvæmdastjóra, vitaskuld einnig vandlega stefnuáherslur VdL sem birtar voru í aðdraganda þess að hún hlaut kosningu í embætti forseta á Evrópuþinginu, sbr. sérstaka umfjöllun um þær áherslur í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl.</a></p> <p>Skipulag nýrrar framkvæmdastjórnar er frábrugðið fyrra skipulagi að því leyti að flokkun varaforseta í annars vegar <em>Executive Vice-Presidents</em> og hins vegar <em>Vice-Presidents </em>er aflögð. Þess í stað er lagt til að allir sex varaforsetarnir í nýrri stjórn muni, auk þess að gegna hlutverki varaforseta á tilteknum málefnasviðum, jafnframt gegna stöðu framkvæmdastjóra á tilteknum málefnasviðum og fara með yfirstjórn viðeigandi stjórnardeilda (e. Directorate-General) innan framkvæmdastjórnarinnar, að hluta eða öllu leyti, og bera embættisheitið <em>Executive Vice-President</em>, sbr. nánari umfjöllun um stöðu hvers og eins varaforseta í skipuriti nýrrar framkvæmdastjórnar hér að neðan. Er breytingin hugsuð til að jafna stöðu varaforsetanna innbyrðis og jafnframt til að auka samstarf og samhæfingu á milli þeirra og framkvæmdastjórnarinnar í heild sinni og þar með á milli ólíkra stjórnardeilda innan hennar og brjóta þannig niður múra á milli stjórnardeilda innan framkvæmdastjórnarinnar sem nokkuð hefur þótt bera á í núverandi skipulagi. Við skoðun á skipulaginu er ljóst að skörun á málefnasviðum og stjórnarmálefnum á milli framkvæmdastjóra er allnokkur á köflum.</p> <p> Í eftirfarandi töflu er að finna yfirlit yfir nýja framkvæmdastjórn og verkaskiptingu á milli þeirra, sbr. nánar <a href="https://commission.europa.eu/about/organisation/college-commissioners_en">hér</a> á vefsíðu framkvæmdastjórnarinnar: </p> <div> <div class="table-responsive"> <table class="table"> <tbody> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Skipan nýrrar framkvæmdastjórnar</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Staða og ábyrgðarsvið</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Fyrrverandi staða*</strong></p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ursula von der Leyen</p> <p>(Þýskaland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Forseti</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Forseti framkvæmdastjórnar ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Teresa Ribera </p> <p>(Spánn)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði grænna, réttlátra og samkeppnishæfari umskipta. Einnig framkvæmdastjóri samkeppnismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforsætisráðherra </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Henna Virkkunen </p> <p>(Finnland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði tæknimála og sjálfstæðis ESB á því sviði, öryggismála og lýðræðismála. Einnig framkvæmdastjóri stafrænna málefna og þróunar á sviði hátækni.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Stéphane Séjourné</p> <p>(Frakkland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði hagsældar og stefnumótunar á sviði iðnaðar. Einnig framkvæmdastjóri í málefnum iðnaðarins og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og innri markaðsmála almennt.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Utanríkisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Kaja Kallas</p> <p>(Eistland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti og utanríkismálastjóri</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fv. forsætisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Roxana Minzatu</p> <p>(Rúmenía) </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði félagslegra réttinda, færni vinnuafls og viðbúnaðar og viðbragðsstjórnunar. Einnig framkvæmdastjóri á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagsmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Raffaele Fitto</p> <p>(Ítalía)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði samheldnismála og umbóta. Einnig framkvæmdastjóri samheldnismála og byggðaþróunar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Maroš Šefčovič</p> <p>(Slóvakía)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri viðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála. Einnig framkvæmdastjóri samhæfingar- og samskipta á milli stofnana ESB.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti framkvæmdastjórnar ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Valdis Dombrovskis</p> <p>(Lettland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri efnahagsmála. Einnig framkvæmdastjóri innleiðingar og einföldunar regluverks.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri efnahagsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Dubravka Šuica</p> <p>(Króatía)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samstarfs og samskipta við nágrannaríki ESB sem liggja að Miðjarðarhafinu.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri lýðræðismála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Olivér Várhelyi</p> <p>(Ungverjaland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri heilbrigðismála og dýravelferðarmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri stækkunarmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Wopke Hoekstra</p> <p>(Hollland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri loftslagsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Andrius Kubilius</p> <p>(Litáen)</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri varnarmála og geimmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Marta Kos</p> <p>(Slóvenía)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri stækkunarmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fv. sendiherra gagnvart Þýskalandi og Sviss</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Jozef Síkela</p> <p>(Tékkland)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samstarfsverkefna við þriðju ríki.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Iðnaðar- og viðskiptaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Costas Kadis</p> <p>(Kýpur)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri sjávarútvegsmála og málefna hafsins.</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Deildarforseti við Frederick háskólann</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Maria Luís Albuquerque</p> <p>(Portúgal)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ráðsmaður í eftirlitsráði Morgan Stanley Europe</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Hadja Lahbib</p> <p>(Belgía)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri viðbúnaðar, viðbragðsstjórnunar og almannavarna. Einnig framkvæmdastjóri jafnréttismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Utanríkisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Magnus Brunner</p> <p>(Austurríki)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri innri öryggismála, öryggis landamæra og málefna flótta- og farandsfólks.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Jessika Roswall</p> <p>(Svíþjóð)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Piotr Serafin</p> <p>(Pólland)</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrar. </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Sendiherra Póllands gagnvart ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Dan Jørgensen</p> <p>(Danmörk)</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri orkumála og húsnæðismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þróunar- og loftslagsráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ekaterina Zaharieva</p> <p>(Búlgaría)</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri rannsókna og nýsköpunar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður</p> <p> </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Michael McGrath</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála og neytendaverndar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Apostolos Tzitzikostas</p> <p>(Grikkland)</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samgöngu- og ferðamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ríkisstjóri Mið-Makedóníu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Christophe Hansen</p> <p>(Lúxemborg)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri landbúnaðar- og matvælamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Glenn Micallef</p> <p>(Malta)</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ráðgjafi forsætisráðherra í ESB málum</p> </td> </tr> </tbody> </table> </div> <p><sup>*Vísað er til fyrrverandi stöðu í heimaríkinu, nema annað sé tekið fram. </sup></p> <p>Verkefnum framkvæmdastjóranna er nánar lýst í sérstökum erindisbréfum sem VdL hefur gefið út fyrir hvern og einn meðlim framkvæmdastjórnarinnar. Í inngangsköflum erindisbréfanna, sem eru efnislega samhljóða í öllum bréfunum, er farið almennum orðum um markmið og stefnu nýrrar framkvæmdastjórnar þar sem áhersla er lögð á áðurnefnda þrjá þætti, þ.e. hagsæld, öryggi og lýðræði, þar sem meginmarkið um <span style="text-decoration: underline;">aukna samkeppnishæfni</span> samhliða grænum og stafrænum umskiptum er undirstrikað. Þar er einnig lögð rík áhersla á samhæfingu, samstarf og jafnræði á milli allra framkvæmdastjóra, auk þess sem fjallað er um almennar starfsskyldur og siðareglur. Sömuleiðis er lagt fyrir framkvæmdastjórana að styrkja tengsl sín við aðrar helstu stofnanir ESB og þá einkum við Evrópuþingið og hlutaðeigandi þingnefndir. Þá er boðað átak í samráði við almenning og hagaðila og sér í lagi við ungt fólk.</p> <p>Framkvæmdastjórum er uppálagt, hverjum á sínu málefnasviði, að sýna frumkvæði í stuðningi við ríki sem sótt hafa um aðild að sambandinu og jafnframt að leggja sitt af mörkum er kemur að innra umbótastarfi sem talið er nauðsynlegt að ráðast í áður en til stækkunar kemur (e. pre-enlargement reforms and policy reviews).</p> <p>Þá er lagt fyrir framkvæmdastjórana að horfa sérstaklega til fjögurra nýlegra skýrslna í störfum sínum. Í fyrsta lagi til skýrslu Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktarinnar 13. september sl.</a>, um þá skýrslu. Í öðru lagi til skýrslu Sauli Niinistö um hvernig styrkja megi viðbúnað og getu ESB í varnar- og almannaöryggismálum, sbr. sérstaka umfjöllun um þá skýrslu hér að neðan í Vaktinni. Í þriðja lagi til nýrrar <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_4528">skýrslu</a> um framtíð landbúnaðar í ESB, sbr. umfjöllum um þá skýrslu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktinni 11. október sl.</a>, og í fjórða og síðasta lagi til skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um þá skýrslu.</p> <p>Nánar um stöðu og verkefni einstakra framkvæmdastjóra:</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/370f894b-6030-47c7-80fe-f81372056413_en?filename=CV+Ribera.pdf">Teresa Ribera</a><span style="text-decoration: underline;">, varaforseti á sviði grænna, réttlátra og samkeppnishæfari umskipta. Einnig framkvæmdastjóri samkeppnismála.</span></p> <p>Málefnasvið Ribera sem varaforseta er víðtækt að efni og snertir að auki kjarnaþætti í þeim megin stefnuáherslum sem teiknast hafa upp fyrir nýja framkvæmdastjórn, sbr. umfjöllun hér að framan. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar heyra undir hana með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Wopke Hoekstra, Jessika Roswall, Dan Jørgensen og Olivér Várhelyi. Málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó mun víðara samráðs og samhæfingar þvert á skipuritið eins og raunar á við um alla varaforsetana en í mismiklum mæli þó. Almennt hefur verið litið svo á að Ribera sé fremst meðal jafningja í nýju skipulagi er kemur að valdahlutföllum og áhrifamætti.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins gegnir Ribera hlutverki framkvæmdastjóra samkeppnismála og sem slík fer hún með yfirstjórn stjórnardeildar samkeppnismála í framkvæmdastjórninni (e. Directorate-General (DG) for Competition).</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/33d74e86-3a17-472c-ba93-59d1606bbc20_en?filename=mission-letter-ribera_0.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Ribera er falið að vinna eftir. </p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/39df8da5-e200-4e3d-b397-3c0ad62087b6_en?filename=CV+Virkkunen.pdf">Henna Virkkunen</a><span style="text-decoration: underline;"> varaforseti á sviði tæknimála og sjálfstæðis ESB á því sviði, öryggismála og lýðræðismála. Einnig framkvæmdastjóri stafrænna málefna og þróunar á sviði hátækni.</span></p> <p>Málefnasvið Virkkunen sem varaforseta er víðtækt að efni og snertir að auki, líkt og hjá Ribera, kjarnaþætti í megin stefnuáherslum nýrrar framkvæmdastjórnar og þá einkum á sviði öryggismála, nýsköpunar og stafrænna umskipa. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Andrius Kubilius, Ekaterina Zaharieva, Magnus Brunner og Michael McGrath en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins gegnir Virkkunen hlutverki framkvæmdastjóra á sviði stafrænna málefna og hátæknimála og sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Communications Networks, Content and Technology </em>og<em> DG for Digital Services.</em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/dd306c3d-06bc-4550-ab79-c638b7a87b61_en?filename=mission-letter-virkkunen.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Virkkunen er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/59aee4a4-1327-482c-898d-aa800337a5d6_en?filename=CV+Sejourne.pdf">Stéphane Séjourné</a><span style="text-decoration: underline;"> varaforseti á sviði hagsældar og stefnumótunar á sviði iðnaðar. Einnig framkvæmdastjóri í málefnum iðnaðarins og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og innri markaðsmála almennt.</span></p> <p>Málefnasvið Séjourné sem varaforseta er víðtækt að efni og nær yfir kjarnaþættina í efnahagsmálum ESB og ekki síst í efnahagsöryggismálum ESB og hagvörnum en þau málefni eru á meðal þeirra stærstu sem ESB glímir við um þessar mundir. Undir málefnasvið Séjourné sem varaforseta falla einnig málefni fjármálamarkaða og uppbygging hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar sem að mörgum er talin meginforsendan þess að ESB nái að halda í við önnur helstu efnahagsveldi er kemur að samkeppnishæfni til framtíðar, sbr. umfjöllun hér að neðan í Vaktinni um framkomnar tillögur í þeim efnum. Auk þessa er honum ætlað að leiða vinnu við heildarstefnumörkun á sviði iðnaðarstarfsemi sem jafnframt mun skipta sköpum er kemur að samkeppnishæfni ESB til framtíðar. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar starfa undir honum með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Maroš Šefčovič, Valdis Dombrovskis, Maria Luís Albuquerque og Ekaterina Zaharieva, að hluta, en málefnasvið hans sem varaforseta krefst þó víðara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins gegnir Séjourné hlutverki framkvæmdastjóra á sviði iðnaðar og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og á sviði innri markaðsmála almennt og sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs.</em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/c6589264-e9b1-4024-ba36-b12a59648dd3_en?filename=mission-letter-sejourne.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Séjourné er falið að vinna eftir.</p> <p><em><a href="https://commission.europa.eu/document/download/18d36d66-871a-4a3f-ad08-6bc6fd1f8100_en?filename=CV+Kallas.pdf">Kaja Kallas</a></em><em> varaforseti og utanríkismálastjóri.</em></p> <p>Kallas nýtur tiltekinnar sérstöðu sem varaforseti og utanríkismálastjóri ESB (e. High Representative) sem endurspeglast í því að leiðtogaráð ESB útnefndi hana sérstaklega í stöðuna en Kallas var útnefnd af ráðinu á sama tíma og VdL var tilnefnd til embættis forseta, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> Það breytir því þó ekki að hún þurfi samþykki þingsins til að taka við embættinu rétt eins og aðrir meðlimir stjórnarinnar. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti að hluta eða öllu leyti, þ.e. Jozef Síkela, Marta Kos, Hadja Lahbib og Dubravka Šuica, en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Kallas fer sem utanríkismálastjóri með yfirstjórn utanríkisþjónustu ESB (e. European External Action Service – EEAS).</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/fda929e0-a0a7-4642-9a53-e8ab35f554c5_en?filename=mission-letter-kallas.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Kallas er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7d7f9c9e-5219-4d4d-b0bb-deda3942c910_en?filename=CV+Minzatu.pdf">Roxana Minzatu</a><span style="text-decoration: underline;"> varaforseti á sviði félagslegra réttinda, færni vinnuafls og viðbúnaðar og viðbragðsstjórnunar. Einnig framkvæmdastjóri á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagsmála.</span></p> <p>Málefnasvið Minzatu sem varaforseta er víðtækt að efni eins og annarra varaforseta og tekur yfir alla meginþætti félags-, vinnumarkaðs-, heilbrigðis-, mennta- og menningarmála og lýðfræðilegra mála á vettvangi ESB. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Hadja Lahbib, Glenn Micallef, Dubravka Šuica og Olivér Várhelyi, að hluta, en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Minzatu gegna hlutverki framkvæmdastjóra á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagmála og sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Education, Youth, Sport, and Culture (að hluta) </em>og<em> DG for Employment, Social Affairs, and Inclusion. </em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/4cf63610-ed00-498a-a7c1-a2af5fd23173_en?filename=mission-letter-minzatu.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Minzatu er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7b5ba73d-72f6-4d31-bcd5-13f19479fae2_en?filename=CV+Fitto.pdf">Raffaele Fitto</a><span style="text-decoration: underline;"> varaforseti á sviði samheldnismála og umbóta. Einnig framkvæmdastjóri samheldnisstefnu ESB og byggðaþróunar.</span></p> <p>Málefnasvið Fitto sem varaforseta tekur til samheldnisverkefna ESB (e. cohesion) en þar undir falla m.a. sameiginleg landbúnaðar- og sjávarútvegsstefna ESB og byggðaþróunarverkefni auk þess sem samgöngumál og ferðaþjónusta eru felld undir málefnasvið hans sem varaforseta. Þrír aðrir framkvæmdastjórar starfa undir honum með beinum hætti í nýju skipuriti, þ.e. Costas Kadis, Apostolos Tzitzikostas og Christophe Hansen en málefnasvið hans sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Fitto gegna hlutverki framkvæmdastjóra samheldnisstefnu og byggðaþróunar og sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG Regional and Urban Policy </em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/a4d2cdf4-a055-419d-92f7-a161962d79dd_en?filename=mission-letter-fitto.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Fitto er falið að vinna eftir.</p> <p><span style="text-decoration: underline;"><a href="https://commission.europa.eu/document/download/dd9d7731-e27f-4f07-97ac-c8302b139af2_en?filename=CV+Sefcovic.pdf">Maroš Šefčovič</a></span><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri utanríkisviðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála. Einnig framkvæmdastjóri samhæfingar og samskipta á milli stofnana ESB.</span></p> <p>Šefčovič, sem einnig átti sæti í fráfarandi framkvæmdastjórn, hefur tvíþætt hlutverki í nýrri stjórn. </p> <p>Annars vegar gegnir hann stöðu framkvæmdastjóra utanríkisviðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála, og fer hann sem slíkur með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG Trade and Economic Security</em> og <em>DG Taxation and Customs Union (deilt með Hoekstra)</em>. Við framkvæmd þessara starfa heyrir hann undir Séjourné varaforseta. </p> <p>Hins vegar gegnir hann stöðu framkvæmdastjóra samhæfingar- og samskipta á milli stofnana ESB og heyrir hann í þeim störfum beint undir VdL.</p> <p>Í fráfarandi framkvæmdastjórn bar Šefčovič ábyrgð á rekstri EES-samningsins og samskiptum við EES/EFTA-ríkin og liggur fyrir að svo verði áfram. </p> <p>Þá heyrir útgáfuskrifstofa ESB (e. EU Publications Office) undir ábyrgðarsvið hans.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/7a761fa9-3727-4591-b844-240cdd42904a_en?filename=mission-letter-sefcovic.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Šefčovič er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/a0cf6542-2cc2-4a57-bd10-004c8e1f2166_en?filename=CV+Dombrovskis.pdf">Valdis Dombrovskis</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri efnahagsmála. Einnig framkvæmdastjóri innleiðingar og einföldunar á regluverki.</span></p> <p>Dombrovskis, líkt og Šefčovič, átti sæti í fráfarandi framkvæmdastjórn og gegnir hann, líkt og Šefčovič, tvíþættu hlutverki í nýrri stjórn. </p> <p>Annars vegar gegnir hann stöðu framkvæmdastjóra efnahagsmála og fer sem slíkur með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Economic and Financial Affairs </em>auk þess sem hann ber ábyrgð á starfsemi Hagstofu ESB (e. Eurostat). Við framkvæmd þeirra starfa heyrir hann undir Séjourné varaforseta. </p> <p>Hins vegar gegnir hann stöðu framkvæmdastjóra innleiðingar og einföldunar á regluverki og heyrir hann í þeim störfum beint undir VdL. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/02e6b392-ee91-4ac7-9a59-23ee269f50b9_en?filename=mission-letter-dombrovskis.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Dombrovskis er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/cacc09e9-d935-4b8c-aeac-61533dcc161b_en?filename=CV+Suica.pdf">Dubravka Šuica</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri samstarfs og samskipta við nágrannaríki ESB sem liggja að Miðjarðarhafinu.</span></p> <p>Staða framkvæmdastjóra í málefnum Miðjarðarhafsins hefur ekki áður verið til á vettvangi framkvæmdastjórnarinnar og mun ný stjórnardeild innan stjórnarinnar sem vinna á að þessum málum heyra undir hana, þ.e. <em>DG of the Mediterranean</em>. Við framkvæmd starfa sinna heyrir hún undir Kallas utanríkismálastjóra. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1600f2ce-6c02-4d68-a0f2-d72e5d9f700d_en?filename=mission-letter-suica.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Šuica er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/f40b6567-2431-4c70-84f5-d978ada6e2ef_en?filename=CV+Varhelyi.pdf">Olivér Várhelyi</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri heilbrigðismála og dýravelferðarmála.</span></p> <p>Várhelyi, sem einnig átti sæti í fráfarandi framkvæmdastjórn, gegnir stöðu framkvæmdastjóra heilbrigðismála og dýravelferðarmála. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Health and Food Safety. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Ribera varaforseta sem og undir Minzatu varaforseta er kemur að viðbragðsstjórnun vegna heilsuvár. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/b628b5a2-ac1e-4b9c-bbdd-35b82da0ac6b_en?filename=mission-letter-varhelyi.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Várhelyi er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/3a9e6829-6d66-4713-9696-f934e752af33_en?filename=CV+Hoekstra.pdf">Wopke Hoekstra</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar.</span></p> <p>Hoekstra, sem einnig átti sæti í fráfarandi framkvæmdastjórn, gegnir stöðu framkvæmdastjóra loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Climate Action </em>og <em>DG for Taxation and Customs Union ( deilt með Šefčovič). </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Ribera varaforseta. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/eab354d1-64d2-450f-8ed4-eb3d42661974_en?filename=mission-letter-hoekstra.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Hoekstra er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/6fced629-08e3-4175-98e9-caa1a8337f8d_en?filename=CV+Kubilius.pdf">Andrius Kubilius</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri varnarmála og geimmála.</span></p> <p>Kubilius, sem einnig átti sæti í fráfarandi framkvæmdastjórn, gegnir stöðu framkvæmdastjóra varnarmála og geimmála sem er ný staða í framkvæmdastjórninni. Sem slíkur fer hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Defence Industry and Space. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Virkkunen varaforseta, auk þess sem tekið er fram að hann skuli vinna náið með Kallas utanríkismálastjóra.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/630c289c-7ff1-4fdd-944f-0f596e7e7914_en?filename=mission-letter-kubilius.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Kubilius er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7a779e02-333f-418d-947c-78297b3e04c0_en?filename=CV+Kos.pdf">Marta Kos</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri stækkunarmála.</span></p> <p>Kos gegnir stöðu framkvæmdastjóra stækkunarmála. Sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Enlargement and Eastern Neighbourhood. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hún undir Kallas utanríkismálastjóra annars vegar og hins vegar undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/63a8ce7c-56be-4bbf-ae58-38eddfd0c9fd_en?filename=mission-letter-kos.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Kos er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/d738231e-b60a-4910-baad-4419de4d1d51_en?filename=CV+Sikela.pdf">Jozef Síkela</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri samstarfsverkefna við þriðju ríki.</span></p> <p>Síkela gegnir stöðu framkvæmdastjóra samstarfsverkefna við þriðju ríki. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for International Partnerships. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Kallas utanríkismálastjóra.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e2ecafc3-471e-4ded-a4ec-ffa6874a0d4a_en?filename=mission-letter-sikela.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Síkela er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/a7c6329f-f983-4544-bf3e-59b793b6b0dc_en?filename=CV+Kadis.pdf">Costas Kadis</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri sjávarútvegsmála og málefna hafsins.</span></p> <p>Kadis gegnir stöðu framkvæmdastjóra sjávarútvegsmála og málefna hafsins. Sem slíkur fer hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Maritime Affairs and Fisheries. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/9b162eba-de30-40e2-8b8b-e775fda3bad0_en?filename=mission-letter-kadis.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Kadis er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/b7ca55ad-355c-4482-8857-182fa52180e1_en?filename=CV+Albuquerque.pdf">Maria Luís Albuquerque</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjárfestinga- og fjármagnsmarkaðar.</span></p> <p>Albuquerque gegnir stöðu framkvæmdastjóra fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjárfestinga- og fjármagnsmarkaðar. Sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Financial Stability, Financial Services and Capital Markets Union. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hún undir Séjourné varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e50f47d6-7c8f-4e0c-88c9-5637080e3ef4_en?filename=mission-letter-albuquerque.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Albuquerque er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/4ec45521-a5c9-48fc-81d9-a1615bff8a30_en?filename=CV+Lahbib.pdf">Hadja Lahbib</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri viðbúnaðar og almannavarna. Einnig framkvæmdastjóri jafnréttismála.</span></p> <p>Lahbib gegnir tvíþættu hlutverki, annars vegar gegnir hún stöðu framkvæmdastjóra almannavarna og hins vegar stöðu framkvæmdastjóra jafnréttismála. Í krafti fyrrnefndu stöðunnar fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations </em>auk þess sem hún mun fara með yfirstjórn nýrrar Neyðar- og viðbragðsskrifstofu ESB á sviði heilbrigðismála<em> (e. Health Emergency Preparedness and Response Authority - HERA). </em>Heyrir hún undir Minzatu varaforseta annars vegar og hins vegar undir Kallas utanríkisráðherra er kemur að mannúðaraðstoð til þriðju ríkja. Við framkvæmd starfa á sviði jafnréttismála mun Lahbib njóta stuðnings <em>Taskforce on Equality </em>og heyra undir Minzatu varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e0f32937-9ce9-40d7-880c-416321d00dc9_en?filename=mission-letter-lahbib.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Lahbib er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/b8aafa65-6722-4a61-8481-e6058efb3914_en?filename=CV+Brunner.pdf">Magnus Brunner</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri innri öryggismála, öryggis landamæra og málefna flótta- og farandsfólks.</span></p> <p>Brunner gegnir stöðu framkvæmdastjóra innri öryggismála, öryggis landamæra og málefna flótta- og farandsfólks. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Migration and Home Affairs. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Virkkunen varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1469e7fd-12f2-413a-abf8-250e07df142f_en?filename=mission-letter-brunner.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Brunner er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/6d05bb5f-b846-4193-b364-b5093bd80a7a_en?filename=CV+Roswall.pdf">Jessika Roswall</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins.</span></p> <p>Roswall gegnir stöðu framkvæmdastjóra umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins. Sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Environment. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hún undir Ribera varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/871604c9-fc5e-46c1-be9a-dacb0e9bdb47_en?filename=mission-letter-roswall.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Roswall er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/409db696-5a55-49c9-a2ab-a7f2717bce61_en?filename=CV+Serafin.pdf">Piotr Serafin</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrar.</span></p> <p>Serafin gegnir stöðu framkvæmdastjóra fjármála- og rekstrar. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Budget, DG for Human Resources and Security, DG for Translation, DG for Interpretation </em>auk þess sem fleiri skrifstofur á sviði fjármála og rekstrar heyra undir hann.<em> </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann beint undir VdL.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/58e66b7e-850f-439f-b448-652cc4f6743e_en?filename=mission-letter-serafin.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Serafin er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/2b2e1681-4292-48a2-98bb-123bf1316da7_en?filename=CV+Jorgensen.pdf">Dan Jørgensen</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri orkumála og húsnæðismála.</span></p> <p>Jørgensen gegnir stöðu framkvæmdastjóra orkumála og húsnæðismála. Sem slíkur fer hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Energy</em> auk þess hann nýtur aðstoðar nýs aðgerðahóps innan framkvæmdastjórnarinnar á sviði húsnæðismála (e. <em>New taskforce on housing). </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Ribera varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/35154547-48c1-4671-8d34-13e098859a57_en?filename=mission-letter-jorgensen.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Jørgensen er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/ff47214f-960e-41d1-9956-70a43c56c11f_en?filename=CV+Zaharieva.pdf">Ekaterina Zaharieva</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri rannsókna, nýsköpunar og frumkvöldastarfsemi.</span></p> <p>Zaharieva gegnir stöðu framkvæmdastjóra rannsókna, nýsköpunar og frumkvöldastarfsemi. Sem slík fer hún með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Innovation and Research </em>og <em>Joint Research Centre </em>auk þess mun hún njóta aðstoðar sérstaks aðgerðarhóps á sviði nýsköpunar og frumkvöðlastarfsemi (e. <em>Taskforce on startups). </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hún undir Séjourné varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/833e082a-0c39-4bc6-a119-e0760ebc7360_en?filename=mission-letter-zaharieva.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Zaharieva er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/e3c17ded-b777-4027-8fcb-9932c4cd8df9_en?filename=CV+McGrath.pdf">Michael McGrath</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála og neytendaverndar.</span></p> <p>McGrath gegnir stöðu framkvæmdastjóra lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála neytendaverndar. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Justice and Consumers. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Virkkunen varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/27636865-211e-46fe-97fb-582b514c78f9_en?filename=mission-letter-mcgrath.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem McGrath er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/20fc52a7-de0b-403a-89d2-34396ae88c49_en?filename=CV+Tzitzikostas.pdf">Apostolos Tzitzikostas</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri samgöngu- og ferðamála.</span></p> <p>Tzitzikostas gegnir stöðu framkvæmdastjóra samgöngu- og ferðamála. Sem slíkur fer hann með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Mobility and Transport. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/cfbadcff-1ab4-4afa-b890-3d70cefeb00c_en?filename=mission-letter-tzitzikostas.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Tzitzikostas er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/1af2336d-a010-4ac0-b8de-81a23772a5ac_en?filename=CV+Hansen.pdf">Christophe Hansen</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri landbúnaðar- og matvælamála.</span></p> <p>Hansen gegnir stöðu framkvæmdastjóra landbúnaðar- og matvælamála. Sem slíkur fer hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Agriculture and Rural Development. </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/9b185d42-7f35-4b44-b3d2-2f38f612464d_en?filename=mission-letter-hansen.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Hansen er falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/be13bae9-73bc-47b8-b040-82943b07dccb_en?filename=CV+Micallef.pdf">Glenn Micallef</a><span style="text-decoration: underline;"> framkvæmdastjóri kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála.</span></p> <p>Micallef gegnir stöðu framkvæmdastjóra kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála. Sem slíkur fer hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Education, Culture, Youth and Sport (</em>deilt með Mînzatu<em>). </em>Við framkvæmd starfa sinna heyrir hann undir <em>Mînzatu</em> varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/de4a4afa-7d7f-4ebe-9920-f9c7da4909fa_en?filename=mission-letter-micallef.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem Micallef er falið að vinna eftir.</p> <h2>Búdapestyfirlýsing leiðtogaráðs ESB</h2> <p>Eins og greint var frá í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/11/08/Staekkunarstefna-ESB-og-vidbrogd-ESB-vid-sigri-Trumps/">Vaktinni 8. nóvember sl.</a> þá sendi leiðtogaráð ESB þann 8. nóvember sl. frá sér svonefnda <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/11/08/the-budapest-declaration/">Búdapestyfirlýsingu</a> (e. Budapest declaration) sem ætlað er varða leiðina fram á við í störfum ESB í átt til aukinnar samkeppnishæfni.</p> <p>Yfirlýsingin er tiltekið framhald af tveimur öðrum grundvallar yfirlýsingum ráðsins sem það hefur sent frá sér síðan Rússlands hóf árásarstríð sitt gegn Úkraínu braust út með þeim stórauknum efnahagslegu og alþjóðlegu áskorunum sem því fylgdi. Er hér annars vegar um að ræða Versalayfirlýsingu ráðsins (e. Versailles Declaration) sem samþykkt var á fundi ráðsins 10. og 11. mars 2022 og hins vegar Granadayfirlýsinguna (e. Granada declaration) sbr. umfjöllun um þessar yfirlýsingar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023</a>, sbr. einnig nýja stefnuáætlun ráðsins, sbr. umfjöllun um þá áætlun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl</a>. Marka þessar yfirlýsingar að ýmsu leyti grundvallar breytingar í stefnumörkun ESB sem ekki sér fyrir endann á.</p> <p>Yfirlýsingin nú snýr fyrst og fremst að aukinni samkeppnishæfni ESB og nýjum sáttmála ESB þar að lútandi sem nú er í mótun á vettvangi nýrrar framkvæmdastjórnar ESB með hliðsjón af þeim tillögum sem settar eru fram í títtnefnum skýrslum Letta og Draghi, sbr. meðal annars umfjöllun hér að neðan um tillögur um uppbyggingu hins sameiginlegs fjármagnsmarkaðar innan ESB. Helstu efnisatriði, ályktanir og áherslur sem fram koma í yfirlýsingunni eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>Leiðtogar ESB lýsa sig staðráðna í því tryggja sameiginlega efnahagslega hagsmuni aðildarríkja ESB, með því að efla samkeppnishæfni og með því að gera ESB að fyrsta loftlagshlutlausa (e. climate-neutral) svæði heims.</li> <li>Að, til að efla samkeppnishæfni ESB, þurfi að nálgast viðfangsefnið þvert á stefnumörkun ESB á ólíkum málefnasviðum sem og á stefnumörkun í einstökum aðildarríkjum.</li> <li>Að tryggja þurfi virkni innri markaðarins á öllum sviðum og leysa úr læðingi afl hans á sviði nýsköpunar, fjárfestinga o.s.frv.</li> <li>Lagt er fyrir framkvæmdastjórn ESB að kynna áfangaskipta og tímasetta áætlun, fyrir lok júní nk., um hvernig dýpka megi virkni innri markaðarins.</li> <li>Að tekin verði ákveðin skref í uppbyggingu sameiginlegrar umgjarðar um einkasparnað og fjárfestingar (e. Savings and Investments Union) og við uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar (e. Capital Markets Union).</li> <li>Að tryggð verði endurnýjun á sviði iðnaðarstarfsemi samfara því sem unnið sé að samdrátti í kolefnislosun þannig að ESB geti áfram verið í forystu á iðnaðar- og tæknisviðinu.</li> <li>Að ráðist verði í stórfellt átak til einföldunar á regluverki.</li> <li>Að geta á sviði viðbúnaðar og varnarmála verði stóraukinn.</li> <li>Að ESB verði í framlínunni er kemur að rannsóknum og nýsköpun.</li> <li>Að orkuöryggi verði tryggt um leið og unnið verði að kolefnishlutleysi fyrir árið 2050.</li> <li>Að áfram verði unnið að uppbyggingu hringrásarhagkerfisins.</li> <li>Að geta ESB á sviði stafrænna málefna verði efld.</li> <li>Að fjárfest verði í aukinni færni vinnuafls innan ESB með það markmiði að búa til aukinn fjölda gæðastarfa innan sambandsins.</li> <li>Að reka metnaðarfulla, sjálfbæra og opna utanríkisviðskiptastefnu á grundvelli reglna Alþjóðaviðskiptastofnunnarinnar (WTO)</li> <li>Að reka samkeppnishæfa, sjálfbæra og viðnámsþolna landbúnaðarstefnu með stöðugri og fyrirsjáanlegri umgjörð fyrir bændur og með því að tryggja sanngjarna samkeppni með landbúnaðarafurðir á alþjóðavísu og á innri markaðinum.</li> </ul> <p>Að lokum er áréttað að til að ná framangreindum markmiðum þurfi að ráðast í umfangsmiklar fjárfestingar, bæði á vettvangi hins opinbera og einkaaðila.</p> <p>Þá er kallað eftir því allar stofnanir ESB, aðildarríkin og aðrir hagaðilar vinni með samhentum hætti að þessum markmiðum.</p> <h2>Skýrsla Niinistö um eflingu viðbúnaður á sviði almannavarna og hermála</h2> <p>Þann 30. október sl. var <a href="https://commission.europa.eu/document/download/5bb2881f-9e29-42f2-8b77-8739b19d047c_en?filename=2024_Niinisto-report_Book_VF.pdf">skýrsla</a> Sauli Niinistö, fv. forseta Finnlands, um viðbúnað og viðbragðsgetu ESB á sviði almannavarna og hermála, birt. </p> <p>Í skýrslunni sem ber yfirskriftina <em>Safer together og</em> unnin var samkvæmt beiðni forseta framkvæmdastjórnar ESB, Ursulu von der Leyen (VdL), er leitast við að leggja mat á þær flóknu og fjölþátta áskoranir sem ESB og aðildarríki þess standa frammi fyrir á sviði varnarmála og almannavarna nú um stundir og til framtíðar og hvaða leiðir eru helst færar til að efla viðbúnað sambandsins á þessum sviðum.</p> <p>Af hálfu VdL er gert ráð fyrir að stuðst verði við tillögur skýrslunnar við mótun nýrrar framtíðarstefnu á sviði varnarmála og almannavarna, m.a. við útgáfu hvítbókar um framtíð varnarsamstarfs á vettvangi ESB (e. White Paper on the Future of European Defence) sem boðað er að koma muni út á fyrstu 100 starfsdögum nýrrar framkvæmdastjórnar og einnig við mótun nýrrar viðbúnaðarstefnu fyrir ESB (e. Preparedness Union Strategy), sbr. umfjöllun hér að framan um nýja framkvæmdastjórn, sbr. einnig umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 26. júlí sl.</a> um stefnuáherslur VdL.</p> <p>Skýrslan er ein fjögurra skýrslna sem veitt er sérstakt vægi í erindisbréfum fyrir nýja framkvæmdastjóra. Hinar þrjár sem vísað er til í erindisbréfunum eru í fyrsta lagi skýrsla Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktarinnar 13. september sl.</a> um þá skýrslu. Í öðru lagi skýrsla Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um þá skýrslu, og í þriðja lagi skýrsla um framtíð landbúnaðar í ESB, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktarinnar 11. október sl.</a> um þá skýrslu.</p> <p>Skýrslan er allmikil að umfangi og efni og þar eru settar fram um 80 tillögur til úrbóta sem spanna víðfeðmt svið almannavarna og hermála. Segja má að ákallið um alhliða og þverfaglegan viðbúnað (e. comprehensive preparedness) af hálfu ESB og aðildarríkjanna, sem gengur eins og rauður þráður í gegnum efni skýrslunnar, séu megin skilaboð hennar.</p> <p>Samantekið eru helstu niðurstöður og ályktanir sem dregnar eru í skýrslunni eftirfarandi: </p> <ul> <li><span style="text-decoration: underline;">Að nýr veruleiki blasi við</span>; með hliðsjón af nýafstöðnum heimsfaraldri, mestu stríðsátökum í álfunni frá lokum síðari heimsstyrjaldar, aukinni alþjóðlegri spennu og öfgum í veðurfari sökum loftlagsbreytinga.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að öryggi sé undirstaða samfélagsins</span>; í þeim skilningi að öryggis- og varnarmál séu grundvallarmál sem almenn velferð velti á.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að nauðsynlegt sé að vera undirbúinn undir verstu mögulegu sviðsmyndir</span>.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að taka þurfi upp <em>alhliða og þverfaglega nálgun</em></span>; bæði á vettvangi hins opinbera og þvert á samfélagið, og er þessi ályktun sú sem mest áhersla er lögð á í skýrslunni, sbr. umfjöllun hér að framan.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að þátttaka almennings í viðbúnaðarráðstöfunum sé kjarnaatriði</span>.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að ESB-ríkin séu öruggari ef þau standa saman</span>; þ.e. að tryggja þurfi samheldni og víðtæka samtryggingu á meðal aðildarríkjanna þegar stór áföll ríða yfir.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að ákvarðaður verði hár samnefndari fyrir inntak samstarfs á þessu sviði</span>; þrátt fyrir ólíkar áhættur og áhættumat í aðildarríkjunum.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að strategískt stefnumótunarhlutverk ESB verði aukið;</span> meðal annars í samskiptum við helstu bandalagsaðila svo sem Bandaríkin.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að í neyðaraðstæðum sé skjót ákvarðanataka lykilatriði</span>; en til að tryggja að hún sé möguleg þurfi að endurskoða skipulag og samþætta starfsemi viðbragðsaðila og tryggja aðgengi að nauðsynlegum upplýsingum og gögnum. </li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að efla samstarf borgaralegra viðbragðsaðila og hernaðarlegra</span></li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að auka ætti samstarf ESB og Nató</span>; en samtökin tvö takast nú á við samskonar áskoranir í almannavarnarmálum og hermálum en beita til þess ólíkum úrræðum.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að efla samstarf við bandalags- og samstarfsríki í nágrenni ESB og á heimsvísu</span>; með því að treysta stöðu ESB sem trausts og áreiðanlegs samtarfsaðila.</li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að vega og meta þurfi fjárfestingar í viðbúnaði með hliðsjón af því hverjar afleiðingarnar geti orðið ef ekki er gripið til þeirra og hafa í huga að fjárfesting í viðbúnaði getur aukið samkeppnishæfni ESB</span>; sbr. m.a. umfjöllun í skýrslu Mario Draghi. </li> <li><span style="text-decoration: underline;">Að hanna þurfi alhliða og þverfaglegan viðbúnaðarramma (e. </span><span style="text-decoration: underline;">comprehensive preparedness by design)</span>; sem lagður sé til grundvallar við mótun nýrrar löggjafar og fjármögnunarkerfa, sem og við uppbyggingu aðfangakeðja o.fl.</li> </ul> <p>Í skýrslunni eru skilgreindar níu hornsteinar (e. building blocks) fyrir fullmótað viðbúnaðarkerfi innan ESB og er umfjöllun skýrslunnar og tillögur sem settar eru fram um hverja blokk fyrir sig dregnar saman á sérstökum upplýsingablöðum (e. factsheets) sem fylgja skýrslunni. Umræddar hornsteinar eru eftirfarandi:</p> <ol> <li>Að byggja upp getu til að ráða fram úr krísum samtímans og greina og gera ráð fyrir mögulegum krísum framtíðar. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/a3a686ae-88ee-462a-95b2-811f90dd673f_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_1.pdf">upplýsingablaði um hornstein#1</a>.</li> <li>Að tryggja að ESB sé starfhæft undir öllum mögulegum kringumstæðum sem upp geta komið. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/d7661a8c-8403-4693-b57c-a399b1ad5878_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_2.pdf">upplýsingablaði um hornstein#2</a>.</li> <li>Að tryggja hraða ákvörðunartöku með skipulagi og ferlum sem eru fullnægjandi í þeim tilgangi. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/925aa75c-a4be-4b8e-b180-b707f638dd9d_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_3.pdf">upplýsingablaði um hornstein#3</a>.</li> <li>Að efla hlutverk almennings í því að byggja upp samfélag sem er viðbúið og viðnámsþolið. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/8b3be0d2-f787-4e66-894e-9b655676f8d9_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_4.pdf">upplýsingablaði um hornstein#4</a>.</li> <li>Að fullnýta möguleika sem felast í samstarfi opinberra aðila og einkaaðila á þessu sviði (e. public-private partnerships). Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/3678b6d2-3bbf-4682-b28c-6eb58c97f797_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_5.pdf">upplýsingablaði um hornstein#5</a>.</li> <li>Að sjá við óvinveittum og sviksamlegum aðilum til að sporna við fjölþátta árásum. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/934d5577-2d06-4cef-8aa3-8edd2556dd59_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_6.pdf">upplýsingablaði um hornstein#6</a>.</li> <li>Að efla varnarviðbúnað ESB og opna fyrir möguleika á því að samnýta borgaralega innviði og innviði á sviði varnar- og hermála. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/0fc92bab-0f89-4140-aefd-54da23324e0b_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_7.pdf">upplýsingablaði um hornstein#7</a>.</li> <li>Að byggja upp sameiginlegt viðnámsþol með samstarfsaðilum með staðfastri diplómatískari nálgun. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/cf3492f1-2336-4576-88da-e8f3c597a4e7_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_8.pdf">upplýsingablaði um hornstein#8</a>.</li> <li>Að hagnýja efnahagslega þætti sem felast í uppbyggingu viðbúnaðar með sameiginlegum fjárfestingum sem beint er inn á við, fyrst og fremst. Sjá nánar á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/117c6385-159b-479a-8f10-0c28eec31efa_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_9.pdf">upplýsingablaði um hornstein#9</a>.</li> </ol> <p> Í <a href="https://commission.europa.eu/document/download/45732296-b2f9-4883-8e10-1b0c7d946204_en?filename=2024_Niniisto-factsheet_10.pdf">upplýsingablaði</a> sem einnig fylgir skýrslunni er leiðin fram á við í átt að alhliða og þverfaglegum viðbúnaði (e. comprehensive preparedness) samkvæmt framangreindu rakin í stuttu máli, sbr. einnig eftirfarandi skýringarmynd: </p> <p><img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd2%20-%20Copy%20(2).jpg?amp%3bproc=LargeImage" /></p> <p>Skýrslan er í góðu samræmi við nýlega stefnumótun ESB á sviði varnarmála, sbr. umfjöllun um þá stefnu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl.</a>, og endurspeglar þá breyttu sýn sem er að ryðja sér til rúms um hlutverk og stöðu ESB á því sviði, svo sem á vettvangi Atlantshafsbandalagsins, sem meðal annars má sjá skýran stað í skipulagi nýrrar framkvæmdastjórnar, sbr. umfjöllun um nýja framkvæmdastjórn hér að framan í Vaktinni.</p> <h2>Efnahagsspá ESB að hausti 2024 </h2> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur gefið út <a href="https://economy-finance.ec.europa.eu/economic-forecast-and-surveys/economic-forecasts/autumn-2024-economic-forecast-gradual-rebound-adverse-environment_en">haustspá sína</a> um efnahagsmál. Í spánni kemur fram að eftir viðvarandi stöðnun megi merkja hóflegan vöxt í hagkerfi ESB en verðbólga haldi áfram að hjaðna. Spáin gerir ráð fyrir að hagvöxtur árið 2024 verði 0,9% í ESB og 0,8% á evrusvæðinu. Spáð er að vöxtur efnahagsumsvifa verði 1,5% í ESB og í 1,3% á evrusvæðinu árið 2025 og 1,8% í ESB og 1,6% á evrusvæðinu árið 2026.</p> <p>Búist er við að verðbólga á evrusvæðinu lækki um meira en helming á árinu 2024, úr 5,4% árið 2023 í 2,4%, verði svo 2,1% árið 2025 og 1,9% árið 2026. Í ESB er spáð að verðhjöðnunarferlið verði enn skarpara: verðbólga fari niður í 2,6% 2024, en hún var 6,4% árið 2023 og verði 2,4% árið 2025 og 2,0% árið 2026.</p> <p>Eftir að vöxtur tók við sér að nýju á fyrsta ársfjórðungi 2024 hefur efnahagur ESB haldið áfram að stækka, en hægt, á bæði öðrum og þriðja ársfjórðungi. Atvinnustig jókst, atvinnuleysi hefur aldrei verið lægra í ESB (5,9%), og kaupmáttur launa óx. Hvort tveggja studdi við auknar ráðstöfunartekjur heimila en neysla hélst hófleg þrátt fyrir það. Hár framfærslukostnaður og óvissa í kjölfar stórra áfalla síðustu ár, auk hás vaxtastigs, hafa stuðlað að auknum sparnaði heimila. Samdráttur í fjárfestingu var umtalsverður og víðtækur í flestum aðildarríkjum og eignaflokkum á fyrri hluta árs 2024.</p> <p>Með lækkandi vöxtum og vaxandi kaupmætti er útlit fyrir að neysla muni aukast. Búist er við að fjárfesting taki við sér m.a. vegna sterkari efnahagsreikninga fyrirtækja, batnandi afkomuhorfum og betri lánskjara. Áhrifa endurreisnar- og viðnámssjóðsins (e. recovery and resilience facility, RRF) og annarra sjóða ESB mun gæta til aukningar á fjárfestingu á spátímabilinu.</p> <p>Samkvæmt spánni mun innlend eftirspurn knýja fram hagvöxt á tímabilinu. Gert er ráð fyrir að útflutningur og innflutningur aukist á nokkurn veginn sama hraða árin 2025 og 2026, sem þýðir hlutlaust framlag utanríkisviðskipta til vaxtar.</p> <p>Skuldir sem hlutfall af landsframleiðslu munu hækka frá 82,1% árið 2023 í 83,4% árið 2026 í ESB. Þetta má rekja til þess að hár nafnvöxtur landsframleiðslu nær ekki lengur að draga úr áhrifum neikvæðs frumjöfnuðar og hás vaxtakostnaðar. </p> <p>Óvissa og hætta á neikvæðum áföllum hafa aukist. Langvinnt árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu og vaxandi spenna í Mið-Austurlöndum eru hluti af breyttum veruleika í landfræðilegu pólitísku samhengi og gætu haft neikvæð áhrif á orkuöflun í Evrópu. Útlit er fyrir að helstu viðskiptalönd ESB muni beita verndartollum í auknum mæli sem mun hafa neikvæð áhrif á efnahag sambandsins sem reiðir sig mikið á alþjóðaviðskipti. Innan ESB gætu óvissa í stefnumörkun og kerfislægar áskoranir í iðnaði sett mark sitt á hagvöxt og vinnumarkað. Þá eru flóðin á Spáni í lok október sl. til marks um þær afleiðingar sem aukin náttúruvá, bæði í tíðni og að umfangi, getur haft í för með sér fyrir umhverfið og fólk og þar með fyrir efnahagslífið.</p> <h2>Tillögur í skýrslum Letta, Draghi og Noyer um uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar</h2> <p>Í október sl. gaf hugveita Evrópuþingsins (European Parliament Research Service, EPRS) út <a href="https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2024/760263/IPOL_IDA(2024)760263_EN.pdf">samantekt</a> um þrjár stórar skýrslur sem birtar hafa verið á árinu og fjalla m.a. um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar innan ESB (e. capital markets union, CMU). Um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaða hefur verið fjallað um áður í Vaktinni, t.d. <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">15. mars 2024</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/31/Vika-i-Evroputhingskosningar-Eurovision-Debate/">31. maí 2024</a>. </p> <p>Að beiðni leiðtogaráðs ESB skrifaði Enrico Letta, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/ny3j24sm/much-more-than-a-market-report-by-enrico-letta.pdf">skýrslu</a> um framtíð innri markaðar ESB. Skýrslunni var skilað um miðjan apríl sl. Þar leggur Letta mikla áherslu á mikilvægi uppbyggingar sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB, sem miðlar einkafjármagni til arðbærra verkefna milli ríkja sambandsins með skilvirkum hætti, fyrir framtíð innri markaðarins. Fjallað var um skýrslu Letta í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktinni 13. september sl</a>. </p> <p>Christian Noyer, fyrrverandi seðlabankastjóri Frakklands, skilaði <a href="https://www.tresor.economie.gouv.fr/Articles/2024/04/25/developing-european-capital-markets-to-finance-the-future">skýrslu</a> í lok apríl sl. með tillögum sem miða að því að efla samband fjármagnsmarkaða innan ESB. Skýrslan var skrifuð að beiðni þáverandi fjármálaráðherra Frakklands, Bruno la Maire.</p> <p>Þriðja <a href="https://commission.europa.eu/topics/strengthening-european-competitiveness/eu-competitiveness-looking-ahead_en#paragraph_47059">skýrslan</a>, og jafnframt sú umfangsmesta, var skrifuð af Mario Draghi, fyrrum seðlabankastjóra í Seðlabanka Evrópu og fyrrum forsætisráðherra Ítalíu, að beiðni VdL. Í skýrslunni sem kom út í september kemur skýrt fram að nauðsynlegt sé að skapa umgjörð í ESB til að fjármagna lykilatvinnugreinar til framtíðar með sparnaði Evrópubúa, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktarinnar 13. september sl.</a> um skýrsluna.</p> <p>Áætlanir um að koma á fót virkum sameiginlegum fjármagnsmarkaði, eða sparnaðar- og fjárfestingasambandi ESB, eins og bæði Noyer og Letta kölluðu það í sínum skýrslum, hafa verið til staðar um nokkurt skeið á vettvangi ESB og hefur þegar verið gripið til ýmissa ráðstafana til að liðka fyrir því að slíkur markaður fái þrifist. Eftir sem áður þykja ýmsar veigamiklar hindranir enn standa því í vegi að evrópskur sparnaður nýtist með virkum hætti til þess að fjármagna evrópska nýsköpun og hagræn markmið ESB. </p> <p>ESPR tók saman umfjöllun um að hvaða leyti þessar þrjár skýrslur eru líkar og hvar greinir á milli. Í samantektinni eru tillögur sem settar eru fram í framangreindum skýrslum flokkaðar í fimm flokka, þ.e. tillögur sem lúta að:</p> <ol> <li>Verðbréfun</li> <li>Eftirliti</li> <li>Markaðsinnviðum</li> <li>Lífeyrissparnaði og almennum sparnaði</li> <li>Samræmingu á viðskiptalöggjöf</li> </ol> <p>Allar skýrslurnar fela í sér tillögur sem falla í fyrstu fjóra flokkana en skýrsla Noyer er frábrugðin að því leyti að þar er ekki með beinum hætti að finna tillögur um samræmingu á viðskiptalöggjöf. </p> <p>Hugtakið verðbréfun vísar grófum dráttum til þess þegar útbúið er lánasafn sem notað er sem veð til þess að gefa út verðbréf sem er selt á markaði. Verðbréfun eykur möguleika lánveitenda, t.d. til að losa sig við útlánaáhættu og ráðast í aðrar fjárfestingar eða lána enn meira. Verðbréfun fékk á sig óorð í kjölfar fjármálakreppunnar 2008 en hefur náð sér miklu hraðar á strik að nýju í Bandaríkjunum heldur en í ESB á síðustu árum, þrátt fyrir að tap vegna verðbréfunar í kreppunni hafi verið umtalsvert meira í Bandaríkjunum en í ESB. Ljóst er að nú hafa viðhorfin breyst og eiga allar skýrslurnar þrjár það sameiginlegt að þar er lögð til rýmkun á reglum um verðbréfun innan ESB, þó útfærslurnar séu mismunandi og gangi mislangt. </p> <p>Í öllum skýrslunum þremur er lagt til að eftirlit á verðbréfamarkaði verði breytt að umtalsverðu leyti. Höfundar skýrslnanna eru sammála um að styrkja eigi hlutverk Evrópsku verðbréfaeftirlitsstofnunarinnar (ESMA) en hugmyndir um útfærslur eru þó mismunandi. Letta sér fyrir sér að ESMA hafi eftirlit með stærstu verðbréfafyrirtækjunum sem starfa þvert á landamæri innan ESB, tillaga Draghi er að ESMA fái enn umfangsmeira hlutverk í líkingu við SEC (U.S. Securities and Exchange Commission) í Bandaríkjunum. Noyer sér fyrir sér að verðbréfafyrirtæki gætu fengið val um hvort þau væru undir eftirliti ESMA eða eftirlitsaðila í heimaríki. </p> <p>Er kemur að markaðsinnviðum eru skýrslunar samdóma um að því fylgi mikið óhagræði hversu margir miðlægir mótaðilar og verðbréfamiðstöðvar séu í ESB. Letta og Draghi leggja til sameiningar í því skyni að til verði stærri og hagkvæmari einingar en Noyer leggur til varfærnari leið þar sem samræming lagaumgjarðarinnar liðki fyrir sameiningum. Hann leggur einnig til að stórgreiðslukerfi Seðlabanka Evrópu (e. Trans-European Automated Real-time Gross Settlement Express Transfer system<em> - TARGET2)</em> verði eiginleg verðbréfamiðstöð til þess að ná upprunalegum markmiðum kerfisins en í dag þjónar kerfið fremur tilgangi tæknilegs samræmingarvettvangs fyrir evrópskar verðbréfamiðstöðvar.</p> <p>Íbúar ESB spara hlutfallslega mikið en sparnaðurinn er að miklu leyti geymdur á bankabókum eða nýttur til fjárfestinga erlendis, aðallega í Bandaríkjunum. Til þess að miðla betur evrópsku einkafjármagni til arðbærra fjárfestinga í Evrópu er í öllum skýrslunum lagt til að breytingar verði gerðar á umgjörð lífeyrissparnaðar og annars sparnaðar í gegnum sjóði. Letta leggur til að umgjörðin verði samræmd innan ESB en Noyer vill sjá ramma þar sem núverandi og nýjar sparnaðarleiðir í hverju ríki gætu fengið vottun í ríkjunum, skv. ESB-reglum að ákveðnum skilyrðum uppfylltum. Í öllum skýrslunum er lagt til að komið verði á fót (skattalegum) hvötum fyrir einstaklinga til uppbyggingar lífeyrissparnaðar í annarri stoð lífeyriskerfisins, þ.e. með séreignarlífeyrissparnaði.</p> <p>Letta og Draghi eru sammála um að til þess að raunverulegar framfarir verði við uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar þurfi að gera ýmsar breytingar á fyrirtækjalöggjöf ESB. Báðir leggja til samræmingu á gjaldþrotalöggjöf til þess að stuðla að fjárfestingum yfir landamæri innan ESB og Draghi víkur einnig að því að mismunandi skattumgjörð standi uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar fyrir þrifum. Samræming á þessum sviðum hefur gengið treglega innan ESB, m.a. vegna þess að mismunandi sjónarmið eru uppi innan ríkjanna og margt af því sem mestu máli skiptir er á forræði ríkjanna sjálfra, þ.e. fellur utan valdheimilda stofnana ESB í núverandi skipulagi. Þessu til viðbótar leggja Draghi og Letta fram tillögur á breiðari grunni um breytt viðskiptaumhverfi. Letta talar um sameiginlega ESB-reglubók á sviði viðskipta (e. European Business Code) og er lagt til á sumum sviðum að komi ESB viðskiptalöggjöf alfarið í stað innlendra laga í aðildarríkjunum. Þá víkur hann einnig að þeim möguleika að fyrirtæki geti haft val um það hvort þau séu felld undir evrópska viðskiptalöggjöf eða löggjöf í viðkomandi aðildarríki. Tillögur Draghi eru af sama meiði og tillögur Letta en áherslan hjá honum er þó einkum á samræmingu viðskiptalöggjafar er taki til þróunar- og nýsköpunarfyrirtækja. </p> <p>Vænta má að þessar skýrslur muni leggja grundvöll að fjölda löggjafartillagna frá framkvæmdastjórninni á því skipunartímabilinu sem er framundan til þess að bæta virkni fjármagnsmarkaða, efla innri markaðinn og stuðla að aukinni samkeppnishæfni. Þær hafa nú þegar sett mark sitt á stefnuáherslur Ursulu von der Leyen, sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 6. júlí sl.</a> og er skýrslum Draghi og Letta veitt sérstakt vægi í erindisbréfum nýrra framkvæmdastjóra ESB, sbr. umfjöllun hér að framan um nýja framkvæmdastjórn ESB.</p> <h2>COP29 og afstaða ESB</h2> <p>Dagana 11.- 23. nóvember sl. fór fram tuttugasta og níunda loftslagsráðstefna Sameinuðu þjóðanna (COP29) í Baku í Aserbaídsjan þar sem ríki heims komu saman til að leggja á ráðin um hvernig skuli tryggja aðgerðir til að ná markmiðinu um að halda hlýnun jarðar innan við 1,5 °C í samræmi við <a href="https://www.stjornarradid.is/library/02-Rit--skyrslur-og-skrar/Par%C3%ADsarsamningurinn.pdf">Parísarsáttmálann</a>.</p> <p><a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/10/14/un-climate-change-conference-eu-calls-for-efforts-to-keep-the-15-c-goal-within-reach/">Samningsafstaða ESB</a> var samþykkt í aðdraganda ráðstefnunnar á <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/env/2024/10/14/">vettvangi ráðherraráðs ESB</a> þann 14. október sl. Samkvæmt henni lagði ESB áherslu á þá staðreynd að loftslagsbreytingar eru tilvistarógn við mannkynið, vistkerfin og líffræðilegan fjölbreytileika, sem og við frið og öryggi í heiminum. Megin áherslur í samningsafstöðu ESB voru að niðurstöður COP29 yrðu metnaðarfullar og leiddu til þess að raunverulegur árangur næðist til að takmarka hlýnun jarðar í samræmi við sett markmið og að mikilvægt væri að öll ríki grípi til aðgerða og að samkomulag næðist um ný sameiginleg töluleg markmið um fjármögnun loftslagsaðgerða (e. New Collective Qualified Goal – NCQG).</p> <p>ESB lagði jafnframt áherslu á að ný markmið um fjármögnun loftslagsaðgerða (NCQG) yrðu raunhæf og þannig sniðin að þau þjónuðu tilgangi sínum (e. fit for purpose), m.a. með tilliti til þeirra margbreytilegu áhrifa sem loftslagsbreytingar hafa í för með sér. Þá sé mikilvægt að markmiðin endurspegli efnahagslega stöðu og getu ólíkra ríkja heims og hlut þeirra í losun gróðurhúsalofttegunda miðað við stöðuna eins og hún var árið 1990, en það er almennt viðmiðunarár sem Parísarsáttmálinn byggir á. ESB lagði áherslu á að opinberar fjárveitingar geti ekki einar og sér skilað þeirri fjármögnun sem til þarf heldur þurfi einkafjármagn jafnframt að koma til og í raun að standa undir stærstum hluta fjármögnunar grænna umskipta. </p> <p>Til að fylgja eftir þessum áherslum tók ESB forystu í viðræðunum á COP29 sem leiddu að lokum til <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_6043">samkomulags</a> um ný sameignleg markmið um fjármögnun loftsagsaðgerða (NCQG). Samkvæmt samkomulaginu skal stefnt að því að framlög til loftlagsaðgerða verði a.m.k 1,3 billjónir bandaríkjadala á ári fyrir árið 2035 og er í þeirri tölu bæði gert ráð fyrir opinberum framlögum og fjárfestingum og einkafjárfestingum. Þessu markmiði skal ná með því m.a. að styrkja hlutverk fjölþjóðlegra þróunarbanka (e. multilateral development banks – MDBs) á þessu sviði. Auk þess að taka forystu í viðræðum um sameiginleg markmið um fjármögnun loftslagsaðgerða, gegndi ESB mikilvægu hlutverki í því að ná samkomulagi um reglur um kolefnismarkaði skv. 6. gr. Parísarsamkomulagsins sem eiga að leiða til aukins gagnsæis, ábyrgðar og samræmingar í loftslagsaðgerðum. </p> <p>ESB lagði áherslu á að ef takast eigi að takmarka hlýnun við 1,5 °C krefjist það sameiginlegs átaks og frekari aðgerða frá öllum ríkjum, sérstaklega af hálfu stóru ríkjanna og helstu hagkerfa heimsins. Það sé því brýnt að ný loftslagsmarkmið einstakra ríkja (e. National Determined Contribution – NDC), sem ríkjum er ætlað að leggja fram á árinu 2025, verði metnaðarfull og til framfara með hliðsjón af hnattrænni stöðu loftslagsmála (e. Global Stocktake), þ.e. hvar heimurinn stendur í raun og veru með hliðsjón af settum markmiðum. Ný landsmarkmið verði að fela í sér aðgerðir til að auka samdrátt í losun allra gróðurhúsalofttegunda þvert á hagkerfið. Í samræmi við þessar áherslur <a href="https://climate.ec.europa.eu/news-your-voice/news/cop29-joint-press-release-15degc-aligned-ambition-ndcs-toward-net-zero-2024-11-21_en">tilkynnti ESB</a> á þinginu áform sín um að kynna ný metnaðarfull loftsslagsmarkmiði (NDC) fyrir árið 2025 og hvatti önnur ríki til að gera slíkt hið sama. </p> <p>Að mati ESB er nauðsynlegt að hraða aðgerðum og leggur ESB áherslu á að horfið verði frá notkun jarðefnaeldsneytis í orkukerfum á réttlátan, skipulagðan og sanngjarnan hátt til þess að hægt sé að ná kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. Þessu til stuðnings <a href="https://energy.ec.europa.eu/news/european-commission-and-beyond-oil-and-gas-alliance-announce-partnership-transition-away-fossil-2024-11-13_en">tilkynnti ESB</a> m.a. um að það hefði ákveðið að ganga til samstarfs við samtökin <a href="https://beyondoilandgasalliance.org/"><em>Beyond Oil and Gas Alliance</em></a> til að knýja á um orkuskiptin.</p> <p>Ísland er aðili að loftslagssamningi SÞ og sótti sendinefnd Íslands ráðstefnuna.</p> <h2>Samræmd stafræn flutningstilkynning vegna útsendra starfsmanna </h2> <p>Þann 13. nóvember sl. lagði framkvæmdastjórn ESB fram <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5784">tillögu að reglugerð</a> um samræmdar stafrænar flutningstilkynningar vegna útsendra starfsmanna fyrirtækja sem veita þjónustu yfir landamæri (e. A single digital declaration portal for posted workers).</p> <p>Tillagan miðar að því að létta reglubyrði af fyrirtækjum með því að einfalda ferlið við tilkynningarnar og gera þær skilvirkari. Þá er henni ætlað að auka gagnsæi og greiða fyrir eftirliti með því að farið sé að<a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a01996L0071-20200730"> ákvæðum tilskipunar um útsenda starfsmenn</a> auk þess að auðvelda útsendum starfsmönnum að gæta réttar síns, þar sem gert er ráð fyrir því að þeir geti fengið afrit af skráðum upplýsingum sem þá varða úr gagnagáttinni.</p> <p>Frelsi til að veita þjónustu yfir landamæri innan evrópska efnahagssvæðisins felur m.a í sér rétt fyrirtækja til að senda starfsmenn sína til tímabundinna starfa á svæðinu. Í slíkum tilvikum þarf að uppfylla skilyrði tilskipunar um útsendan starfsmann varðandi starfskjör. Ríkjunum er einnig skylt að veita hvort öðru aðstoð við eftirlit með því að reglunum sé framfylgt. Ríkin hafa öll sett reglur sem skylda þjónustuveitendur til að veita yfirvöldum í þjónusturíkinu viðeigandi upplýsingar. Í tilkynningunni skal m.a. veita upplýsingar um starfsmanninn, ráðningarkjör, vinnustað, tímaramma starfsins og eðli starfseminnar sem um ræðir. Þá er gerð er krafa um að starfsmaður njóti réttar til launa í veikinda- og slysatilvikum. </p> <p>Framkvæmd tilkynninganna og form þeirra eru hins vegar mjög mismunandi eftir löndum og er það talið valda töfum og óþarfa kostnaði og hindra þannig frjálst flæði þjónustu á innri markaðinum. Um fimm milljón starfsmenn voru útsendir á svæðinu á árinu 2022 og fer þeim fjölgandi. Gert er ráð fyrir að allt að 73% skemmri tíma muni taka að fylla út stafrænar tilkynningar samkvæmt reglugerðartillögunni sem nú liggur fyrir.</p> <p>ESB mun setja upp stafræna gátt (Portal) þar sem unnt verður að fylla út stafrænt eyðublað sem verður aðgengilegt á öllum opinberum tungumálum aðildarríkjanna. Gert er ráð fyrir því að eyðublöðin verði unnt að laga til að þörfum og óskum aðildarríkjanna. Viðmótið verður sambærilegt viðmóti IMI gagnagrunnsins (e. Internal Market Information System) sem ESB heldur nú þegar úti og flest aðildarríkin þekkja. </p> <p>Gert er ráð fyrir því að upptaka gerðarinnar verði valkvæð fyrir aðildarríkin. Þetta mun stafa af því að sum ríkin hafa þegar komið sér upp skilvirkum tölvukerfum í þessu skyni og vilja síður leggja þau af, að sinni a.m.k. Þá er rétt að geta þess að reglugerðin felur ekki í sér breytingar á tilskipun um starfsmenn. </p> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/api/files/attachment/879847/Factsheet_Declaring%20Posted%20Workers.pdf">Hé</a>r má sjá myndrænar upplýsingar um tilgang og væntan ávinning af reglugerðinni. </p> <p>Tillagan gengur nú til umfjöllunar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB.</p> <p> </p> <h2>Ný tilmæli um reyklaus svæði</h2> <p>Í vikunni samþykkti ráðherraráð ESB endurskoðuð <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/12/03/council-recommends-increased-protection-against-second-hand-smoke-and-aerosols/">tilmæli</a> um auknar varnir gegn áhrifum óbeinna reykinga. Framkvæmdastjórn ESB lagði tillöguna fram í september sl. og frá henni var greint í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktinni 11. október sl.</a></p> <p>Markmiðið með tilmælunum er að hjálpa til við að draga úr áhrifum óbeinna reykinga og leggja grunn að tóbakslausri kynslóð í ESB fyrir árið 2040, í samræmi við <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union/cancer-plan-europe_en">krabbameinsáætlun ESB</a>. </p> <p>Baráttan gegn sjúkdómum eins og krabbameini og hjarta- og æðasjúkdómum er eitt af forgangsverkefnum ESB og endurspeglast m.a. í formennskuáætlun Ungverjalands sem nú fer með formennsku í ráðherraráði ESB. Tilmælin eru þáttur í framfylgd þeirrar áætlunar. Frá því að síðustu tilmæli ráðsins um reyklaus svæði voru samþykkt 2009 hefur fjöldi tóbaks- og tóbakslíkra vara litið dagsins ljós sem reynst hafa höfðað sterkt til ungs fólks eins og rafsígaréttur og upphitaðar tóbaksvörur. Markaðsþróun þessa nýja varnings er talið sérstakt áhyggjuefni og er í tilmælunum varað við auknu aðgengi og skaðlegum áhrifum hans á börn og ungmenni.</p> <p>Innan fimm ára er framkvæmdastjórninni ætlað að skila skýrslu um framkvæmd þessara tilmæla og leggur ráðið áherslu á að tengja þá athugun við endurskoðun á tóbakslöggjöf ESB sem kallað hefur verið eftir.</p> <h2>Fundur EES-ráðsins</h2> <p>EES-ráðið (EEA Council) kom saman til reglulegs <a href="https://www.efta.int/media-resources/news/eea-council-discusses-competitiveness-and-functioning-eea-agreement">fundar</a> í Brussel 25. nóvember sl. EES-ráðinu er ætlað að verða pólitískur aflvaki fyrir framkvæmd EES-samningsins. og er það skipað utanríkisráðherrum Íslands, Noregs og Liechtenstein og háttsettum fulltrúum ráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB.</p> <p>Espen Barth Eide, utanríkisráðherra Noregs, stýrði fundinum að þessu sinni en Noregur fer nú með formennsku í fastanefnd EFTA og í EES-samstarfinu. Af hálfu Ungverjalands, sem nú ferm með formennsku í ráði Evrópusambandsins sat fundinn Péter Sztáray, ráðherra öryggis- og orkuöryggismála í Ungverjalandi. Auk þeirra sátu fundinn, Dominique Hasler, utanríkisráðherra Liechtenstein og Maroš Šefčovič, þáverandi varaforseti og núverandi framkvæmdastjóri viðskipta og efnahagsöryggismála í framkvæmdastjórn ESB. Í fjarveru utanríkisráðherra Íslands sat Kristján Andri Stefánsson, sendiherra Íslands í Brussel, fundinn fyrir hönd Íslands.</p> <p>Meginumræðuefni fundarins var framkvæmd EES-samningsins og samkeppnishæfni og viðnámsstyrkur innri markaðarins. Þá var sú óvissa á sviði viðskipta- og tollamála sem þykir hafa skapast í kjölfar forsetakosninga í Bandaríkjunum rædd. Í lok fundarins voru samþykktar <a href="https://www.efta.int/sites/default/files/uploads/2024-11/Conclusions%20of%20the%2059th%20meeting%20of%20the%20EEA%20Council.pdf">sameiginlegar ályktanir og niðurstöður af fundinum</a> (e. EEA Council conclusions) þar sem m.a. er fjallað um:</p> <ul> <li>stuðning við Úkraínu,</li> <li>samstarfið innan EES og rekstur EES-samningsins,</li> <li>efnahagsöryggismál og samkeppnishæfni innri markaðarins,</li> <li>loftslagsmál og græn umskipti,</li> <li>stafræn umskipti,</li> <li>samstarf á sviði félags- og vinnumarkaðsmála,</li> <li>samstarf á sviði heilbrigðismála,</li> <li>þátttöku EES/EFTA-ríkjanna í samstarfsáætlunum ESB,</li> <li>Uppbyggingarsjóð EES,</li> <li>sjávarútvegsmál og markaðsaðgang fyrir sjávarafurðir</li> <li>og viðskipti með landbúnaðarafurðir.</li> </ul> <p>Í tengslum við ráðsfundinn funduðu fulltrúar EES/EFTA-ríkjanna þriggja með þingmannanefnd EFTA (e. EFTA Parliamentary Committee) og ráðgjafarnefnd EFTA (e. EFTA Consultative Committee), sjá nánar um þá fundi í <a href="https://www.efta.int/media-resources/news/eea-efta-foreign-ministers-parliamentarians-and-social-partners-seek-bolster">fréttatilkynningu EFTA</a> en þar var m.a. rætt um samkeppnishæfni í Evrópu, framtíð innri markaðarins og áhrif aukins fjölda svonefndra þverlægra gerða á rekstur EES-samningsins, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktarinnar 11. október sl.</a> um skýrslu átakshóps EFTA um slíkar gerðir og áskoranir sem þeim fylgja.</p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> </div> |
08. nóvember 2024 | Stækkunarstefna ESB og viðbrögð ESB við sigri Trumps | <p> Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>viðbrögð leiðtoga ESB við sigri Trumps</li> <li>skýrslu um stækkunarstefnu ESB fyrir árið 2024</li> <li>leiðtogafundi EPC og ESB </li> <li>rafræna auðkenningu við ferðir inn og út af Schengen-svæðinu</li> <li>framtíðarhorfur evrópska rannsóknarsvæðisins</li> <li>yfirheyrslur Evrópuþingsins yfir framkvæmdastjóraefnum</li> </ul> <p><em>Vaktin kemur næst út föstudaginn 6. desember nk. </em></p> <p> </p> <h2>Viðbrögð leiðtoga ESB við sigri Trumps</h2> <p>Úrslit forsetakosninga í Bandaríkjunum (BNA) þar sem Donald Trump bar sigur úr bítum hafa eins og við var að búast valdið titringi á vettvangi ESB. Viðbrögð leiðtoga ESB við sigri Trumps hafa þó verið afar diplómatísk, yfirveguð og varfærin.</p> <p>Ursula von der Leyen (VdL), forseti framkvæmdastjórnar ESB, reið á vaðið og sendi Trump, <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_24_5701">með sérstakri yfirlýsingu</a>, hlýjar hamingjuóskir með sigurinn. Í yfirlýsingu sinni segist VdL hlakka til að vinna með Trump með það að markmiði að styrkja vestræna samvinnu. ESB og BNA væru meira en bara bandamenn enda byggðu samskipti þeirra á sameiginlegri sögu og stuðningi við frelsi og lýðræði. Í yfirlýsingunni leggur VdL áherslu á mikilvægi viðskipta og fjárfestinga beggja vegna Atlantshafsins fyrir lífskjör fólks í BNA og ESB.</p> <p>Charles Michel, forseti leiðtogaráðs ESB, óskaði Trump einnig til hamingju og vísaði til þess að ESB og BNA væru varanlegir bandalagsaðilar með söguleg tengsl. Sem bandamenn og vinir hlakki ESB til þess að halda áfram uppbyggilegri samvinnu. Þá tók hann fram að ESB muni framfylgja stefnu sinni í samræmi við fyrirliggjandi stefnuáætlun leiðtogaráðsins (e. strategic agenda) sem sterkur, sameinaður, samkeppnishæfur og fullvalda samstarfsaðili á sama tíma og ESB hyggist standa vörð um fjölþjóðakerfi sem byggt er á reglum (e. rules-based multilateral system). </p> <p>Roberta Metsola, forseti Evrópuþingsins, óskaði Trump sömuleiðis til hamingju með kosningasigurinn og sagði ESB tilbúið til samvinnu og til að takast á við fordæmislausar landfræðilega pólitískar áskoranir. Vilji ESB stæði til þess að viðhalda sterkum tengslum yfir Atlantshafið sem eigi rætur sínar í sameiginlegum gildum frelsis, mannréttinda, lýðræðis og frjálsra viðskipa.</p> <p>Þá hafa leiðtogar aðildarríkja ESB vitaskuld einnig sent Trump <a href="https://www.politico.eu/article/europe-reacts-donald-trump-expected-victory-us-election-2024/">hamingjuóskir</a>.</p> <h2>Stækkunarskýrsla ESB fyrir árið 2024</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><em>Inngangur</em></li> <li><em>Formlegur ferill við meðferð umsókna um aðild að ESB</em></li> <li><em>Umsóknarríkin og staða þeirra í ferlinu</em></li> </ul> <p><em>Inngangur</em></p> <p>Framkvæmdastjórn ESB <a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/commission-adopts-2024-enlargement-package-2024-10-30_en">birti</a> í síðustu viku árlega skýrslu um framgang stækkunarstefnu ESB (e. EU Enlargement Policy). Skýrslan er birt í formi <a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/document/download/7c67aed6-e7c2-47de-b3f8-b3edd26a3e26_en?filename=COM_2024_690_1_EN_ACT_part1_v11.pdf">orðsendingar</a> til Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB, efnahags- og félagsmálanefndar ESB og svæðanefndarinnar. Orðsendingunni fylgja sérstakar framvinduskýrslur og stutt staðreyndarblað (e. fact sheet) um stöðu mála í hverju umsóknarríki fyrir sig en þau eru nú 10 talsins, þ.e. Albanía, Bosnía og Hersegóvína, Kósovó, Svartfjallaland, Norður-Makedónía, Serbía, Georgía, Moldóva, Úkraína og Tyrkland. </p> <p>Eins og rakið var í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember 2023</a> um stækkunarskýrslu ESB fyrir árið 2023 þá er mikill þungi og áhersla á framgang stækkunarmála innan ESB um þessar mundir og er ljóst að árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu og sú þróun sem orðið hefur í alþjóðamálum í kjölfarið, þar sem virkt lýðræði og réttarríkið á í auknum mæli undir högg að sækja, hefur sannfært marga um mikilvægi stækkunar fyrir hagsmuni ESB og Evrópu í heild sinni. Eru tilraunir stjórnvalda í Rússlandi til að seilast til áhrifa í einstökum umsóknarríkjum að undanförnu, svo sem í Moldóvu og Georgíu og fleiri ríkjum til vitnis um þá hagsmuni sem í húfi eru, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/25/Malefni-flotta-og-farandfolks-i-brennidepli/">Vaktarinnar 25. október sl</a>. um stöðu aðildarviðræðna við Moldóvu. </p> <p>Hér á eftir verður núverandi staða einstakra umsóknarríkja í umsóknarferlinu rakin en áður en vikið verður að henni er hér til upprifjunar og glöggvunar fjallað stuttlega um lögformlegan feril við meðferð umsókna um aðild að ESB.</p> <p><em>Formlegur ferill við meðferð umsókna um aðild að ESB</em></p> <p>Kveðið er á um grunnreglur við meðferð umsókna um aðild að<em> ESB í </em><a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a12016M%2fTXT"><em>49. gr. sáttmála um Evrópusambandið</em></a> <em>(The Treaty on European Union – TEU). </em>Eins og fram kemur í ákvæðinu þá er sérhverju Evrópuríki sem virðir grundvallargildi ESB, sbr. 2. gr. TEU, og einsetur sér að stuðla að þeim, heimilt að sækja um aðild. Gildin eru eftirfarandi:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>virðing fyrir mannlegri reisn</li> <li>frelsi</li> <li>lýðræði</li> <li>jafnrétti</li> <li>réttarríkið</li> <li>virðing fyrir mannréttindum, þ.m.t. réttindum þeirra sem tilheyra minnihlutahópum.</li> </ul> <p>Við frummat á umsóknum er framangreint metið en auk þess ber við mat á umsóknum, sbr. lokamálslið 1. mgr. 49. gr. sáttmála um ESB, að taka tillit til skilyrða sem leiðtogaráð ESB hefur samþykkt að umsóknarríki verði að uppfylla. Slík skilyrði voru samþykkt af leiðtogaráðinu á fundi þess í Kaupmannahöfn árið 1993 og eru þau nefnd <a href="https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/glossary/accession-criteria-copenhagen-criteria.html">Kaupmannahafnarskilyrðin</a> (e. Copenhagen criteria). Kaupmannahafnarskilyrðin eru þríþætt og fela í sér pólitísk skilyrði, efnahagsleg skilyrði og lagaleg skilyrði, nánar tiltekið:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>um stöðugt stjórnarfar og stofnanir sem tryggja lýðræði, réttarríki og mannréttindi,</li> <li>um virkt markaðshagkerfi, sem hefur burði til að takast á við þá samkeppni sem fylgir þátttöku á innri markaði ESB,</li> <li>að ríkið geti og vilji samþykkja og innleiða regluverk ESB og grundvallarmarkmið sambandsins í stjórnmálum og efnahagsmálum.</li> </ul> <p>Umsóknarferlið og samningaviðræður fara fram í mörgum þrepum og er afar ítarlegt eins og Íslendingar þekkja frá þeim tíma er Ísland sótti um aðild að sambandinu árið 2009, sbr. <a href="https://www.stjornarradid.is/media/utanrikisraduneyti-media/media/Skyrslur/Skyrsla-um-samningavidraedur-Islands-um-adild-ad-Evropusambandinu.pdf">skýrslu um framvinnu og stöðu viðræðanna</a> sem utanríkisráðuneytið gaf út í apríl árið 2013, en umsókn Íslands var eins og kunnugt er dregin til baka í kjölfar alþingiskosninga síðar það ár.</p> <p>Lögformlegt ákvörðunarvald í ferlinu liggur hjá aðildarríkjunum á vettvangi leiðtogaráðs ESB og á vettvangi ráðherraráðs ESB þar sem formleg ákvarðanataka á sér stað og er gerð krafa um einróma samþykki innan ráðsins í allri ákvörðunartöku. Efnisleg meðferð umsókna og undirbúningur samningaviðræðna og viðræðurnar sjálfar eru hins vegar að mestu á herðum framkvæmdastjórnar ESB. Endanlegt ákvörðunarvald, þ.e. um hvort aðildarsamningur við umsóknarríki er samþykktur, liggur loks hjá Evrópuþinginu og ráðherraráði ESB sameiginlega og þurfa báðar þessar stofnanir ESB að samþykkja aðildarsamning áður en lokafasi samþykktarferlisins getur hafist en það felst í því að aðildarsamningurinn er borinn upp til fullgildingar í öllum aðildaríkjum ESB, og í viðkomandi umsóknarríki jafnframt að sjálfsögðu, í samræmi við stjórnskipunarreglur í hverju ríki.</p> <p>Í grófum dráttum er aðildarferlið eftirfarandi:</p> <ol> <li>Ríki beinir umsókn um aðild til ráðherraráðs ESB.</li> <li>Evrópuþinginu og þjóðþingum aðildarríkja er tilkynnt um umsókn.</li> <li>Ráðherraráð ESB biður framkvæmdastjórn ESB um álit á umsókninni.</li> <li>Að fengu jákvæðu áliti getur ráðherraráðið ákveðið að veita viðkomandi ríki formlega stöðu umsóknarríkis (e. Candidate status).</li> <li>Enda þótt ríki hafi fengið formlega stöðu umsóknarríkis þýðir það ekki að aðildarviðræður hefjist heldur er slíkt háð sérstakri ákvörðun ráðherraráðs ESB og er ákvörðun þar að lútandi tekin á grundvelli mats framkvæmdastjórnar ESB á því hvort skilyrðum hafi verið fullnægt af hálfu umsóknarríkis.</li> <li>Þegar ákvörðun um að hefja aðildarviðræður hefur verið tekin, tekur framkvæmdastjórn ESB í samvinnu við umsóknarríki saman yfirlitsskýrslur um efni löggjafar í umsóknarríki á mismunandi málefnasviðum (efniskaflar/klasar) samanborið við löggjöf ESB og leggur til viðræðuáætlun. Sú áætlun þarf síðan enn á ný að fá einróma samþykki af hálfu aðildarríkjanna á vettvangi ráðherraráðs ESB.</li> <li>Samið er um hvern efniskafla eða klasa, sbr. skýringarmynd hér að neðan, sérstaklega og tekur ráðherraráð ESB jafnframt ákvarðanir um það hvenær og hvort samningaviðræður um einstaka kafla skuli hafnar á grundvelli tillagna frá framkvæmdastjórninni.</li> <li>Ráðherraráð ESB tekur jafnframt ákvarðanir um það hvort og þá hvenær loka megi, til bráðabirgða, samningaviðræðum um einstaka efniskafla.</li> <li>Þegar samningaviðræðum um alla efniskaflana hefur verið lokað er aðildarsamningur í heild sinni borin undir Evrópuþingið og ráðherraráð ESB til samþykktar.</li> <li>Að fengnu samþykki Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB þarf loks að leggja samninginn fram til fullgildingar í öllum aðildarríkjum ESB og í umsóknarríkinu í samræmi við stjórnskipunarreglur í hverju ríki, þ.e. með þinglegri meðferð og þjóðaratkvæðagreiðslu, eftir atvikum.</li> <li>Öll ríkin þurfa að fullgilda aðildarsamning til að hann geti öðlast gildi.</li> </ol> <p>Sjá hér yfirlitsmynd yfir samningskafla sem teknar eru fyrir í viðræðunum og hvernig þeim er skipt í klasa.</p> <p><img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd2%20-%20Copy%20(1).jpg?amp%3bproc=LargeImage" /></p> <p> </p> <p><em>Umsóknarríkin og staða þeirra í ferlinu</em></p> <p>Í eftirfarandi töflu er staða umsóknarríkjanna í framangreindu ferli tilgreind í grófum dráttum. Tilgreint röðunarnúmer endurspeglar mat á því hversu langt löndin eru komið í ferlinu en þar eru fremst Svartfjallaland, Serbía og Albanía. Þar á eftir koma Norður-Makedónía og svo Úkraína og Moldóva sem hafa fengið hraðan framgang að undanförnu. Þar næst kemur Bosnía og Hersegóvína. Loks eru þrjú ríki sem reka lestina þar sem viðræður hafa stöðvast eða viss ómöguleiki er til staðar eins og í tilfelli Kósovó en þau eru Tyrkland, Georgía og Kósovó.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Tafla:</span></p> <p> <img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd3.jpg?amp%3bproc=LargeImage" /></p> <p> </p> <p>Nánar um stöðuna í einstökum ríkjum:</p> <p><em><span style="text-decoration: underline;">Albanía</span></em><br /> Grunnklasinn með mikilvægustu köflunum var opnaður á 2. ríkjaráðstefnu Albaníu með ESB 15. október sl. Af hálfu ESB er áhersla lögð á að Albanía setji aukinn kraft í umbætur og aðlögun að gildum ESB, einkum því sem lýtur að réttarríkinu, löggæslu, baráttunni gegn spillingu og skipulagðri glæpastarfsemi og eflingu grunnréttinda s.s. fjölmiðlafrelsi, eignarrétti og réttindum minnihlutahópa. </p> <p><span style="text-decoration: underline;">Bosnía og Hersegóvína</span><br /> Sýnilegur árangur hefur verið í framgangi aðildarumsóknar Bosníu og Hersegóvínu þar á meðal í málefnum er snúa að stjórnun fólksflutninga, samræmingu við utanríkisöryggisstefnu ESB og með lagasetningu um heilindi dómskerfisins, lögum um varnir gegn peningaþvætti og lögum um varnir gegn hagsmunaárekstrum. Í mars sl. ákvað leiðtogaráð ESB að hefja aðildarviðræður við Bosníu og Hersegóvínu. Næst á dagskrá er fyrsta ríkjaráðstefna ESB og Bosníu og Hersegóvínu sem mun marka formlegt upphaf samningaviðræðnanna, en til hennar hefur en sem komið er ekki verið boðað.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Kósovó</span><br /> Kósovó sótti um aðild að ESB í desember 2022 en ríkið hefur þó enn ekki fengið formlega stöðu umsóknarríkis. Framfarir þykja hafa orðið í ríkinu í baráttunni gegn skipulagðri glæpastarfsemi og einnig þykir viðskiptaumhverfi í ríkinu hafa batnað. Kósovó þarf að efla viðleitni sína til að styrkja réttarríkið og opinbera stjórnsýslu og vernda tjáningarfrelsið. Ljóst er að það hamlar framgangi aðildarumsóknar ríkisins að nokkur aðildarríki ESB hafa enn ekki viðurkennt sjálfstæði þess en þau eru Spánn, Slóvakía, Kýpur, Rúmenía og Grikkland.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Svartfjallaland</span><br /> Í júní 2024 var staðfest á ríkjaráðstefnu að Svartfjallaland uppfyllti í heildina bráðabirgðaviðmið fyrir kafla 23 og 24, sem fjalla um réttarríkið, og jafnframt var opnað fyrir möguleikann á því að loka öðrum köflum til bráðabirgða að uppfylltum ákveðnum skilyrðum. Á sviði réttarríkisins og dómsmála þykir þó þörf á frekari úrbótum. Svartfjallaland er komið einna lengst í aðildarferlinu þar sem búið er að opna alla kaflana í samningaviðræðunum og loka þremur 25, 26 og 30.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Norður-Makedónía:</span> <br /> Í tilviki Norður-Makedóníu þarf landið að halda áfram að innleiða umbætur, sérstaklega í grunnklasanum og þá einkum á sviðum sem lúta að dómskerfinu, baráttunni gegn spillingu og skipulagðri glæpastarfsemi. Einnig er talin þörf á því að efla traust á réttarkerfinu. Rýni á öllum sex klösunum var lokið í desember 2023.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Serbía:</span> <br /> Framkvæmdastjórnin ítrekar mat sitt á því að Serbía hafi uppfyllt viðmiðin til að opna klasa 3 um samkeppnishæfni og vöxt. Gert er ráð fyrir að Serbía muni hraða vinnu við innleiðingu á umbótum tengdum ESB-aðild á öllum sviðum á næsta ári með sérstakri áherslu á réttarríkið, umhverfi borgaralegs samfélags og fjölmiðla og grípa til trúverðugra aðgerða til að sporna gegn upplýsingaóreiðu og erlendum afskiptum. Alls hafa 22 kaflar verið opnaðir og tveimur hefur verið lokað til bráðabirgða, þ.e. köflum 25 og 26.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Georgía </span><br /> Leiðtogaráðið veitti Georgíu stöðu umsóknarríkis í desember 2023 en umsóknarferlið stöðvaðist í raun sl. vor þegar þing landsins samþykkti umdeild lög sem þykja sniðin að sambærilegum lögum í Rússlandi og talin eru takmarka verulega starfsemi frjálsra félagasamtaka í landinu og frelsi fjölmiðla, sbr. einnig nýlega löggjöf sem talin er beinast gegn réttinum hinsegin fólks. Georgía sótti um aðild árið 2022 ásamt Úkraínu og Moldóvu í kjölfar árásarstríðs Rússa gagnvart Úkraínu. Þannig fylgdust löndin að í umsóknarferlinu í byrjun þar til ferlið var stöðvað í Georgíu. Samkvæmt opinberum niðurstöðum nýafstaðinna þingkosninga í Georgíu sigraði stjórnmálaflokkurinn Georgíski draumurinn og fékk hreinan meirihluta en flokkurinn hefur verið við völd síðan 2012 og undir hans stjórn sótti landið um aðild að ESB árið 2022. En svo virðist sem stjórnvöldum í Rússlandi hafi tekist að hlutast til um mál í ríkinu með framangreindum afleiðingum. </p> <p><span style="text-decoration: underline;">Moldóva</span><br /> Samþykkt var hefja samningaviðræður við Moldóvu í desember sl. Fyrsta ríkjaráðstefnan var síðan haldin í júní 2024 og í kjölfar hennar hófst rýni á regluverki landsins sem miðar vel. Vonast er til að samningaviðræður geti hafist á næsta ári með opnun fyrstu samningskaflanna sem tilheyra grunnklasanum. Eins og áður segir var fjallað um aðildaviðræður Moldóvu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/25/Malefni-flotta-og-farandfolks-i-brennidepli/">Vaktinni 25. október sl</a>. í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslu sem þar var haldin um hvort binda ætti markmið um aðild að ESB í stjórnarskrá landsins sem var samþykkt með naumum meirihluta. Þann 3. nóvember fór svo fram seinni umferð forsetakosninga í landinu þar sem Maia Sandu, núverandi forseti og stuðningsmaður ESB aðildar Moldóvu, vann sigur á andstæðingi sínum Alexandr Stoianoglo sem þykir hallur undir stjórnvöld í Rússlandi.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Úkraína</span><br /> Líkt og með Moldóvu var samþykkt að hefja samningaviðræður við Úkraínu í desember sl. Fyrsta ríkjaráðstefnan var síðan haldinn í júní sl. og í kjölfar hennar hófst rýni á regluverki landsins sem miðar vel. Opnun aðildarviðræðna við Úkraínu er mikilvæg viðurkenning á vilja Úkraínu til að halda áfram umbótum og aðlögun að gildum ESB. Úkraína sótti um aðild að ESB fljótlega eftir að árásarstríð Rússlands gagnvart ríkinu hófst. Moldóva og Georgía fylgdu í kjölfarið. Vonast er til að efnislegar samningaviðræður geti hafist fljótlega á næsta ári með opnun fyrstu samningskaflanna sem tilheyra grunnklasanum.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Tyrkland</span><br /> Tyrkland sótti um aðild að ESB árið 1987 og hefur verið lengst allra umsóknarríkja í aðildarferlinu. Samþykkt var að hefja samningaviðræður árið 2004 en eftir það hefur ekki orðið mikill framgangur í aðlögun landsins að ESB sem orðið hefur til þess að aðildarviðræður hafa staðið í stað síðan 2018. ESB hefur áhyggjur af stöðu landsins á sviði grundvallarréttinda og réttarríkisins þar á meðal sjálfstæði dómstóla. Viðræður um réttarríkið og grundvallarréttindi eru þó áfram órjúfanlegur þáttur í samskiptum ESB og Tyrklands</p> <p>Erfitt er að spá fyrir um hvenær samningaviðræðum við einstök ríki getur lokið. Í skýrslunni er nú sem áður skýrlega tekið fram að framgangur samningaviðræðna verði að byggjast á verðleikum (e. merit based). Ekki þarf einungis að tryggja að umsóknarríkin uppfylli skilyrði og gildi ESB um virkt lýðræði, réttarríkið og mannréttindavernd o.s.frv. heldur þurfa þau jafnframt að uppfylla pólitísk, efnahagsleg og lagaleg skilyrði aðildar áður en til inngöngu kemur. </p> <p>Ekki er heldur nægjanlegt að umsóknarríkin sjálf uppfylli skilyrði aðildar heldur þarf sambandið sjálft að vera viss um að það ráði við það aukna umfang og flækjustig sem fjölgun aðildaríkja hefur óhjákvæmilega í för með sér. Í því skyni hyggst sambandið gera ýmsar innri umbætur á stjórnskipulagi sínu sem þörf er talin á áður en fleiri aðildarríki bætast í hópinn, s.s. að fækka þeim ákvörðunum sem krefjast einróma samþykkis meðal aðildarríkjanna, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktinni 3. maí</a><span style="text-decoration: underline;"> sl.,</span> um umbætur á stjórnkerfi ESB í aðdraganda stækkunar.</p> <h2>Leiðtogafundir EPC og ESB</h2> <p>Leiðtogar Evrópu komu saman í Búdapest í Ungverjalandi í gær og í dag.</p> <p>Annars vegar var um að ræða <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2024/11/07/">fund</a>, sem fram fór í gær, á vettvangi sem nefndur hefur verið European Political Community (EPC) þar sem leiðtogum 44 Evrópuríkja, þar á meðal leiðtogum allra 27 ESB-ríkjanna, er boðið að mæta. </p> <p>Er þetta í fimmta skiptið sem evrópskir leiðtogar hittast á þessum vettvangi, en fyrsti fundurinn fór fram í Prag í október 2022, sbr. umfjöllun um þann fund í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/10/07/Samstada-gegn-Russlandi/">Vaktinni 7. október 2022.</a> Yfirlýst markmið hins nýja vettvangs er að skapa leiðtogum Evrópuríkja innan og utan ESB vettvang til skoðanaskipta og stuðla að samvinnu um viðbrögð við þeim margbrotnu áskorunum sem við er að etja á þeim viðsjáverðu tímum sem nú eru. Er ljóst að árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu með þeim alvarlegu ógnum og áskorunum sem það hefur haft í för með sér var megin aflvaki að stofnun vettvangsins enda þótt aðrar veigamiklar áskoranir eins og fyrirhuguð stækkunaráform ESB, sbr. umfjöllun hér að framan, loftslagsbreytingar og flóttamannamál o.fl. hafi einnig knúið þar á um</p> <p>Eins og á fyrri fundum þá voru öryggis- og varnarmál með hliðsjón af árásarstríði Rússlands gagnvart Úkraínu til umræðu á fundinum en einnig málefni flótta- og farandfólks, hagvarnir og öryggi flutningskerfa á sviði orkumála, fjarskipta og samgangna. Þá voru samskiptin við Bandaríkin, í ljósi nýafstaðinna forsetakosninga, einnig til umræðu.</p> <p>Hins vegar var um að ræða <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/11/07-08/">óformlegan fund leiðtogaráðs ESB</a> sem hófst í gær og lauk síðdegis í dag, 8. nóvember, og var megin umræðuefnið nýr sáttmáli ríkjanna um aukna samkeppnishæfni (e. Competitiveness deal) sem nú er unnið að í línu við þá stefnumörkun sem mótuð hefur verið á vettvangi ráðsins, sbr. einkum Versalayfirlýsingu ráðsins (e. Versailles Declaration) sem samþykkt var á fundi ráðsins 10. og 11. mars 2022, og Granadayfirlýsinguna (e. Granada declaration) sbr. umfjöllun um þessar yfirlýsingar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023</a>, sbr. einnig nýja stefnuáætlun ráðsins, sbr. umfjöllun um hana í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl</a>. Samskipti ESB við Bandaríkin voru einnig til umræðu o.fl.</p> <p>Að loknum fundinum síðdegis í dag sendu leiðtogar ESB-ríkjanna frá sér sameiginlega yfirlýsingu sem nefnd er Búdapestyfirlýsingin þar sem fjallað er um framangreindan sáttmála um aukna samkeppnishæfni ESB. Sjá nánar um yfirlýsinguna og niðurstöður fundarins <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/11/07-08/">hér</a>.</p> <h2>Rafræn auðkenning við ferðir inn og út af Schengen-svæðinu</h2> <p>Hinn 8. október sl. lagði framkvæmdastjórn ESB fram tvær löggjafartillögur um <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5047">rafræna auðkenningu við ferðir til og frá Schengen-svæðinu</a>. Markmið tillagnanna er að auðvelda og auka öryggi landamæraeftirlits á svæðinu. </p> <p>Í samræmi við gildandi regluverk þurfa allir einstaklingar, þ. á m. ríkisborgarar allra aðildarríkja Schengen-samstarfsins, að fara í gegnum kerfisbundið eftirlit á ytri landamærum þess. Í fyrra voru um 600 milljón ferðir farnar yfir landamærin og er talin þörf á því að flýta landamæraeftirliti án þess þó að gefa eftir í öryggiskröfum og tryggja að hver einasti einstaklingur sé skoðaður. Í tillögunum tveimur er annars vegar lagt til að komið verði á sameiginlegu regluverki um stafvæðingu skilríkja, einkum vegabréfa og nafnskírteina, og hins vegar að gefið verði út sérstakt stafrænt ferðaforrit (e. EU Digital Travel application) vegna ferðalaga til og frá Schengen-svæðinu. </p> <p>Með rafrænum skilríkjum er átt við stafræna útgáfu af þeim gögnum og upplýsingum sem skráðar eru í örflögur vegabréfa og persónuskilríkja. Gert er ráð fyrir að öllum verði frjálst að sækja um eða nota stafræna útgáfu sinna skilríkja og er jafnframt gert ráð fyrir að slík notkun verði fólki að kostnaðarlausu. Þá er stefnt að því að unnt verði að vista stafræn skilríki í farsímum. Með þessum hætti verður einstaklingum til dæmis unnt að leggja fram stafræna útgáfu sinna ferðaskilríkja fyrir brottför í forskoðun til að tryggja skilvirkari afgreiðslu við komu á landamærastöð. Þannig verður auðveldara að sannreyna auðkenni handhafa og koma betur í veg fyrir notkun falsaðra skilríkja. Þá munu einstaklingar jafnframt eiga þess kost að nota stafrænu skilríkin sín við önnur tilefni, svo sem við flutninga á milli aðildarríkja. </p> <p>Hið stafræna ferðaforrit verður þróað af framkvæmdastjórn ESB með stuðningi frá <a href="https://www.eulisa.europa.eu/"><em>Eu-LISA</em></a><em>, </em>sem er stofnun ESB um rekstur stórra upplýsingatæknikerfa á sviði frelsis, öryggis og réttlætis. Gert er ráð fyrir að forritið verði aðgengilegt öllum þeim einstaklingum sem hyggjast ferðast til eða frá Schengen-svæðinu á grundvelli vegabréfs eða evrópsks nafnskírteinis sem inniheldur lífkenni (e. biometric data). Einstaklingar geta með þessum hætti tilkynnt inn í forritið sínar ferðaáætlanir með notkun stafrænna ferðaskilríkja áður en lagt er af stað til að flýta fyrir afgreiðslu á landamærastöð og verður þess gætt að forritið uppfylli öll persónuverndarskilyrði ESB. </p> <p>Tillögur framkvæmdastjórnarinnar eru hluti af stefnu Schengen-samstarfsins, sem samþykktar voru árið 2021, um að stafvæða enn frekar málsmeðferð á ytri landamærum svæðisins. Þá eru þær tengdar stofnun <a href="https://ec.europa.eu/digital-building-blocks/sites/display/EUDIGITALIDENTITYWALLET/EU+Digital+Identity+Wallet+Home">evrópska auðkennisveskisins</a> (e. European Digital Identity Wallets), sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/21/Graeni-sattmalinn-og-endurheimt-vistkerfa/">Vaktinni 21. júlí 2023</a>, þar sem á að vera unnt að vista rafræn vegabréf og skilríki ásamt rafrænum ökuskírteinum, lyfseðlum og öðrum skjölum. Enn fremur er framtakið stutt af stefnu framkvæmdastjórnarinnar um <a href="https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/activities/digital-programme">stafræna Evrópu</a> (e. Digital Europe) og <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/?uri=CELEX%3a52021DC0118">stafrænan áttavita</a> (e. Digital Compass), sem falla undir <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/europes-digital-decade-digital-targets-2030_en">stafræna starfsskrá ESB</a> (e. Europe‘s Digital Decade), sem miða að því að stafvæða alla opinbera þjónustu og veita öllum ríkisborgurum aðildarríkja ESB rafræna auðkenningu fyrir árið 2030. </p> <p>Tillögurnar ganga nú til umfjöllunar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB.</p> <h2>Framtíðarhorfur evrópska rannsóknarsvæðisins</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5361">Þann 22. október</a> 2024 birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://research-and-innovation.ec.europa.eu/document/download/1bde0a38-7c86-4e6c-a4b8-7f9605d9e7e7_en?filename=com_2024_490_en.pdf">orðsendingu</a> um stöðu innleiðingar á áætlunum ESB um uppbyggingu á hinu svonefnda sameiginlega evrópska rannsóknarsvæði (e. European Research Area - ERA) sem felur í sér að byggður verði upp sameiginlegur markaður fyrir rannsóknir og nýsköpun innan ESB.</p> <p>Í orðsendingunni eru ítrekaðar skuldbindingar um að rannsóknir og nýsköpun verði í öndvegi í stefnumótun ESB á sviði efnahagsmála. </p> <p>Meginniðurstaða orðsendingarinnar er sú að með ERA hafi náðst umtalsverður árangur. Enn sé þó mikið verk að vinna til þess að hámarka þau tækifæri sem felast í samstarfi á þessum vettvangi. Tryggja þurfi samfellu í fjármögnun, bæta starfsþróun og auka stuðning við rannsóknaraðila og sprotafyrirtæki til að taka skrefið frá hugmynd til fjárfestinga og framkvæmda sem er forsenda vaxtar og aukningar samkeppnishæfni til framtíðar. </p> <p>Í orðsendingunni koma meðal annars fram eftirfarandi áherslur:</p> <p><span style="text-decoration: underline;">1. Forgangsröðun fjárfestinga og umbætur í regluverki</span></p> <p>Að stefnt skuli að því að a.m.k. 3% af vergri landsframleiðslu aðildarríkja ESB (GDP) fari til rannsókna og þróunar þar sem tveir þriðju hlutar fjárfestingafjármagns komi frá einkageiranum. Kemur fram að þótt náðst hefði árangur með áætlunum svo sem <a href="https://commission.europa.eu/business-economy-euro/economic-recovery/recovery-and-resilience-facility_en"><em>Recovery and Resilience Facility</em> (RRF)</a> og <a href="https://research-and-innovation.ec.europa.eu/funding/funding-opportunities/funding-programmes-and-open-calls/horizon-europe_en"><em>Horizon Europe</em></a>, þá nemi fjárfesting ESB ríkja aðeins í 2,3% af vergri landsframleiðslu eins og staðan er nú og skortir þar mest á hlutdeild einkageirans auk þess sem mikill munur er á milli aðildarríkjanna er kemur að fjárfestingu einkaaðila. Þykja ýmsar lagalegar og stjórnsýslulegar hindranir m.a. standa í vegi aukinnar einkafjárfestingar.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">2. Bætt aðgengi að öndvegisvísindastarfi</span></p> <p>Að unnið skuli að því að öll aðildarríki geti tekið fullan þátt í því samstarfi sem ERA felur í sér en að því hefur m.a. verið unnið á vettvangi <em>Horizon Europe</em> að beina samstarfi og fjármögnun til minna þróaðra svæða.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">3. Hagnýting rannsókna til efnahagslegs ávinnings</span></p> <p>Í orðsendingunni er lögð áhersla á mikilvægi þess að árangur í rannsóknum sé nýttur til nýsköpunar og fjárfestinga í því skyni að styrkja samkeppnishæfni Evrópu. Kemur fram að Evrópska nýsköpunarráðið (European Innovation Council - EIC) hafi orðið leiðandi á sviði fjárfestinga í hátækni og dregið að sér einkafjárfestingar. Þó þurfi meira til að efla nýsköpunarfyrirtæki en talið er að skortur á áhættufjármagni sé ein orsök þess að ESB hafi dregist aftur úr helstu samkeppnisaðilum.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">4. Dýpkun evrópska rannsóknarsvæðisins</span></p> <p>Þá er í orðsendingunni lögð áhersla á að nýta ERA áfram til að stuðla að betra starfsumhverfi fyrir vísindamenn og til að auka jafnrétti á sviði rannsókna og nýsköpunar. Nýlegar aðgerðir, svo sem tillögur ERA-nefndar ráðherraráðs ESB (European Research Area and Innovation Committee – ERAC) um störf á sviði rannsókna og kynning á aðgerðum eins og <a href="https://ec.europa.eu/era-talent-platform/"><em>ERA Talent Platform</em></a> og <a href="https://euraxess.ec.europa.eu/"><em>EURAXESS</em></a> hafa verið hvetjandi en tækifæri til starfsþróunar eru þó enn talin ójöfn á milli aðildarríkja, sérstaklega á minna þróuðum svæðum innan sambandsins.</p> <p>Ísland tekur virkan þátt í ERA með þátttöku í samstarfsáætlunum ESB á sviði rannsókna og nýsköpunar á grundvelli EES-samningsins, þar á meðal <em>Horizon Europe</em>, og er óhætt að segja að þátttaka Íslands hafi opnað dyr að mikilvægum fjármögnunartækifærum sem styðja við nýsköpun og tækniþróun hér á landi.</p> <h2>Yfirheyrslur Evrópuþingsins yfir framkvæmdastjóraefnum</h2> <p>Yfirheyrslur yfir framkvæmdastjóraefnum í nýrri framkvæmdastjórn, skv. tillögu Ursulu von der Leyen (VdL), hófust í þingnefndum Evrópuþingsins á mánudaginn sl. og er gert ráð fyrir að þeim ljúki í næstu viku, þriðjudaginn 12. nóvember, en þann dag er gert ráð fyrir að yfirheyrslur yfir varaforsetaefnum nýrrar framkvæmdastjórnar fari fram, sbr. <a href="https://hearings.elections.europa.eu/documents/timetable/programme_hearings_en.pdf">dagskrá</a>. </p> <p>Maroš Šefčovič sem einnig á sæti í núverandi framkvæmdastjórn þar sem hann hefur m.a. borið ábyrgð á rekstri EES-samningsins og samskiptum við EES/EFTA-ríkin var fyrstur til að mæta til yfirheyrslu á mánudaginn, en gert er ráð fyrir því að hann beri áfram m.a. ábyrgð á EES-málefnum í nýrri framkvæmdastjórn, skv. tillögu VdL. Sjá hér <a href="https://elections.europa.eu/european-commission/en/sefcovic/">upplýsingasíðu</a> hjá þinginu um Šefčovič þar sem m.a. má finna svör hans við skriflegum spurningum þingsins og upptöku af yfirheyrslunni yfir honum.</p> <p>Almennt má segja að yfirheyrslur hafi gengið vel í vikunni og samkvæmt fréttum hefur tilskilinn meiri hluti í þingnefndunum þegar náðst um framgang allra framkvæmdastjóraefnanna að frátöldum <a href="https://elections.europa.eu/european-commission/en/varhelyi/">Olivér Várhelyi</a> sem tilnefndur var af hálfu Ungverjalands og hefur honum verið gert að svara viðbótarspurningum frá viðkomandi þingnefndum og í framhaldi af því má vænta að hann verði boðaður til framhaldsyfirheyrslufunda í viðkomandi þingnefndum áður en ákvörðun um brautargengi hans verður tekin.</p> <p>Samkvæmt núverandi áætlun er gert ráð fyrir að atkvæðagreiðsla í þinginu um nýja framkvæmastjórn í heild sinni geti mögulega fari fram í vikunni 25. – 28. nóvember nk. en sú áætlun er þó fyrirvörum háð.</p> <p>Sjá nánar um ferlið framundan við skipun nýrrar framkvæmdastjórnar og um hina þinglegu meðferð sem og um tillögu VdL að nýrri framkvæmdastjórn í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/27/Tillaga-VdL-ad-nyrri-framkvaemdastjorn/">Vaktinni 27. september sl.</a> og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktinni 11. október sl.</a> </p> <p>Sjá einnig <a href="https://elections.europa.eu/european-commission/en/?at_medium=banner&%3bat_campaign=hearings2024&%3bat_send_date=20241003&%3bat_creation=portal-banner">upplýsingasíðu Evrópuþingsins</a> um hina þinglegu meðferð þar sem m.a. má nálgast upptökur af yfirheyrslum yfir öllum framkvæmdastjóraefnunum og svör þeirra við skriflegum fyrirspurnum þingsins.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p> </p> |
25. október 2024 | Málefni flótta- og farandfólks í brennidepli | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>málefni flótta- og farandfólks</li> <li>stöðu aðildarviðræðna við Moldóvu</li> <li>reglugerð um varnir gegn eyðingu skóga</li> </ul> <p> </p> <h2>Málefni flótta- og farandfólks í brennidepli</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Hægrisveifla og raunsæispólitík</em></li> <li><em>Fundur leiðtogaráðs ESB</em></li> <li><em>Bréf VdL til leiðtogaráðsins</em></li> <li><em>Harðlínuhópurinn innan ráðsins</em></li> <li><em>Ályktanir leiðtogaráðsins</em></li> <li><em>Fundur ráðherra dóms- og innanríkismála innan Schengen-ráðsins</em></li> </ul> <p><em>Hægrisveifla og raunsæispólitík</em></p> <p>Óhætt er að segja að málefni flótta- og farandfólks hafi verið í brennidepli umræðunnar í Brussel á síðustu dögum eftir að leiðtogaráðið birti ályktanir sínar um stefnumótun í málaflokknum í síðustu viku sem almennt eru taldar fela í sér skýra viðhorfs- og stefnubreytingu frá því sem verið hefur.</p> <p>Tæplega er unnt að velkjast í vafa um að uppgangur stjórnmálaflokka sem skilgreindir eru lengst til hægri á hinum pólitíska kompás eigi ríkan þátt í þeim viðhorfsbreytingum sem eru að eiga sér stað, sbr. meðal annars fylgisaukningu slíkra flokka í nýafstöðnum Evrópuþingskosningum. Í því samhengi er hins vegar athyglisvert að stefnubreytingin er alls ekki bundin við þau ríki þar sem slíkir flokkar hafa komist til beinna áhrifa eða valda heldur virðist viðhorfsbreytingin vera að eiga sér stað þvert á stjórnmálaflokka frá hægri til vinstri og staðfesta áðurnefndar ályktanir leiðtogaráðs ESB, sem samþykktar voru samhljóða af leiðtogum allra aðildarríkja ESB, það svo ekki verður um villst. </p> <p>Hert stefna vinstri- og miðjuflokka og hófsamari hægriflokka í málaflokknum er þannig augljóst viðnám við þeirri miklu fylgisaukningu sem harðlínuflokkarnir lengst til hægri hafa notið á undanförnum misserum en ljóst þykir að sú fylgisaukning verður að stórum hluta rakin til harðrar stefnu þeirra í útlendingamálum. Stefnubreyting danska Jafnaðarmannaflokksins undir forystu Mette Frederiksen forsætisráðherra Danmerkur er ef til vill hvað skýrasta dæmið um framangreint en Danmörk er einmitt hluti af kjarna harðlínuhópsins innan leiðtogaráðsins sem beitir sér nú með samhentum hætti fyrir breytingum á stefnu ESB í þessum málaflokki, sbr. nánari umfjöllun hér að neðan.</p> <p>Það eru þó ekki bara pólitískar hægri áherslur sem stýra þeim viðhorfsbreytingum sem eru að raungerast heldur stjórnast umræða um þessi mál ekki síður af raunsæispólitík. Kerfi margra aðildarríkja virðast einfaldlega vera komin að þolmörkum og áskoranir við inngildingu þeirra sem fá vernd í ríkjunum virðast stærri og umfangsmeiri en ríkin ráða við. </p> <p>Er ljóst að málefni útlendinga og flótta- og farandfólks munu verða ofarlega á baugi á vettvangi ESB á komandi misserum.</p> <p><em>Fundur leiðtogaráðs ESB</em></p> <p>Eins og áður segir þá kom leiðtogaráð ESB saman til fundar í síðustu viku, þ.e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/10/17/"> 17. október sl.</a> Málefni Úkraínu, Moldóvu og Austurlanda nær voru meðal umræðuefna sem og samkeppnishæfni ESB. Hæst bar þó umræða um málefni flótta- og farandfólks og hafa <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/2pebccz2/20241017-euco-conclusions-en.pdf">ályktanir ráðsins</a> í þeim efnum vakið mikla athygli eins og áður segir.</p> <p>Á fundinum var kastljósið framar öðrum á forsætisráðherra Póllands, Donald Tusk, vegna nýlegra yfirlýsinga hans um að Pólland hygðist ekki veita fólki sem kæmi að landamærum þeirra að Rússlandi og Belarús rétt til að sækja um alþjóðlega vernd í ríkinu og fékk forsætisráðherrann, eins og nánar er vikið að hér að neðan, stuðning í ráðinu við þær fyrirhuguðu aðgerðir.</p> <p><em>Bréf VdL til leiðtogaráðsins</em></p> <p>Í aðdraganda leiðtogaráðsfundarins sendi forseti framkvæmdastjórnar ESB, Ursula von der Leyen (VdL), <a href="https://www.politico.eu/wp-content/uploads/2024/10/15/October-2024-EUCO-Migration-letter.pdf">bréf til leiðtoga aðildarríkjanna</a> þar sem hún fjallar um þá áfanga sem náðst hafa í málaflokkum með samþykkt hins svonefnda hælispakka ESB (e. Pact on Migration and Asylum) en fjallað var um löggjafarpakkann í Vaktinni <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">19. janúar sl. </a>þegar samkomulag um efni hans lá fyrir, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> um sameiginlega innleiðingaráætlun á þeirri löggjöf. </p> <p>Í bréfinu áréttar VdL að enda þótt samþykkt hælispakkans hafi falið í sér mikilsverða áfanga þá stæði ásetningur og umboð nýrrar tilvonandi framkvæmdastjórnar til þess að halda áfram á sömu braut, sbr. umfjöllun um stefnuáherslur VdL, stefnuáætlun leiðtogaráðsins og um niðurstöður Evrópuþingskosninganna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Vaktinni</a> að undanförnu. Kemur fram í bréfinu að markmiðið sé að tryggja sanngjarna og staðfasta nálgun í útlendingamálum með sameiginlegar lausnir fyrir aðildaríkin að leiðarljósi. Kemur jafnframt fram í bréfinu að málefni flótta- og farandfólks verði á meðal helstu áherslumála af hálfu framkvæmdastjórnarinnar á komandi árum og er sérstaklega áréttað að málaflokkurinn sé þess eðlis að hann krefðist þess að ráðstafanir og regluverk séu í stöðugri endurskoðun. Eru í bréfinu lagðar til tíu aðgerðir í því sambandi. </p> <p>Meðal annars er lagt til að innleiðingu á hælispakkanum, sem á að hrinda í framkvæmd á tveimur árum og vera lokið í júní 2026, verði flýtt eins og kostur er og jafnframt að ráðist verði að rót vandans með því að styrkja tengsl og samstarf við helstu upprunaríki og ríki sem flótta- og farandfólks ferðast um á leið sinni til aðildarríkja ESB. Þá er lögð til sameiginleg nálgun við framkvæmd brottvísunarákvarðana en samkvæmt fyrirliggjandi gögnum leiða einungis um 20% slíkra ákvarðana í ESB í reynd til endursendingar eins og staðan er nú. Í því samhengi er boðað í bréfinu að gildandi regluverk á þessu sviði, þ.e. brottvísunartilskipunin frá árinu 2008 (e. <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=celex%3a32008L0115">Return Directive</a>) verði endurskoðuð m.a. til að skerpa á ákvæðum um samstarfsskyldur þeirra sem brottvísað er og hvernig bæta megi endursendingarferlið. Þá er sérstaklega nefnt að skerpa þurfi á heimildum til að brottvísa einstaklingum sem eru taldir ógn við allsherjarreglu og innra öryggi óháð því hvaðan þeir koma. Tilgreint er að huga þurfi að nýstárlegum lausnum til að koma í veg fyrir komu fólks í óreglulegri för til Evrópu, svo sem með því að endurskoða skilgreiningar á því hvað teljast örugg þriðju ríki og halda áfram könnun á möguleikum á því að koma upp endursendingarmiðstöðvum (e. return hubs) utan ESB. Aðrar aðgerðir snúa að því að nýta betur stefnu sambandsins um áritunarfrelsi og önnur skyld málefnasvið til þess að efla samstarf og auka samstarfsvilja þriðju ríkja við endurviðtöku á eigin ríkisborgurum og til að takast á við mansal og smygl á fólki. Þá eru lagðar til aðgerðir til að bregðast við fjölþáttahernaði (e. hybrid warfare) og til að takast á við þær áskoranir sem átökin í Austurlöndum nær hafa í för með sér. Loks er tiltekið að tryggja þurfi stöðu Úkraínumanna sem nú eru búsettir innan ESB á grundvelli sérreglna um tímabundna vernd vegna árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu.</p> <p><em>Harðlínuhópurinn innan leiðtogaráðsins</em></p> <p>Fyrir fund leiðtogaráðs ESB var efnt til sérstaks óformlegs fundar leiðtoga ESB-ríkja sem tilheyra svonefndum harðlínuríkjahópi innan leiðtogaráðsins í málefnum flótta- og farandfólks. Forsprakkar fundarins voru forsætisráðherra Ítalíu, Giorgia Meloni, forsætisráðherra Hollands, Dick Schoof, og forsætisráðherra Danmerkur, Mette Frederiksen, en auk þeirra sátu fundinn leiðtogar Austurríkis, Kýpur, Tékklands, Grikklands, Ungverjalands, Möltu, Póllands og Slóvakíu auk fulltrúa framkvæmdastjórnar ESB, þ. á m. Von der Leyen sjálf sem kynnti efnisatriði og tillögur sem settar eru fram í framangreindu bréfi sínu til leiðtogaráðsins. Á fundinum kynnti Meloni einnig samkomulag sem Ítalía hefur gert við Albaníu um móttöku umsækjenda um alþjóðlega vernd frá ríkjum sem Ítalía telur örugg auk þess sem leiðtogarnir ræddu inntak skilgreininga á því hvað gætu talist örugg þriðju ríki og um möguleika á uppsetningu endursendingarmiðstöðva. Var það niðurstaða fundarins að ríkin myndu halda áfram að starfa náið saman og samræma afstöðu sína í málaflokknum. Sjá einnig hér til hliðsjónar <a href="https://uim.dk/media/12635/joint-letter-to-the-european-commission-on-new-solutions-to-address-irregular-migration-to-europe.pdf">sameiginlegt bréf</a> þessara ríkja til framkvæmdastjórnar ESB frá því í maí sl.</p> <p><em>Ályktanir leiðtogaráðsins</em></p> <p>Í umræddum <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/2pebccz2/20241017-euco-conclusions-en.pdf">ályktunum leiðtogaráðsins</a> kemur fram að innan ráðsins hafi farið fram ítarleg umræða um hvert stefna skuli í málefnum flótta- og farandfólks. Áréttað er að koma fólks til aðildarríkja ESB í óreglulegri för sé sameiginleg áskorun ríkjanna sem þarfnist sameiginlegra viðbragða. Leiðtogaráðið vísar til fyrrgreinds bréfs VdL og áréttar mikilvægi þess að hraða og tryggja innleiðingu nýrrar löggjafar ESB á þessu sviði, sbr. tilvísun til umfjöllunar í Vaktinni um þá löggjöf hér að framan, og jafnframt að gildandi regluverki verði beitt með virkum hætti til að bregðast við áskorunum sem uppi eru. Þá sé brýnt að auka samstarf við uppruna- og gegnumferðarríki til að sporna gegn smygli á fólki og huga að öruggum og löglegum leiðum til að tryggja reglulega og skipulega fólksflutninga í samræmi við valdheimildir aðildarríkjanna. Auka þurfi skilvirkni endursendinga með þverfaglegri nálgun á öllum viðeigandi málefnasviðum. Leiðtogaráðið hvetur framkvæmdastjórnina til að leggja fram sem allra fyrst tillögur að endurskoðun brottvísunartilskipunarinnar. Lýst er samstöðu með Póllandi og öðrum aðildarríkjum sem hafa þurft að takast á við fjölþátta árásir af hálfu Rússlands og Hvíta-Rússlands sem ógni gildum ESB og grafi undan lýðræði innan aðildarríkja þess. Áréttað er að sérstakar aðstæður krefjist sérstakra ráðstafana. Tryggja þurfi ytri landamæri sambandsins með öllum ráðum í samræmi við reglur ESB og alþjóðalög og að sífellt þurfi að leita nýrra leiða til að lágmarka komu fólks til ESB í óreglulegri för. Þá ítrekar leiðtogaráðið skuldbindingu sína um að vinna gegn misnotkun á farandfólki í pólitískum tilgangi (e. instrumentalisation). </p> <p><em>Fundur ráðherra dóms- og innanríkismála innan Schengen-ráðsins</em></p> <p>Segja má að tónninn að hörðum ályktunum leiðtogaráðsins hafi verið sleginn á fundi ráðherra dóms- og innanríkismála innan Schengen-ráðsins sem fram fór í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/jha/2024/10/10/">Lúxemborg 10. október sl.</a>, eða viku fyrir fund leiðtogaráðsins en Guðrún Hafsteinsdóttir dómsmálaráðherra sótti fundinn fyrir Íslands hönd.</p> <p>Formleg dagskrá ráðherrafundarins hófst með kynningu Ylvu Johansson núverandi framkvæmdastjóra málaflokksins í framkvæmdastjórn ESB á <a href="https://migration-control.info/documents/104/Schengen-Barometer.pdf"><em>Schengen Barometer+</em></a><em>,</em> sem felur m.a. í sér tölfræðilegt yfirlit um stöðuna í málaflokknum innan Schengen-svæðisins. <a href="https://www.statewatch.org/media/4597/eu-council-schengen-barometer-report-13507-24.pdf">Yfirlitið</a> er uppfært tvisvar á ári og er ætlað að varpa ljósi á atriði sem geta haft áhrif á svæðið í heild sinni og auka þannig möguleika framkvæmdastjórnarinnar og aðildaríkjanna til að bregðast við í tæka tíð og til að efla samráð og greina veikleika í kerfinu. Samhliða því voru tekin til umræðu helstu forgangsmál Schengen-ráðsins fyrir næsta ár (e. <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a52024DC0174">Schengen Council cycle 2024-2025</a>). Rauði þráðurinn þar er að auka viðnámsþol ytri landamæra ESB (e. resilience of external borders) sem er talið grundvallaratriði til að viðhalda og tryggja frjálsa för innan svæðisins, þ.e. án eftirlits á innri landamærum aðildarríkjanna sem hefur mjög færst í vöxt en <a href="https://home-affairs.ec.europa.eu/policies/schengen-borders-and-visa/schengen-area/temporary-reintroduction-border-control_en">í dag eru átta ríki með slíkt tímabundið eftirlit</a>. </p> <p>Á fundinum kynnti innanríkisráðherra Þýskalands ástæður að baki því að Þýskaland tilkynnti nýlega um upptöku tímabundins eftirlits á innri landamærum sínum og er meginástæðan sem tilgreind er sú að þýsk stjórnvöld telja að ytri landamæri Schengen-svæðisins séu ekki nægilega sterk og að Þjóðverjar hefðu orðið fyrir verulegum áhrifum af komu fólks í óreglulegri för, þ. á m. í áframhaldandi för innan svæðisins (e. secondary movement) með þeim hætti að komið væri að þolmörkum, bæði við móttöku nýrra umsækjenda um alþjóðlega vernd og við inngildingu þeirra sem hlotið hafa vernd í Þýskalandi. Lykilatriði væri að ríkið hefði getu til að reka gott verndarkerfi fyrir fólk í raunverulegri neyð og var í því sambandi ítrekað mikilvægi þess að þeir sem ekki fá vernd sé gert að yfirgefa Schengen-svæðið sjálfviljugt en ella í fylgd lögreglu. </p> <p>Framangreint innlegg Þýskalands setti tóninn fyrir það sem á eftir kom. Flest ríki ítrekuðu mikilvægi þess að betri stjórn yrði náð á ytri landamærum Schengen-svæðisins. Auka þyrfti samstarf við þriðju ríki, bæði uppruna- og gegnumferðarríki, bæta þyrfti innleiðingu mikilvægra upplýsingatæknikerfa, svo sem komu- og brottfararkerfið (e. Entry/Exit System) og auka skilvirkni endursendinga, þ. á m. að endurskoða brottvísunartilskipunina og huga að nýstárlegum lausnum við endursendingar. Í þessu skyni þyrfti m.a. að útvíkka valdsvið Landamæra- og strandgæslustofnunar Evrópu (e. Frontex) og efla Löggæslusamvinnustofnun ESB (e. Europol). Þá þyrfti að innleiða hælispakka ESB hratt og vel, einkum reglugerðina um forskoðun umsókna um alþjóðlega vernd á ytri landamærum Schengen-svæðisins (e. Screening Regulation), auka eftirlit með framkvæmd stefnu um áritunarfrelsi og bæta notkun aðildarríkjanna á Schengen-upplýsingakerfinu (e. Schengen Information System) og vegabréfsáritunarupplýsingakerfinu (e. Visa Information System) sem og að efla varnir gegn fjölþátta ógnum (e. hybrid threats) svo sem misnotkun á farandfólki í pólitískum tilgangi. </p> <p>Eitt af aðalumræðuefnum ráðherrafundarins var hvernig finna mætti leiðir til að auka skilvirkni endursendinga en það er jafnframt eitt af lykilforgangsmálum ungversku formennskunnar, sbr. umfjöllun um formennskuáætlun þeirra í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a>, auk þess sem það er hluti af stefnuáherslum VdL fyrir nýja framkvæmdastjórn, sbr. umfjöllun um stefnuáherslur VdL í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl</a>. Skilvirkt endursendingarkerfi hefur almennt verið talið lykilforsenda þess að unnt sé að reka trúverðuga fólksflutningastefnu í ESB og er endursendingarkerfið lykilþáttur í landamærastefnu sambandsins. Talið er að veruleg tækifæri séu til umbóta á því kerfi.</p> <p>Almennt voru öll ríkin sammála um að það væri mikið forgangsmál að auka skilvirkni endursendinga. Ýmsar hindranir væru til staðar í gildandi kerfi og regluverki sem hefði áhrif á framkvæmd og skilvirkni. Ráðast þyrfti í endurskoðun brottvísunartilskipunarinnar en <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3a52018PC0634">tillaga að endurskoðun þeirrar tilskipun</a>ar (e. Recast Return Directive), kom fram árið 2018 en hefur ekki náð fram að ganga. Mikilvægt væri að regluverkið endurspegli raunverulega stöðu í málaflokknum eins og hún er í dag en í því sambandi var m.a. vísað til þess að endurskoða þyrfti skilgreiningar á því hvað teldust örugg upprunaríki, og kveða skýrar á um samstarfsskyldur einstaklinga við brottvísun og hvaða afleiðingar það hafi ef viðkomandi sýnir ekki samstarfsvilja, hvenær vista megi einstaklinga í brottfararúrræði (e. detention center) og almennt að tryggja að ekki verði unnt að misnota verndarkerfið til að stöðva framkvæmd brottvísunarákvarðana. Þá var kallað eftir því að hugað yrði að nýstárlegum leiðum í þessum efnum, t.d. með fyrrgreindum endursendingarmiðstöðvum (e. return hubs) í öruggum þriðju ríkjum. Þá þyrfti að tryggja innleiðingu á reglugerð ESB um brottvísunarferli á ytri landamærum (e. Return Border Procedure Regulation), sem er hluti af hælispakkanum, sem talið er að muni hafa jákvæð áhrif og létta á þrýstingi á ytri landamærum svæðisins. </p> <p>Ráðherrarnir áréttuðu jafnframt mikilvægi þess að bæta og nýta betur þau úrræði sem væru til staðar í gildandi regluverki. Þeir nefndu m.a. nauðsyn þess að beita þriðju ríki þrýstingi til að knýja á um betra samstarf við endurviðtöku á eigin ríkisborgurum m.a. með því að beita vegabréfsáritunarstefnu ESB og tengja saman stefnu í málefnum útlendinga við fleiri málefnasvið svo sem við viðskiptastefnu og þróunarsamvinnu. Þá fór fram umræða um öryggisógnir og endursendingar hættulegra einstaklinga.</p> <h2>Viðræður um aðild Moldóvu að ESB halda áfram eftir nauman sigur í þjóðaratkvæðagreiðslu</h2> <p>Í þjóðaratkvæðagreiðslu sem fram fór í Moldóvu síðastliðinn sunnudag var samþykkt að binda markmið um aðild að ESB í stjórnarskrá landsins með naumum meirihluta eða 50,4% atkvæða. Hart var tekist á í kosningabaráttunni en talið er að rússnesk stjórnvöld hafi reynt að hafa áhrif á niðurstöður hennar og hafa þau m.a. verið sökuð um að hafa borið fé á kjósendur gegn loforði um að þeir greiddu atkvæði gegn stjórnarskrárbreytinunni.</p> <p>Viðræður Moldóvu um aðild að ESB munu því halda áfram í samræmi við framangreinda niðurstöðu. Viðræðurnar hófust formlega hinn 25. júní sl. og er stefnt að því að opna samningskafla sem varða réttarríkið, vernd mannréttinda og lýðræðislegt stjórnarfar á fyrri hluta næsta árs, þegar Pólland fer með formennsku í ráðherrarráði ESB. Núverandi ríkisstjórn Moldóvu hefur mjög metnaðarfull áform um framhald aðildarviðræðnanna og stefna þau að því að viðræður um þá kafla sem varða innri markaðinn og utanríkismál geti einnig hafist á næsta ári. Stefna stjórnvöld í Moldóvu að því að aðildarviðræðum geti verið lokið árið 2027.</p> <p>Þjóðaratkvæðagreiðslan fór fram samhliða forsetakjöri í Moldóvu þar sem sitjandi forseti, sem jafnframt er eindregin stuðningsmaður ESB-aðildar, Maia Sandu, var í framboði og fékk hún um 42% atkvæða. Alexandr Stoianoglo, sem var andvígur tillögunni sem lögð var fyrir þjóðaratkvæði sl. sunnudag og er studdur af stjórnmálaflokki sem talinn er hallur undir stjórnvöld í Moskvu,, fékk næst flest atkvæði eða 26,1% og verður því kosið um þau tvö í seinni umferð forsetakjörsins sem fram fer sunnudaginn 3. nóvember nk.</p> <p>Enda þótt núverandi forseti, Maia Sandu, hafi fengið afgerandi flest atkvæði í fyrri umferð, er hún þó ekki talin fyllilega örugg með sigur í seinni umferð. Tapi hún kosningunum er verulega óvíst um framgang aðildarumsóknar Moldóvu að ESB enda þótt framangreint markmið hafi verið fest í stjórnarskrá landsins. Flokkur Maiu Sandu, er nú með hreinan meirihluta á Moldóvska þinginu eða 62 þingmenn af 101 en þingkosningar fara fram í Moldóvu á næsta ári og mun það væntanlega ekki skýrast endanlega fyrr en þá hvort ríkið fetar brautina áfram í átt til aðildar að ESB eða ekki. Er óttast að rússnesk stjórnvöld muni, líkt og í nýafstaðinni þjóðaratkvæðagreiðslu, reyna að hafa áhrif niðurstöður seinni umferðar forsetakjörsins sem og á niðurstöður komandi þingkosninga á næsta ári.</p> <p>Moldóva hefur fylgt Úkraínu í umsóknarferli sínu að ESB og eru taldar líkur á því að þessi lönd gangi í takt allt umsóknarferlið, þ.e. ef pólitísk öfl sem eru hlynnt aðild halda velli. Sjá nánar um stuðning ESB við Moldóvu og Úkraínu og framgang aðildarviðræðna við ríkin í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/10/11/Thverlaegar-gerdir-og-askoranir-sem-theim-fylgja/">Vaktinni</a><span style="text-decoration: underline;"> 11. október sl.</span> </p> <p>Leiðarstef ESB gagnvart framtíðarstækkun sambandsins er hins vegar stækkun á grundvelli verðleika (e. „merit-based enlargement“). Í þessu felst að framvinda aðildarviðræðna við einstök umsóknarríki er háð því hversu vel þau eru í stakk búin til þess að uppfylla þær kröfur sem ESB gerir til aðildarríkja sinna. </p> <p>ESB hefur þannig tekið upp nýja nálgun í aðildarviðræðum þar sem vernd réttarríkisins, mannréttinda og lýðræðislegs stjórnarfars eru sett í öndvegi. Í þessari nálgun felst að samningsköflunum í viðræðunum er nú skipt í nokkra klasa og heyra samningskaflar sem varðar réttarríkið, sjálfstæði dómstóla, vernd mannréttinda og lýðræðislegt stjórnarfar undir einn klasa sem nefndur er grundvallarklasi. Samningskaflarnir sem falla undir þennan klasa eru þeir fyrstu sem opnaðir verða í viðræðunum en þeim verður líka lokað síðast. </p> <p>Núverandi ríkisstjórn Moldóvu hefur þegar ráðist í umtalsverðar umbætur á stjórnkerfi og efnahagslífi landsins. Eigi að síður er það mat framkvæmdastjórnar ESB að enn sé mikið verk óunnið til að unnt sé að segja að ríkið sé í stakk búið til þess að takast á hendur fulla aðild að ESB og raunar er talið að lyfta þurfi Grettistaki í þeim efnum. </p> <p>Framvinda aðildarviðræðnanna er því háð því að ríkisstjórn landsins haldi áfram umbótum á stjórnkerfi ríkisins og í efnahagsmálum. Ljóst er að til þess mun þurfa sterkan pólitískan stuðning og því mun önnur umferð forsetakosninganna hafa mikið um framhaldið að segja. </p> <p>ESB hefur veitt Moldóvu talsverðan stuðning, þ.m.t. fjárhagsstuðning, til að koma þessum umbótum til framkvæmda. Nýjasti þátturinn í þeim stuðningi er svonefnd „<a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5124">hagvaxtaráætlun</a>“ fyrir Moldóvu (e. Growth Plan) sem Ursula von der Leyen, kynnti hinn 10. október sl. í Chișinău, höfuðborg Moldóvu, á sameiginlegum blaðamannafundi hennar og Maiu Sandu, forseta Moldóvu. Í áætluninni felst m.a. að ESB mun veita 1,8 milljörðum evra á næstu þremur árum til að styrkja efnahag landsins, m.a. til að standa undir uppbyggingu samgöngumannvirkja, efla orkuöryggi með því að styrkja uppbyggingu raforkunetsins, uppbyggingu tveggja nýrra sjúkrahúsa, fjármögnun á uppbyggingu á ljósleiðarkerfi og framlög til að auðvelda fyrirtækjum í landinu að nálgast lánsfjármagn og fjárhagsstuðning. Fjárhagsstuðningur ESB til Moldóvu er hins vegar háður því skilyrði að stjórnvöld þar í landi haldi áfram að hrinda nauðsynlegum efnahags- og stjórnarfarsumbótum í framkvæmd. </p> <p>Þau lönd sem álitið er að komin séu lengst í aðildarviðræðunum við ESB um þessar mundir eru Svartfjallaland og Albanía. Moldóva og Úkraína koma þar á eftir, auk Norður-Makedóníu. </p> <p>Almennt er á hinn bóginn litið svo á að framgangur aðildarumsóknar Georgíu hafi stöðvast fyrr á árinu þegar þing landsins samþykkti umdeild lög sem þykja sniðin af sambærilegum lögum í Rússlandi sem talin eru takmarka verulega starfsemi frjálsra félagasamtaka í landinu og frelsi fjölmiðla, sbr. einnig nýlega löggjöf sem talin er beinast gegn hinsegin fólki. Þingkosningar verða í Georgíu á morgun, laugardag, og verður áhugavert að sjá niðurstöður þeirra kosninga. Stærsti flokkur landsins, Georgíski draumurinn, sem er nú með 74 þingmenn af 150 eða rétt tæpan helming þingmanna, myndar meirihluta á georgíska þinginu með stuðningi tveggja annarra flokka, <em>People‘s Power</em> sem eru með 9 þingmenn og <em>European Socialists</em> sem eru með 4 þingmenn. Georgía sótti um aðild að ESB árið 2022 undir forystu núverandi stjórnvalda en stjórnarandstaðan í landinu er þó í reynd talin mun meira fylgjandi ESB aðild landsins en stjórnarflokkarnir.</p> <h2>Reglugerð um varnir gegn eyðingu skóga</h2> <p>Í maí í fyrra samþykkti ESB <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3a32023R1115">reglugerð</a> um varnir gegn eyðingu skóga (e. deforestation regulation). Með reglugerðinni eru settar hömlur á markaðsetningu vara á innri markaðnum ef álitið er að hráefnið í vörurnar komi frá ræktunarlandi sem áður var skógi vaxið en hefur verið rutt. Kemur reglugerðin í staðinn fyrir <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3a32010R0995">eldri gerð</a> sama eðlis sem þó náði aðeins til viðskipta með timbur.</p> <p>Skógar þekja nú um 30% alls landsvæðis á jörðinni en sú hlutfallstala fer sífellt minnkandi sem er sérstakt áhyggjuefni enda er mikilvægi skóga í vistkerfi jarðarinnar og í loftlagsmálum almennt talið gríðarlega mikilvægt. Þannig er talið að skógar hýsi um 80% af líffræðilegum fjölbreytileika sem finnst á landi. Í mörgum löndum hafa skógar verið ruddir til að búa til ræktunarland án þess að hugað hafi verið að mikilvægi þeirra fyrir loftslagið og líffræðilegan fjölbreytileika. Markmið ESB er að sporna við þessari þróun með vogarafli markaðarins. </p> <p>Eins og áður segir náði eldri reglugerð sambandsins einungis til viðskipta með timbur en með nýrri reglugerð er öðrum ræktuðum landbúnaðarvörum s.s. nautakjöti, kakói, kaffi, pálmaolíu, gúmmíi, sojabaunum og afleiddum vörum bætt við.</p> <p>Þessi gerð kallar á viðbrögð aðila sem markaðssetja ofangreindar vörur á innri markaðinum, og er m.a. gerð krafa um áreiðanleikakönnun fyrir hverja vöru í ofangreindum vöruflokkum sem sannar að hún sé ekki ræktuð á landi þar sem skógur hefur verið ruddur samkvæmt nánari skilgreiningum.</p> <p>Gerðin er að meginstefnu til talin falla undir EES-samninginn og er hún nú í upptökuferli. Vegna umfangs gerðarinnar og nauðsynlegs undirbúnings allra aðila sem málið varðar hefur nú verið á ákveðið að <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5009">fresta gildistöku gerðarinnar</a> innan ESB um eitt ár frá því sem upphaflega var áætlað, en gerðin átti að taka gildi nú í árslok fyrir stærri fyrirtæki og 30. júní 2025 fyrir minni fyrirtæki, en nú er áætlað að gerðin taki gildi í árslok 2025 fyrir stærri fyrirtæki og 30. júní 2026 fyrir minni fyrirtæki. Þá hefur ESB birt sérstakar <a href="https://green-business.ec.europa.eu/publications/guidance-eu-deforestation-regulation_en">leiðbeiningar</a> fyrir aðildarríkin og þriðju ríki og aðra hlutaðeigandi aðila um væntanlega framkvæmd löggjafarinnar.</p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
11. október 2024 | Þverlægar gerðir og áskoranir sem þeim fylgja | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>skýrslu átakshóps EFTA um þverlægar gerðir</li> <li>skýrslu um framtíð landbúnaðar í ESB</li> <li>viðræður við ESB um samstarf á sviði heilbrigðismála</li> <li>fyrsta samning HERA-Invest</li> <li>endurskoðun tilmæla um reyklaus svæði</li> <li>jöfnunartolla á kínverska rafbíla </li> <li>aukinn stuðning ESB við Úkraínu og Moldóvu</li> <li>skipulag þinglegrar meðferðar tillögu VdL um nýja framkvæmdastjórn</li> </ul> <p> </p> <h2>Skýrsla átakshóps EFTA um þverlægar gerðir</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Inngangur</em></li> <li><em>Breyttur veruleiki – breytt sýn</em></li> <li><em>Áskoranir í tengslum við þverlægar gerðir frá sjónarhóli EES-samningsins</em></li> <li><em></em><em>Heildstætt mat – þrír meginþættir sem hafa þarf augun á</em></li> <li><em>Áhrif og mögulegar afleiðingar þess ef ákveðið er taka þverlæga gerð <span style="text-decoration: underline;">ekki</span> upp í EES-samninginn</em></li> <li><em>Strategískar spurningar</em></li> <li><em>Ályktanir og ráðleggingar</em></li> </ul> <p><em>Inngangur</em></p> <p>Eins og fjallað hefur verið um í Vaktinni á umliðnum misserum við margvísleg tilefni, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktarinnar 24. nóvember 2023 um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins</a>, þá hefur það færst mjög í vöxt á vettvangi ESB að einstakar löggjafartillögur og gerðir mæli ekki aðeins fyrir um málefni innri markaðarins í hefðbundnum skilningi, heldur taki til þátta eða stefnumörkunar sem fellur utan við gildissvið EES-samningsins, t.d. varðandi:</p> <ul> <li>viðskiptastefnu ESB gagnvart þriðju ríkjum, </li> <li>iðnaðarstefnu ESB,</li> <li>ráðstafanir sem snúa að efnahagslegu öryggi ESB og hagvörnum</li> <li>eða ráðstafanir til að ná markmiðum í tengslum við græn og stafræn umskipti.</li> </ul> <p>Framangreind löggjafarþróun á vettvangi ESB endurspeglar breytta sýn ESB á innri markaðinn sem mótast hefur samhliða þeim breytingum sem hafa átt sér stað í alþjóðasamskiptum og -viðskiptum á umliðunum árum og þeim krísum sem riðið hafa yfir, fyrst með kórónuveirufaraldrinum og í framhaldi af honum með árásarstríði Rússlands gagnvart Úkraínu. Þessar krísur þykja hafa varpað ljósi á veikleika ESB á ýmsum sviðum svo sem á sviði orkumála, heilbrigðismála, öryggis- og varnarmála, samkeppnismála og síðast en ekki síst á sviði efnahagsöryggismála. Jafnframt er ESB í vaxandi mæli að bregðast við breyttri stöðu í alþjóðamálum, þar sem helstu efnahagsveldi heims hafa í vaxandi mæli gripið til verndarstefnu í utanríkisviðskiptum og virðing fyrir alþjóðalögum og grundvallarreglum alþjóðasamfélagsins hefur farið þverrandi. Til að bregðast við hefur ESB í sífellt auknum mæli kosið að nýta innri markaðinn, afl hans og styrk, sem tæki til að vinna gegn framangreindum veikleikum.</p> <p>Tillögur af þessu tagi fela jafnan í sér áskoranir er kemur að upptöku þeirra í EES-samninginn, enda þótt meginefni þeirra kunni að falla skýrlega undir gildissvið hans. </p> <p>Til að leggja mat á stöðuna og hvernig megi bregðast við henni skipaði fastanefnd EFTA í júlí 2023 sérstakan átakshóp um þverlægar ESB-gerðir (e. Task Force on Files with Distinctive Horizontal Dimensions). Hópurinn hefur nú skilað <a href="https://www.efta.int/sites/default/files/uploads/2024-07/24-452%20Report%20by%20the%20Task%20Force%20on%20Files%20with%20Distinctive%20Horizontal%20Dimensions.pdf">skýrslu</a> til fastanefndarinnar undir yfirskriftinni <em>Cross-sectoral EU initiatives: The way ahead for the EEA. </em></p> <p>Er það ein af megin niðurstöðum skýrslunnar að hætta sé á að þverlægar gerðir geti leitt til þess EES/EFTA-ríkin verði í einhverjum tilvikum talin til þriðju ríkja í löggjöf ESB sem varðar innri markaðinn. Það fylgir sú hætta að til verði tveggja þrepa innri markaður þar sem EES/EFTA-ríkin standi skör lægra og standi jafnvel frammi fyrir nýjum viðskiptahindrunum með tilheyrandi afleiðingum fyrir samkeppnishæfni atvinnulífs í ríkjunum.</p> <p>Hér á eftir eru helstu efnisatriði skýrslunnar rakin í stuttu máli.</p> <p><em>Breyttur veruleiki – breytt sýn</em></p> <p>Í fyrstu tveimur köflum skýrslunnar er rakið í stuttu máli hvernig hugmyndafræði og sýn ESB á innri markaðinn hefur þróast og breyst á allra síðustu árum. Í þeim efnum markaði <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/54773/20220311-versailles-declaration-en.pdf">Versalayfirlýsing leiðtogaráðs ESB</a> (e. Versailles Declaration) sem samþykkt var á fundi ráðsins 10. og 11. mars 2022, einungis nokkrum dögum eftir að Rússar réðust á Úkraínu, hvað skýrust skil, sbr. einnig <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/10/06/granada-declaration/">Granadayfirlýsinguna</a> (e. Granada declaration) sem samþykkt var á fundi leiðtogaráðsins 6. október 2023, sbr. umfjöllun um þessar yfirlýsingar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023</a>. Frá útgáfu Versalayfirlýsingarinnar hafa fjölmargar löggjafartillögur og gerðir litið dagsins ljós sem endurspegla hina breyttu sýn. </p> <p>Sumar þessara löggjafartillagna byggja á svonefndri framkvæmdaáætlun Græna sáttmálans (e. Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age) sem framkvæmdastjórn ESB birti 1. febrúar 2023, svo sem ný reglugerð um kolefnishlutlausan tækniiðnað (e. Net-Zero Industry Act), sbr. umfjöllum um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktinni 16. febrúar sl.</a>, og reglugerð um mikilvæg hráefni (e. Critical Raw Materials Act), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> o.fl., sbr. einnig umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktarinnar 24. mars 2023</a> um framfylgd þeirrar áætlunar. Ýmsar aðrar löggjafartillögur og gerðir fjalla einnig í þennan flokk, svo sem ný löggjöf um hálfleiðara (e. The European Chips Act), sbr. umfjöllun Vaktarinnar um þá tillögu <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">21. apríl 2023</a>, gerð um auknar valdheimildir framkvæmdastjórnar ESB til ráðstafana á innri markaði í neyðaraðstæðum (e. Single Market Emergency Instrument - SMEI), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni 23. september 2022,</a> bann við að setja vörur sem framleiddar eru með nauðungarvinnu á markað í ESB (e. Forced labour products ban), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni 23. september 2022</a>, tillögur um heildarendurskoðun á tollkerfi bandalagsins (e. EU Customs Reform), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní 2023</a>, gerð um kolefnisjöfnunargjald við landamæri (e. Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní 2023</a>, og þannig mætti áfram telja, sbr. viðauka II í skýrslunni þar sem finna má upptalningu á öllum gerðum ESB sem fela í sér eða eru taldar fela í sér þverlæga reglusetningu af því tagi sem hér um ræðir.</p> <p>Breytt sýn ESB á innri markaðinn endurspeglast ekki einungis í einstökum gerðum heldur einnig í heildarstefnumótun ESB á ýmsum grundvallarsviðum. Framkvæmdaáætlun Græna sáttmálans, sem áður var nefnd, er ein birtingarmynd þessa, en einnig má nefna, líkt og gert er í skýrslunni, nýja efnahagsöryggisáætlun ESB, sbr. umfjöllun um þá áætlun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní 2023</a>, sbr. og umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktarinnar 2. febrúar sl.</a> um framfylgd þeirrar áætlunar, og nýja stefnumótun ESB á sviði varnarmála, sbr. umfjöllun um þá stefnumótun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl.</a> </p> <p>Ef litið er fram á við þá má jafnframt ráða af nýrri stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB og stefnuáherslum forseta framkvæmdastjórnar ESB, Ursulu von der Leyen (VdL), sbr. einnig skýrslu Draghi annars vegar og skýrslu Letta hins vegar, að þverlæg stefnumörkun og lagasetning á vettvangi ESB muni síst minnka á komandi stefnumótunartímabili heldur þvert á móti, sbr. umfjöllun um þessi stefnuskjöl í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl.</a>, sbr. einnig umfjöllun um Draghi-skýrsluna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktinni 13. september sl.</a> og um Letta-skýrsluna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a></p> <p><em>Áskoranir í tengslum við þverlægar gerðir frá sjónarhóli EES-samningsins</em></p> <p>Í skýrslunni er þverlægum gerðum (og þverlægri stefnumótun) og áskorunum sem af þeim rísa við rekstur og framkvæmd EES-samningsins gróflega skipt í fjóra efnisflokka þ.e.:</p> <ol> <li>Gerðir sem fela í sér ákvæði um viðskipti við þriðju ríki.</li> <li>Gerðir sem fela í sér ákvæði um framkvæmd iðnaðarstefnu ESB.</li> <li>Gerðir sem fela í sér ákvæði sem lúta að öryggis- og varnarmálum ESB.</li> <li>Gerðir sem fela í sér ákvæði um strategíska beitingu og notkun á samstarfsáætlunum og samkeppnissjóðum ESB.</li> </ol> <p>Nánar um framangreinda efnisflokka:</p> <p>1) EES-samningurinn tekur ekki til viðskipta við þriðju ríki eða sameiginlegrar stefnumótunar á því sviði né heldur til annarrar reglusetningar almennt um samskipti við þriðju ríki. Sökum þess að ESB leitast í sífellt auknum mæli eftir því að ná fram markmiðum sínum í viðskipum við þriðju ríki með reglusetningu og beitingu innri markaðarins verður sífellt erfiðara að greina skýrlega á milli reglusetningar um innri markaðinn annars vegar og hins vegar reglusetningar sem miðar að því að hrinda viðskiptastefnumótun ESB í framkvæmd. </p> <p>2) EES-samningurinn felur ekki sér sameiginlega iðnaðarstefnu milli samningsaðila. Áskoranir geta því komið upp þegar markmið gerðar er jöfnum höndum að framfylgja slíkri stefnu og auka viðnámsþol innri markaðarins.</p> <p>3) EES-samningurinn tekur ekki til sameiginlegrar utanríkisstefnu ESB eða sameiginlegrar öryggis- og varnarmálastefnu ESB og hafa gerðir sem varða þessi málefni í samræmi við það almennt verið taldar falla utan gildissviðs samningsins. Á þessu hafa verið tilteknar undantekningar þegar upptaka gerða í samninginn hefur verið talin nauðsynleg til tryggja einkaréttarlega stöðu einstaklinga og fyrirtækja á innri markaðinum. Nú er hins vegar fyrirséð að ný varnarmálastefna ESB og framfylgd hennar geti mögulega skapað nýjar áskoranir á þessu sviði.</p> <p>4) EES-samningurinn tryggir rétt EES/EFTA-ríkjanna til þátttöku í flestum samstarfsáætlunum ESB og hefur Ísland nýtt sér þann rétt í ríkum mæli, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2023-06-23&%3bNewsName=Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins">Vaktarinnar 23. júní sl</a>. um nýjan tækniþróunarvettvang ESB. Strategísk beiting og notkun á samstarfsáætlunum og samkeppnissjóðum ESB í þágu markmiða ESB á sviðum sem falla utan gildissviðs EES-samningsins getur því raskað hagsmunum og þátttökugrundvelli EES/EFTA-ríkjanna í þessum áætlunum.</p> <p>Það getur síðan flækt málin enn frekar þegar þverlægar gerðir hafa að geyma tilvísanir til hvor annarra.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun um framangreinda efnisflokka í 3. kafla skýrslunnar.</p> <p><em>Heildstætt mat – þrír meginþættir sem hafa þarf augun á</em></p> <p>Í skýrslunni er sérstaklega undirstrikað að við mat á einstökum þverlægum gerðum sé mikilvægt að til staðar sé breiður skilningur á þeirri stefnumótun sem er undirliggjandi og markmiðasetningu sem henni fylgir. Ella sé hætt við því að mikilvæg atriði misfarist og að nálgun við rekstur samningsins verði brotakennd. Skýrsluhöfundar skilgreinda þrjá meginþætti í stefnumótun ESB sem hafa þarf augun á sérstaklega, þ.e.:</p> <ol> <li>Ný nálgun ESB á öryggi aðfangakeðja á innri markaðinum.</li> <li>Breyttur skilningur ESB á efnahagslegu öryggi.</li> <li>Aukið hlutverk tollyfirvalda við verndun innri markaðarins.</li> </ol> <p>Sjá nánari umfjöllun um þessa þrjá meginþætti í 4. kafla skýrslunnar.</p> <p><em>Áhrif og mögulegar afleiðingar þess ef ákveðið er taka þverlæga gerð <span style="text-decoration: underline;">ekki</span> upp í EES-samninginn</em></p> <p>Í skýrslunni eru skilgreind áhrif og mögulegar áhættur sem geta falist í því fyrir EES/EFTA-ríkin ef komist er að þeirri niðurstöðu í einstökum tilvikum að þverlæg gerð skuli <span style="text-decoration: underline;">ekki</span> tekin upp í EES-samninginn. Skilgreindir áhættuþættir eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>Að EES/EFTA-ríkin verði skilgreind og meðhöndluð sem þriðju ríki á innri markaðnum á viðkomandi sviði.</li> <li>Að gerðar verði meiri kröfur til vöruútflutnings frá EES/EFTA-ríkjunum til ESB en almennt gildir um frjálsa vöruflutninga á innri markaðinum.</li> <li>Að EES/EFTA-ríkin njóti ekki ráðstafana sem ESB gerir til að tryggja öryggi aðfangakeðja á innri markaðnum með tilheyrandi áhættu fyrir samkeppnishæfni ríkjanna ef á reynir. </li> <li>Að ESB kunni að grípa til ráðstafana gagnvart EES/EFTA-ríkjunum ef það telur að ríkin séu í einhverjum tilvikum notuð til að sniðganga ESB-reglur við innflutning vara inn á innri markaðinn (e. Anti-circumvention measures).</li> <li>Að orðspor EES/EFTA-ríkjanna sem áreiðanlegra samstarfsaðila á innri markaðnum geti beðið hnekki.</li> </ul> <p>Sjá nánari umfjöllun um framangreinda áhættuþætti í 5. kafla skýrslunnar.</p> <p><em>Strategískar spurningar – heildstætt mat</em></p> <p>Eins og áður segir er lögð rík áhersla á það í skýrslunni að innan EES/EFTA-ríkjanna sé skilningur á þeim breytingum sem orðið hafa á alþjóðapólitískum áherslum ESB og á hvern hátt sambandið beiti innri markaðnum til að ná efnahagspólitískum markmiðum og efla samkeppnishæfni hans gagnvart öðrum viðskiptablokkum. Gæta verði að því að ákvarðanir EES/EFTA-ríkjanna leiði ekki að ófyrirsynju til þess að ríkin verði í reynd meðhöndluð sem þriðju ríki á innri markaðnum, sbr. þær hættur sem skilgreindar eru í skýrslunni og fjallað er um hér að framan. Í því samhengi sé mikilvægt að EES/EFTA-ríkin marki sér sameiginlega afstöðu til þess hvernig meðhöndla skuli þverlægar gerðir. </p> <p>Fara þurfi heildstætt yfir hvaða afleiðingar það hafi að innleiða <span style="text-decoration: underline;">ekki</span> þverlæga gerð í samninginn og leggja nður fyrir sér hvort núverandi mat á því hvaða gerðir tilheyri innri markaðnum sé fullnægjandi til að bregðast við þróuninni innan EES. Að sama skapi þurfi ávallt að spyrja hvort upptaka gerða í samninginn geti raskað sambandi EES/EFTA-ríkjanna við önnur náin samstarfsríki þeirra. Nánar tiltekið þarf að meta eftirtalin atriði heildstætt:</p> <ol> <li>Hvort tilgangur gerðar sé að koma í veg fyrir uppbrot á innri markaðinum almennt?</li> <li>Hvort ákvörðun um að taka gerð <span style="text-decoration: underline;">ekki</span> upp geti skaðað hagsmuni EES/EFTA-ríkjanna og efnahagslegt öryggi þeirra?</li> <li>Hvort upptaka gerðar í samninginn hafi áhrif á gildissvið hans?</li> <li>Hvort og þá hvernig upptaka gerðar sé í samræmi við strategískar áherslur EES/EFTA-ríkjanna við upptöku annarra þverlægra gerða?</li> </ol> <p><em>Ályktanir sem dregnar eru í skýrslunni og ráðleggingar byggðar á þeim </em></p> <p>Í lokakafla skýrslunnar eru settar fram ályktanir og ráðleggingar til stofnana EFTA og EES/EFTA-ríkjanna. Lögð er áhersla á það sérkenni EES-samningsins að eðli og inntak hans sé í stöðugri þróun með upptöku nýrra gerða í samninginn. Á þeirri vegferð síðastliðin 30 ár hafa báðir samningsaðilar verið lausnamiðaðir með hagsmuni beggja samningsaðila að leiðarljósi. Brýnt sé að nálgast rekstur samningsins þannig áfram enda þótt svigrúm til aðlögunar innan gildissvið EES-samningsins sé engan veginn ótakmarkað.</p> <p>Tilmæli eða ráðleggingar sem settar eru fram í skýrslunni eru eftirfarandi.</p> <p>Almennar ráðleggingar:</p> <ul> <li>Að viðhöfð sé virk vöktun á þróun innri markaðarins allt frá því að fyrstu hugmyndir um breytingar koma fram.</li> <li>Að sjónarhorni og afstöðu EES/EFTA-ríkjanna sé komið á framfæri í stefnumótunarferlum innan ESB þegar við á.</li> <li>Að leitast sé við að leiða fram og undirbyggja umræður um þverlægar gerðir og þverlæga stefnumótun á meðal hagaðila í EES/EFTA-ríkjunum.</li> <li>Að tryggja hraða málsmeðferð við upptöku þverlægra gerða þar sem EES/EFTA-ríkin hafa sammælst um upptöku.</li> <li>Að þess sé gætt að bæði séu metin áhrif af því að taka gerð upp og að taka hana <span style="text-decoration: underline;">ekki </span>upp.</li> <li>Að leita leiða til að lágmarka áhrif þess á einsleitni innri markaðarins þegar tillögur að nýjum gerðum eru einungis taldar falla undir EES-samninginn að hluta.</li> <li>Að tryggja eins og unnt er að þverlægar gerðir og möguleg upptaka þeirra raski ekki sambandi EES/EFTA-ríkjanna við náin samstarfsríki utan ESB.</li> </ul> <p>Ráðleggingar til stofnana EFTA eru eftirfarandi:</p> <p>Til fastanefndar EFTA:</p> <ul> <li>Að athugun hennar á áskorunum vegna þverlægra gerða verði framhaldið í samræmi við ályktanir og ráðleggingar í skýrslunni.</li> <li>Að skipulag nefndarinnar, undirnefnda hennar og vinnuhópa sé í stöðugri endurskoðun með hliðsjón af þróun mála hjá ESB.</li> <li>Að beina því til undirnefnda og vinnuhópa að meta þverlægar gerðir frá öllum sjónarhornum eins og lagt er til í skýrslunni.</li> <li>Að leggja fram áætlun fyrir árslok 2024 um hvernig brugðist verði við ábendingum og ráðleggingum í skýrslunni.</li> </ul> <p style="margin-left: 40px;">Að innleiðingu á ályktunum og ráðleggingum sem settar eru fram í skýrslunni verði fylgt eftir, t.d. með reglulegri skýrslugjöf EFTA-skrifstofunnar til nefndarinnar.</p> <p>Til EFTA-skrifstofunnar:</p> <ul> <li>Að efla enn frekar snemmtæka vöktun á þverlægri stefnumótun og gerðum hjá ESB.</li> <li>Að styðja við þverfaglegt mat á vettvangi undirnefnda fastanefndar EFTA og vinnuhópa.</li> <li>Að undirbyggja virkt samtal við ESB á fyrstu stigum stefnumótunar þegar við á.</li> <li>Að sjá til þess að ályktanir og ráðleggingar átakshópsins skili sér við þjálfun sérfræðinga á sviði EES-mála.</li> </ul> <p>Ráðleggingar verkefnishópsins heilt yfir:</p> <p>Að fastanefnd EFTA, EES/EFTA-ríkin og skrifsstofa EFTA leggist sameiginlega á árarnar til að tryggja að þverlæg stefnumótun og gerðir séu teknar tímanlega til skoðunar og mats í samræmi við framangreint.</p> <h2>Skýrsla um framtíð landbúnaðar í ESB</h2> <p>Í síðasta mánuði kom út<a href="https://agriculture.ec.europa.eu/document/download/171329ff-0f50-4fa5-946f-aea11032172e_en?filename=strategic-dialogue-report-2024_en.pdf"> skýrsla</a> um framtíð landbúnaðar í ESB (e. Strategic Dialogue on the future of EU agriculture) sem unnin var að beiðni Ursulu von der Leyen (VdL) forseta framkvæmdastjórnar ESB. Alls komu um 30 hagsmunaaðilar að gerð skýrslunnar en verkefninu var stýrt af Peter Strohschneider fyrrverandi prófessors við tækniháskólann í Dresden í Þýskalandi. </p> <p>Gert er ráð fyrir að stuðst verði við tillögur skýrslunnar við mótun nýrrar framtíðarstefnu í landbúnaði og matvælaframleiðslu í ESB (e. Vision for Agriculture and Food) sem VdL hefur boðað að birt verði á fyrstu 100 starfsdögum nýrrar framkvæmdastjórnar sem mun væntanlega taka við 1. desember nk., sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 26. júlí sl.</a> um stefnuáherslur VdL, sbr. einnig umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/27/Tillaga-VdL-ad-nyrri-framkvaemdastjorn/">Vaktarinnar 27. september sl.</a> um tillögu VdL að nýrri framkvæmdastjórn. Í drögum að erindisbréfum nýrra framkvæmdastjóra sem fylgir tillögunni er skýrslan tilgreind sérstaklega, sem ein af fjórum skýrslum, sem framkvæmdastjóraefnum er gert að horfa sérstaklega til í störfum sínum. Hinar þrjár skýrslunar sem vísað er til eru skýrsla Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktarinnar 13. september sl.</a>, um þá skýrslu. Í öðru lagi væntanleg <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_24_1602">skýrsla</a> Sauli Niinistö, fyrrverandi forseta Finnlands, um hvernig styrkja megi viðbúnað og getu ESB í varnar- og öryggismálum og í þriðja lagi skýrsla Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um þá skýrslu.</p> <p>Helstu tillögur skýrslunnar eru:</p> <ul> <li><em>Að styrkja stöðu bænda í virðiskeðju matvæla:</em><br /> Með því að hvetja bændur til að vinna betur saman, draga úr kostnaði, auka skilvirkni og bæta verðmyndun afurða og tryggja sanngjarna tekjuafkomu. Þetta krefst virkra aðgerða á vettvangi ESB og meðal einstakra aðildarríkja. Aðgerðirnar eiga að miða að því að auka samkeppnishæfni bænda og gagnsæi í matvælaframleiðslunni, styðja við sjálfbærni o.s.frv.</li> <li><em>Að innleidd verði ný nálgun um sjálfbærni:<br /> </em>Með því að viðhalda og framfylgja núgildandi löggjöf ESB og finna leiðir til að bæta framkvæmd hennar og setja á fót ESB-kerfi til samanburðarmælinga í landbúnaði og matvælaframleiðslu.</li> <li><em>Að ráðist verði í breytingar á landbúnaðarstefnu ESB (e. CAP):<br /> </em>Með því að aðlaga stefnuna að nýjum áskorunum og flýta fyrir grænum umskiptum í framleiðslu og dreifingu landbúnaðarvara. Einnig er talin þörf á breytingum með hliðsjón af stækkunaráformum ESB.</li> <li><em>Að tryggja fjármögnun vegna grænna umskipta:</em><br /> Með því m.a. að stofna bráðabirgðasjóð til að styðja við hröð umskipti í átt að sjálfbærni í landbúnaðargeiranum og til að tryggja að umskiptin séu réttlát.</li> <li><em>Að efla sjálfbærni og samkeppnishæfni í utanríkisviðskiptum með landbúnaðarvörur:</em><br /> Með því að tryggja betra samræmi milli viðskiptastefnu og sjálfbærnistefnu í landbúnaði og auka skilning á mikilvægi landbúnaðar og matvælaframleiðslu í viðskiptasamningum við önnur ríki. </li> <li><em>Að tryggja framboð af heilsusamlegum og umhverfisvænum matvælum:</em><br /> Með því að aðlaga framboð af landbúnaðarvörum að eftirspurn og breyttum neysluvenjum fólks og leita leiða til að ná jafnvægi á milli neyslu dýrapróteina og plöntupróteina.</li> <li><em>Að efla sjálfbæra landbúnaðarhætti:</em><br /> Með því að ráðast í brýnar og metnaðarfullar aðgerðir til að tryggja að landbúnaðarframleiðsla gangi ekki um of á náttúruna og stuðli að verndun loftslags, náttúruauðlinda og endurheimt vistkerfa.</li> <li><em>Að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í landbúnaði:</em><br /> Með því að innleiða fjárhagslega hvata til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í landbúnaði.</li> <li><em>Að bæta landnotkun og vatnsvernd </em><br /> Með því að grípa til frekari aðgerða til að varðveita og stjórna landgæðum, m.a. með því að setja lögbundin markmið um takmörkun á töku lands til landbúnaðarnota fyrir árið 2050" (e. no net land take by 2050). </li> <li><em>Að efla áhættustjórnun og viðbrögð við áföllum:</em><br /> Með því að þróa betri viðbrögð og úrræði við hamförum og áföllum s.s. vegna loftslagsbreytinga, umhverfisskilyrða, efnahagsaðstæðna (markaðsmála) og væringa á alþjóðastjórnmálasviðinu. </li> <li><em>Að byggja upp aðlaðandi og fjölbreyttan landbúnaðargeira:</em><br /> Með því m.a. að efla nýliðun í landbúnaði og tryggja ytri aðstæður sem eru til þess fallnar að laða ungt fólk að greininni. </li> <li><em>Að efla þekkingu og nýsköpun:</em><br /> Með því m.a. að bæta aðgengi að þekkingu og auka menntun og nýsköpun í landbúnaði. </li> <li><em>Að ráðist verði í stjórnkerfisbreytingar </em><br /> Með því að setja á fót nýjan vettvang eða ráð um landbúnaðarframleiðslu (e. European Board on Agri-food (EBAF)) sem verði falið að útfæra tillögur skýrslunnar nánar og vinna að þeim stjórnkerfisbreytingum sem nauðsynlegar eru til að þær geti náð fram að ganga</li> </ul> <h2>Viðræður við ESB um samstarf á sviði heilbrigðismála</h2> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/mex_24_4741">tilkynnt</a> að hún mæli með því við ráðherraráð ESB að formlegar viðræður við EES/EFTA-ríkin þrjú, Ísland, Liechtenstein og Noreg, um samstarf í heilbrigðismálum verði hafnar. Viðræðurnar munu m.a. snúa að aðgengi að nauðsynlegum lækningavörum, viðnámi við heilsuvá og læknisfræðilegum úrræðum (e. medical countermeasures) á neyðartímum. </p> <p>Tillaga framkvæmdastjórnarinnar kemur í framhaldi af sameiginlegri yfirlýsingu tveggja framkvæmdastjóra í framkvæmdastjórn ESB sem birt var í desember sl. og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktinni 19. janúar sl.</a> sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktinni 8 .desember sl.</a> þar sem fjallað var um endurmat á hlutverki og stöðu neyðar- og viðbragðsskrifstofu framkvæmdastjórnarinnar, HERA, sem sett var á stofn í heimsfaraldrinum og hefur það hlutverk að tryggja aðgengi að bóluefnum, lyfjum og öðrum nauðsynlegum viðbúnaði á heilbrigðissviði. Í tillögu sinni nú leggur framkvæmdastjórn ESB til að komið verði á varanlegum samstarfsramma á þeim sviðum heilbrigðismála sem liggur utan EES-samningsins en ríkin hafa átt í óformlegum viðræðum við ESB um þau málefni í um tveggja ára skeið. </p> <p>Ísland tekur þátt í samstarfi ESB á sviði heilbrigðismála, að hluta, í gegnum EES-samninginn. Þrjár gerðir sem styrkja neyðarviðbúnað og -viðbragð bandalagsins þegar lýðheilsu er ógnað þvert á landamæri, hafa nú þegar verið teknar upp í samninginn og bíða innleiðingar í íslenska löggjöf. Þó innleiðingu þeirra sé ólokið er vinna þegar hafin á Íslandi sem snýr m.a. að samræmdu verklagi við gerð viðbragðsáætlana, en gerðirnar þrjár endurspegla m.a. lærdóminn af kórónuveirufaraldrinum. </p> <p>Tillaga framkvæmdarstjórnarinnar gengur nú til afgreiðslu hjá ráðherraráði ESB, en búast má við að það ferli geti tekið nokkurn tíma áður en eiginlegar formlegar viðræður geta hafist. Sjá til hliðsjónar <a href="https://www.ruv.is/frettir/erlent/2024-09-18-samthykkja-ad-hefja-vidraedur-vid-ees-rikin-um-samstarf-i-heilbrigdismalum-422111">umfjöllun RÚV</a> um tillögu framkvæmdastjórnarinnar.</p> <h2>Fyrsti samningur HERA-Invest </h2> <p>Í vikunni birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5023">frétt</a> um að neyðar- og viðbragðsskrifstofa ESB (Health Emergency Preparedness and Response Authority - HERA) og Fjárfestingarbanki Evrópu (European Investment Bank) hefðu undirritað 20 milljóna evra samning við franska líftæknifyrirtækið Fabentech um þróun breiðvirkrar meðferðar til að takast á við faraldra, á borð við kórónuveirufaraldurinn, sem ógna lýðheilsu þvert á landamæri. </p> <p>Samningurinn er fyrsti sinnar tegundar sem gerður er undir merkjum HERA-Invest. Fleiri samningar af þessu tagi eru sagðir í burðarliðnum við önnur evrópsk fyrirtæki. Þeim er ætlað að örva nýsköpun á sviði heilbrigðismála til að bregðast við hverskyns heilbrigðisvá hvort heldur sem þær eru af efna-, líf-, eða geislafræðilegum toga eða af völdum kjarnorku (chemical, biological, radiological, nuclear - CBRN) eða sýklalyfjaónæmis. </p> <p>HERA-Invest hefur til ráðstöfunar 100 milljónir evra sem er einskonar viðbót við InvestEU áætlunina sem Ísland er nú aðili að, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní 2023</a>. </p> <p>HERA-Invest framtakið er sniðið að litlum og meðalstórum fyrirtækjum, og veitir Fjárfestingabanki Evrópu áhættulán sem dekka að hámarki 50% af heildarkostnaði verkefnis.</p> <p>Gert er ráð fyrir að væntanlegar samningaviðræður EES/EFTA-ríkjanna við ESB um samstarf í heilbrigðismálum sem fjallað er um hér að framan muni m.a. snúast um aðgengi að þeim læknisfræðilegu meðferðarúrræðum (e. medical countermeasure) sem HERA-Invest mun semja um.</p> <h2>Endurskoðun tilmæla um reyklaus svæði</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_4682">Þann 17. september sl.</a> lagði framkvæmdastjórn ESB fram <a href="https://health.ec.europa.eu/document/download/5e633404-2dbc-42dd-96ec-9efe8a499edf_en?filename=com_2024_55_act_en.pdf">tillögu</a> til ráðherraráðs ESB um heildarendurskoðun á tilmælum ráðsins um reyklaus svæði. Núgildandi tilmæli eru frá árinu 2009 og hefur endurskoðunin einkum beinst að ákvæðum tilmælanna sem varða áhrif óbeinna reykinga á börn og ungt fólk og notkun nýrra tóbakslíkra vara. Eru aðildarríkin samkvæmt tillögunni hvött til þess að fjölga reyklausum svæðum og láta þau ná til útivistarsvæða þar sem börn eru líkleg til að safnast saman. Þar undir falla svæði eins og leikvellir, skemmtigarðar, sundlaugar, og svæði sem tengjast opinberum byggingum eins og mennta- og heilbrigðisstofnunum. Í tilmælunum er einnig gert ráð fyrir að þau nái yfir tóbakslíkar vörur eins og upphitaðar tóbaksvörur (HTP) og rafrettur sem í auknum mæli vekja áhuga yngri notenda en síðustu árin hefur markaðshlutdeild slíkra vara stóraukist. Þá hefur Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) bent á að reykur frá slíkum vörum geti haft skaðleg áhrif á öndunarfæri og hjarta- og æðakerfi. </p> <p>Þá er hvatt til þess að aðildarríkin vinni betur saman og skiptist t.a.m. á upplýsingum um áhrifaríkar leiðir í baráttunni. Tilmælin eru ekki bindandi fyrir aðildarríkin, en hvatt til innleiðingar þeirra í regluverk ríkjanna og stefnumótun á þessu sviði. </p> <p>Framkvæmdastjórnin hyggst styðja við innleiðingu tilmælanna með ýmsum hætti, m.a. með beinum styrkveitingum að fjárhæð 16 milljónir evra (um 2,4 milljarða IKR) í gegnum EU4Health samstarfsáætlunina og með þróun á forvarnaúrræðum (e. a prevention toolkit) til afnota fyrir ríkin.</p> <p>Til mikils er að vinna en áætlað er að á hverju ári láti 700.000 íbúar Evrópusambandsríkjanna lífið af völdum tóbaksnotkunar, þar á meðal tugir þúsunda vegna óbeinna reykinga. Tilmælunum er þannig jafnframt ætlað að styðja við markmið í krabbameinsáætlun ESB (e. Europe´s Beating Cancer Plan) um reyklausa kynslóð (e. Tobacco Free Generation) sem felur m.a. í sér það markmið að minna en 5% íbúa ESB noti tóbak fyrir árið 2040.</p> <p>Samkvæmt fyrirliggjandi <a href="https://www.stjornarradid.is/rikisstjorn/thingmalaskra/">þingmálaskrá ríkisstjórnar Íslands</a> er gert ráð fyrir að heilbrigðisráðherra leggi fram frumvarp til nýrra heildarlaga um tóbaksvarnir, rafrettur og nikótínvörur á vorþingi. Með frumvarpinu er ráðgert að leggja til að sameinaðir verði tveir lagabálkar í einn, þ.e. lög um tóbaksvarnir, nr. 6/2002, og lög um nikótínvörur, rafrettur og áfyllingar fyrir rafrettur, nr. 87/2018. Jafnframt verði gerðar breytingar sem lúta m.a. að eftirliti og um leið lagt til að sambærilegt gjald verði lagt á tóbaksvörur og tóbakslíkar vörur eins og nikótínpúða. Nái frumvarpið fram að ganga munu samræmdar reglur gilda um þessar vörutegundir.</p> <h2>Aðildarríki ESB samþykkja jöfnunartolla á kínverska rafbíla</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_24_5041">Þann 4. október sl.</a> samþykktu aðildarríki ESB ákvörðun framkvæmdastjórnar ESB frá í sumar um að leggja jöfnunartolla á kínverska rafbíla. </p> <p>Framkvæmdastjórnin hafði þann 12. júní sl. lagt til jöfnunartollana eftir rannsókn á meintri ósanngjarnri niðurgreiðslu rafbílaframleiðslu í Kína eins og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/14/Urslit-Evroputhingskosninganna/">Vaktinni 14. júní sl.</a> en jafnframt var fjallað um tildrög og aðdraganda rannsóknarinnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023.</a> </p> <p>Jöfnunartollarnir voru samþykktir í atkvæðagreiðslu í ráðherraráði ESB en fimm aðildarríki, þ. á m. Þýskaland og Ungverjaland, greiddu atkvæði gegn tollunum þar sem þau óttast mótaðgerðir Kínverja. Ljóst er að fullur einhugur ríkir ekki um málið meðal aðildarríkja ESB en 12 aðildarríki, þ. á m. Spánn og Svíþjóð, sátu hjá við afgreiðslu málsins. </p> <p>Samhliða aðgerðum ESB hafa diplómatískar viðræður ESB og Kína um lausn málsins haldið áfram. ESB hefur lagt áherslu á að mögulegar lausnir verði að standast reglur Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar og megi ekki fela í sér skaðlega ríkisstyrki auk þess sem gerð er krafa um að hægt verði að viðhafa eftirlit með því að efnisákvæði mögulegs samkomulags séu virt. </p> <p>Kína hefur þegar brugðist við með því að tilkynna um álagningu tolla á innflutning koníaks frá Frakklandi en kínverski markaðurinn er annar stærsti markaðurinn fyrir koníak á heimsvísu. Sú staðreynd að Kína beinir spjótum sínum að Frakklandi er ekki tilviljun, þar sem Frakkland var það ríki innan ESB sem hvað helst beitti sér fyrir samþykkt jöfnunartollanna. Í ljós á eftir að koma hvort samþykkt ráðherraráðsins nú muni hafa frekari eftirmála í för með sér, en af umræðu að dæma er ljóst að margir hafa áhyggjur af því að málið kunni að marka upphafið að margbrotnara viðskiptastríði á milli ESB og Kína með ófyrirsjáanlegum afleiðingum.</p> <p>Búast má við að framfylgdarreglugerð framkvæmdastjórnarinnar um álagningu tollanna verði birt í síðasta lagi 30. október nk.</p> <h2>Aukinn stuðningur ESB við Úkraínu og Moldóvu</h2> <p>Ráðherraráð ESB <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/10/09/immobilised-assets-council-agrees-on-up-to-35-billion-in-macro-financial-assistance-to-ukraine-and-new-loan-mechanism-implementing-g7-commitment/">samþykkti í vikunni</a> fjárhagsaðstoðarpakka til Úkraínu, þar á meðal lán upp á allt að 35 milljarða evra sem verður notað m.a. til að greiða niður lán frá samstarfsaðilum ESB og G7-ríkjunum. Fjárhagsaðstoðin miðar að því að veita tafarlausa aðstoð til að mæta brýnni fjármögnunarþörf Úkraínu sem hefur aukist samfara auknum sóknarþunga Rússlands í stríðinu. Lánið er veitt samkvæmt sérstökum lánaskilmálum (e. Extraordinary Revenue Acceleration Loans for Ukraine“ (ERA)), sem gerir ráð fyrir að endurgreiðsla lánsins verði fjármögnuð með vaxtatekjum af frystum rússneskum eignum. </p> <p>Þessi fjárhagsaðstoð er til viðbótar 50 milljarða dollara láni sem leiðtogar G7-ríkjanna veittu Úkraínu í júní sl. en það lán var veitt á grundvelli sömu lánaskilmála.</p> <p>Framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_5124">samþykkti</a> jafnframt í gær að veita Moldóvu 1,8 milljarða evra stuðning til uppbyggingar á innviðum og til almennra umbóta í landinu m.a. vegna aðlögunar að ESB í ljósi aðildarumsóknar ríkisins að sambandinu. Ursula von der Leyen var í Chisinau, höfuðborg Moldóvu, í gær til að fylgja eftir þessum stuðningi sem veittur er í aðdraganda forsetakosninga í landinu sem fram fara 20. október nk. Samhliða kosningunum verður haldin þjóðaratkvæðagreiða um hvort aðild landsins að ESB skuli vera stjórnarskrárbundið markmið eða ekki.</p> <p>Formlegar <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/25/eu-opens-accession-negotiations-with-ukraine/">aðildarviðræður við Úkraínu</a> og <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/25/eu-opens-accession-negotiations-with-moldova/">Moldóvu</a> hófust þann 25. júní síðastliðinn en þá voru haldnar milliríkjaráðstefnur (e. Intergovernmental conferences) þar sem fulltrúar allra aðildaríkja sambandsins komu saman til fyrsta formlega samningafundarins milli sambandsins og ríkjanna tveggja. Fundirnir marka upphafið af formlegum aðildarviðræðum við ríkin tvö en leiðtogaráð ESB hafði áður samþykkt að opna aðildarviðræður við ríkin í desember 2023. Hadja Lahbib, utanríkisráðherra Belgíu, sem nú er tilnefnd sem framkvæmdastjóri í nýrri framkvæmdastjórn af hálfu Belgíu, fór fyrir samninganefnd ESB á fundinum en Belgar fóru með formennsku í ráðherraráðinu á fyrri hluta ársins en áhersla var lögð á að hefja formlega viðræður við Úkraínu og Moldóvu áður en Ungverjar tæku við formennsku í ráðherraráði ESB 1. júlí sl.</p> <p>Samstarf ríkjanna við ESB, m.a. á sviði utanríkis- og öryggismála, er þegar hafið og í maí sl. undirritaði Moldóva m.a. <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/g12nbsvs/security-and-defence-partnership_eu-md_for-website-publication.pdf">samning um öryggis- og varnarsamstarf</a> við ESB sem er sá fyrsti sinnar tegundar sem ESB gerir við þriðja ríki. </p> <p>Ráðherraráð ESB hefur falið framkvæmdastjórninni að halda aðildarviðræðunum áfram við bæði ríkin og verður næst farið í að opna einstaka efniskafla aðildarsamnings. Þeim er nú safnað í nokkra klasa en samtals eru kaflarnir 35, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember sl.</a> um stækkunarstefnu ESB og ferli aðildaviðræðna.</p> <p>Ungverjar tóku við formennsku í ráðherraráði ESB 1. júlí sl. eins og áður segir. Í formennskuáætlun þeirra kemur fram það mat ungversku formennskunnar að stækkun ESB á umliðnum árum hafi reynst afar farsæl og er þar jafnframt lýst yfir stuðningi við áframhaldandi stækkun sambandsins enda sé stækkunarferlið samræmt og framgangur umsóknarríkja byggður á verðleikum. Ungverska formennskan leggur sérstaka áherslu framgang umsókna frá Vestur-Balkanskaga, þ.e. Serbíu, Albaníu, Norður-Makedóníu og Bosníu-Hersegóvínu en athygli hefur vakið að ekkert er minnst á Úkraínu og Moldóvu í þessu samhengi, ekki heldur þegar Orbán kynnti Evrópuþinginu áherslur ungversku formennskunnar 9. október. Sjá nánari umfjöllum um formennskuáætlun Ungverja í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a></p> <h2>Skipulag þinglegrar meðferðar tillögu VdL um nýja framkvæmdastjórn</h2> <p>Forsætisnefnd Evrópuþingsins tók í gær endanlega <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20241004IPR24465/ep-leaders-adopt-calendar-for-commissioners-designate-hearings">ákvörðun</a> um skipulag þinglegrar meðferðar tillögu VdL um nýja framkvæmdastjórn, sbr. umfjöllun um tillöguna og fyrirkomulag hinnar þinglegu meðferðar samkvæmt þingsköpum Evrópuþingsins í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/27/Tillaga-VdL-ad-nyrri-framkvaemdastjorn/">Vaktinni 27. september sl.</a> </p> <p>Samkvæmt ákvörðun forsætisnefndar munu yfirheyrslur þingnefnda yfir framkvæmdastjóraefnum hefjast 4. nóvember og standa til 12. nóvember nk.</p> <p><a href="https://www.europarl.europa.eu/resources/library/media/20241010RES24508/20241010RES24508.pdf">Dagskráin</a> er þéttskipuð og munu framkvæmdastjóraefnin flest þurfa svara spurningum frá nefndarmönnum nokkurra þingnefnda enda er verkaskipting samkvæmt tillögunni afar þverlæg, sbr. umfjöllun um tillöguna í Vaktinni 27. september sl.</p> <p>Við framangreinda skipulagningu var helst tekist á um það hvort yfirheyrslur yfir varaforsetaefnunum sex samkvæmt tillögunni ættu að vera fremst á dagskránni eða aftast. Svo virðist sem hægri vængur þingsins hafi hallast að hinu síðarnefnda, þar með talið EPP, á meðan vinstri vængurinn, þar á meðal S&D, hafi hallast að hinu fyrrnefnda. Megin ástæðan að baki afstöðu S&D virðist hafa verið sú að þeir vildu að varaforsetaefnið Teresa Ribera, sem flestir eru sammála um að verði fremst á meðal jafningja í nýrri framkvæmdastjórn, yrði fremst á dagskránni, en fyrir liggur að þá verður athyglin, þar á meðal fjölmiðlaathyglin, mest.</p> <p>Niðurstaðan sem nú liggur fyrir er hins vegar sú að yfirheyrslur yfir varaforsetaefnunum munu fara fram í lok dagskrárinnar eða þann 12. nóvember, og hafa sumir túlkað það sem einskonar sigur hægri vængsins, en það er langsótt ef horft er til eðli máls.</p> <p>Athugun laganefndar (e. Committee on Legal Affairs) sem hefur það hlutverk, eins rakið er í Vaktinni 27. september sl., að yfirfara hagsmunaskráningu þeirra einstaklinga sem tilnefndir eru og staðfesta almennt hæfi þeirra, er <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20241004IPR24466/meps-complete-check-on-possible-conflicts-of-interest-of-commissioners-designate">lokið</a> og hefur nefndin staðfest almennt hæfi allra sem tilnefndir eru.</p> <p>Framangreindar <a href="https://elections.europa.eu/european-commission/en/">yfirheyrslur</a> verða haldnar fyrir opnum tjöldum og streymt á vef <a href="https://www.europarl.europa.eu/portal/en">Evrópuþingsins</a>.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
27. september 2024 | Tillaga VdL að nýrri framkvæmdastjórn | <p><strong>Tillaga Ursulu von der Leyen (VdL) að nýrri framkvæmdastjórn og verkaskiptingu innan hennar</strong></p> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Inngangur</em></li> <li><em>Ferlið framundan – þingleg meðferð</em></li> <li><em>Almennt um tillöguna og meginsjónarmið að baki henni</em></li> <li><em>Nánar um stöðu og verkefni einstakra framkvæmdastjóra</em></li> </ul> <h2>Inngangur</h2> <p>Þann <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_4723">17. september sl.</a> kynnti VdL forseti framkvæmdastjórnar ESB, tillögu sína, sem áður hafði verið samþykkt í ráðherraráði ESB, að skipan nýrrar framkvæmdastjórnar ESB til næstu fimm ára. </p> <p>Eins og kunnugt er hlaut VdL tilnefningu leiðtogaráðs ESB til áframhaldandi setu á stóli forseta 27. júní sl. og var hún staðfest af Evrópuþinginu með ríflegum meiri hluta atkvæða þann 18. júlí, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 26. júlí</a>. Frá þeim tíma hefur VdL unnið að tillögugerð að skipan nýrrar framkvæmdastjórnar og verkaskiptingu innan hennar. Eitt og annað hefur komið upp í því ferli, sbr. umfjöllun um stöðu þeirra mála í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktinni 13. september sl.</a> og enn frekari vendingar urðu síðan 16. september sl., einungis degi áður en tillagan var kynnt, þegar Thierry Breton, sem farið hefur með málefni innri markaðarins í fráfarandi framkvæmdastjórn, tilkynnti óvænt um afsögn sína úr framkvæmdastjórninni. Afsögn Breton fól jafnframt í sér, eðli málsins samkvæmt, að hann myndi ekki gefa kost á sér til setu í nýrri framkvæmdastjórn en hann hafði áður verið tilnefndur til áframhaldandi setu af hálfu Emmanuel Macron Frakklandsforseta. Síðar sama dag var tilkynnt um að Frakkland hefði tilnefnt Stéphane Séjourné, fráfarandi utanríkisráðherra, í stað Breton. Brotthvarf Breton er rakið, eins og sjá má af <a href="https://x.com/ThierryBreton/status/1835565206639972734">afsagnarbréfi</a> hans til VdL, til afar stirðra samskipta hans og VdL og herma <a href="https://www.politico.eu/article/ursula-von-der-leyen-thierry-breton-resignation-france-emmanuel-macron-european-commission/">fregnir</a> að VdL hefði beinlínis tjáð Macron að hún treysti sér vart til að vinna með Breton á nýju tímabili. Frakkland stæði því frammi fyrir því vali að geta tilnefnt nýjan einstakling sem gæti fengið stærra og víðtækara hlutverk í framkvæmdastjórninni eða halda sig við Breton sem yrði þá úthlutað viðaminna verkefni. </p> <p>Framangreindar vendingar sem og þær sem á undan höfðu gengið varpa ljósi á það með hvaða hætti verkstjórnarvald forsetans getur einnig nýst til að hafa áhrif á skipan framkvæmdastjórnarinnar. Því hefur einnig verið beitt til að jafna hlutfall kynjanna innan framkvæmdastjórnarinnar með nokkrum árangri. Brotthvarf Breton er sérstaklega áhugavert í þessu samhengi. Almennt þykir framangreind atburðarás hafa styrkt stöðu VdL og má jafnvel segja að hún hafi við meðferð verkstjórnarvaldsins ljáð því nýtt og áður óþekkt vægi.</p> <h2>Ferlið framundan – þingleg meðferð</h2> <p>Tillaga VdL gengur nú til meðferðar og afgreiðslu á Evrópuþinginu í samræmi við <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3a12016M017">17. gr. sáttmála um ESB</a> og <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RULES-10-2024-07-16-RULE-129_EN.html">129. gr. þingskaparreglna</a> Evrópuþingins og <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/RULES-10-2024-07-16-ANN-07_EN.html">VII. viðauka</a> við þær. Samþykki þingsins, bæði fyrir skipun einstakra framkvæmdastjóra og framkvæmdastjórnarinnar í heild sinni, er nauðsynleg til að tillagan geti náð fram að ganga. Málsmeðferðin framundan er í grófum dráttum eftirfarandi:</p> <ul> <li><em>Hlutverk laganefndar þingsins</em> (e. Committee on Legal Affairs). Tillagan gengur til að byrja með í heild sinni til laganefndar sem hefur það hlutverk að yfirfara hagsmunaskráningu þeirra einstaklinga sem tilnefndir eru og staðfesta almennt hæfi þeirra. Jákvæð niðurstaða laganefndar er forsenda áframhaldandi málsmeðferðar gagnvart einstökum framkvæmdastjóraefnum.</li> <li><em>Skriflegar spurningar og svör</em>. Þegar niðurstaða laganefndar liggur fyrir er framkvæmdastjóraefnum sendar skriflegar spurningar af hálfu þingsins og verða spurningarnar birtar á vef þingsins þegar þar að kemur sem og svör framkvæmdastjóraefnanna. </li> <li><em>Yfirheyrslur í þingnefndum</em>. Framkvæmastjóraefnin mæta síðan fyrir viðeigandi þingnefnd, eina eða fleiri, í samræmi við þá málaflokka sem til stendur að fela þeim, þar sem þeim gefst kostur á að kynna sýn sína til málefnanna og svara spurningum þingmanna. Er gert ráð fyrir að þessir fundir geti staðið í allt að fjóra klukkutíma og verður unnt að fylgjast með fundunum á vef þingsins.</li> <li><em>Hæfnismat og samþykki þingnefnda</em>. Þingnefndir, eða réttara sagt tilteknar samræmingarnefndir innan hverrar þingnefndar þar sem allir þingflokkar eiga fulltrúa, taka síðan saman greinargerð (e. evaluation letter) hæfni framkvæmdastjóraefna þar sem m.a. er litið til afstöðu þeirra til Evrópusamvinnu, samskiptahæfni og þekkingu þeirra á þeim málefnum sem um ræðir. Til að framkvæmdastjóraefni teljist samþykkt af þingnefnd þurfa fulltrúar í samræmingarnefnd sem hafa umboð a.m.k. 2/3 hluta nefndarmanna sem tilheyra þingflokkum að samþykkja viðkomandi. Náist tilskilið samþykki er hæfnismatið sent forsætisnefnd þingsins sem getur þá lýst því yfir að hæfnismati sé lokið. Náist ekki slíkt samþykki getur þingnefnd ákveðið að kalla eftir viðbótarupplýsingum og boðað til framhaldsyfirheyrslufunda. Náist ekki tilskilið samþykki í samræmingarnefnd þrátt fyrir framhaldsmeðferð ber formanni nefndar að bera það upp í atkvæðagreiðslu í nefndinni hvort framkvæmdastjóraefni telst samþykkt eða hafnað. Ef framkvæmdastjóraefni er hafnað af þingnefnd, eða hlutaðeigandi þingnefndum sameiginlega, hefur í framkvæmd hefur verið litið svo á að þar með þurfi að endurtilnefna í stöðuna og endurtaka ferlið.</li> <li><em>Umfjöllun á þingfundi og atkvæðagreiðsla</em>. Þegar jákvætt hæfnismat varðandi öll framkvæmdastjóraefnin liggur fyrir er málið tekið fyrir á þingfundi þar sem kjörinn forseti kynnir nýja framkvæmdastjórn og vinnuáætlun hennar. Í framhaldi fara fram umræður og loks atkvæðagreiðsla um hvort ný framkvæmdastjórn teljist samþykkt eða ekki. Með hliðsjón af því ferli sem á undan er gengið og að framan er rakið verður það að teljast afskaplega fjarlægur möguleiki að framkvæmdastjórn sé hafnað í slíkri atkvæðagreiðslu en ef svo færi þyrfti að endurtaka ferlið.</li> <li><em>Formleg skipan nýrrar framkvæmdastjórnar</em>. Þegar þinglegri meðferð er lokið með samþykki þingsins kemur málið á ný til kasta leiðtogaráðs ESB sem tekur endanlega ákvörðun, með auknum meiri hluta atkvæða, um skipan hinnar nýju framkvæmdastjórnar.</li> </ul> <p>Sjá <a href="https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2024/762400/EPRS_BRI(2024)762400_EN.pdf">hér</a> nánari reifun á málsmeðferð Evrópuþingsins þar sem jafnframt er fjallað um álitaefni sem upp hafa komið í meðferð þingsins á fyrri árum og vikið að þeim tilvikum þar sem framkvæmdastjóraefnum hefur verið hafnað í meðförum þingsins. Þannig var t.d. þremur framkvæmdastjórnaefnum hafnað í meðferð þingsins árið 2019, tveimur af laganefnd þingsins þar sem hagsmunaskráning þótti ófullnægjandi og einum að undangengnu faglegu hæfnismat af hálfu þingnefndar en þar átti í hlut tilnefndur fulltrúi Frakklands og var áðurnefndur Thierry Breton þá tilnefndur í stað hins fyrra.</p> <h2>Almennt um tillöguna og meginsjónarmið að baki henni </h2> <p>Í áðurnefndri kynningu VdL á tillögu sinni kemur fram að hugsunin að baki skipulagi nýrrar framkvæmdastjórnar og verkaskiptingu innan hennar byggist á þremur megin þáttum sem skipulaginu er ætlað að hlúa að sérstaklega, þ.e. hagsæld, öryggi og lýðræði innan ESB þar sem meginmarkmiðið um <span style="text-decoration: underline;">aukna samkeppnishæfni</span> samhliða grænum og stafrænum umskiptum liggur eins og rauður þráður um skipulagið í heild sinni. Framangreindar megináherslur rýma vel, eins og til er ætlast, við meginstefin í stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB (e. strategic agenda) sem samþykkt var í júlí sl., sbr. umfjöllun um þá áætlun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl.</a>, þar sem meginmarkmiðin eru sett fram undir merkjum:</p> <ul> <li>frelsis og lýðræðis (e. A free and democratic Europe)</li> <li>styrks og öryggis (e. A strong and secure Europe)</li> <li>hagsældar og samkeppnishæfni (e. A prosperous and competitive Europe)</li> </ul> <p>Þá endurspegla áherslur í tillögunni í heild sinni og í erindisbréfum einstakra framkvæmdastjóra vitaskuld einnig vandlega stefnuáherslur VdL eins og hún kynnti þær fyrir Evrópuþinginu í aðdraganda að staðfestingu á tilnefningu hennar í embætti forseta framkvæmdastjórnarinnar en einnig var fjallað um þær stefnuáherslur VdL í framangreindri Brussel-vakt 26. júlí sl.</p> <p>Tillaga VdL er frábrugðin því skipulagi sem verið hefur í gildi síðastliðin fimm ár að því leyti að flokkun varaforseta í annars vegar <em>Executive Vice-Presidents</em> og hins vegar <em>Vice-Presidents </em>er aflögð. Þess í stað er lagt til að allir sex varaforsetarnir í nýrri stjórn muni, auk þess að gegna hlutverki varaforseta á tilteknum málefnasviðum, jafnframt gegna stöðu framkvæmdastjóra á tilteknum málefnasviðum og fara með yfirstjórn viðeigandi stjórnardeilda (e. Directorate-General) innan framkvæmdastjórnarinnar, að hluta eða öllu leyti, og bera embættisheitið <em>Executive Vice-President</em>, sbr. nánari umfjöllun um stöðu hvers og eins varaforseta í skipuriti nýrrar framkvæmdastjórnar hér að neðan. Er breytingin hugsuð til að jafna stöðu varaforsetanna innbyrðis og jafnframt til að auka samstarf og samhæfingu á milli þeirra og framkvæmdastjórnarinnar í heild sinni og þar með á milli ólíkra stjórnardeilda innan hennar og vinna þannig gegn svonefndri sílómyndun sem nokkuð hefur þótt bera á í núverandi skipulagi. Við skoðun á tillögunni er ljóst að skörun á málefnasviðum og stjórnarmálefnum á milli framkvæmdastjóra er nokkur og mikil á köflum. Skörun málefna í þessum mæli verður þó ekki rakin til mistaka við tillögugerðina heldur er það beinlínis hugmyndin að hún knýi varaforseta og aðra framkvæmdastjóra til samráðs og samhæfingar þvert á skipuritið undir yfirstjórn VdL. Hvort þau markmið náist á eftir að koma í ljós en ágallar skipulags af þessu tagi geta einnig reynst umtalsverðir ef brestir koma fram í samstarfi.</p> <p>Í tillögu sinni hefur VdL, eins og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktinni 13. september sl.</a><span style="text-decoration: underline;">, </span>reynt til hins ýtrasta að tryggja sem jöfnust kynjahlutföll í nýrri framkvæmdastjórn. Þótt útlitið í þeim efnum hafi ekki verið álitlegt um tíma er niðurstaðan þó sú að hlutfall kvenna samkvæmt tillögunni er nú 40%. Á hinn bóginn er hlutfall kvenna hærra eða 60% í hópi varaforsetanna, þ.e. fjórar konur á móti tveimur karlmönnum. Með því móti er líkast til leitast við að jafna ásýnd nýrrar framkvæmdastjórnar eins og kostur er. Landfræðileg sjónarmið liggja einnig að baki tillögum um varaforsetaefni. Tveir af sex varaforsetum koma t.a.m. frá nýfrjálsu ríkjunum og með forsetanum sjálfum eiga fjögur stærstu ríkin öll fulltrúa í þessu efsta lagi framkvæmdastjórnarinnar og einn varaforsetanna kemur af Norðurlöndum.</p> <p>Í eftirfarandi töflu* er að finna yfirlit yfir efni tillögu VdL um skipan tilnefndra einstaklinga í embætti og verkskiptingu á milli þeirra, sbr. einnig yfirlitsmynd frá framkvæmdastjórninni þar að neðan:</p> <div> <div class="table-responsive"> </div> <table> </table> <table class="table"> <tbody> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Aðildarríki</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Tilnefndur</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Staða og ábyrgðarsvið</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p><strong>Núverandi staða**</strong></p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Spánn</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Teresa Ribera</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði grænna, réttlátra og samkeppnishæfari umskipta. Einnig framkvæmdastjóri samkeppnismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforsætisráðherra </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Finnland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Henna Virkkunen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði tæknimála og sjálfstæðis ESB á því sviði, öryggismála og lýðræðismála. Einnig framkvæmdastjóri stafrænna málefna og þróunar á sviði hátækni.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Frakkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Stéphane Séjourné</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði hagsældar og stefnumótunar á sviði iðnaðar. Einnig framkvæmdastjóri í málefnum iðnaðarins og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og innri markaðsmála almennt.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Utanríkisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Eistland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Kaja Kallas</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti og utanríkismálastjóri</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fv. forsætisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Rúmenía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Roxana Minzatu </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði samfélagslegra verkefna, færni vinnuafls og viðbúnaðar og viðbragðsstjórnunar. Einnig framkvæmdastjóri á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagslegra réttinda.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ítalía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Raffaele Fitto</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti á sviði samheldnismála og umbóta. Einnig framkvæmdastjóri samheldnismála og byggðaþróunar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Slóvakía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Maroš Šefčovič</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri viðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála. Einnig framkvæmdastjóri samhæfingar- og samskipta á milli stofnana ESB.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Varaforseti framkvæmdastjórnar ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Lettland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Valdis Dombrovskis</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri efnahagsmála. Einnig framkvæmdastjóri innleiðingar og einföldunar regluverks.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri efnahagsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Króatía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Dubravka Šuica</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samstarfs og samskipta við nágrannaríki ESB sem liggja að Miðjarðarhafinu.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri lýðræðismála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ungverjaland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Olivér Várhelyi</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri heilbrigðismála og dýravelferðarmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri stækkunarmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Holland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Wopke Hoekstra</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri loftslagsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Litáen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Andrius Kubilius</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri varnarmála og geimmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Slóvenía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Marta Kos</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri stækkunarmála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fv. sendiherra gagnvart Þýskalandi og Sviss</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Tékkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Jozef Síkela</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samstarfsverkefna við þriðju ríki.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Iðnaðar- og viðskiptaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Kýpur</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Costas Kadis</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri sjávarútvegsmála og málefna hafsins.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Deildarforseti við Frederick háskólann</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Portúgal</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Maria Luís Albuquerque</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ráðsmaður í eftirlitsráði Morgan Stanley Europe</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Belgía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Hadja Lahbib</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri viðbúnaðar, viðbragðsstjórnunar og almannavarna. Einnig framkvæmdastjóri jafnréttismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Utanríkisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Austurríki</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Magnus Brunner</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri innri öryggismála, öryggi landamæra og málefna flótta- og farandsfólks.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Svíþjóð</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Jessika Roswall</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Pólland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Piotr Serafin</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrar. </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Sendiherra Póllands gagnvart ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Danmörk</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Dan Jørgensen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri orkumála og húsnæðismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þróunar- og loftslagsráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Búlgaría</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ekaterina</p> <p>Zaharieva</p> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri rannsókna og nýsköpunar.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður</p> <p> </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Írland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Michael McGrath</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Grikkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Apostolos Tzitzikostas</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri samgöngu- og ferðamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ríkisstjóri Mið-Makedóníu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Lúxemborg</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Christophe Hansen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri landbúnaðar- og matvælamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Malta</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Glenn Micallef</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Framkvæmdastjóri kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála.</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left;"> <p>Ráðgjafi forsætisráðherra í ESB málum</p> </td> </tr> </tbody> </table> </div> <p> </p> <div> <p>*Í framangreindri töflu eru framkvæmdastjóraefnin talin upp í sömu röð og gert er í tilkynningu VdL um málið, sjá <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_4723">hér</a>.</p> <p>**Vísað er til núverandi stöðu í heimaríkinu, nema annað sé tekið fram.</p> <p> </p> <p> </p> <p> <img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd1.jpg?amp%3bproc=LargeImage" /></p> <p> </p> <p>Sjá einnig eftirfarandi skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar eins og fréttamiðillinn Politico hefur kosið að stilla því upp í samræmi við fyrirliggjandi tillögu VdL:</p> <p><img alt="" src="/library/09-Sendirad/Brussel/Mynd2.jpg?amp%3bproc=LargeImage" /></p> <p>Sérstök erindisbréf eða öllu fremur drög að erindisbréfum, því ekki er útilokað að einhverjar breytingar verði á verkaskiptingu í því ferli sem framundan er, fyrir hvern tilnefndan framkvæmdastjóra um sig hafa þegar verið <a href="https://commission.europa.eu/about-european-commission/towards-new-commission-2024-2029/commissioners-designate-2024-2029_en">birt</a>. Í inngangsköflum erindisbréfanna, sem eru efnislega samhljóða í öllum bréfunum, er farið almennum orðum um markmið og stefnu nýrrar framkvæmdastjórnar þar sem áhersla er lögð á áðurnefnda þrjá þætti, þ.e. hagsæld, öryggi og lýðræði þar sem <span style="text-decoration: underline;">aukin samkeppnishæfni</span> samhliða grænum og stafrænum umskiptum, sem meginmarkmið er undirstrikað. Þar er einnig lögð rík áhersla á samhæfingu, samstarf og jafnræði á milli allra framkvæmdastjóra, auk þess sem fjallað er um almennar starfsskyldur og siðareglur. Sömuleiðis er lagt fyrir framkvæmdastjórana að styrka tengsl sín við aðrar helstu stofnanir ESB og þá einkum við Evrópuþingið og hlutaðeigandi þingnefndir. Þá er boðað átak í samráði við almenning og hagaðila og sér í lagi við ungt fólk.</p> <p>Framkvæmdastjórum, tilnefndum, er uppálagt, hverjum á sínu málefnasviði, að sýna frumkvæði í stuðningi við ríki sem sótt hafa um aðild að sambandinu og jafnframt að leggja sitt af mörkum er kemur að innra umbótastarfi sem talið er nauðsynlegt að ráðast í áður en til stækkunar kemur (e. pre-enlargement reforms and policy reviews).</p> <p>Þá eru framkvæmdastjórar m.a. beðnir um að horfa sérstaklega til fjögurra nýlegra og væntanlegra skýrslna í störfum sínum. Í fyrsta lagi til skýrslu Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/09/13/Skyrsla-Draghi-Draghi-enduromar-gagnryni-Islands-a-nylegar-breytingar-a-vidskiptakerfi-ESB-med-losunarheimildir-fyrir-flug/">Vaktarinnar 13. september sl.</a>, um þá skýrslu. Í öðru lagi til væntanlegrar <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_24_1602">skýrslu</a> Sauli Niinistö, fyrrverandi forseta Finnlands, um hvernig megi styrka viðbúnað og getu ESB í varnar- og almannaöryggismálum. Í þriðja lagi til nýrrar <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_4528">skýrslu</a> um framtíð landbúnaðar í ESB og í fjórða lagi til skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um þá skýrslu.</p> <h2>Nánar um stöðu og verkefni einstakra framkvæmdastjóra </h2> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/370f894b-6030-47c7-80fe-f81372056413_en?filename=CV+Ribera.pdf"><strong>Teresa Ribera</strong></a><strong>, varaforseti á sviði grænna, réttlátra og samkeppnishæfari umskipta. Einnig framkvæmdastjóri samkeppnismála.</strong></p> <p>Málefnasvið Ribera sem varaforseta er víðtækt að efni og snertir að auki kjarnaþætti í þeim megin stefnuáherslum sem teiknast hafa upp fyrir nýja framkvæmdastjórn, sbr. umfjöllun hér að framan. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Wopke Hoekstra, Jessika Roswall, Dan Jørgensen og Olivér Várhelyi. Málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó mun víðara samráðs og samhæfingar þvert á skipuritið eins og raunar á við um alla varaforsetana en í mismiklum mæli þó. Almennt hefur verið litið svo á að Ribera sé fremst meðal jafningja í nýju skipulagi er kemur að valdahlutföllum og áhrifamætti.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Ribera gegna hlutverki framkvæmdastjóra samkeppnismála og sem slík fara með yfirstjórn stjórnardeildar samkeppnismála í framkvæmdastjórninni (e. Directorate-General (DG) for Competition).</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/5b1aaee5-681f-470b-9fd5-aee14e106196_en?filename=Mission+letter+-+RIBERA.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Ribera verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/39df8da5-e200-4e3d-b397-3c0ad62087b6_en?filename=CV+Virkkunen.pdf"><strong>Henna Virkkunen</strong></a><strong> varaforseti á sviði tæknimála og sjálfstæðis ESB á því sviði, öryggismála og lýðræðismála. Einnig framkvæmdastjóri stafrænna málefna og þróunar á sviði hátækni.</strong></p> <p>Málefnasvið Virkkunen sem varaforseta er víðtækt að efni og snertir að auki, líkt og hjá Ribera, kjarnaþætti í megin stefnuáherslum nýrrar framkvæmdastjórnar og þá einkum á sviði öryggismála, nýsköpunar og stafrænna umskipa. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Andrius Kubilius, Ekaterina Zaharieva, Magnus Brunner og Michael McGrath en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Virkkunen gegna hlutverki framkvæmdastjóra á sviði stafrænna málefna og hátæknimála og sem slík fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Communications Networks, Content and Technology </em>og<em> DG for Digital Services.</em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/3b537594-9264-4249-a912-5b102b7b49a3_en?filename=Mission+letter+-+VIRKKUNEN.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Virkkunen verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/59aee4a4-1327-482c-898d-aa800337a5d6_en?filename=CV+Sejourne.pdf"><strong>Stéphane Séjourné</strong></a><strong> varaforseti á sviði hagsældar og stefnumótunar á sviði iðnaðar. Einnig framkvæmdastjóri í málefnum iðnaðarins og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og innri markaðsmála almennt.</strong></p> <p>Málefnasvið Séjourné sem varaforseta er víðtækt að efni og nær yfir kjarnaþættina í efnahagsmálum ESB og ekki síst í efnahagsöryggismálum ESB og hagvörnum en þau málefni eru á meðal þeirra stærstu sem ESB glímir við um þessar mundir. Undir málefnasvið Séjourné sem varaforseta falla einnig málefni fjármálamarkaða og uppbygging hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar sem að mörgum er talin meginforsendan þess að ESB nái að halda í við önnur helstu efnahagsveldi er kemur að samkeppnishæfni til framtíðar. Auk þessa er honum ætlað að leiða vinnu við heildarstefnumörkun á sviði iðnaðarstarfsemi sem jafnframt mun skipta sköpum er kemur að samkeppnishæfni ESB til framtíðar. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir honum með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Maroš Šefčovič, Valdis Dombrovskis, Maria Luís Albuquerque og Ekaterina Zaharieva, að hluta, en málefnasvið hans sem varaforseta krefst þó víðara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Séjourné gegna hlutverki framkvæmdastjóra á sviði iðnaðar og lítilla og meðalstórra fyrirtækja og á sviði innri markaðsmála almennt og sem slíkur fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Internal Market, Industry, Entrepreneurship and SMEs.</em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/6ef52679-19b9-4a8d-b7b2-cb99eb384eca_en?filename=Mission+letter+-+S%c3%89JOURN%c3%89.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Séjourné verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/18d36d66-871a-4a3f-ad08-6bc6fd1f8100_en?filename=CV+Kallas.pdf"><strong>Kaja Kallas</strong></a><strong> varaforseti og utanríkismálastjóri.</strong></p> <p>Kallas nýtur tiltekinnar sérstöðu sem varaforseti og utanríkismálastjóri ESB (e. High Representative) sem endurspeglast í því að leiðtogaráð ESB útnefnir hana sérstaklega í stöðu utanríkismálastjóra en Kallas var útnefnd af ráðinu á sama tíma og VdL var tilnefnd til embættis forseta, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> Það breytir þó ekki því að hún þarf samþykki þingsins sem varaforseti framkvæmdastjórnarinnar. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti að hluta eða öllu leyti, þ.e. Jozef Síkela, Marta Kos, Hadja Lahbib og Dubravka Šuica, en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Kallas mun sem utanríkismálastjóri fara með yfirstjórn utanríkisþjónustu ESB (e. European External Action Service – EEAS).</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1fd85a66-b89a-492b-8855-89499106c1d4_en?filename=Mission+letter+-+KALLAS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Kallas verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7d7f9c9e-5219-4d4d-b0bb-deda3942c910_en?filename=CV+Minzatu.pdf"><strong>Roxana Minzatu</strong></a><strong> varaforseti á sviði samfélagslegra verkefna, færni vinnuafls og viðbúnaðar og viðbragðsstjórnunar. Einnig framkvæmdastjóri á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagslegra réttinda.</strong></p> <p>Málefnasvið Minzatu sem varaforseta er víðtækt að efni eins og annarra varaforseta og tekur yfir alla meginþætti félags-, vinnumarkaðs-, heilbrigðis-, mennta- og menningarmála og lýðfræðilegra mála á vettvangi ESB. Fjórir aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir henni með beinum hætti í nýju skipuriti þ.e. Hadja Lahbib, Glenn Micallef, Dubravka Šuica og Olivér Várhelyi, að hluta, en málefnasvið hennar sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Minzatu gegna hlutverki framkvæmdastjóra á sviði færni og menntunar, vinnumarkaðsmála og félagslegra réttinda og sem slík fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG for Education, Youth, Sport, and Culture (að hluta) </em>og<em> DG for Employment, Social Affairs, and Inclusion. </em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/6ef52679-19b9-4a8d-b7b2-cb99eb384eca_en?filename=Mission+letter+-+S%c3%89JOURN%c3%89.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Minzatu verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7b5ba73d-72f6-4d31-bcd5-13f19479fae2_en?filename=CV+Fitto.pdf"><strong>Raffaele Fitto</strong></a><strong> varaforseti á sviði samheldnismála og umbóta. Einnig framkvæmdastjóri samheldnisstefnu ESB og byggðaþróunar.</strong></p> <p>Málefnasvið Fitto sem varaforseta tekur til samheldnisverkefna ESB (e. cohesion) en þar undir falla m.a. sameiginleg landbúnaðar- og sjávarútvegsstefna ESB og byggðaþróunarverkefni auk þess sem samgöngumál og ferðaþjónusta eru felld undir málefnasvið hans sem varaforseta. Þrír aðrir framkvæmdastjórar munu starfa undir honum með beinum hætti í nýju skipuriti, þ.e. Costas Kadis, Apostolos Tzitzikostas og Christophe Hansen en málefnasvið hans sem varaforseta krefst þó víðtækara samráðs og samhæfingar þvert á skipurit nýrrar framkvæmdastjórnar.</p> <p>Auk varaforsetahlutverksins mun Fitto gegna hlutverki framkvæmdastjóra samheldnisstefnu og byggðaþróunar og sem slíkur fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG Regional and Urban Policy </em></p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1bf50cbe-45a4-4dc5-9922-52c6c2d3959f_en?filename=Mission+letter+-+FITTO.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Fitto verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/dd9d7731-e27f-4f07-97ac-c8302b139af2_en?filename=CV+Sefcovic.pdf"><strong>Maroš Šefčovič</strong></a><strong> framkvæmdastjóri utanríkisviðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála. Einnig framkvæmdastjóri samhæfingar og samskipta á milli stofnana ESB.</strong></p> <p>Lagt er til að Šefčovič, sem einnig á sæti í núverandi framkvæmdastjórn, fái tvíþætt hlutverki í nýrri stjórn. </p> <p>Annars vegar er lagt til að hann fái stöðu framkvæmdastjóra utanríkisviðskipta- og efnahagsöryggismála, þ.m.t. tollamála, og mun hann sem slíkur fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni þ.e. <em>DG Trade and Economic Security</em> og <em>DG Taxation and Customs Union (deilt með Hoekstra)</em>. Við framkvæmd þessara starfa mun hann heyra undir Séjourné varaforseta. </p> <p>Hins vegar er lagt til að hann fái stöðu framkvæmdastjóra samhæfingar- og samskipta á milli stofnana ESB mun Šefčovič hins vegar heyra beint undir VdL.</p> <p>Šefčovič hefur í núverandi framkvæmdastjórn borið ábyrgð á rekstri EES-samningsins og samskiptum við EES/EFTA-ríkin. Fyrir liggur að svo verði áfram. </p> <p>Þá mun útgáfuskrifstofa ESB (e. EU Publications Office) falla undir ábyrgðarsvið hans.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/4047c277-f608-48d1-8800-dcf0405d76e8_en?filename=Mission+letter+-+%c5%a0EF%c4%8cOVI%c4%8c.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Šefčovič verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/a0cf6542-2cc2-4a57-bd10-004c8e1f2166_en?filename=CV+Dombrovskis.pdf"><strong>Valdis Dombrovskis</strong></a><strong> framkvæmdastjóri efnahagsmála. Einnig framkvæmdastjóri innleiðingar og einföldunar á regluverki.</strong></p> <p>Dombrovskis á, líkt og Šefčovič, sæti í núverandi framkvæmdastjórn, og er jafnframt lagt til að hann, líkt og Šefčovič, fái tvíþætt hlutverk í nýrri stjórn. </p> <p>Annars vegar er lagt til að hann fái stöðu framkvæmdastjóra efnahagsmála og mun hann sem slíkur fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Economic and Financial Affairs </em>auk þess sem hann mun bera ábyrgð á starfsemi Hagstofu ESB (e. Eurostat). Við framkvæmd þeirra starfa mun hann heyra undir Séjourné varaforseta. </p> <p>Hins vegar er lagt til að hann fái stöðu framkvæmdastjóra innleiðingar og einföldunar á regluverki og mun Dombrovskis í því hlutverki heyra beint undir VdL. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/71c3190f-0886-4202-846e-5750f188f116_en?filename=Mission+letter+-+DOMBROVSKIS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Dombrovskis verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/cacc09e9-d935-4b8c-aeac-61533dcc161b_en?filename=CV+Suica.pdf"><strong>Dubravka Šuica</strong></a><strong> framkvæmdastjóri samstarfs og samskipta við nágrannaríki ESB sem liggja að Miðjarðarhafinu.</strong></p> <p>Staða framkvæmdastjóra í málefnum Miðjarðarhafsins hefur ekki áður verið til vettvangi framkvæmdastjórnarinnar og stendur til að stofna nýja stjórnardeild innan stjórnarinnar til að vinna að þessum málum, þ.e. <em>DG of the Mediterranean</em> og mun Šuica fara með yfirstjórn hennar. Við framkvæmd starfa sinna mun hún heyra undir Kallas utanríkismálastjóra. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/24039223-f92e-40a0-a440-a27d9715051a_en?filename=Mission+letter+%c5%a0uica.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Šuica verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/f40b6567-2431-4c70-84f5-d978ada6e2ef_en?filename=CV+Varhelyi.pdf"><strong>Olivér Várhelyi</strong></a><strong> framkvæmdastjóri heilbrigðismála og dýravelferðarmála.</strong></p> <p>Lagt er til að Várhelyi, sem einnig á sæti í núverandi framkvæmdastjórn, verði falin staða framkvæmdastjóra heilbirgðismála og dýravelferðarmála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Health and Food Safety </em>auk þess sem hann mun fara með yfirstjórn nýrrar Neyðar- og viðbragðsskrifstofu ESB á sviði heilbrigðismála (e. Health Emergency Preparedness and Response Authority - HERA). Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Ribera varaforseta sem og undir Minzatu varaforseta er kemur að viðbragðsstjórnun vegna heilsuvár. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/b1817a1b-e62e-4949-bbb8-ebf29b54c8bd_en?filename=Mission+letter+-+VARHELYI.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Várhelyi verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/3a9e6829-6d66-4713-9696-f934e752af33_en?filename=CV+Hoekstra.pdf"><strong>Wopke Hoekstra</strong></a><strong> framkvæmdastjóri loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar</strong></p> <p>Lagt er til að Hoekstra, sem einnig á sæti í núverandi framkvæmdastjórn, verði falin staða framkvæmdastjóra loftslagsmála, kolefnishlutleysis og sjálfbærs hagvaxtar. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Climate Action </em>og <em>DG for Taxation and Customs Union ( deilt með Šefčovič). </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Ribera varaforseta. </p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/27658b9f-f1f8-4e3a-b265-1ccbd7c2af82_en?filename=Mission+letter+-+HOEKSTRA.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Hoekstra verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/6fced629-08e3-4175-98e9-caa1a8337f8d_en?filename=CV+Kubilius.pdf"><strong>Andrius Kubilius</strong></a><strong> framkvæmdastjóri varnarmála og geimmála.</strong></p> <p>Lagt er til að Kubilius, sem einnig á sæti í núverandi framkvæmdastjórn, verði falinn staða framkvæmdastjóra varnarmála og geimmála sem er ný staða í framkvæmdastjórninni. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Defence Industry and Space. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Virkkunen varaforseta, auk þess sem tekið er fram að hann skuli vinna náið með Kallas utanríkismálastjóra.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1f8ec030-d018-41a2-9759-c694d4d56d6c_en?filename=Mission+letter+-+KUBILIUS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Kubilius verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/7a779e02-333f-418d-947c-78297b3e04c0_en?filename=CV+Kos.pdf"><strong>Marta Kos</strong></a><strong> framkvæmdastjóri stækkunarmála.</strong></p> <p>Lagt er til að Kos verði falin staða framkvæmdastjóra stækkunarmála. Sem slík mun hún fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Enlargement and Eastern Neighbourhood. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hún heyra undir Kallas utanríkismálastjóra annars vegar og hins vegar undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1a2d0ad0-270d-441b-98c8-b6be364d8272_en?filename=Mission+letter+-+KOS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Kos verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/d738231e-b60a-4910-baad-4419de4d1d51_en?filename=CV+Sikela.pdf"><strong>Jozef Síkela</strong></a><strong> framkvæmdastjóri samstarfsverkefna við þriðju ríki.</strong></p> <p>Lagt er til að Síkela verði falin staða framkvæmdastjóra samtarfsverkefna við þriðju ríki. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for International Partnerships. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Kallas utanríkismálastjóra.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/6ead2cb7-41e2-454e-b7c8-5ab3707d07dd_en?filename=Mission+letter+-+SIKELA.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Síkela verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/a7c6329f-f983-4544-bf3e-59b793b6b0dc_en?filename=CV+Kadis.pdf"><strong>Costas Kadis</strong></a><strong> framkvæmdastjóri sjávarútvegsmála og málefna hafsins.</strong></p> <p>Lagt er til að Kadis verði falin staða framkvæmdastjóra sjávarútvegsmála og málefna hafsins. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Maritime Affairs and Fisheries. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/028ce7d5-e328-4416-8f0d-35c8884acaa8_en?filename=Mission+letter+-+KADIS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Kadis verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/b7ca55ad-355c-4482-8857-182fa52180e1_en?filename=CV+Albuquerque.pdf"><strong>Maria Luís Albuquerque</strong></a><strong> framkvæmdastjóri fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar.</strong></p> <p>Lagt er til að Albuquerque verði falin staða framkvæmdastjóra fjármálaþjónustu og uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar. Sem slík mun hún fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Financial Stability, Financial Services and Capital Markets Union. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hún heyra undir Séjourné varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/ac06a896-2645-4857-9958-467d2ce6f221_en?filename=Mission+letter+-+ALBUQUERQUE.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Albuquerque verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/4ec45521-a5c9-48fc-81d9-a1615bff8a30_en?filename=CV+Lahbib.pdf"><strong>Hadja Lahbib</strong></a><strong> framkvæmdastjóri viðbúnaðar og almannavarna. Einnig framkvæmdastjóri jafnréttismála.</strong></p> <p>Lagt er til að Lahbib verði falið tvíþætt hlutverk, annars vegar staða framkvæmdastjóra almannavarna og hins vegar staða framkvæmdastjóra jafnréttismála. Í krafti fyrrnefndu stöðunnar mun hún fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for European Civil Protection and Humanitarian Aid Operations </em>og heyra annars vegar undir Minzatu varaforseta annars vegar og hins vegar undir Kallas utanríkisráðherra er kemur að mannúðaraðstoð til þriðju ríkja. Við framkvæmd starfa á sviði jafnréttismála mun Lahbib njóta stuðnings <em>Taskforce on Equality </em>og heyra undir Minzatu varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/faaf33ff-c8c7-49a1-b01d-56681e11a5e6_en?filename=Mission+letter+-+LAHBIB.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Lahbib verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/b8aafa65-6722-4a61-8481-e6058efb3914_en?filename=CV+Brunner.pdf"><strong>Magnus Brunner</strong></a><strong> framkvæmdastjóri innri öryggismála, öryggi landamæra og málefna flótta- og farandsfólks.</strong></p> <p>Lagt er til að Brunner verði falin staða framkvæmdastjóra innri öryggismála, öryggi landamæra og málefna flótta- og farandsfólks. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Migration and Home Affairs. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Virkkunen varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/ea79c47b-22f8-4390-a119-5115dc40fc3e_en?filename=Mission+letter+-+BRUNNER.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Brunner verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/6d05bb5f-b846-4193-b364-b5093bd80a7a_en?filename=CV+Roswall.pdf"><strong>Jessika Roswall</strong></a><strong> framkvæmdastjóri umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins.</strong></p> <p>Lagt er til að Roswall verði falin staða framkvæmdastjóra umhverfismála, vatnsverndarmála og hringrásarhagkerfisins. Sem slík mun hún fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Environment. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hún heyra undir Ribera varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/10a1fd18-2f1b-4363-828e-bb72851ffce1_en?filename=Mission+letter+-+ROSWALL.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Roswall verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/409db696-5a55-49c9-a2ab-a7f2717bce61_en?filename=CV+Serafin.pdf"><strong>Piotr Serafin</strong></a><strong> framkvæmdastjóri fjármála- og rekstrar.</strong></p> <p>Lagt er til að Serafin verði falin staða framkvæmdastjóra fjármála- og rekstrar. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeilda í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Budget, DG for Human Resources and Security, DG for Translation, DG for Interpretation </em>auk þess sem fleiri skrifstofur á sviði fjármála og rekstrar munu heyra undir hann.<em> </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra beint undir VdL.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/db369caa-19e7-4560-96e0-37dc2556f676_en?filename=Mission+letter+-+SERAFIN.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Serafin verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/2b2e1681-4292-48a2-98bb-123bf1316da7_en?filename=CV+Jorgensen.pdf"><strong>Dan Jørgensen</strong></a><strong> framkvæmdastjóri orkumála og húsnæðismála.</strong></p> <p>Lagt er til að Jørgensen verði falin staða framkvæmdastjóra orkumála og húsnæðismála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Energy</em> auk þess hann mun njóta aðstoðar nýs aðgerðahóps innan framkvæmdastjórnarinnar á sviði húsnæðismála (e. <em>New taskforce on housing). </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Ribera varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/1c203799-0137-482e-bd18-4f6813535986_en?filename=Mission+letter+-+JORGENSEN.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Jørgensen verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/ff47214f-960e-41d1-9956-70a43c56c11f_en?filename=CV+Zaharieva.pdf"><strong>Ekaterina Zaharieva</strong></a><strong> framkvæmdastjóri rannsókna, nýsköpunar og frumkvöldastarfsemi.</strong></p> <p>Lagt er til að Zaharieva verði falin staða framkvæmdastjóra rannsókna, nýsköpunar og frumkvöldastarfsemi. Sem slík mun hún fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Innovation and Research </em>og <em>Joint Research Centre </em>auk þess sem hún mun njóta aðstoðar sérstaks aðgerðarhóps á sviði nýsköpunar og frumkvöðlastarfsemi (e. <em>Taskforce on startups). </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hún heyra undir Séjourné varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/130e9159-8616-4c29-9f61-04592557cf4c_en?filename=Mission+letter+-+ZAHARIEVA.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Zaharieva verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/e3c17ded-b777-4027-8fcb-9932c4cd8df9_en?filename=CV+McGrath.pdf"><strong>Michael McGrath</strong></a><strong> framkvæmdastjóri lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála.</strong></p> <p>Lagt er til að McGrath verði falin staða framkvæmdastjóra lýðræðismála, dóms- og réttarríkismála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Justice and Consumers. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Virkkunen varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/907fd6b6-0474-47d7-99da-47007ca30d02_en?filename=Mission+letter+-+McGRATH.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að McGrath verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/20fc52a7-de0b-403a-89d2-34396ae88c49_en?filename=CV+Tzitzikostas.pdf"><strong>Apostolos Tzitzikostas</strong></a><strong> framkvæmdastjóri samgöngu- og ferðamála.</strong></p> <p>Lagt er til að Tzitzikostas verði falin staða framkvæmdastjóra samgöngu- og ferðamála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Mobility and Transport. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/de676935-f28c-41c1-bbd2-e54646c82941_en?filename=Mission+letter+-+TZITZIKOSTAS.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Tzitzikostas verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/1af2336d-a010-4ac0-b8de-81a23772a5ac_en?filename=CV+Hansen.pdf"><strong>Christophe Hansen</strong></a><strong> framkvæmdastjóri landbúnaðar- og matvælamála.</strong></p> <p>Lagt er til að Hansen verði falin staða framkvæmdastjóra landbúnaðar- og matvælamála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Agriculture and Rural Development. </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir Fitto varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/2c64e540-c07a-4376-a1da-368d289f4afe_en?filename=Mission+letter+-+HANSEN.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Hansen verði falið að vinna eftir.</p> <p><a href="https://commission.europa.eu/document/download/be13bae9-73bc-47b8-b040-82943b07dccb_en?filename=CV+Micallef.pdf"><strong>Glenn Micallef</strong></a><strong> framkvæmdastjóri kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála.</strong></p> <p>Lagt er til að Micallef verði falin staða framkvæmdastjóra kynslóðajafnréttis, menningarmála og æskulýðs- og íþróttamála. Sem slíkur mun hann fara með yfirstjórn viðkomandi stjórnardeildar í framkvæmdastjórninni, þ.e. <em>DG for Education, Culture, Youth and Sport (deilt með Mînzatu). </em>Við framkvæmd starfa sinna mun hann heyra undir <em>Mînzatu</em> varaforseta.</p> <p>Sjá nánari umfjöllun í fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/document/download/c8b8682b-ca47-461b-bc95-c98195919eb0_en?filename=Mission+letter+-+MICALLEF.pdf">erindisbréfi</a> um helstu verkefni og áherslur sem lagt er til að Micallef verði falið að vinna eftir.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> </div> |
13. september 2024 | Skýrsla Draghi - Draghi endurómar gagnrýni Íslands á nýlegar breytingar á viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir fyrir flug | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>stöðu mála varðandi skipun nýrrar framkvæmdastjórnar ESB </li> <li>skýrslu Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar</li> </ul> <p> </p> <h3>Skipan nýrrar framkvæmdastjórnar – staða mála</h3> <p>Skipan nýrrar framkvæmdastjórnar ESB, að afloknum kosningum til Evrópuþingsins, á sér stað með tveggja þrepa málsmeðferð, þ.e.:</p> <ol> <li>Með kjöri Evrópuþingsins á forseta framkvæmdastjórnarinnar samkvæmt tillögu leiðtogaráðs ESB.</li> <li>Með skipun framkvæmdastjórnarinnar í heild sinni samkvæmt tillögu kjörins forseta, sem er staðfest af ráðherraráði ESB, af hálfu leiðtogaráðs ESB að fengnu samþykki Evrópuþingsins.</li> </ol> <p>Eins og greint var frá í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl.</a> þá lauk fyrri hluta málsmeðferðarinnar með endurkjöri Ursulu von der Leyen (VdL) í embættið til næstu fimm ára.</p> <p>VdL, sem kjörinn forseti (e. president-elect), hefur síðan unnið að undirbúningi skipunar nýrrar framkvæmdastjórnar í heild sinni. Fyrsta skref í þá veru var að senda ríkisstjórnum aðildarríkja ESB bréf þar sem hún óskaði formlega eftir því að ríkin tilnefndu einstaklinga til setu í nýrri framkvæmdastjórn. Fyrir liggur að í bréfinu óskaði VdL eftir því að ríkin tilnefndu bæði karl og konu með þeirri undantekningu að slíkt væri ekki nauðsynlegt í þeim tilvikum þar sem ríkin hygðust endurtilnefna einstakling sem þegar ætti sæti í núverandi framkvæmdastjórn til áframhaldandi setu. Ósk VdL er vitaskuld sett fram með það að markmiði að henni sé unnt að tryggja sem jöfnust kynjahlutföll í nýrri framkvæmdastjórn en það liggur þó einnig fyrir að með beiðninni leitast hún við að auka svigrúm sitt og val við mönnun nýrrar framkvæmdastjórnar. </p> <p>Legið hefur fyrir frá upphafi að framangreind beiðni VdL á sér ekki stoð í sáttmálum ESB sem þýðir með öðrum orðum að ríkisstjórnum aðildarríkjanna er ekki skylt að verða við henni. Tilnefningar hafa nú borist frá öllum aðildarríkjunum og er ljóst að þau hafa, af einni ástæðu eða annarri, kosið að líta framhjá framangreindri ósk VdL. Þetta á við um öll aðildarríkin nema Búlgaríu sem er eina ríkið sem hefur tilnefnt bæði konu og karl. Athyglisvert er ennfremur að einungis 9 ríki hafa tilnefnt konu sem í raun útilokar, að óbreyttu, að VdL geti náð að hafa sem jafnasta kynjaskiptingu innan framkvæmdastjórarnarinnar. Þótt formlegar tilnefningar frá öllum aðildarríkum samkvæmt framangreindu hafi legið fyrir frá því snemma í þessum mánuði er kunnugt um að VdL hefur biðlað til tiltekinna aðildarríkja um að endurskoða tilnefningu sína í því skyni að fjölga konum í hópi tilnefndra.</p> <p>Í lok síðustu viku benti fátt til að framangreindar málaleitanir bæru árangur allt þar til tilnefndur fulltrúi Slóveníu dró sig tilbaka og fregnir bárust af því að kona yrði tilnefnd í hans stað. Ný tilnefning Slóveníu telst þó ekki formlega gild, samkvæmt reglum þar í landi, fyrr en tiltekin fastanefnd þjóðþings Slóveníu hefur staðfest hana og er þess nú beðið en ekki virðist ljóst á þessu stigi hvenær sú staðfesting muni liggja fyrir, sbr. <a href="https://www.politico.eu/article/von-der-leyen-delays-unveiling-of-new-european-commission-until-next-week/">fréttir</a> af því að formaður nefndarinnar sem jafnframt er leiðtogi stjórnarandstöðunnar þar í landi og fyrrum forsætisráðherra, Janez Janša, krefjist frekari skýringa á því hvaða raunverulegu ástæður liggi að baki því að fyrri kandídat landsins dró sitt til baka. Standa vonir þó til þess að það geti orðið í næstu viku. Með breyttri tilnefningu af hálfu Slóveníu fjölgar tilnefndum konum í 10 og ef VdL er sjálf talin með gætu konur í nýrri framkvæmdastjórn orðið 11 á móti 16 karlmönnum.</p> <p>Þessar tafir ollu því að áformum um að kynna tillögu að nýrri framkvæmdastjórn og verkaskiptingu innan hennar fyrir forsætisnefnd í þinginu í þessari viku var frestað fram í næstu viku. Dragist tilnefning af hálfu Slóveníu gætu þau áform dregist enn frekar. Það er þegar talið munu hafa þau áhrif að ný framkvæmdastjórn geti ekki tekið við 1. nóvember eins og áformað var og þykir 1. desember líklegri dagsetning, en sá möguleiki er einnig til staðar að skipan hennar dragist enn lengur.</p> <p>Þá á jafnframt eftir að koma í ljós hversu tímafrek málsmeðferð Evrópuþingsins á eftir að verða, þ.e. hvernig þingið bregst við einstökum tilnefningum og jafnframt hvernig það bregst við því kynjaójafnvægi sem enn er í kortunum þrátt fyrir breytta tilnefningu af hálfu Slóveníu. Hafni þingið einstökum framkvæmastjóraefnum þurfa viðkomandi ríki að tilnefna á ný með þeim töfum sem því fylgir.</p> <p>Nánar verður fjallað um tillögu VdL um skipan nýrrar framkvæmdastjórnar í Vaktinni þegar hún liggur fyrir og um ferlið sem er framundan í Evrópuþinginu og vettvangi leiðtogaráðs ESB.</p> <p>Eftirtaldir hafa hlotið tilnefningu frá aðildaríkjunum til setu í nýrri framkvæmdastjórn ESB:</p> <p> </p> <div class="table-responsive"> <table class="table"> <tbody> <tr> <td valign="top" style="width: 147px;"> <p><strong>Aðildarríki</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p><strong>Tilnefndur</strong></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p><strong>Núverandi staða</strong></p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Austurríki</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Magnus Brunner</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Belgía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Hadja Lahbib</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Utanríkisráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Búlgaría</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Ekaterina Zaharieva</p> <p>& Julian Popov</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þingmaður</p> <p>Starfar hjá Evrópsku loftlagssamtökunum (e. European Climate Foundation)</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Danmörk</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Dan Jørgensen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þróunar- og loftlagsráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Eistland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Kaja Kallas</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Fv. forsætisráðherra Eistlands</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Finnland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Henna Virkkunen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Frakkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Thierry Breton</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Framkvæmdastjóri innri markaðsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Grikkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Apostolos Tzitzikostas</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Ríkisstjóri Mið-Makedóníu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Holland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Wopke Hoekstra</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Framkvæmdastjóri loftlagsmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Írland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Michael McGrath</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Fjármálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Ítalía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Raffaele Fitto</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Króatía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Dubravka Šuica</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Framkvæmdastjóri lýðræðismála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Kýpur</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Costas Kadis</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Deildarforseti við Frederick háskólann</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Lettland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Valdis Dombrovskis </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Framkvæmdastjóri efnahagsmála í framkvæmdastjórn ESB </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Litáen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Andrius Kubilius</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Lúxemborg</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Christophe Hansen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Malta</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Glenn Micallef</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Ráðgjafi forsætisráðherra í ESB málum</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Pólland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Piotr Serafin</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Sendiherra Póllands gagnvart ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Portúgal</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p><span style="white-space: nowrap;">Maria Luís Albuquerque</span></p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Ráðmaður í eftirlitsráði Morgan Stanley Europe</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Rúmenía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Roxana Minzatu </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Þingmaður á Evrópuþinginu</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Slóvakía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Maroš Šefčovič</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Varaforseti framkvæmdastjórnar ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Slóvenía</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Marta Kos</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Fv. sendiherra gagnvart Þýskalandi og Sviss</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Spánn</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Teresa Ribera</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Varaforsætisráðherra </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Svíþjóð</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Jessika Roswall</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Evrópumálaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Tékkland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Jozef Síkela</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Iðnaðar- og viðskiptaráðherra</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Ungverjaland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Olivér Várhelyi</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Framkvæmdastjóri stækkunarmála í framkvæmdastjórn ESB</p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p> </p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p> </p> </td> </tr> <tr> <td valign="top" style="text-align: left; width: 147px;"> <p>Þýskaland</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 146px;"> <p>Ursula von der Leyen</p> </td> <td valign="top" style="text-align: left; width: 161px;"> <p>Forseti framkvæmdastjórnar ESB</p> </td> </tr> </tbody> </table> </div> <p> </p> <h3>Skýrsla Mario Draghi um samkeppnishæfni ESB til framtíðar </h3> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunnar:</em></p> <ol> <li><em>Inngangur</em></li> <li><em>Aðgerðir til að efla nýsköpun og vaxtarumhverfi nýsköpunarfyrirtækja </em> <ol> <li><em>Helstu hindranir</em></li> <li><em>Leiðir til úrbóta</em></li> </ol> </li> <li><em>Samþætting áætlana um kolefnishlutleysi og aukna samkeppnishæfni</em></li> <li><em>Öryggis- og varnarmál, hagvarnir og strategískt sjálfræði ESB</em> </li> <li><em>Fjármögnun framkvæmda – uppbygging sameiginlegs fjármála- og fjármagnsmarkaðar</em></li> <li><em>Umbætur í stjórnsýslu og einföldun regluverks</em></li> </ol> <p> </p> <p><em>1. Inngangur</em></p> <p>Þann 9. september sl. afhenti Mario Draghi, fv. forsætisráðherra Ítalíu og fv. seðlabankastjóri Seðlabanka Evrópu, forseta framkvæmdastjórnar ESB, Ursulu von der Leyen (VdL) <a href="https://commission.europa.eu/topics/strengthening-european-competitiveness/eu-competitiveness-looking-ahead_en" target="_blank">skýrslu</a> sína um samkeppnishæfni ESB til framtíðar. Skýrslunnar hefur verið beðið með nokkurri eftirvæntingu, en upphaflega var gert ráð fyrir að hún yrði birt fyrir kosningar til Evrópuþingsins og gæti þannig orðið innlegg í málefnalega umræðu fyrir kosningarnar sem og við mótun nýrrar <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/4aldqfl2/2024_557_new-strategic-agenda.pdf" target="_blank">stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB</a> (e. strategic agenda), sem samþykkt var á fundi ráðsins 17. júní sl., og jafnframt við mótun á <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political+Guidelines+2024-2029_EN.pdf" target="_blank">stefnuáherslum tilnefnds forseta</a> nýrrar framkvæmdastjórnar (e. Political Guidelines), en fjallað var um bæði þessi stefnuskjöl í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/07/26/Thingsetning-og-stefnuaherslur-VdL-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 26. júlí sl</a>. Þetta gekk þó ekki eftir og kom skýrslan ekki út fyrr en byrjun þessarar viku eins og áður segir. Það breytir því þó ekki að ætla má að skýrslan og sú stefnumörkun og tillögur sem þar eru lagðar til muni hafa áhrif á stefnu nýrrar framkvæmdastjórnar sem nú er í mótun undir forustu VdL, sbr. umfjöllun að framan um stöðu mála varðandi skipun nýrrar framkvæmdastjórnar. Í því samhengi ber að hafa í huga að hópur sérfræðinga innan úr framkvæmdastjórn ESB var Draghi til halds og trausts við skýrslugerðina. Þá ber að hafa í huga að tillögur skýrslunnar eru í fæstum tilvikum nýjar í grunninn, enda fátt nýtt undir sólinni ef út í það er farið. Þannig má einnig greina ágætan samhljóm í skýrslu Draghi við <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/ny3j24sm/much-more-than-a-market-report-by-enrico-letta.pdf" target="_blank">skýrslu Enrico Letta</a> um framtíð innri markaðarins, um ýmis atriði, svo sem um uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar ESB og breytingar á samkeppnisreglum á sviði fjarskipta, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um skýrslu Letta.</p> <p>Heilt yfir þá verður því vart neitað að í skýrslunni er dregin upp allsvört sviðsmynd af núverandi samkeppnishæfni ESB samanborið við BNA og Kína og einnig hvernig hún mun þróast með neikvæðum hætti ef ekki verður gripið til ráðstafana af því tagi sem lagðar eru til í skýrslunni.</p> <p>Skýrslan er yfirgripsmikil, samtals um fjögur hundruð blaðsíður, og er henni skipt í A- og B-hluta. Það einkennir skýrsluna og eykur vægi einstakra ályktana sem dregnar eru að þær eru almennt vel undirbyggðar með sæmilega skýrum tölulegum upplýsingum og gögnum. </p> <p>Í <a href="https://commission.europa.eu/document/download/97e481fd-2dc3-412d-be4c-f152a8232961_en?filename=The+future+of+European+competitiveness+_+A+competitiveness+strategy+for+Europe.pdf" target="_blank">A-hluta</a> er lögð til almenn strategísk áætlun um hvernig endurvekja megi sjálfbæran hagvöxt og efla samkeppnishæfni ESB þar sem megin áherslur eru þríþættar. Í fyrsta lagi að gripið verði til aðgerða til að efla nýsköpunarþrótt og vaxtarumhverfi nýsköpunarfyrirtækja innan ESB þannig að hann jafnist á við það sem nú á sér stað í Bandaríkjum Norður Ameríku (BNA) og Kína. Í öðru lagi að mótuð verði samþætt áætlun um kolefnishlutleysi annars vegar og aukna samkeppnishæfni hins vegar og í þriðja lagi að hert verði á hagvörnum og gætt betur að strategísku sjálfræði ESB. Framangreint er fellt undir heildstæða tillögu um það sem kallað er ný iðnaðaráætlun fyrir ESB (e. New industrial strategy for Europe).</p> <p>Þá er í A-hlutanum fjallað um fjármögnun framkvæmda til eflingar á samkeppnishæfni m.a. með uppbyggingu hins sameiginlegs fjármagnsmarkaðar og bætta stjórnsýslu innan ESB og einföldun regluverks. </p> <p>Í <a href="https://commission.europa.eu/document/download/ec1409c1-d4b4-4882-8bdd-3519f86bbb92_en?filename=The+future+of+European+competitiveness_+In-depth+analysis+and+recommendations_0.pdf" target="_blank">B-hluta</a> er staða mála á einstökum sviðum greind nánar auk þess sem úrbótatillögur eru sundurgreindar nánar og útlistaðar. Þannig eru úrbótatillögur greindar niður á einstök málefnasvið sem mestu eru talin skipta fyrir samkeppnishæfni ESB til framtíðar, þ.e. orkumál, öflun mikilvægra hráefna, stafræn umskipti, þróun og innleiðing gervigreindar til hagnýtingar í hagkerfinu, þróun og framleiðsla á hálfleiðurum, málefni orkufreks iðnaðar, málefni græns tækniiðnaðar, varnarmál, geimmál, lyfjamál og samgöngumál o.fl. Þá eru einnig settar fram nánari tillögur um úrbætur á tilteknum þverfaglegum málefnasviðum. Eru tillögur á hverju sviði teknar saman í lok umfjöllunar í hverjum kafla í B-hluta skýrslunnar og er hér látið nægja að vísa til þess sem þar segir.</p> <p>Athygli vekur að í skýrslunni er sett fram efnislega samhljóða gagnrýni á viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir fyrir flug og Ísland hefur haldið einarðlega á lofti á umliðnum misserum í tengslum við nýlegar breytingar á kerfinu. Bendir Draghi á að kerfið í núverandi mynd skekki samkeppnisstöðu tengiflugvalla innan Evrópska efnahagssvæðisins og geti leitt til kolefnisleka sem er samhljóða þeirri gagnrýni sem Ísland hefur haldið á lofti og fjallað hefur verið ítarlega um í Vaktinni, sbr. m.a. í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">Vaktarinnar dags. 26. maí 2023</a> þar sem fjallað var um samkomulag við ESB um aðlögun fyrir Ísland í stóra flugmálinu, svonefnda.</p> <p>Hér á eftir er í stuttu máli fjallað um nokkur helstu efnisatriði í A-hluta skýrslunnar, sbr. framangreint efnisyfirlit umfjöllunarinnar.</p> <p><em>2. Aðgerðir til að efla nýsköpun og vaxtarumhverfi nýsköpunarfyrirtækja</em></p> <p>Aðgerðir til að efla nýsköpun og vaxtarumhverfi nýsköpunarfyrirtækja innan ESB, þannig að nýsköpunargeirinn jafnist á við það sem nú á sér stað í Bandaríkjum Norður-Ameríku (BNA) og Kína er ein af þremur meginforsendum þess að það takist að efla sjálfbæran hagvöxt í ESB að mati Draghi. Framleiðni í ESB hefur farið minnkandi og til að snúa þeirri þróun við þarf, að mati Draghi, að stórefla nýsköpun, sérstaklega í tæknigreinum, og ryðja brautina frá nýsköpun til markaðssetningar. Þá þarf að tryggja vaxtarumhverfi, þ.m.t. fjármögnunarmöguleika, nýsköpunarfyrirtækja og ráðast í samstillt átak til að tryggja að til staðar sé fært vinnuafl. </p> <p>Megin ástæðan fyrir sífellt auknum framleiðnimun á milli ESB og BNA liggur fyrst og fremst á sviði þróunar í stafrænni tækni þar sem BNA ber höfuð og herðar yfir ESB og er útlit fyrir að munurinn þar muni einungis aukast að óbreyttu. Talið er að þróun og nýsköpun í stafrænni tækni verði megin drifkraftur vaxtar í framtíðinni rétt eins og verið hefur undanfarin ár. Er talið að næsta stóra byltingin verði á sviði skammtatölva en af 10 helstu tæknifyrirtækjum sem vinna að þróun á því sviði eru 6 þeirra staðsett í BNA og 4 í Kína, en ekkert í ESB. Staðan er svipuð er kemur að þróun gervigreindar og skýjaþjónstu svo dæmi séu tekin. Rík áhersla er lögð á mikilvægi þess að ESB hasli sér nýjan völl á þessu sviði til að tryggja framleiðni til framtíðar, sem meðal annars er forsenda þess að unnt verði að viðhalda félagslegum kerfum í Evrópu. Er þetta enn mikilvægara ef litið er til þeirra lýðfræðilegu breytinga sem eru að eiga sér stað í álfunni og munu draga verulega úr framleiðni nema annað komi til mótvægis.</p> <p>Undirrót veikrar stöðu ESB á sviði stafrænnar tækni er talin liggja í stöðnuðu iðnaðarumhverfi og vítahring lítilla fjárfestinga og lítillar nýsköpunar á meðan þungi rannsókna og nýsköpunar í BNA hefur færst frá bíla- og lyfjaiðnaði til hugbúnaðar- og tölvuþróunar sem hefur drifið áfram framleiðni og búið til nýjar undirstöður í bandarísku hagkerfi.</p> <p><em>2.a. Helstu hindranir:</em></p> <ul> <li>Rjúfa þarf stöðnun í iðnaðarumhverfi innan ESB og vítahring lítilla fjárfestinga og lítillar nýsköpunar sem er undirrót veikrar stöðu ESB á sviði stafrænnar tækni, eins og áður segir. </li> <li>Efla þarf háskólakerfið og tengja rannsóknir í háskólum betur saman við nýsköpunar- og frumkvöðlasetur.</li> <li>Auka þarf opinber útgjöld ESB til rannsókna og nýsköpunar og skerpa áherslur. Þannig er bent á að málefnasvið sem falla undir helstu rannsóknar- og nýsköpunaráætlun ESB, Horizon Europe, sem hefur hátt í 100 milljarða evra til ráðstöfunar, séu of mörg auk þess sem bent er á að ferlið við að sækja um styrki úr sjóðnum sé flókið og þungt í vöfum.</li> <li>Uppbrot á innri markaði ESB hindrar nýsköpunarfyrirtæki í því að stækka þvert á markaðinn, sem aftur dregur úr eftirspurn eftir fjármögnun.</li> <li>Hindranir í regluverki og mismunandi regluverk á milli aðildarríkja eru taldar sérstaklega íþyngjandi í tæknigeiranum auk þess sem fjöldi landsbundinna stjórnvalda er íþyngjandi. Þá getur svonefnd „gullhúðun“ af hendi yfirvalda í einstökum aðildarríkjum einnig falið í sér hindranir fyrir fyrirtæki.</li> <li>Mismunandi regluverk, skattkerfi og ófullkominn innri markaður skapar margvíslegar hindranir fyrir fyrirtæki til að vaxa sem aftur hefur áhrif á burði þeirra til að innleiða nýja tækni í starfsemi sinni eins og nýtingu gervigreindar.</li> <li>Skortur á tölvugetu (e. computing power) og ófullnægjandi uppbygging áhraðaneta getur brátt birst sem flöskuháls í vexti tæknifyrirtækja.</li> <li>Nýsköpun í öðrum greinum eins og lyfjaiðnaði á einnig undir högg að sækja vegna skorts á fjárfestingum í rannsóknum og þróun og of mikillar reglubyrði.</li> </ul> <p><em>2.b. Leiðir til úrbóta:</em></p> <ul> <li>Endurskoða þarf stuðningskerfi ESB vegna rannsókna og nýsköpunar, sbr. framangreinda umfjöllun um samstarfsáætlunina Horizon Europe.</li> <li>Samræma þarf opinberar rannsókna- og þróunarstefnur þvert á aðildarríkin og er lagt til að mótuð verði aðgerðaráætlun í því skyni (e. European Research and Innovation Action Plan).</li> <li>Styrkja þarf háskóla- og fræðastofnanir m.a. í gegnum Evrópska rannsóknarráðið (e. The European Research Council (ERC)) og með auknum fjárveitingum.</li> <li>Styðja þarf við uppfinningamenn og sprotafyrirtæki til að taka skrefið frá hugmynd til fjárfestinga og framkvæmda.</li> <li>Bæta þarf fjármögnunarmöguleika nýsköpunar- og sprotafyrirtækja, sbr. umfjöllun að neðan um fjármögnun framkvæmda og uppbyggingu hins sameiginlega fjármála- og fjármagnsmarkaðar í ESB.</li> <li>Talið er að ESB hafi mikla möguleika til þess að lækka kostnað við uppsetningu og nýtingu gervigreindar af hálfu fyrirtækja með því auka tölvugetu og gera samtengd tölvunet aðgengileg.</li> <li>Mælt er með því að unnið verði að aukinni samvinnu og miðlun gagna milli iðngreina til að flýta fyrir innleiðingu og notkun gervigreindar í evrópskum iðnaði.</li> <li>Lagt er til að greitt verði fyrir ,möguleikum fyrir stækkun fyrirtækja á fjarskiptamarkaði þvert á aðildarríki ESB m.a. til að auka fjárfestingar í fjarskiptatengingum með því að endurskilgreina fjarskiptamarkaði þvert á ESB í stað þess að afmarka markaðssvæði við hvert aðildarríki.</li> </ul> <p><em>3. Samþætt áætlun um kolefnishlutleysi og samkeppnishæfni.</em></p> <p>Í skýrslunni er bent á að hár orkukostnaður standi vexti fyrir þrifum. Flutningsgeta orkuinnviða sé ekki nægileg til að standa undir stafrænni þróun og rafvæðingu samgangna. Áform ESB um afkolun og kolefnishlutleysi (e. decarbonisation) eru um margt metnaðarfyllri en keppinautanna sem stuðlar að skammtímakostnaði fyrir evrópskan iðnað. </p> <p>Með afkolun geti ESB hins vegar lækkað orkuverð til framtíðar, tryggt aukið orkuöryggi og tekið forystuhlutverk í hreinorkutækni. </p> <p>ESB verður að forgangsraða til þess að ná markmiðum um afkolun en um leið að vernda samkeppnishæfni evrópsk iðnaðar í alþjóðlegu samhengi. Áætlanir ESB á mörgum ólíkum sviðum verða að taka mið af þessu.</p> <p>Orkugeirinn eigi við strúktúrvandamál að stríða sem leiðir til hás orkuverðs. Evrópa hefur takmarkaðar orkuauðlindir og reiðir sig að stórum hluta á innflutt gas. Innviðafjárfestingar eru hægar og óskilvirkar m.a. vegna flókinna leyfisveitinga, og markaðsreglur koma í veg fyrir lækkun smásöluverðs og afleiðuviðskipti í orkugeiranum leiða til óþarflega mikilla sveiflna í orkuverði. Einnig er nefnt að orkuskattar séu hærri í ESB en annars staðar sem stuðli að hærra orkuverði. Þá sé samningsstaða ESB sem stórinnflytjanda á gasi ekki nýtt nægilega vel til að tryggja verðstöðugleika. </p> <p>Í skýrslunni er nefnt að ESB sé leiðandi í hreinorkutækni en eigi á hættu að glutra niður tækifærum í þeim geira vegna veikleika í nýsköpunarumhverfi ESB. Nýsköpunarmöguleikar séu miklir en hætta sé á að það að skili sér ekki í framleiðslu á hreinorkutækni þrátt fyrir stærð markaðarins. Vinna verði á grundvelli sameiginlegrar iðnstefnu á þessu sviði af sama metnaði og helstu keppinautar gera. Uppgangur evrópska rafhlöðuiðngeirans sé gott dæmi um að samhent stefnumótunarátak geti skilað sér. </p> <p>Í ofanálag þá sé stuðningur almennings við markmið í loftlagsmálum og fjárfestingu í sjálfbærum orkugjöfum ekki nægilegur. Samgöngur spili lykilhlutverk er kemur að afkolun evrópska hagkerfisins en slíkt verði að skipuleggja með fullnægjandi hætti. Bílaiðnaðurinn sé gott dæmi um iðnað þar sem ESB hefur ráðist í stefnumótun á sviði loftslagsmála án þess að því hafi verið fylgt eftir með kröftugri iðnaðarstefnu. Breytingar á viðskiptakerfi með loftlagsheimildir fyrir flug er annað dæmi, sbr. umfjöllun að framan í inngangi, er annað dæmi þar sem stefnumótun á sviði loftlagsmála hefur verið hrint í framkvæmd án þess að nægjanlega hafi verið gætt að samkeppnishæfni.</p> <p>Lagt er til að áætlanir um kolefnishlutleysi og samkeppnishæfni verði samþættar til þess að ná niður orkuverði, aftengja gasverð og verð á hreinorku og hraða afkolun á skilvirkan og tæknihlutlausan hátt. Lykilþáttur í þessu er að hraða uppbyggingu sameiginlegra orkuinnviða með því að flýta ákvarðanatöku og leyfisveitingum og samræma eftirlits- og stjórnunarkerfi orkugeirans. Brýnt sé að forgangsraða upp á nýtt í þágu tækni sem er þegar framarlega í samkeppni eða þar sem vaxtarrými er til staðar innanlands. </p> <p>Lagt er til að viðskiptastefna ESB verð nýtt til að samþætta afkolun og samkeppnishæfni með því að tryggja aðfangakeðjur, markaði í vexti og vega upp á móti ríkisstyrktri framleiðslu frá keppinautum. Þróa verði iðnstefnu fyrir bílaiðnaðinn sem tengd er markmiðum um afkolun og kolefnishlutleysi. </p> <p><em>4. Öryggis- og varnarmál, hagvarnir og strategískt sjálfræði ESB</em></p> <p>Fram kemur að ESB sé umtalsvert háð þriðju ríkjum á ýmsum sviðum, allt frá öflun ýmissa mikilvægra hráefna til þróaðrar tækni. Ósjálfstæði að þessu leyti geti falið í sér alvarlega veikleika ef aðfangakeðjur bresta svo sem vegna pólitísks óstöðugleika og efnahagslegra þvingunarráðstafanna en um 40% af innflutningi ESB kemur frá þröngum hópi birgja sem erfitt er að skipta um og helmingur þess innflutnings kemur frá löndum sem teljast ekki til samherja í pólitísku eða hernaðarlegu tilliti. Á hinn bóginn eru, enn komið er, fáar vísbendingar um að alþjóðaviðskipti séu að dragast saman, eða að skyndileg lokun aðfangaleiða sé líkleg. Þannig hefur hvorki Kína né ESB hagsmuni af því að ýta undir slíka þróun. Á hinn bóginn er meiri hætta á að ósjálfstæði með aðföng geti verið notað af þriðju ríkjum í þvingunarskyni til að ná fram einstökum markmiðum eða til grafa undan samstöðu meðal ríkja í ESB. Þá getur óvissa um aðföng dregið úr vilja fyrirtækja til fjárfestinga.</p> <p>Aukin spenna í alþjóðasamskiptum skapar þörf fyrir aukin framlög til varnarmála og í því samhengi sé brýnt að auka þróunar- og framleiðslugetu hergagnaiðnaðarins í ESB en þannig verði öryggi ESB best tryggt um leið og það styður við tækniiðnað í ESB. Að mati framkvæmdastjórnarinnar er talið að auka þurfi framlög til varnarmála um 100 milljarða evra á næsta áratug. </p> <p>Þá sé það hluti af sjálfstæði og óhæði ESB til framtíðar að það tryggi sér áfram sjálfstæðan aðgang að geimnum.</p> <p>Vakin er athygli á því kostnaður mun fylgja ráðstöfunum aðildarríkja ESB til að draga úr ósjálfstæði á framangreindum sviðum. Á hinn bóginn geta aðildarríkin dreift þeim kostnaði m.a. með því að beina viðskiptum inn á við þar sem það er hægt og byggja upp framleiðslu og nýsköpun á hátæknivörum með samræmdum aðgerðum og með gerð viðskiptasamninga við vinveitt þriðju ríki. </p> <p>Eins og áður segir þá eru viðkvæmar aðfangakeðjur að mikilvægri hrávöru einn helsti veikleikinn er kemur að efnahagslegu öryggi ESB. Á meðan önnur helstu efnahagsveldin, svo sem Kína, BNA og Japan, hafa unnið markvisst að því um árabil að tryggja stöðu sína á þessu sviði og draga úr veikleikum hefur minna verið gert á vettvangi ESB enda þótt breyting hafi orðið þar á á síðustu tveimur árum eða svo, sbr. nýja löggjöf um mikilvæg hráefni (e. Critical Raw Materials Act). Er áhersla lögð á mikilvægi þess að sú löggjöf verði innleidd hratt og að fullu. Sömuleiðis er lögð áhersla á að möguleikar til námuvinnslu innan ESB verði nýttir en þar eru margir möguleikar taldir ónýttir, svo sem möguleg litíum námuvinnsla í Portúgal, og er í því samhengi lögð áhersla á að aðildarríkin innleiði með hraði þær breytingar á útgáfu námuvinnsluleyfa sem mælt er fyrir um í nýjum lögum um mikilvæg hráefni. Þá þarf að efla endurvinnslu mikilvægra hráefna og þróun nýrra efna er geti mögulega í einhverjum tilvikum komið í stað náttúrulegra hráefna.</p> <p><em>5. Fjármögnun fjárfestinga til eflingar á samkeppnishæfni ESB</em></p> <p>Samkvæmt skýrslunni er fjárfestingaþörfin gríðarleg ætli ESB sér að ná markmiðum um aukna samkeppnishæfni sem sett eru fram í skýrslunni. Samkvæmt mati Draghi þarf að ráðast í viðbótar fjárfestingar upp á 750 – 800 milljarða evra á hverju ári til að ná markmiðunum. Á hinn bóginn er sú jákvæða ályktun dregin upp að hagkerfi ESB er talið geta mætt þessum fjárfestingarþörfum án þess að gengið sé of nærri efnahagslegu þanþoli.</p> <p>Hin gríðarlega mikla aukna fjárfestingarþörf skýrist m.a. af því, að sem stendur sé arðbær fjárfesting hlutfallslega lág þrátt fyrir hátt hlutfall einkasparnaðar í ESB sem sé vísbending um að fjármagnið sem er til staðar sé ekki að skila sér með skilvirkum hætti út í efnahagskerfi ESB. Talið er að megin ástæðan fyrir þessu liggi í sundurleitni fjármagnsmarkaða innan ESB. Enda þó ýmislegt hafi verið gert til að byggja upp sameiginlegan fjármagnsmarkað (e. Capital Markets Union) þá skorti enn veigamikla þætti til að markmiðið um virkan sameiginlegan fjármagnsmarkað náist, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktarinnar 15. mars sl.</a> um uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar. Að mati Draghi þarf ESB í fyrsta lagi að koma sér saman upp eitt eftirlitsstjórnvald á verðbréfamarkaði og tryggja að unnið sé eftir sameiginlegri reglubók um alla þætti verðbréfaviðskipta. Í öðru lagi þarf að samræma og bæta regluverkið sem gildir í framhaldi af viðskiptum, þ.e. um stöðustofnun (e. clearing) og uppgjör en í þeim þætti verðbréfaviðskipta þykir ESB standa BNA langt að baki. Í þriðja lagi þarf að samræma enn frekar aðferðir við staðgreiðslu skatta og meðferð þrotabúa. Þá þykir skorta langtímafjármagn á fjármagnsmarkaði ESB sem skýrist m.a. af því að lífeyrissjóðir flestra aðildarríkja ESB eru litlir sem skýrist aftur af því að lífeyriskerfi flestra ríkjanna eru byggð á gegnumstreymissjóðum. Digrir lífeyrissjóðir skapi því ekki þann grunn á fjármagnsmarkaðinum eins og víða á við í þróuðum hagkerfum. Úr þessu þurfi að bæta. Vanvirkur fjármagnsmarkaður hafi leitt til þess að óhóflega stór hluti af fjármögnun framkvæmda innan ESB er með bankalánum, en slík fjármögnun hentar nýsköpunarverkefnum almennt ekki þar sem áhætta er oft á tíðum mikil og meiri en lánareglur banka leyfa. Við framangreint bætist að geta ESB til að styðja miðlægt við fjárfestingar er lítil, enda fjárlög ESB einungis 1% af landframleiðslu ESB. Þá skorti skarpari forgagnsröðun við úthlutun fjármuna og umsóknarferli eru flókin í samkeppnissjóðum auk þess sem áhættufælni er talin of mikil. Áréttað er að það sé óumdeilt að sameiginleg skuldabréfaútgáfa myndi styrkja og dýpka hinn sameiginlega fjármagnsmarkað mjög. Þá sé aukin sameiginleg fjármögnun fjárfestinga á vettvangi ESB nauðsynleg til að hámarka framleiðniaukningu, þetta á við t.d. um mikilvæga rannsóknarstarfsemi, innviði fyrir nýtingu gervigreindar, innviði vegna raforku- og nettenginga og sameiginlegra innkaupa m.a. á hergögnum en sameiginlegar fjárfestingar væri einmitt hægt fjármagna með útgáfu sameiginlegra skuldabréfa.</p> <p><em>6. Umbætur í stjórnsýslu og einföldun regluverks</em></p> <p>Til að ná markmiðum sem felast í þeirri iðnaðarstefnu sem kynnt er í skýrslunni er talið nauðsynlegt að gera breytingar á stofnanaskipulagi og starfsemi ESB. Farsæl sameiginleg iðnaðarstefna þarf að ná yfir fjárfestingaráætlanir, skattaumhverfi, menntunarstefnu, fjármagnsmarkaði og viðskipta- og utanríkisstefnu. Helstu samkeppnisaðilar ESB, þ.e. BNA og Kína, hafa sem einstök ríki, öll þessi spil á hendi og nýta þau með skilvirkum hætti, sbr. meðal annars umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/01/27/Graenn-idnadur-og-rikisstudningur/">Vaktarinnar 27. janúar 2023</a> um stuðningsaðgerðir við grænan iðnað í BNA. Ákvörðunartökuferli innan ESB skýrist vitaskuld af því að ESB er samband margra fullvalda ríkja en eftir sem áður sé ákvörðunarferlið of hægt og torsótt á köflum að mati Draghi og ferlið hefur ekki þróast sem skyldi í samræmi við fjölgun aðildarríkja. Endurskoða þurfi sáttmála ESB í þessu skyni, en margt sé þó hægt að gera þar til samstaða næst um sáttmálabreytingar. Lagt er til að komið verði á fót nýjum samræmingarvettvangi á sviði samkeppnishæfni (e. Competitiveness Coordination Framework) sem haldi utan um samræmingu á milli aðildarríkjanna á forgangssviðum, í samræmi við forgangsröðun ESB um samkeppnishæfni (e. EU Competitiveness Priorities) sem verði mótuð og samþykkt af leiðtogaráði ESB í upphafi hvers fimm ára stefnumótunartímabils. Náist ekki samstaða um aukna samvinnu á einstaka sviðum eða ef mikilvægar ákvarðanir eru hindraðar með beitingu neitunarvalds af hálfu einstakra aðildarríkja beri að skoða nýtingu heimilda í sáttmálum ESB til að breyta ákvörðunartökureglum á einstökum sviðum eða eftir atvikum að nýta heimildir í sáttmálum ESB til að efna til aukinnar samvinnu milli þess hluta aðildarríkja sambandsins sem eru viljug til þess. Til þrautavara kemur til greina að mati Draghi að einstök ríki efni til aukins samstarfs með milliríkjasamningum sem væru þá framkvæmdir utan stofnanakerfis ESB. Þá sé brýnt að ráðast í átak til að minnka reglubyrði og einfalda regluverk.</p> <p style="background: white;"><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
26. júlí 2024 | Þingsetning og stefnuáherslur VdL til næstu fimm ára | <p> Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>setningu Evrópuþingsins</li> <li>stefnuáætlun leiðtogaráðs Evrópusambandsins (ESB)</li> <li>stefnuáherslur Ursulu von der Leyen (VdL)</li> </ul> <p><em>Hlé verður nú gert á útgáfu Vaktarinnar vegna sumarleyfa og kemur Vaktin næst út um miðjan september.</em></p> <h2>Setning Evrópuþingsins</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Almennt</em></li> <li><em>Breytingar á skipan þingflokka</em></li> <li><em>Kjör forseta Evrópuþingsins og yfirstjórnar þingsins.</em></li> <li><em>Forsætisnefnd þingsins</em></li> <li><em>Skipan þingnefnda </em></li> <li><em>Endurkjör VdL og næstu skref við skipun nýrrar framkvæmdastjórnar </em></li> </ul> <p><em>Almennt</em></p> <p>Eins og ítarlega hefur verið fjallað um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Vaktinni</a> að undanförnu fóru kosningar til Evrópuþingsins fram dagana 6.–9. júní sl. Frá því að úrslit kosninganna lágu fyrir hafa viðræður staðið yfir á milli leiðtoga ESB og ráðandi afla í þinginu um það hvernig skipað verði í æðstu stöður ESB á nýju tímabili, þar á meðal í ýmsar valdastöður í þinginu og jafnframt hvernig haga skuli stefnumótun af hálfu ESB til næstu fimm ára.</p> <p>Nýkjörið Evrópuþing, hið tíunda í röðinni, var síðan sett í síðustu viku, 16. júlí, og voru fyrstu verkefni þingsins að kjósa í helstu stöður og koma skipulagi á störf þingsins. </p> <p>Hér á eftir er gerð nánari grein fyrir helstu niðurstöðum um kjör í embætti og um skipulag þingsins.</p> <p><em>Breytingar á skipan þingflokka</em></p> <p>Í aðdraganda þingsetningar dró til nokkurra tíðinda þegar tilkynnt var um breytingar á skipulagi þingflokka á hægri væng þingsins. Frá því að úrslit kosninganna voru ljós, þar sem flokkar sem skilgreindir eru lengst til hægri á hinu pólitíska litrófi juku fylgi sitt nokkuð, hefur legið í loftinu að einhverjar breytingar kynnu að verða á skipan þingflokka á þeim væng stjórnmálanna. Eftir ýmsar þreifingar fór svo að lokum að þingflokkur evrópsku stjórnmálasamtakanna <em>Identity and Democracy Party</em> (ID), eða stærstur hluti hans, varð hluti af nýjum þingflokki sem ber nafnið <em>Patriots for Europe Group</em> (PfE) en auk þingmanna ID, þar á meðal 30 þingmenn Þjóðernisfylkingar Le Pen í Frakklandi, gengu 11 þingmenn flokks Viktor Orbán, Fidesz, í Ungverjalandi, sem tilheyrt hafa evrópsku stjórnmálasamtökunum <a href="file:///C:/Users/r03kas/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/Content.Outlook/ZPXICS21/ECR%20(European%20Conservatives%20and%20Reformists)">European Conservatives and Reformists</a> (ECR) til liðs við hinn nýja þingflokk sem og allir fjórir þingmenn evrópsku stjórnmálasamtakanna <em>European Christian Political Movement</em> (ECPM). Samanlagt hefur hinn nýi þingflokkur á að skipa 84 þingmönnum sem gerir flokkinn að þriðja stærsta þingflokki Evrópuþingsins á eftir þingflokki EPP (European People‘s Party) sem hefur 188 þingmenn og þingflokki S&D (Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament) sem hefur 136 þingmenn. Framangreint voru ekki einu breytingarnar sem urðu á þingflokkaskipan því auk PfE varð til annar nýr þingflokkur á hægri kantinum. Þingflokkur sá sem fengið hefur heitið <em>Europe of Sovereign Nations</em> (ESN) er í raun klofningur úr röðum ID en uppistaðan í flokknum eru 14 þingmenn hins umdeilda hægri öfgaflokks í Þýskalandi <em>Alternative for Germany</em> (AfD) en samtals telur þingflokkurinn 25 þingmenn frá átta aðildarríkjum og er þingflokkurinn sá fámennasti á þinginu og rétt yfir lágmarkinu til að teljast þingflokkur. Þingflokkur evrópsku stjórnmálasamtakanna <em>European Conservatives and Reformists (</em>ECR) undir forustu Meloni, forsætisráðherra Ítalíu, sem einnig er skilgreindur harðlínu hægri flokkur en þó hófsamari en föðurlandsvinirnir bætti einnig við sig þingmönnum í nýafstöðnum kosningum, hefur nú 78 þingmenn og er fjórði stærsti þingflokkurinn. Þingflokkar lengst til hægri á þinginu eru því nú þrír talsins í stað tveggja áður, sem dregur kannski meira en annað fram þá innbyrðis sundrungu sem lengi hefur loðað við harðlínuflokka af þessu tagi, sbr. til hliðsjónar umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/31/Vika-i-Evroputhingskosningar-Eurovision-Debate/">Vaktinni 31. maí sl.</a> þar sem fjallað var um hægri sveifluna og stöðu flokkanna lengst til hægri. Þannig hefur valdastaða og áhrif harðlínuaflanna á Evrópuþinginu í raun lítið breyst eftir kosningarnar – þrátt fyrir fylgisaukningu, svo sem vikið er að að neðan.</p> <p><em>Kjör forseta Evrópuþingsins og yfirstjórnar þingsins</em></p> <p>Fyrsta verkefni þingmanna var að kjósa forseta þingsins. Legið hafði fyrir að Roberta Metsola myndi bjóða sig fram til áframhaldandi setu á stóli forseta og jafnframt hafði legið fyrir að hún hefði til þess stuðning meiri hluta leiðtogaráðs ESB og þingflokka meiri hlutans á þinginu a.m.k., sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> þar sem fjallað er um skipanir í æðstu embætti ESB. Skemmst er frá því að segja að Metsola hlaut afgerandi kosningu í embættið eða 562 atkvæði af þeim 699 atkvæðum sem greidd voru og því réttkjörin forseti til næstu tveggja og hálfs árs. Einn þingmaður bauð sig fram til málamynda á móti henni, þ.e. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/245770/IRENE_MONTERO/home">Irene Montero</a> varaformaður þingflokks <em>The Left </em>og hlaut hún 61 atkvæði. </p> <p>Jafnframt voru kjörnir 14 varaforsetar þingsins og fimm <em>quaestorar</em> sem saman mynda ásamt forseta yfirstjórn skrifstofu þingsins (e. Bureau of the European Parliament) sem sér um fjárhagsmálefni þingsins, starfsmannahald o.fl. Sjá hér <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/search/advanced?name=&%3bcountryCode=&%3bbodyType=OTH&%3bbodyReferenceNum=6630">lista</a> yfir þá sem kjörnir voru í yfirstjórn skrifstofu þingsins til næstu tveggja og hálfs árs. Hér vekur athygli, enda þótt það komi í sjálfu sér ekki á óvart, að nýju þingflokkarnir tveir á hægri vængnum sem fjallað er um hér að framan, þ.e. PfE og ESN, eiga enga fulltrúa í yfirstjórn þingsins, öfugt við hinn hófsamari ECR, sem Meloni stýrir, sem fékk tvo fulltrúa kjörna. </p> <p><em>Forsætisnefnd þingsins</em></p> <p>Varast ber að rugla framangreindri yfirstjórn þingsins saman við forsætisnefnd þingsins (e. Conference of Presidents) sem saman stendur af forseta þingsins annars vegar og formönnum þingflokka hins vegar, sjá hér <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/search/advanced?name=&%3bcountryCode=&%3bbodyType=OTH&%3bbodyReferenceNum=6631">lista</a> yfir þá sem skipa nefndina. Forsætisnefndin, sem í vissum skilningi er valdamesta nefnd þingsins, hefur það hlutverk að skipuleggja þinghaldið og ákveða dagskrá þingfunda á hverjum tíma auk þess sem nefndin hefur ákveðið hlutverk við skipulagningu og mönnun þingnefnda og sendinefnda þingsins auk þess sem nefndin heldur utan um samskipti við aðrar stofnanir ESB og þjóðþing aðildarríkjanna og annarra ríkja jafnframt. Ákvarðanir í nefndinni eru teknar samhljóða eða eftir atvikum með atkvæðagreiðslum þar sem vægi atkvæða formanna þingflokka tekur mið af hlutfallslegum styrk þingflokka þeirra.</p> <p><em>Skipan þingnefnda</em></p> <p>Skipan í nefndir þingsins er ákveðin með þeim hætti að þingið greiðir atkvæði um tillögu forsætisnefndar um hversu margir þingmenn skuli eiga sæti í hverri fastanefnd þingsins og undirnefndum. Fastanefndir þingsins eru 20 talsins auk þess sem fjórar undirnefndir eru starfræktar, en þar að auki eru starfandi 48 sendinefndir á vettvangi þingsins. Greidd voru atkvæði um fjölda þingmanna sem sitja skuli í hverri fastanefnd og undirnefnd þann 17. júlí sl. og var tillaga forsætisnefndar samþykkt, sbr. <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240710IPR22813/parliament-confirms-the-list-and-size-of-its-committees-and-delegations">hér</a>. Að fenginni niðurstöðu um fjölda þingmanna í hverri nefnd kemur það í hlut þingflokka að tilnefna fulltrúa til setu í nefndunum fyrir sína hönd í hverja nefnd og ræðst fjöldi fulltrúa hvers þingflokks af hlutfallslegum þingstyrk. Voru tilnefningar þingflokka tilkynntar og staðfestar í þinginu 19. júlí sl. en nálgast má upplýsingar um skipan í hverja nefnd fyrir sig á <a href="https://www.europarl.europa.eu/committees/en/about/list-of-committees">vefsíðum</a> nefndanna. Fyrsti fundur í þingnefndum fór síðan fram síðastliðinn þriðjudag, 23. júlí, þar sem nefndirnar kusu sér hver um sig formann og fjóra varaformenn úr sínum röðum. Sjá hér <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240722IPR22991/committee-chairs-and-vice-chairs-elected">yfirlit</a> yfir þá sem fengu kosningu sem formenn og varaformenn í nefndunum. Hér vekur athygli líkt og á við um kjör yfirstjórnar þingsins að nýju harðlínu þingflokkarnir tveir á hægri vængnum sem fjallað er um hér að framan, þ.e. PfE og ESN, eiga enga fulltrúa í framangreindum forustusveitum þingnefndanna, öfugt við hin hófsamari harðlínu öfl í ECR sem fær þrjú formannssæti í sinn hlut sem og 10 varaformannssæti. Er ljóst að þingflokkar meiri hlutans hafi sammælst um að útiloka þingmenn PfE og ESN frá embættum.</p> <p>Nefnd formanna fastanefnda (e. Conference of Committee Chairs) fundar reglulega til að efla samvinnu og samræma störf nefndanna. Þá getur nefndin jafnframt komið á framfæri tillögum til forsætisnefndar um skipulag þinghaldsins og veitt ráðleggingar þegar skiptar skoðanir eru á því til hvaða nefndar einstök mál skuli ganga.</p> <p><em>Endurkjör VdL og næstu skref við skipun nýrrar framkvæmdastjórnar</em></p> <p>Eins og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> þá hlaut Ursula von der Leyen (VdL) tilnefningu leiðtogaráðs ESB á fundi ráðsins 27. júní sl. til áframhaldandi setu á stóli forseta framkvæmdastjórnar ESB til næstu fimm ára. Skipan hennar var þó háð samþykki Evrópuþingsins og fór atkvæðagreiðsla um það fram í þinginu fimmtudaginn 18. júlí sl. Þrátt fyrir að nokkur spenna hafi verið í loftinu og að ýmsir teldu að kjör hennar gæti staðið tæpt fór það svo að hún fékk örugga kosningu í embættið eða 401 atkvæði eða 40 atkvæðum meira en nægt hefði til að ná kjöri. Er það mun betri kosning en hún fékk árið 2019. Atkvæðagreiðslan var eins og kunnugt er leynileg því er ekki unnt að segja með vissu hvaða þingmenn nákvæmlega greiddu henni atkvæði sitt en þó er talið að auk þingmanna úr þingflokkum meiri hlutans með einhverjum afföllum, hafi flestir þingmenn úr þingflokki græningja ákveðið að styðja VdL. Hvort einhverjir þingmenn úr þingflokki ECR hafi einnig ákveðið að styðja VdL í kjörinu er óljósara en flokkurinn <a href="https://ecrgroup.eu/article/vdl_ecr_majority_of_delegations_confirm_negative_stance_but_vote_remains_fr">gaf það út</a> fyrir kosninguna að þingmenn hans gengju óbundnir til kjörsins. VdL fundaði með öllum þingflokkum í aðdraganda kjörsins og gerði grein fyrir stefnuáherslum sínum. Henni hlýtur þó að hafa verið nokkur vandi á höndum enda höfðu S&D gefið út fyrir kosninguna að þeir myndu hverfa frá stuðningi við hana ef hún biðlaði beint um stuðning til hægri harðlínu aflanna, þ. á m. flokks Meloni, ECR, og sama á við um EPP, hennar eiginn flokk, ef hún myndi lofa Græningjum of miklu. </p> <p>Áður en til atkvæðagreiðslunnar kom flutti VdL ávarp, eða <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_24_3906">framboðsræðu</a>, í þinginu og fóru fram umræður um ræðuna í kjölfarið. Samhliða birti VdL einnig <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political+Guidelines+2024-2029_EN.pdf">stefnuáherslur sínar</a> (e. Political Guidelines) til næstu fimm ára. Eins og rakið er í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 17. maí sl.</a> um stefnumörkun ESB til næstu fimm ára, þá er útgáfa á stefnuáherslum tilnefnds forseta framkvæmdastjórnar ESB mikilvægt skref í mótun nýrrar heildarstefnumörkunar fyrir ESB. Gert er ráð fyrir því, eðli málsins samkvæmt, að stefnuáherslur tilnefnds forseta séu reistar á grunni stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB sem samþykkt var í leiðtogaráðinu á sama fundi og VdL var tilnefnd, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> um fund leiðtogaráðsins. </p> <p>Hér á eftir er í fyrsta lagi gerð nánari grein fyrir innihaldi stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB og í framhaldi af því fjallað ítarlega um stefnuáherslur VdL. Endanleg heildarstefnumörkun og starfsáætlun af hálfu nýrrar framkvæmdastjórnar verður þó ekki ljós fyrr en stjórnin hefur verið fullskipuð og þegar hún tekur til starfa undir lok árs.</p> <p>Næstu skref við skipun framkvæmdastjórnar ESB eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>VdL, sem kjörinn forseti til næstu fimm ára, sendir ríkisstjórnum aðildarríkjanna bréf þar sem hún óskar formlega eftir því að ríkin, í samráði við hana, tilnefni einstakling til setu í nýrri framkvæmdastjórn. Óskað er eftir því að ríkin tilnefni bæði karl og konu og á það við í öllum tilvikum nema ef ríkin hyggjast tilnefna einstakling sem á sæti í núverandi framkvæmdastjórn til áframhaldandi setu. Krafan um að tilnefnd séu bæði karl og kona er gerð í því augnamiði að unnt sé að tryggja sem jöfnust kynjahlutföll í nýrri framkvæmdastjórn. Þess ber þó að geta að það verður ekki leitt af sáttmálum ESB að aðildarríkjunum sé beinlínis skylt að verða við ósk kjörins forseta um að tilnefna bæði karl og konu. Þannig hefur forsætisráðherra Írlands t.d. þegar <a href="https://www.gov.ie/en/press-release/5ed66-government-statement-on-nomination-for-member-of-the-european-commission/">tilkynnt</a> að stjórnvöld þar hyggist einungis að þessu sinni tilnefna einn einstakling, þ.e. núverandi efnahagsráðherra landsins, Michael McGrath. Eftir á að koma í ljóst hvort því verði haldið til streitu í ferlinu sem er framundan.</li> <li>Það er síðan í verkahring VdL að stilla upp tillögu að mönnun nýrrar framkvæmdastjórnar og jafnframt hvernig verkum er skipt á milli þeirra. Þetta gerir hún í nánu samráði við ríkisstjórnir aðildarríkjanna á vettvangi ráðherraráðs ESB, sem þarf að samþykkja tillögu VdL áður en hún er send Evrópuþinginu til umfjöllunar. Föst venja er að framkvæmdastjórnin sé skipuð einum einstaklingi frá hverju aðildarríki, en það er þó ekki nauðsynlegt samkvæmt sáttmálum ESB. Meðlimir framkvæmastjórnarinnar gætu m.ö.o. verið færri ef pólitískt samkomulag tækist um það. Ný framkvæmdastjórn verður þannig væntanlega skipuð 27 framkvæmastjórum að meðtaldri VdL sjálfri, sem kemur frá Þýskalandi, og Kaju Kallas, sem þegar hefur verið tilnefnd af leiðtogaráðinu sem nýr utanríkismálastjóri ESB, og kemur frá Eistlandi. </li> <li>Samþykkt tillaga að skipan nýrrar framkvæmdastjórnar í heild sinni og verkaskiptingu á milli framkvæmdastjóraefna er síðan lögð fyrir Evrópuþingið til samþykktar. Evrópuþingið efnir til sérstakrar málsmeðferðar til að meta tillöguna og hæfni framkvæmdastjóraefnanna og eru þau boðuð á fundi í þingnefndum þar sem þingmönnum gefst kostur á a spyrja tilnefnda framkvæmdastjóra spjörunum úr. Að lokinni málsmeðferð gefa nefndir þingsins út álit eða mat á tillögunni og loks eru greidd atkvæði um hana. Þingið, eða þingnefndir, geta komist að þeirri niðurstöðu að rétt sé að hafna einstökum framkvæmdastjóraefnum og þarf þá að tilnefna á ný í þau embætti. Eru dæmi um slíkt, m.a. frá 2019. Þá getur þingið einnig fræðilega komist að þeirri niðurstöðu að rétt sé að hafna tillögunni í heild sinni, enda þótt slík atburðarás verði að teljast afar ólíkleg, en þá þyrfti að endurtaka tillöguferlið í heild sinni.</li> <li>Þegar samþykki þingsins fyrir skipan nýrrar framkvæmastjórnar í heild sinni liggur fyrir gengur málið til leiðtogaráðs ESB sem skipar nýja framkvæmdastjórn formlega.</li> <li>Miðað við þann hraða sem hefur verið á tilnefningu og samþykki forseta framkvæmdastjórnarinnar, vali á forseta leiðtogaráðsins og utanríkismálastjóra ESB og kjöri þingforseta, má ætla að leitast verði við að hraða einnig málsmeðferð við skipan nýrrar framkvæmdastjórnar eins og kostur er á haustmisseri.</li> </ul> <h2>Stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ol> <li><em>Almennt</em></li> <li><em>Frjáls og lýðræðisleg Evrópa</em></li> <li><em>Sterk og örugg Evrópa</em></li> <li><em>Aukin hagsæld og samkeppnishæfni</em></li> </ol> <p><em>Almennt</em></p> <p>Eins og greint var frá í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktarinnar 28. júlí sl.</a> þá hefur leiðtogaráð ESB samþykkt nýja fimm ára <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/4aldqfl2/2024_557_new-strategic-agenda.pdf">stefnuáætlun</a> (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">strategic agenda</a>). </p> <p>Áætluninni er ætlað að marka stefnu ESB til næstu fimm ára í grófum dráttum og er gert ráð fyrir því að með henni sé lagður ákveðinn grunnur að annarri stefnumörkun ESB fyrir komandi starfstímabil 2024-2029, sbr. stefnuáherslur kjörins forseta framkvæmdastjórnar ESB, Ursulu von der Leyen (VdL), sem hún lagði fram í aðdraganda atkvæðagreiðslu um kjör hennar á Evrópuþinginu og fjallað er um sérstaklega hér að neðan í Vaktinni. Jafnframt er síðan gert ráð fyrir að stefnuáætlun leiðtogaráðsins leggi grunn að nýrri fimm ára stefnuáætlun nýrrar framkvæmdastjórnar ESB (e. Commission priorities for 2024 - 2029) þegar hún hefur verið fullskipuð undir lok árs. Loks er gert ráð fyrir að áætlanir formennskuríkis í ráðherraráði ESB á hverju hálfs árs tímabili séu í línu við þá grunnstefnumörkun sem þar birtist. Undirbúningur að áætluninni hefur staðið yfir síðastliðið ár, sbr. nánari umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 17. maí sl.</a> þar sem fjallað var um undirbúning að stefnumörkun ESB til næstu fimm ára og um stefnumótunarferlið. </p> <p>Stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB er skipt upp í þrjá hluta þar sem sett eru fram stefnumarkmið fyrir ESB undir merkjum:</p> <ul> <li>frelsis og lýðræðis (e. A free and democratic Europe)</li> <li>styrks og öryggis (e. A strong and secure Europe)</li> <li>hagsældar og samkeppnishæfni (e. A prosperous and competitive Europe)</li> </ul> <p>Efnistök í stefnuáætluninni markast mjög af þeirri stöðu sem nú er uppi í Evrópu og í alþjóðasamskiptum og -viðskiptum sem og af stöðu umhverfis- og loftlagsmála. Árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu hefur gjörbreytt stöðu mála í Evrópu í fjölmörgu tilliti. Ein meginástæða fyrir stofnun ESB í upphafi var að tryggja frið, hagsæld og samvinnu á milli Evrópuríkja eftir þá hildarleiki sem háðir voru í fyrri og seinni heimstyrjöldinni. Árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu hefur á ný fært aðildarríkjum ESB heim sannindi fyrir mikilvægi þessara grunnástæðna fyrir tilvist sambandsins. Á sama tíma hafa samskipti almennt á milli ríkja og ríkjablokka harnað og sjónarmið frjálsra alþjóðaviðskipta og alþjóðavæðingar látið undan síga. Það hefur aftur kallað á aðgerðir ESB til að tryggja efnahagslegt öryggi og strategískt sjálfræði ESB (e. Strategic Autonomy). Ein skýrasta birtingarmynd framangreinds hefur verið á vettvangi framþróunar í grænum tækniiðnaði, sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins. </p> <p>Meginþemað í áætlun leiðtogaráðsins er eftirfarandi:</p> <ul> <li>að styrkja samkeppnishæfni ESB og um leið að ná markmiðum um kolefnishlutleysi og umhverfisvernd m.a. uppbyggingu og þróun græns tækniiðnaðar og stafrænum umskipum,</li> <li>að takast á við áskoranir vegna fólksflutninga,</li> <li>að taka nauðsynlega ábyrgð á varnar- og öryggismálum,</li> <li>að takast á við alþjóðlegar áskoranir á grundvelli alþjóðalaga og á vettvangi alþjóðastofnana,</li> <li>að byggja upp samkeppnishæft félagslegt efnahagskerfi,</li> <li>að hlúa að frumkvöðlastarfsemi</li> <li>og að næsta fjármálaáætlun ESB endurspegli framangreindar stefnuáherslur</li> </ul> <p>Hér á eftir eru helstu efnisatriði í stefnuáætluninni rakin nánar.</p> <p><em>Frjáls og lýðræðisleg Evrópa</em></p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að unnið verði að því að halda uppi gildum ESB á innri vettvangi sambandsins</span></p> <p>Grundvallargildi ESB, sbr. 2. gr. sáttmála um ESB (TEU), eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>virðing fyrir mannlegri reisn</li> <li>frelsi</li> <li>lýðræði</li> <li>jafnrétti</li> <li>réttarríkið</li> <li>virðing fyrir mannréttindum, þ.m.t. réttindum þeirra sem tilheyra minnihlutahópum.</li> </ul> <p>Leiðtogaráð ESB dregur framangreind grunngildi ESB fram og leggur sérstaka áherslu á að unnið verði markvisst að því að halda þau í heiðri í innra starfi sambandsins. Þessi áhersla á gildin, sem mörgum þykja þó sjálfssögð, endurspeglar þær áhyggjur sem hafa farið vaxandi á umliðnum árum um að nú sé úr ýmsum áttum vegið alvarlega að lýðræðinu, réttarríkinu og öðrum gildum ESB.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að ESB starfi í samræmi við gildi sambandsins á alþjóðavettvangi</span></p> <p>Leiðtogaráðið leggur áherslu á að ESB starfi í samræmi við gildi sín ekki aðeins inn á við heldur einnig út á við með því að vinna samkvæmt alþjóðalögum og styðja stofnanir á vegum Sameinuðu þjóðanna, vinna að friði í heiminum og réttlæti og stöðugleika, lýðræði og mannréttindum og sjálfbærum þróunarmarkmiðum.</p> <p><em>Sterk og örugg Evrópa</em></p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að tryggð verði samhent og áhrifarík utanríkisstefna á vettvangi ESB</span></p> <p>Vegna mikillar óvissu í alþjóðamálum, sbr. umfjöllun að framan, kemur fram að mikilvægt sé að ESB komi fram með samhentum hætti gagnvart þriðju ríkjum og ríkjabandalögum. Þá er skýr áhersla lögð á að ESB muni standa með Úkraínu eins lengi og þarf á meðan ríkið berst fyrir sjálfstæði sínu og fullveldi og styðja við endurreisn þess og leiðina að réttlátum friði. </p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að varnar- og öryggismál verði efld</span></p> <p>Vísað er til þess að þegar hafi verið tekin stór skref sem miða að því að styrkja varnarviðbúnað sambandsins og getu þess m.a. með auknum útgjöldum til varnarmála. Lagður hafi verið grunnur að stórauknum sameiginlegum fjárfestingum á þessu sviði með það að markmiði að dregið verði úr kerfislægum veikleikum m.a. á grundvelli aukinnar afkastagetu evrópsk hergagnaiðnaðar. Þá leggur leiðtogaráðið áherslur á að unnið verði að aukinni samhæfingu á milli herja aðildarríkjanna. Markmiðið er að efla samstarf á milli aðildarríkja ESB á sviði öryggis- og varnarmála sem muni styðja við varnarsamstarf á vettvangi Atlantshafsbandalagsins, Nató. Jafnframt verður unnið að auknu samstarfi á sviði dóms- og löggæslumála svo sem vegna skipulagðrar glæpastarfsemi, netglæpa og hryðjuverka- og fjölþáttaógna.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að unnið verði að undirbúningi vegna áforma um stækkun ESB</span></p> <p>Mikilvægi þess að stækkunaráform ESB nái fram að ganga er áréttaðenda er litið svo á að stækkun ESB sé fjárfesting í friði, stöðugleika og velmegun til lengri tíma. Inntaka nýrra ríkja í sambandið verði þó að vera byggð á verðleikum þeirra, þ.e. vilja þeirra og getu til að undirgangast gildi ESB með öllu því sem fylgir. Sjá til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember sl.</a> um stækkunarstefnu ESB. Styðja þarf við umsóknarríkin til að undirbúa þau fyrir inngöngu. Jafnframt þurfi ESB að huga að umbótum í innri starfsemi sinni til að tryggja að stofnanir ESB geti starfað áfram með áhrifaríkum hætti eftir fjölgun aðildarríkja. Þá þurfi að huga vel að ytri landamærum ESB og Schengen-svæðisins og málefnum er varða flótta- og farandfólk og er í reynd kallað eftir því að lögð verði fram ný evrópsk stefna um innra öryggi Schengen-svæðisins.</p> <p><em>Aukin hagsæld og samkeppnishæfni</em></p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að samkeppnishæfni ESB verði styrkt</span></p> <p>Stefnt er að aukinni samkeppnishæfni í því skyni að bæta efnahagslega og félagslega velmegun með auknum kaupmætti almennings, nýjum störfum og með því að tryggja gæði vöru og þjónustu. Styrkja á getu og strategískt sjálfræði ESB er kemur að mikilvægum greinum á sviðum tækni og iðnaðar með það að markmiði að ESB verði miðstöð slíkrar starfsemi. Unnið verði markvisst að því að jafna samkeppnisbilið við önnur markaðssvæði og samkeppnisaðila. Til þess að þetta geti orðið að veruleika þarf umtalsvert sameiginlegt fjárfestingaátak þar sem saman fari opinber fjármögnun og einkafjármögnun, m.a. með aðkomu Evrópska fjárfestingabankans. Fram kemur að helsta verkfæri ESB til ná markmiðum um aukna samkeppnishæfni sé innri markaðurinn. Efla þurfi innri markaðinn einkum á sviði orkumála, fjármögnunar og fjarskipa. Þá þurfi að tryggja að ríkisaðstoðarkerfi ESB stuðli að jafnvægi og skilvirkri ríkisstoð sem raski ekki samkeppnisgrundvelli innan markaðarins. Lögð er áhersla á mikilvægi lítilla og meðalstórra fyrirtækja í efnahagskerfi ESB. Skýr áhersla er lögð á uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar. Leitast verður við að styrkja viðskiptasambönd við þriðju ríki á grundvelli gagnkvæms markaðsaðgangs og að mikilvægar aðfangakeðjur verði styrktar. Þá verði geta, þ.m.t. framleiðslugeta, ESB á tilteknum mikilvægum sviðum efld, þ.e. á sviði varnarmála, geimmála, gervigreindar, skammtatækni, hálfleiðara, 5G/6G fjarskiptatækni, heilbrigðismála, lyfja, kemískra efna og háþróaðra efna (e. advanced materials).</p> <p>Enda þótt þess sé ekki getið með beinum hætti í stefnuskjali leiðtogaráðsins, þá virðist ljóst að hér að framan er ráðið um margt að vísa til nýrrar skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun um þá skýrslu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl 2024</a>.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Árangursrík græn og stafræn umskipti</span></p> <p>Til að ná markmiðum um kolefnishlutleysi fyrir árið 2050 þarf að nýta vel alla möguleikana sem falist geta í grænum og stafrænum umskiptum. Leiðtogaráðið leggur áherslu á að umgjörð vegna stuðningsaðgerða verði fyrirsjáanlegri og efli vaxtarmöguleika mikilvægra greina. Auka þarf orkuöryggi og orkusjálfstæði ESB með því að tryggja nægt framboð af umhverfisvænni grænni orku. Þetta mun krefjast mikilla fjárfestinga í uppbyggingu raforkukerfisins og samtengingu þeirra. Með sama hætti þarf að ráðast í miklar fjárfestingar til að byggja upp háþróaða stafræna innviði og finna leiðir til að nýta möguleika stafrænna umskipta á ólíkum sviðum svo sem m.a. á sviði landbúnaðar. Þá verði haldið áfram á þeirri braut sem fetuð hefur verið á við endurheimt vistkerfa, vatnsvernd o.fl.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Að stutt verði við nýsköpun og viðskiptavænt umhverfi</span></p> <p>Leiðtogaráðið leggur áherslu á að stutt sé dyggilega við nýsköpun í atvinnurekstri og hlúð að fyrirtækjarekstri og iðnaði þannig að ESB verði aðlagandi fyrir fyrirtæki og einstaklinga. Þannig beri að efla rannsóknir og nýsköpun og standa vörð um heilbrigða samkeppni. Í þessu skyni þurfi að einfalda regluverk og minnka reglubyrði á öllum sviðum og auka stafræna stjórnsýslu.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Framfarir fyrir alla</span></p> <p>Búa þarf þannig um hnútana að hagvöxtur komi öllum íbúum ESB til góða. Þannig leggur leiðtogaráðið áherslu á að félagslegum úrræðum verði beitt til að tryggja að ávinningur af grænum og stafrænum umskiptum verði öllum til hagsbóta. Huga þurfi að áskorunum sem uppi eru vegna lýðfræðilegrar þróunar og hvaða áhrif sú þróun geti haft á samkeppnishæfni, mannauð og jafnrétti innan ESB. Tryggja þarf að efnahagslífið og velferðarkerfið geti stutt við samfélag þar sem öldruðum fjölgar hlutfallslega. Í þessu skyni þurfi að huga að enn frekara heilbrigðissamstarfi og bættum aðgangi að lyfjum. Fjárfesta þarf í færni fólks og endurmenntun og auka atvinnuþátttöku.</p> <h2>Stefnuáherslur VdL</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Inngangur</em></li> <li><em>Ný áætlun um sjálfbæra hagsæld og samkeppnishæfni</em></li> <li><em>Nýir tímar í varnar- og öryggismálum Evrópu</em></li> <li><em>Stuðningur við samfélög og velferðarkerfi </em></li> <li><em>Viðhald lífsgæða: fæðuöryggi, vatnsvernd og náttúruvernd</em></li> <li><em>Vernd lýðræðis og grunngilda ESB</em></li> <li><em></em><em>Staða ESB á sviði heimsmála</em></li> <li><em></em><em>Árangur fyrir alla og framtíðarsýn </em></li> </ul> <p><em>Inngangur</em></p> <p>Eins og vikið er að hér að framan birti VdL <a href="https://commission.europa.eu/document/download/e6cd4328-673c-4e7a-8683-f63ffb2cf648_en?filename=Political+Guidelines+2024-2029_EN.pdf">stefnuáherslur sínar</a> (e. Political Guidelines) til næstu fimm ára þann 18. júlí sl. Eins og rakið er í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 17. maí sl.</a> um stefnumótunarferlið í ESB í framhaldi af kosningum til Evrópuþingsins, þá er útgáfa á stefnuáherslum tilnefnds forseta framkvæmdastjórnar ESB afar mikilvægt skref við mótun nýrrar heildarstefnumörkunar fyrir ESB. Gert er ráð fyrir því, eðli málsins samkvæmt, að stefnuáherslur tilnefnds forseta séu reistar á grunni stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB, sbr. umfjöllun um þá áætlun hér að framan, en jafnframt er gert ráð fyrir að úrslit Evrópuþingskosninganna og þær áherslur sem verða ofan á í kjölfar kosninganna við myndun meirihluta í þinginu endurspeglist í skjalinu, sbr. til hliðsjónar umfjöllun hér að framan um setningu Evrópuþingsins.</p> <p>Stefnuskjal VdL ber yfirskriftina <em>Val Evrópu</em> (e. Europe‘s Choice) en í inngangsorðum skjalsins kemur fram sú afstaða VdL að á þeim óvissutímum sem nú eru uppi standi ESB og aðildarríki þess frammi fyrir skýrum valkostum, þ.e. að þau hafi:</p> <ul> <li>val um að standa ein, hvert ríki um sig, eða sameinuð á grundvelli sameiginlegra gilda ESB,</li> <li>val um að vera sundruð og háð öðrum eða djörf, metnaðarfull og fullvalda í sameiginlegum aðgerðum í nánu samstarfi við samstarfsríki og fjölþjóðlegar stofnanir um allan heim,</li> <li>val um að hunsa breyttan veruleika eða horfa skýrum augum á heiminn eins og hann er og þær ógnir sem raunverulega steðja að, og</li> <li>val um að láta öfgamenn og popúlisma hafa vinninginn eða tryggja að lýðræðisleg öfl haldi velli</li> </ul> <p>Að mati VdL verður stærstu áskorunum samtímans, hvort sem það er á sviði öryggismála, loftlagsbreytinga eða samkeppnishæfni einungis mætt á áhrifaríkan hátt með sameiginlegum aðgerðum. Ógnirnar eru einfaldlega of umfangsmiklar til að hvert ríki geti tekist á við þær af eigin rammleik og tækifærin sömuleiðis af þeirri stærðargráðu að erfitt er að hagnýta þau að fullu nema með sameiginlegu átaki. </p> <p>Svar VdL er því skýrt, hún vill öflugra ESB og hún vill stækka ESB með inntöku nýrra aðildarríkja.</p> <p>Stefnuskjalinu er skipt upp í sjö kafla sem eru eftirfarandi:</p> <ol> <li>Ný áætlun um sjálfbæra hagsæld og samkeppnishæfni (e. A new plan for Europe’s sustainable prosperity and competitiveness)</li> <li>Nýir tímar í varnar- og öryggismálum Evrópu (e. A new era for European Defence and Security)</li> <li>Stuðningur við samfélög og velferðarkerfi (e. Supporting people, strengthening our societies and our social model)</li> <li>Viðhald lífsgæða: fæðuöryggi, vatnsvernd og náttúruvernd. (e. Sustaining our quality of life: food security, water and nature)</li> <li>Vernd lýðræðis og grunngilda ESB (e. Protecting our democracy, upholding our values)</li> <li>Staða ESB á sviði heimsmála: (e. A global Europe: Leveraging our power and partnerships)</li> <li>Árangur fyrir alla og framtíðarsýn (e. Delivering together and preparing our Union for the future)</li> </ol> <p>Hér á eftir verður nánar fjallað um framangreinda kafla stefnuskjalsins. </p> <p><em>1. Ný áætlun um sjálfbæra hagsæld og samkeppnishæfni</em></p> <p>Óhætt er að segja að meginþunginn í stefnuáherslum VdL liggi í þessum fyrsta kafla stefnuskjalsins þar sem aðgerðir til að auka samkeppnishæfni innri markaðar ESB eru númer eitt, tvö og þrjú. Þessi áhersla á samkeppnishæfni sem snýr jöfnum höndum að aðgerðum sem miða að því að auka samkeppnishæfni innri markaðarins inn á við og aðgerðum sem miða að því að koma við hagvörnum, ef þarf, til að tryggja efnahagslegt öryggi og strategískt sjálfræði ESB út á við. Þessar áherslur á aukna samkeppnishæfni og strategískt sjálfræði ESB hafa verið afar áberandi í umræðu á vettvangi ESB á umliðnum misserum og þá sérstaklega eftir að Rússar hófu árásarstríð sitt gagnvart Úkraínu. Ítarlega hefur verið fjallað um þessar áherslubreytingar í stefnumótun á vettvangi ESB í Vaktinni á umliðnum misserum við ýmis tilefni, svo sem í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 17. maí sl.</a> þar sem fjallað var um væntanlega stefnumörkun ESB til næstu fimm ára, í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a> þar sem fjallað var um skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktinni 2. febrúar sl.</a> þar sem fjallað var um nýja efnahagsöryggisáætlun ESB, í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> þar sem fjallað er um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. nóvember</a> þar sem fjallað er um Granada-yfirlýsingu leiðtogaráðs ESB og þannig mætti áfram telja. Þrátt fyrir þá miklu styrkleika sem felast í innri markaðinum og því félagslega markaðshagkerfi sem hann byggist á standa evrópsk fyrirtæki frammi fyrir mörgum áskorunum í alþjóðlegri samkeppni, svo sem vegna ósanngjarnrar samkeppni, hás orkuverðs, skorts á hæfu vinnuafli og nægilegu fjármagni til fjárfestinga. Kapphlaup sé í gangi á milli ríkja og ríkjabandalaga er kemur að þróun græns tækniiðnaðar sem mun móta hagkerfi heimsins næstu áratugi að mati VdL og ráða stöðu viðkomandi ríkja og ríkjabandalaga í því hagkerfi. ESB verði að vera virkur þátttakandi í þessu kapphlaupi vilji það tryggja samkeppnisstöðu sína og hagsæld.</p> <p>Stefnuáherslum VdL á þessu sviði er skipt upp í eftirfarandi hluta í stefnuskjalinu:</p> <ul> <li>Aðgerðir til að liðka fyrir viðskiptum og fyrirtækjarekstri</li> <li>Að gerður verði grænn iðnaðarsáttmáli sem miði að kolefnishlutleysi og lækkun orkuverðs.</li> <li>Að þáttur hringrásar í hagkerfinu og viðnámsþol þess verði eflt.</li> <li>Að stafrænar lausnir verði innleiddar til að auka framleiðni </li> <li>Að rannsóknir og nýsköpun verði sett í öndvegi</li> <li>Að ráðist verði í stórfellt fjárfestingarátak</li> <li>Að gripið verði til aðgerða til að bregðast við skorti á vinnuafli og sérhæfðu vinnuafli.</li> </ul> <p>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir hvern framangreindan hluta eru eftirfarandi:</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Aðgerðir til að liðka fyrir viðskiptum og fyrirtækjarekstri</span></p> <ul> <li>Að innri markaðurinn verði fullgerður á sviðum sem varða þjónustu, orkumál, varnarmál, fjármál og fjarskiptamál.</li> <li>Að gerðar verði breytingar á nálgun í samkeppnismálum sem gerir evrópskum fyrirtækjum betur kleift að standast alþjóðlega samkeppni. Sjá í þessu samhengi m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> þar sem fjallað er um skýrslu Enrico Letta og umfjöllun hans um að rýmka þurfi samkeppnisreglur m.a. á sviði fjarskipta.</li> <li>Einföldun regluverks. VdL hyggst fella öllum framkvæmdastjórum í nýrri framkvæmdastjórn að ráðast í aðgerðir til að létta á reglubyrði. Í því skyni stendur m.a. til að innleiða nýtt álagspróf sem notað verði til að meta þá byrði sem hlýst af regluverki ESB.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Nýr grænn iðnaðarsáttmáli</span></p> <ul> <li>Grænn iðnaðarsáttmáli (e. Clean Industrial Deal) felur í raun í sér beint framhald af Græna sáttmálanum og þá jafnframt af framkvæmdaáætlun (iðnaðaráætlun) Græna sáttmálans, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/10/Framkvaemdaaaetlun-graena-sattmalans/">Vaktarinnar 10. febrúar 2023</a>, um þá áætlun. Ljóst er þó að fókusinn hefur færst til, þ.e. hann er nú í grunninn settur á iðnaðarmarkmiðin en síður á umhverfismarkmiðin. Þetta er þó frekar spurning um orðalag en markmið, því markmiðin vinna hvort með öðru og breytingin því ef til vill lítil.</li> <li>Lögð verður áhersla á að klára innleiðingu löggjafar á þessu sviði sem samþykkt var á nýliðnu tímabili. Er hér m.a. vísað til nýrrar reglugerðar um kolefnishlutlausan tækniiðnað (e. Net-Zero Industry Act), sbr. umfjöllum um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktinni 16. febrúar sl.</a>, og reglugerð um mikilvæg hráefni (e. Critical Raw Materials Act), sbr. umfjöllun um þá gerð í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> o.fl., sjá nánar til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktarinnar 24. mars 2023</a> um framfylgd framkvæmdaáætlunar Græna sáttmálans. </li> <li>Gert er ráð fyrir að grænn iðnaðarsáttmáli verði birtur innan 100 daga frá því að skipunartímabil nýrrar framkvæmdastjórnar hefst.</li> <li>Lagt er til að markmiðið um 90% samdrátt í kolefnislosun fyrir árið 2040 verði lögfest.</li> <li>Boðuð er ný löggjöf, svonefnd <em>Industrial Decarbonisation Accelerator Act, </em>sem mun hafa það markmið að hraða grænum umskiptum í atvinnulífinu einkum í orkufrekum greinum.</li> <li>Haldið verður áfram að vinna að lækkun orkuverðs til heimila og fyrirtækja með margvíslegum aðgerðum.</li> <li>Unnið verður að nýju grænu viðskipta- og fjárfestingasamstarfi við önnur ríki og ríkjabandalög um allan heim til að tryggja öruggt framboð mikilvægra hráefna, orku og græns tækniiðnaðar.</li> <li>Boðuð er ný reglugerð um sameiginlegt stafrænt bókunar- og miðasölukerfi vegna lestarsamganga í ESB (e. Single Digital Booking and Ticketing Regulation) sem hefur það markmið að auka hlut lestarsamganga í samgöngukerfi ESB með því að auðvelda lestarmiðakaup á lengri ferðum og tryggja um leið réttindi neytenda ef lestaráætlanir riðlast.</li> <li>Boðað er að tilteknar breytingar kunni að verða gerðar á áður samþykktu regluverki um kolefnishlutleysi bílaflotans árið 2035 sem miði að því að gera þróun á þessu sviði tæknióháða (e. techonlogially neutral).</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Aukinn þáttur hringrásar í hagkerfinu</span></p> <ul> <li>Boðuð er ný hringrásarhagkerfislöggjöf (e. Circular Economy Act) sem mun hafa það markmið að styðja við myndun sameiginlegs markaðar með úrgang ogendurunnin hráefni, þar sem sérstök áhersla verður lögð á endurvinnslu mikilvægra hráefna með tengingu við nýja reglugerð um mikilvæg hráefni sem vísað er til að framan.</li> <li>Boðaður er nýr aðgerðarpakki á sviði efnaiðnaðar (e. chemicals industry package) sem mun hafa það markmið að auka viðnámsþol á því sviði.</li> <li>Boðuð er ný löggjöf um mikilvæg lyf (e. Critical Medicines Act) sem jafnframt mun hafa það markmið að auka viðnámsþol ESB á sviði lyfjamála.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Aðgerðir til að auka framleiðni með stafrænum lausnum</span></p> <ul> <li>Fram kemur að lág framleiðni í ESB samanborið við helstu keppinauta standi samkeppnishæfni fyrir þrifum og að ein megin orsökin sé ófullnægjandi útbreiðsla stafrænna lausna sem hefur áhrif á getu ESB til að þróa nýja þjónustu og viðskiptamótel.</li> <li>Lögð verður áhersla á innleiðingu og eftirfylgni nýrra laga á þessu sviði. Er hér fyrst og fremst vísað til nýrrar reglugerðar á sviði rafrænnar þjónustu (e. Digital Services Act – DSA) sem tók gildi í aðildarríkjum ESB 16. nóvember 2022 og reglugerðar á sviði rafrænna markaða (Digital Markets Act – DMA) sem tók gildi í ESB 1. nóvember 2022, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/18/Stridid-stada-efnahagsmala-Schengen-svaedid/">Vaktinni 18. nóvember 2022</a>.</li> <li>Fram kemur að ef markmið nást um raunverulegan innri markað á stafræna sviðinu myndi það stórefla framleiðni og þar með samkeppnishæfni.</li> <li>Ráðgert er að stórauka fjárfestingu í tækni framtíðarinnar svo sem í ofurtölvugetu, framleiðslu hálfleiðara, netvæðingu nytjahluta (e. internet of things), líftækni, skammtatækni, geimtækni o.fl.</li> <li>Stefnt er á að ESB verði í fararbroddi er kemur að gervigreind, ekki bara við reglusetningu á því sviði, heldur einnig við þróun hennar og hagnýtingu. Í því skyni er m.a. áformað að á fyrstu 100 starfsdögum nýrrar framkvæmdastjórnar verði sérstöku verkefni (e. AI Factories initiative) hrint í framkvæmd sem ætlað er að tryggja nýsköpunarfyrirtækjum og iðnfyrirtækjum á sviði gervigreindar sérstakan aðgang að sérsniðinni ofurtölvugetu fyrir gervigreind. Þá verður jafnframt mótuð gervigreindarstefna til að styðja við aukna notkun gervigreindar á mismunandi sviðum.</li> <li>Boðuð er stefnumótun um notkun gagna og gagnasafna (e. European Data Union Strategy) en miklir ónýttir möguleikar eru taldir vera fyrir hendi á því sviði, m.a. við þróun gervigreindar.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Rannsóknir og nýsköpun í öndvegi í hagkerfi ESB</span></p> <ul> <li>Öflugt rannsóknar- og nýsköpunarstarf á vettvangi ESB er forsenda þess að ESB geti verið í forustu er kemur að hreinu og stafrænu hagkerfi að mati VdL.</li> <li>Auka á fjárveitingar til rannsókna og skerpa á forgangröðun við styrkveitingar.</li> <li>Boðuð er ný löggjöf um líftækniiðnað (e. European Biotech Act) og er ráðgert að tillaga þar að lútandi líti dagsins ljós á næsta ári. Tillagan verður hluti af víðtækari stefnumótun á sviði lífvísinda (e. Strategy for European Life Sciences).</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Stórátak í fjárfestingum</span></p> <ul> <li>Boðað er stórátak í fjárfestingum til að greiða fyrir grænu og stafrænu umskiptunum og að náið verði unnið með Evrópska fjárfestingabankanum (European Investment Bank). </li> <li>Gripið verður til ráðstafana til að draga úr áhættu almennra lánveitenda og fjárfesta við að fjárfesta í nýsköpunarfyrirtækjum og fyrirtækjum í örum vexti.</li> <li>Boðuð er tillaga um sparnaðar- og fjárfestingasamband ESB (e. European Savings and Investments Union). Tillagan sem á rót sína að rekja til tillögu í skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sem áður hefur verið vísað til, er hluti af áætlun um uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar (e. Capital Markets Union) , sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/31/Vika-i-Evroputhingskosningar-Eurovision-Debate/">Vaktinni 31. maí sl.</a> um þá áætlun. Hagsmunir sem hér hanga á spýtunni eru metnir gríðarlegir en talið er að unnt gæti verið að laða að 470 milljarða evra í fjárfestingar til viðbótar við það sem nú er.</li> <li>Boðuð er endurskoðun á tilskipun ESB um opinber útboð (e. Revision of the Public Procurement Directive) með það markmiði að útboðsleiðin verði hagnýtt betur en nú er.</li> <li>Boðað er að settur verði á fót nýr samkeppnishæfnissjóður (e. European Competitiveness Fund) og er boðað að stofnun sjóðsins verði hluti af næstu tillögu að fjármálaáætlun ESB (e. Multiannual financial framework).</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Aðgerðir til að bregðast við skorti á vinnuafli og sérhæfðu vinnuafli</span></p> <ul> <li>Gera þarf stórátak til að auka færni vinnuafls á öllum sviðum og á öllum sviðum þjálfunar og menntunar að mati VdL. Í því skyndi hyggst hún efna til sérstaks sameiginlegs færniátaks sem hún nefnir <em>Union of Skills.</em></li> <li>Mótuð verði sérstök menntastefna á sviði verkfræði, stærðfræði, raunvísinda og náttúruvísinda (e. STEM Education Strategic Plan).</li> <li>Jafnframt er boðað að mótuð verði sérstök stefna fyrir starfsmenntun, starfsþjálfun og símenntun (e. European Strategy for Vocational Education and Training).</li> <li>Áfram verði unnið að því að koma á fót samræmdri umgjörð evrópskra prófgráða (e. Joint European degree) og aðgerða til að tryggja gagnkvæma viðurkenningu á hæfni og prófgráðum milli aðildarríkja (e. Skills Portability Initiative).</li> </ul> <p><em>2. Nýir tímar í varnar- og öryggismálum Evrópu.</em></p> <p>Sú staðreynd að áherslum í varnar- og öryggismálum er teflt fram í öðrum kafla í stefnuskjali VdL endurspeglar þá ríku áherslu sem nú er lögð á þennan málaflokk í ESB í kjölfar árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu. Ekki leikur á því vafi að ESB er með skýrum og einbeittum hætti að hasla sér völl á sviði varnar- og öryggismála sem er ákveðin breyting frá því sem verið hefur þar sem almennt hefur verið gengið verið út frá því að varnarmál væru á hendi aðildarríkjanna hvers um sig, jafnvel þótt þau hafi stillt saman strengi á vettvangi PSC (Political and Security Committee) auk þess sem flest aðildarríkin eiga aðild að NATO. Sjá nánari umfjöllun um þessar áherslubreytingar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl.</a> </p> <p>Stefnuáherslum VdL á þessu sviði er skipt upp í eftirfarandi hluta í stefnuskjalinu:</p> <ul> <li>Varnarsamstarf ESB</li> <li>Viðbúnaðarbandalag til að bregðast við krísum og öryggisógnum</li> <li>Öruggari Evrópa</li> <li>Öruggari sameiginleg landamæri</li> <li>Sanngjörn og styrk stefna í málefnum flótta- og farandsfólks</li> </ul> <p>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir hvern framangreindan hluta eru eftirfarandi:</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Varnarsamstarf ESB</span></p> <ul> <li>Stefnt er að því að byggja upp raunverulegt varnarsamstarf á vettvangi ESB (e. European Defence Union).</li> <li>Að skipaður verði framkvæmdastjóri varnarmála í framkvæmdastjórn ESB (e. Commissioner for Defence) sem vinna muni náið með nýjum utanríkismálastjóra ESB.</li> <li>Boðuð er útgáfa hvítbókar um framtíð varnarsambands ESB (e. White Paper on the Future of European Defence) og er stefnt að því að hvítbókin komi út innan 100 daga frá því að ný framkvæmdastjórn tekur við. Meðal þess sem til stendur til að fjalla um í hvítbókinni er hvernig styrkja megi samband ESB og Nató.</li> <li>Nýr varnarmálasjóður ESB (e.European Defence Fund) verður byggður upp og fjárveitingar til hans hækkaðar en talið er að aðildarríkin þurfi að stórauka framlög sín til varnarmála og efla hergagnaiðnað innan sambandins, sbr. hergagnaiðnaðaráætlun ESB (e. European Defence Industry Programme).</li> <li>Innri markaður á sviði hergagna verður efldur m.a. með auknum sameiginlegum útboðum.</li> <li>Fjöldi sameiginlegra varnarmálaverkefna verður kynntur svo sem um loftvarnir ESB (e. European Air Shield) og netvarnir (e. cyber defence).</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Viðbúnaðarbandalag til að bregðast við krísum og öryggisógnum</span></p> <ul> <li>Unnið verður að mótun viðbúnaðarstefnu fyrir ESB (e. Preparedness Union Strategy). Við þá stefnumótun verður m.a. litið til skýrslu sem fyrrverandi forseti Finnlands, Sauli Niinistö, vinnur nú að og væntanleg er síðar á þessu ári.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;"></span><span style="text-decoration: underline;">Öruggari Evrópa</span></p> <ul> <li>Undir þessum hluta er boðað að mörkuð verði stefna í baráttunni gegn skipulagðri glæpastarfsemi og í innri öryggismálum ESB (e. European Internal Security Strategy).</li> <li>Boðað er að starfsemi <a href="https://www.europol.europa.eu/">Europol</a> verði efld stórlega með meira en tvöföldun á starfsliði stofnunarinnar yfir lengri tíma.</li> <li>Efla þurfi heimildir og notkun evrópsku handtökuskipunarinnar (e. European Arrest Warrant).</li> <li>Skoðað verður hvernig efla megi valdheimildir saksóknaraembættis ESB (e. European Public Prosecutors’ Office) er kemur að saksókn þvert á landamæri.</li> <li>Kynnt verður aðgerðaráætlun til að sporna við eiturlyfjasmygli (e. European action plan against drug trafficking), en þáttur í því verður að styrkja sameiginlega hafnarstefnu ESB.</li> <li>Ný áætlun um aðgerðir gegn hryðjuverkastarfsemi (e. Counter-Terrorism Agenda) verður kynnt.</li> <li>Nýtt miðlægt samskiptakerfi (e. European Critical Communication System) fyrir stjórnvöld sem sinna öryggismálum, m.a. vegna skipulagðra glæpastarfsemi, verður innleitt.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Öruggari sameiginleg landamæri</span></p> <ul> <li>Umsýsla í tengslum við för fólks yfir landamærin verður að fullu gerð stafræn.</li> <li>Evrópa verði fullkomnasti ferðaáfangastaður í heimi með stafrænni landamærastjórn.</li> <li>Landamæra- og strandgæslustofnun Evrópu (Frontex) verður styrkt enn frekar og lagt er til að stöðugildum innan stofnunarinnar verði fjölgað úr 10 þúsund í 30 þúsund.</li> <li>Endurbætur verði gerðar á vegabréfsáritunarstefnu ESB (e. EU Visa Policy Strategy).</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Málefni flótta- og farandfólks</span></p> <ul> <li>Áhersla verður lögð á innleiðingu nýsamþykkts löggjafarpakka um málefni flótta- og farandfólks (e. Asylum & Migration Pact), sbr. umfjöllun um innleiðingaráætlun ESB vegna þeirrar löggjafar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/28/Toppstodur-og-stefnumotun/">Vaktinni 28. júní sl.</a> Jafnframt er boðað að unnið verði að framtíðarstefnumótun á þessu sviði.</li> <li>Unnið verður að bættu samstarfi við þriðju ríki á þessu sviði m.a. á grundvelli sáttmála um aðgerðir á Miðjarðarhafssvæðinu.</li> <li>Barist verður gegn smygli á fólki og mansali og leitað leiða til opna nýjar löglegar leiðir fyrir farandfólk til ESB.</li> </ul> <p><em></em><em>3. Stuðningur við samfélög og velferðarkerfi<br /> <br /> </em>Fram kemur að lífsgæði í ESB séu einstök. Kreppur undanfarinna ára hafi þó haft áhrif á lífsgæði margra. Tryggja verður sanngirni og jöfn tækifæri fyrir alla og forðast misskiptingu.<br /> <br /> Stefnuáherslum VdL á þessu sviði er skipt upp í eftirfarandi hluta í stefnuskjalinu:</p> <ul> <li>Félagslegt réttlæti í nútíma hagkerfi</li> <li>Samheldni samfélaga og stuðningur við ungt fólk</li> <li>Jafnréttissáttmáli</li> </ul> <p>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir hvern framangreindan hluta eru eftirfarandi:</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Félagslegt réttlæti í nútíma hagkerfi</span></p> <ul> <li>Boðað er nýtt aðgerðarplan til innleiðingar á félagslegri réttindastoð ESB (e. Action Plan on the Implementation of the European Pillar of Social Rights). Sjá til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/18/Stridid-stada-efnahagsmala-Schengen-svaedid/">Vaktarinnar 18. nóvember 2022</a> um félagslega réttindastoð ESB.</li> <li>Boðuð er útgáfa vegvísis um sköpun vandaðra starfa (e. Quality Jobs Roadmap).</li> <li>Lögð verður áhersla á sanngjörn uppskipti fyrir alla í þeim grænu og stafrænu umskiptum sem framundan eru.</li> <li>Kynntur verður nýr sáttmáli um félagslegt samráð (e. Pact for European Social Dialogue) snemma næsta árs.</li> <li>Kynnt verður ný stefna, sú fyrsta sinnar tegundar, um aðgerðir gegn fátækt (e. EU Anti-Poverty Strategy).</li> <li>Ný húsnæðisstefna ESB (e. European Affordable Housing Plan), einnig sú fyrsta sinnar tegundar, verður lögð fram en almennt hefur ekki verið litið svo á hingað til að mótun húsnæðisstefnu væri í verkahring aðildarríkjanna í hverju tilviki.</li> <li>Áskoranir sem við blasa vegna lýðfræðilegrar þróunar verða ávarpaðar.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;"></span><span style="text-decoration: underline;">Samheldni samfélaga og stuðningur við ungt fólk</span></p> <ul> <li>Unnið verður gegn aukinni skautun í samfélögum og samfélagsumræðu.</li> <li>Erasmus+ samstarfsáætlunin á sviði mennta og starfsþjálfunar verður efld.</li> <li>Framkvæmdastjórum verður falið að skipuleggja samráð við ungt fólk (e. Youth Policy Dialogues) strax á fyrstu 100 starfsdögum nýrrar framkvæmdastjórnar og að síðan verði efnt til slíks samráðs árlega eftir það. Til að efla skipulegt samráð við ungt fólk enn frekar hyggst VdL koma upp sérstöku ungmennaráði sem verði henni til ráðgjafar (e. President’s Youth Advisory Board).</li> <li>Hugað verður að geðheilsu ungmenna í stafrænum heimi og m.a. sett fram aðgerðaráætlun gegn neteinelti (e. action plan against cyberbullying). <p><span style="text-decoration: underline;">Jafnréttissáttmáli</span></p> </li> </ul> <ul> <li>Framkvæmdastjóra jafnréttismála í framkvæmastjórn ESB verður falið að uppfæra stefnu ESB í málefnum hinsegin fólks (e. strategy on LGBTIQ equality) sem og að þróa nýja áætlun gegn kynþáttafordómum.</li> <li>Boðuð er ný stefna um jafnrétti kynjanna eftir árið 2025 en auk þess hyggst VdL beita sér fyrir því að kynntur verði vegvísir um réttindi kvenna (e. Roadmap for Women’s Rights) á næsta alþjóðlega baráttudegi kvenna, þ.e. 8. mars 2025.</li> </ul> <p><em>4. Viðhald lífsgæða: fæðuöryggi, vatnsvernd og náttúruvernd<br /> <br /> </em>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir þennan kafla stefnuskjalsins eru eftirfarandi:</p> <ul> <li> Fram kemur að aðgangur að öruggri fæðu á viðráðanlegu verði sem framleidd er á heimaslóðum sé grunnforsenda almennra lífsgæða í ESB.</li> <li>Boðað er að kynnt verði framtíðarsýn fyrir evrópskan landbúnað og fæðuöryggi í ESB á fyrstu 100 starfsdögum nýrrar framkvæmdastjórnar.</li> <li>Tryggja verður réttláta afkomu bænda og verðlauna þá bændur sem stunda umhverfisvænan landbúnað.</li> <li>Skipaður verður framkvæmdastjóri sjávarútvegs og haftengdrar starfsemi og kynntur til sögunar sáttmáli um málefni hafsins þar sem sjálfbærni verður höfð að leiðarljósi.</li> <li>Haldið verður áfram á braut náttúruverndar og endurheimt vistkerfa.</li> <li>Lögð er áhersla á aðlögun vegna loftlagsbreytinga, aukinn viðbúnað og viðnámsþol með þátttöku alls samfélagsins og stofnanna þess og er boðað að kynnt verði aðgerðaáætlun um þetta efni (e. European Climate Adaptation Plan). Þá viðrar VdL jafnframt þá skoðun að byggja þurfi upp sameiginlegt almannavarnarkerfi ESB (e. European Civil Defence Mechanism).</li> <li>Boðuð er framlagning nýrrar stefnu á sviði vatnsverndar (e. European Water Resilience Strategy).</li> </ul> <p><em>5. Vernd lýðræðis og grunngilda ESB<br /> <br /> </em>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir þennan kafla stefnuskjalsins eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>Fram kemur að lýðræðiskerfi ESB sæti nú árásum bæði innan frá og af hendi erlendra afla. Erfiðara sé nú en áður að mæta slíkum árásum á tímum stafrænnar tækni og samfélagsmiðla. Við þessar aðstæður þurfi að gæta sérstaklega að lýðræðinu.</li> <li>Boðuð er framlagning áætlunar um lýðræðisvarnir (e. European Democracy Shield).</li> <li>Styrkja þarf réttarríkið og verður unnið að því dag hvern ogáréttar VdL að virðing stjórnvalda í aðildarríkjunum fyrir réttarríkinu sé forsenda þess að ríkin eigi rétt til aðgangs að fjármunum úr sjóðum ESB.</li> <li>Fjölmiðlafrelsi er ein af forsendum réttarríkisins og verður unnið dyggilega að innleiðingu nýrra laga um frelsi fjölmiðla m.a. með auknum stuðningi við vernd fjölmiðla og fréttamanna, sjá nánar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktarinnar 19. janúar sl.</a> um þá löggjöf.</li> <li>Stuðlað verður að auknu þátttökulýðræði með ýmsum hætti.</li> </ul> <p><em>6. Staða ESB á sviði heimsmála</em></p> <p>Stefnuáherslur VdL á þessu sviði eru að ýmsu leyti nátengdar þeim stefnuáherslum sem kynntar eru í 1. kafla stefnuskjalsins um sjálfbæra hagsæld og samkeppnishæfni ESB. Áherslurnar hér hafa þannig að ýmsu leyti snertingu við stefnumótun sem varðar efnahagslegt öryggi og strategískt sjálfræði ESB eða eins og segir í skjalinu:</p> <p> <em>We have entered an age of geostrategic rivalries</em></p> <p>Stefnuáherslum VdL á þessu sviði er skipt upp í eftirfarandi hluta í stefnuskjalinu:</p> <ul> <li>Stækkun ESB með hliðsjón af pólitískum landfræðilegum sjónarmiðum</li> <li>Strategísk stefnumótun í málefnum nágrannaríkja ESB</li> <li>Ný efnahagsutanríkistefna ESB</li> <li>Endurmótun alþjóðasamstarfs</li> </ul> <p>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir hvern framangreindan hluta eru eftirfarandi:</p> <ul> <li> <p><span style="text-decoration: underline;">Stækkun ESB með hliðsjón af pólitískum landfræðilegum sjónarmiðum</span></p> </li> </ul> <ul> <li>Að mati VdL er það siðferðileg skylda og pólitísk og strategísk landfræðileg nauðsyn að halda stækkunarferli ESB áfram í samræmi við þau fyrirheit sem gefin eru í sáttmálum ESB.</li> <li>Möguleg aðild umsóknarríkja mun þó ávallt á endanum verða byggð á verðleikamiðuðu mati á því hvort umsóknarríki uppfyllti skilyrði aðildar. Sjá til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember sl.</a> um stækkunarstefnu ESB. <p><span style="text-decoration: underline;">Strategísk stefnumótun í málefnum nágrannaríkja ESB</span></p> </li> </ul> <ul> <li>Samhliða hnitmiðaðri stækkunarstefnu þarf, að mati VdL, að skerpa fókus gagnvart öðrum nágrannaríkjum ESB og þá sérstaklega ríkjunum við Miðjarðahafið. Í því skyni hyggst hún m.a. eins og áður segir skipa framkvæmdastjóra til að fara með málefni Miðjarðarhafssvæðisins almennt og er boðað, eins og fram er komið, að leitast verði við að koma á sáttmála við ríki á Miðjarðarhafssvæðinu um sameiginleg málefni</li> <li>Þá er boðuð sérstök stefnumótun í málefnum Austurlanda nær, þar sem sérstaklega verður hugað að því hvernig tryggja megi réttláta og varanlega lausn á átökunum á Gaza.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Ný efnahagsutanríkistefna ESB</span></p> <ul> <li>Boðað er að mótuð verði ný efnahagsutanríkisstefna ESB (e. Economic Foreign Policy). Slík stefnumótun þykir nauðsynleg í breyttum heimi þar sem skilin á milli efnahagsmála og öryggismála eru orðin óskýr og ákvarðanir um efnahagsleg málefni taka í sífellt auknum mæli mið af pólitískum landfræðilegum sjónarmiðum (e. geopolitics and geoeconomics). Ný stefna mun byggja á þremur megin stoðum, þ.e. efnahagslegu öryggi, viðskiptum og fjárfestingasamstarfi við þriðju ríki.</li> <li>Stutt verði við alþjóðaviðskipti á grundvelli alþjóðareglna og með því að styrkja og endurskipuleggja Alþjóðaviðskiptastofnunina (World Trade Organization).</li> <li>Lögð verður fram tillaga að nýrri áætlun um samskipti ESB og Indlands (e. Strategic EU-India Agenda). Þá er boðað að settur verði endurnýjaður kraftur í samskipti ESB við ríki Afríku sem og ríki Suður-Ameríku og Karabíska hafsins svo dæmi séu tekin.</li> </ul> <p><span style="text-decoration: underline;">Endurmótun alþjóðasamstarfs</span></p> <ul> <li>Skýrt er tekið fram að ESB muni ávallt standa með og beita sér fyrir alþjóðasamskiptum sem reist eru á alþjóðalögum.</li> <li>Metnaður VdL stendur til þess að ESB taki að sér forustuhlutverk við endurmótun alþjóðakerfisins.</li> </ul> <p><em>7. Árangur fyrir alla og framtíðarsýn</em></p> <p>Helstu efnisatriðin sem felld eru undir þennan síðasta kafla í stefnuskjalinu eru eftirfarandi:</p> <ul> <li>Lögð er áhersla á skilvirka innleiðingu þeirra miklu lagabreytinga sem samþykktar hafa verið á umliðnu tímabili og fjármögnun verkefna sem þar eru undir þannig að löggjöfin skili þeim árangri sem lagt er upp með. Ný væntanlegfjármálaáætlun ESB skiptir þar höfuðmáli.</li> <li>Endurskoðun og umbætur á sáttmálum ESB og grundvallarmarkmiðum er áríðandi að mati VdL, m.a. til undirbúnings fyrir hugsanlega stækkun sambandsins með inntöku nýrra aðildarríkja (e. pre-enlargement policy reviews), sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktinni 3. maí sl.</a></li> </ul> <p>VdL hyggst vinna að því að styrkja enn frekar tengslin á milli Evrópuþingisins og framkvæmdastjórnar ESB og veita þinginu meiri aðkomu að undirbúningsferli löggjafartillagna.</p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p> </p> |
28. júní 2024 | Toppstöður og stefnumótun | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>fund leiðtogaráðs ESB</li> <li>formennskuáætlun Ungverja</li> <li>ályktanir ráðherraráðs ESB um samskipti ESB við Ísland, Noreg og Liechtenstein</li> <li>Uppbyggingarsjóð EES</li> <li>innleiðingaráætlun vegna nýrrar löggjafar um flótta- og farandfólk</li> </ul> <p> </p> <p><em>Brussel-vaktin kemur næst út föstudaginn 26. júlí nk.</em></p> <p> </p> <h2>Fundur leiðtogaráðs ESB</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li><em>Almennt um fundinn</em></li> <li><em>Skipanir í æðstu embætti ESB</em></li> <li><em>Ný stefnuáætlun leiðtogaráðsins</em></li> <li><em>Samkeppnishæfni ESB</em></li> <li><em>Öryggis- og varnarmál almennt</em></li> <li><em>Málefni Úkraínu</em></li> <li><em>Málefni Austurlanda nær</em></li> </ul> <p><em>Almennt</em></p> <p>Leiðtogaráð ESB kom saman í gær til síns <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/28/european-council-conclusions-27-june-2024/">fyrsta formlega fundar</a> eftir Evrópuþingskosningarnar. Ráðið kom þó saman til óformlegs fundar þann 17. júní sl. þar sem niðurstöður kosninganna og skipan í æðstu stöður voru ræddar. Vonir stóðu raunar til að hægt yrði að afgreiða tilnefningar í þær þegar á þeim fundi en af því varð þó ekki. Mörg önnur mikilvæg mál voru til umræðu á formlega fundinum í gær þar á meðal ný stefnuáætlun leiðtogaráðsins (e. strategic agenda) ætluð sem leiðarljós fyrir næstu framkvæmdastjórn, málefni Úkraínu og árásarstríð Rússlands gagnvart landinu, málefni Austurlanda nær, öryggis- og varnarmál almennt, samkeppnishæfni ESB, málefni flóttamanna, stækkunarmálefni, fjölþáttaógnir, baráttan gegn gyðingahatri og kynþátta- og útlendingafordómum o.fl.</p> <p>Upphaflega hafði verið gert ráð fyrir að fundurinn gæti staðið í tvo daga en til þess kom þó ekki og var fundinum lokið seint í gærkvöldi. Hér á eftir verður stuttlega fjallað um nokkur af helstu málefnum sem rædd voru á fundinum en öðru leyti er vísað til ályktana ráðsins um málefnin, sjá <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/qa3lblga/euco-conclusions-27062024-en.pdf">hér</a>.</p> <p><em>Skipanir í æðstu embætti ESB</em></p> <p>Fyrir ráðinu lá að taka ákvarðanir er varða skipanir í þrjú af æðstu embættum ESB, þ.e. eftirfarandi:</p> <ul> <li>Að tilnefna einstakling í stöðu forseta framkvæmdastjórnar ESB. (Endanlegt ákvörðunarvald er hjá Evrópuþinginu sem þarf að samþykkja tilnefningu með einföldum meirihluta atkvæða, þ.e. 361 atkvæði.)</li> <li>Að kjósa næsta forseta leiðtogaráðsins.</li> <li>Að tilnefna einstakling í stöðu utanríkismálastjóra ESB. (Evrópuþingið þarf á síðari stigum að veita samþykki fyrir tilnefningunni áður en ráðið skipar endanlega í embættið og jafnframt þarf forseti framkvæmdastjórnar ESB, þegar hann hefur verið kjörin af Evrópuþinginu, að staðfesta tilnefninguna - þannig er tilnefning í stöðu utanríkismálastjóra með óbeinum hætti einnig undir við kjör forseta.).</li> </ul> <p>Aukinn meirihluti (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/council-eu/voting-system/qualified-majority/">qualified majority</a>) í leiðtogaráðinu er nægjanlegur til að komast að niðurstöðu um framangreint. Ákvarðanir leiðtogaráðsins um þessi embætti endurspegla vitaskuld niðurstöður kosninga til Evrópuþingsins og þann meirihluta sem þar er nú í myndun og leiðtogarnir, þ.e. aukinn meirihluti þeirra, telja að sé nægjanlegur til að styðja við það forsetaefni sem þeir tilnefna. Af þeim niðurstöðum ráðsins sem nú liggja fyrir er ljóst að áframhaldandi meirihluta samstarf EPP, S&D og Renew Europe er í kortunum, en sú niðurstaða hefur raunar verið í kortunum alveg frá því að niðurstöður Evrópuþingskosninganna lágu fyrir, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/14/Urslit-Evroputhingskosninganna/">Vaktarinnar 14. júní sl.</a> um úrslitin. Þannig var það samþykkt af meirihluta ráðsins að eftirfarandi fulltrúar framangreindra flokka skipi umræddar toppstöður ESB næstu fimm árin:</p> <ul> <li><a href="https://commissioners.ec.europa.eu/ursula-von-der-leyen_en"><em>Ursula von der Leyen</em></a><em> (EPP)</em>, er tilnefnd til áframhaldandi setu í stóli forseta framkvæmdastjórnar ESB.</li> <li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Ant%C3%B3nio_Costa"><em>António Costa</em></a> (S&D), fyrrverandi forsætisráðherra Portúgals, var kosinn næsti forseti leiðtogaráðs ESB (kosið er í embættið til tveggja og hálfs árs í senn en fyrirfram er gert ráð fyrir að Costa sitji í tvö tímabil, sem er hámark, eða í fimm ár.)</li> <li><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Kaja_Kallas"><em>Kaja Kallas</em></a><em> (Renew Europe)</em>, fyrrverandi forsætisráðherra Eistlands, er tilnefnd sem næsti utanríkismálastjóri ESB.</li> </ul> <p>Framangreindar ákvarðanir ráðsins endurspegla ekki endanlega hvernig meirihluti í þinginu verður samsettur þegar upp er staðið. Þannig er ekki útilokað að þingflokkur græningja styðji tilnefningu forsetans. Á hinn bóginn virðist útilokað að ECR verði í einhverri mynd formlegur aðili að tilnefningunni enda hafa bæði sósíalistar og frjálslyndir boðað að þeir myndu þá falla frá stuðningi sínum.Það skýrir sennilega líka hvers vegna forsætisráðherra Ítalíu, Giorgia Meloni, sem jafnframt er forustumaður ECR, gat ekki verið hluti af því samráðsferli sem leiddi til þeirrar niðurstöðu jafnvel þótt hún léti í ljós óánægju sína með framangreindar ákvarðanir þar sem hún taldi að með þeim væri ekki nægjanlegt tillit tekið til úrslita kosninganna og stöðu ECR sem, samkvæmt stöðunni eins og hún lítur út núna í þinginu, hefur á að skipa þriðja stærsta þingflokknum. Kaus hún gegn Costa og Kallas en sat hjá við tilnefningu von der Leyen (VdL). Forsætisráðherra Ungverjalands, Viktor Orbán, lagðist einnig gegn þessum ákvörðunum að hluta, kaus, eins og gert hafði verið ráð fyrir, gegn VdL, sat hjá gagnvart Kallas en kaus með Costa. </p> <p>Vettvangur valdataflsins færist nú yfir til Evrópuþingsins en VdL þarf eins og áður segir að tryggja sér meirihluta stuðning á þinginu, 361 atkvæði, til að ná kjöri. Framangreindir flokkar hafa, eins og staðan er nú, samtals 399 þingmenn. Svo sem nánar var rakið og útskýrt í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/06/14/Urslit-Evroputhingskosninganna/">Vaktinni 14. júní sl</a>. þá er alls ekki víst að þessi þingmeirihluti dugi til enda viðbúið að ýmsir þingmenn flokkanna geti gengið úr skaftinu. Þannig virðist sem mjótt geti orðið á munum í forsetakjörinu. Ýmislegt á þó eftir að skýrast í þessum efnum, m.a. er enn ekki fullljóst hvernig þingmenn munu skipta sér í þingflokka þegar þingið kemur saman um miðjan næsta mánuð. Þá hefur VdL einnig ýmis spil á hendi til að tryggja sér atkvæði í þinginu þvert á þingflokka og felast þau spil annars vegar málefnasamningum og hins vegar í verkskipulagsvaldinu, þ.e. hvernig störfum er skipt á milli framkvæmdastjóraembætta í framkvæmdastjórninni og hvaða framkvæmdastjórastól hvert aðildarríki fær í sinn hlut þegar ný framkvæmdastjórn verður skipuð í heild sinni, en um það hefur kjörinn forseti mikið að segja. Von der Leyen verður þó að fara afar varlega í að biðla til þingmanna ECR enda gæti það þýtt að hún missi stuðning bæði S&D og Renew. VdL er þó talin eiga góða möguleika, eins og áður segir, að tryggja sér atkvæði úr röðum græningja jafnvel þótt þeir hafi ekki stutt hana fyrir fimm árum síðan. </p> <p>Framangreind niðurstaða ráðsins um skipanir í embætti er í samræmi við það sem gert hefur verið ráð fyrir að yrði niðurstaðan nú um nokkurt skeið og voru þessar tillögur einnig á borðum á fundi ráðsins 17. júní sl. </p> <p>Í niðurstöðum ráðsins er ekki fjallað um embætti forseta Evrópuþingsins, enda á leiðtogaráðið enga formlega aðkomu að kjöri þingsins í það embætti. Hins vegar liggur fyrir að kjör í það embætti er einnig hluti af samkomulagi leiðtoga í leiðtogaráðinu og gerir samkomulagið ráð fyrir að <a href="https://the-president.europarl.europa.eu/en/the-presidency"><em>Roberta Metsola</em></a><em> (EPP)</em> verði kjörin til áframhaldandi setu í embætti forseta þingsins til næstu tveggja og hálfs ára með tilstyrk meirihlutans.</p> <p><em>Ný stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB</em></p> <p>Ný fimm ára <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/4aldqfl2/2024_557_new-strategic-agenda.pdf">stefnuáætlun</a> leiðtogaráðs ESB (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">strategic agenda</a>) var samþykkt á fundinum. Áætluninni er ætlað að marka stefnu ESB til næstu fimm ára í grófum dráttum og er henni skipt upp í þrjá hluta þar sem sett eru stefnumarkmið fyrir ESB undir merkjum:</p> <ul> <li>frelsis og lýðræðis (e. A free and democratic Europe)</li> <li>styrks og öryggis (e. A strong and secure Europe)</li> <li>hagsældar og samkeppnishæfni (e. A prosperous and competitive Europe)</li> </ul> <p>Undirbúningur að áætluninni hefur staðið yfir síðastliðið ár, sbr. nánar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 17. maí sl.</a> þar sem stefnumótunarferlið framundan er rakið og þær áherslur sem uppi hafa verið á undirbúningstímanum. Nánar verður fjallað um nýja stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB í Vaktinni á næstunni.</p> <p><em>Málefni Úkraínu</em></p> <p>Volodimír Selenskí, forseti Úkraínu, var sérstakur gestur ráðsins í upphafi fundarins þar sem m.a. var undirrituð <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/oredhmis/eu-ukraine-security-commitments-en.pdf">sameiginleg yfirlýsing</a> ESB og Úkraínu um sameiginlegar öryggisskuldbindingar til næstu fimm ára. Yfirlýsingin er athyglisverð og gefur skýr skilaboð og áréttingu, nú í upphafi nýs stefnumótunartímabils, að ESB og aðildarríki þess hyggjast standa með Úkraínu í varnarbaráttu þeirra gegn Rússum eins lengi og þörf krefur.</p> <p><em>Samkeppnishæfni ESB</em></p> <p>Í ályktunum ráðsins um samkeppnishæfni ESB er sérstaklega vikið að uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar ESB. Kallar leiðtogaráðið eftir því við framkvæmdastjórn ESB að hún flýti vinnu við gerð tillagna á því sviði. Sjá til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktarinnar 15. mars sl.</a> um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB, sbr. einnig umfjöllun um skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a></p> <p><em>Öryggis- og varnarmál</em></p> <p>Öryggis- og varnarmál, sbr. nýja stefnumótun framkvæmdastjórnar ESB á þessu sviði, voru til umræðu á fundinum, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktarinnar 15. mars sl.</a> um þá stefnumótun.</p> <p><em>Málefni Austurlanda nær</em></p> <p>Málefni Austurlanda nær voru til umræðu á fundinum og þá vitaskuld einkum hin grafalvarlega staða sem uppi er á Gasa en einnig hin aukna spenna sem hefur verið að byggjast upp á landamærum Ísraels og Líbanons. Í ályktunum ráðsins nú er líkt áður reynt að gæta jafnvægis í fordæmingu á hryðjuverkum Hamas, sem mörkuðu upphafið af þeim átökum sem nú geysa, um leið og lýst er afar þungum áhyggjum af stöðunni á Gasa og í nágrannaríkjum.</p> <h2>Formennskuáætlun Ungverja</h2> <p>Ungverjar taka við formennsku í ráðherraráði ESB á mánudaginn kemur, 1. júlí, en þá lýkur formennskutíð Belga í ráðinu. Formennska í ráðinu gengur á milli aðildarríkja ESB í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/council-eu/presidency-council-eu/timeline-presidencies-of-the-council-of-the-eu/">ákveðinni röð</a> og er formennskutímabilið sex mánuðir. Stendur formennskutímabil Ungverja samkvæmt því frá 1. júlí – 31. desember 2024 en þá munu Pólverjar taka við formennskukeflinu, þar á eftir Danir og síðan Kýpverjar á fyrri hluta árs 2026.</p> <p>Ráðherraráð ESB er ein þriggja megin valdastofnana ESB. Hinar tvær eru Evrópuþingið og framkvæmdastjórn ESB. Algengt er að ráðherraráðinu (e. Council of the European Union) annars vegar og leiðtogaráði ESB (e. European Council) hins vegar sé ruglað saman í almennri umræðu en þar er í raun um tvær aðskildar stofnanir sambandsins að ræða. Leiðtogaráðið, þar sem sæti eiga leiðtogar aðildarríkja ESB, hefur tiltölulega fáar formlegar valdheimildir en áhrifavald þess er vitaskuld mikið og afgerandi í stærri stefnumálum. Ráðherraráð ESB fer hins vegar m.a. með hið formlega löggjafarvald á vettvangi ESB ásamt Evrópuþinginu. </p> <p>Ráðherraráð ESB starfar í deildum og taka ráðherrar í ríkisstjórnum aðildarríkjanna þátt í fundum ráðsins í samræmi við skiptingu stjórnarmálefna á milli ráðherra innan ríkisstjórnar hvers aðildarríkis.</p> <p>Er það hlutverk formennskuríkis á hverjum tíma að stjórna fundum í öllum deildum ráðherraráðs ESB en formennskuríki getur þó óskað eftir því að fulltrúar annarra ríkja fari með formennsku í einstökum deildum eða undirnefndum ráðsins ef þannig stendur á. Þá stýrir formennskuríkið einnig samningaviðræðum fyrir hönd ráðsins við Evrópuþingið og framkvæmdastjórn ESB í þríhliða viðræðum um löggjafarmálefni og önnur málefni eftir atvikum. Umtalsvert áhrifavald fylgir formennskunni á hverjum tíma enda geta áherslur formennskuríkis haft mikið um það að segja hvort tiltekin mál fái framgang eða ekki. Á hinn bóginn er þess jafnan vænst, venju samkvæmt, að formennskuríkið gegni hlutverki sáttamiðlara (e. honest broker) í viðræðum aðildarríkjanna innan ráðsins. (Sjá hér <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/presidency-council-eu/">útskýringarsíðu</a> á vef ráðsins um hlutverk ráðherraráðsins og formennskuríkis.)</p> <p>Ungverjar kynntu <a href="https://hungarian-presidency.consilium.europa.eu/media/32nhoe0p/programme-and-priorities-of-the-hungarian-presidency.pdf">formennskuáætlun</a> sína þann 18. júlí sl. með slagorðinu „Make Europe Great Again!“ sem aftur hefur verið skammstafað MEGA. Slagorðið skapar augljós hugrenningatengsl við slagorð Donald Trump, fyrrverandi forseta Bandaríkjanna og núverandi forsetaframbjóðanda, og verður vart annað ráðið en að það hafi einmitt verið ætlunin. </p> <p>Ungverjar taka við formennsku í ráðherraráðinu á krítískum tímapunkti nú þegar kosningar til Evrópuþingsins eru nýafstaðnar og þegar fyrir liggur að skipa á ný í öll helstu embætti ESB, sbr. framangreinda umfjöllun um fund leiðtogaráðs ESB, og þegar ástand heimsmála er eins og raun ber vitni. Í formennskuáætlun Ungverja kemur skýrt fram að þeir muni beita sér fyrir greiðum umskiptum á milli tímabila samkvæmt framangreindu og jafnframt gæta þess að efnisatriði nýrrar <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/4aldqfl2/2024_557_new-strategic-agenda.pdf">stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB</a>, sbr. umfjöllun hér að framan, skili sér í heildarstefnumörkun framkvæmdastjórnar ESB til næstu fimm ára. </p> <p>Eins og vikið hefur verið að í Vaktinni við ýmis tilefni á undanförnum misserum þá hefur afstaða ríkjandi stjórnvalda í Ungverjalandi til ýmissa grundvallarmálefna verið á skjön við ríkjandi stefnu ESB. Á þetta ekki síst við um afstöðu Ungverjalands til árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktarinnar 2. febrúar sl.</a> um langtímastuðning við Úkraínu, sbr. einnig afstöðu þeirra til stækkunarstefnu ESB, sbr. þá einkum til aðildarumsóknar Úkraínu að ógleymdri þeirri hörðu deilu sem uppi hefur verið á milli framkvæmdastjórnar ESB og Ungverjalands vegna athugasemda framkvæmdastjórnarinnar um stöðu réttarríkis í landinu, sbr. m.a. umfjöllun Vaktarinnar <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/12/02/Malefni-flottafolks-netoryggi-og-rettarrikid/">2. desember 2022</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/12/16/Formennskuaaetlun-Svia-og-vidskiptakerfi-med-losunarheimildir-i-flugi/">16. desember</a> sama ár um þau mál.</p> <p>Með hliðsjón af framangreindu, meðal annars, hefur víða á vettvangi ESB mátt greina áhyggjur af því hvernig Ungverjar muni sinna formennskuhlutverkinu og axla þá ábyrgð sem því fylgir. Slagorðið sem áður var vikið að varð ekki til að létta þær áhyggjur en þess ber þó að geta að slagorðið sem slíkt kemur hvergi fram í formennskuáætlun Ungverja né er það að finna í aðalútgáfu af formennskumerki þeirra, enda þótt útgáfa með slagorðinu sé einnig til og í dreifingu af hálfu Ungverja, sbr. <a href="https://www.youtube.com/watch?v=lshrVgYGJgo">hér</a>. Verður reynslan að leiða í ljós hvernig þeim farnast hlutverkið.</p> <p>Ef litið er til fyrirliggjandi formennskuáætlunar Ungverja þá verður þó ekki séð að hún, út af fyrir sig, gefi tilefni til að hafa áhyggjur. Áætlunin er í raun mjög hefðbundin og þar er slegið á kunnuglega strengi auk þess sem sérstaklega er áréttað í upphafi skjalsins að Ungverjar ætli sér að taka málamiðlunarhlutverkið alvarlega með frið, öryggi og velsæld Evrópu að leiðarljósi. Þá verður ekki annað sagt en að formennskuáætlunin og þær megináherslur sem þar eru séu í góðu samræmi við nýsamþykkta stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB.</p> <p>Í inngangi formennskuáætlunarinnar eru síðan dregin fram sjö almenn forgangsmál en þau eru eftirfarandi:</p> <ol> <li><em>Nýr sáttmáli um samkeppnishæfni </em><em>(</em><em>e. New European Competitiveness Deal)</em> <br /> Þörf á nýjum sáttmála í þessu skyni er rökstudd m.a. með vísan til aukinnar alþjóðlegrar samkeppni, raskana sem orðið hafa á aðfangakeðjum, háu orkuverði, aukinni verðbólgu o.s.frv. Tekið er fram að horft verði til tillagna í nýlegri skýrslu Enrico Letta, fv. forsætisráðherra Ítalíu, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar dags. 19. apríl sl.</a> um þá skýrslu, sem og til tillagna í væntanlegri skýrslu sem <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Mario_Draghi">Mario Draghi</a>, annar fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu og fv. seðlabankastjóri Evrópu, vinnur nú að um samkeppnishæfni ESB til framtíðar.<br /> <br /> </li> <li><em>Efling varnarmálastefnu ESB (e. The reinforcement of European defence policy)<br /> </em>Þetta áherslumál er rökstutt með vísan til þróunar á sviði öryggis- og varnarmála sem kalli á að ESB og aðildaríki þess auki varnarviðbúnað og viðbragðsgetu sína verulega. Lögð er áhersla á að ESB verði í auknum mæli fær um að standa á eigin fótum á þessu sviði og er í þessu efni m.a. vísað til nýlegrar stefnu ESB á sviði varnarmála, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktarinnar 15. mars sl.</a> um þá stefnu.<br /> <br /> </li> <li><em>Verðleikamiðuð stækkunarstefna (e. A consistent and merit-based enlargement policy)<br /> </em>Í áætluninni kemur fram það mat ungversku formennskunnar að stækkun ESB á umliðnum árum hafi reynst afar farsæl og er þar jafnframt lýst yfir stuðningi við áframhaldandi stækkun sambandsins enda sé stækkunarferlið samræmt og framgangur umsóknarríkja byggður á verðleikum. Í þessu sambandi er sérstaklega vikið að mögulegri inngöngu umsóknarríkjanna á Vestur-Balkanskaga, þ.e. Serbíu, Albaníu, Norður-Makedóníu og Bosníu-Hersegóvínu, og áhersla lögð á að jafnvægi ríki í framgangi aðildarferlis einstakra umsóknarríkja. Athygli vekur að ekkert er minnst á Úkraínu og Moldóvu í þessu samhengi en þess ber þó að geta að belgíska formennskan lauk formennskutíð sinni með ríkjaráðstefnum við bæði þessi ríki sem hrindi viðræðum við þau af stokkunum. Tæknilega á því ekkert að standa því í vegi að þær geti siglt áfram meðan á formennsku Ungverjalands sttendur. Heilt yfir virðast áherslur Ungverja í þessum málaflokki vera í samræmi við gildandi stækkunarstefnu ESB, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember sl.<br /> <br /> </a></li> <li><em>Hertar aðgerðir gegn ólögmætum fólksflutningum (e. Stemming illlegal migration)<br /> </em>Áherslumálið er rökstutt með vísan til áskorana og byrða sem ólögmætir fólksflutningar til ESB hafa haft í för með sér fyrir einstök aðildarríki og þá einkum þeirra sem liggja að ytri landamærum ESB. Í þessu sambandi er m.a. lögð áhersla eflingu Schengen-samstarfsins, en einnig að styrkja samstarf við nágrannaríki ESB. Er því lýst yfir að ungverska formennskan muni vinna að innleiðingu nýrrar löggjafar í málefnum flótta- og farandsfólks, sem tókst loks að klára endanlega í tíð belgísku formennskunnar, sbr. umfjöllun hér að neðan um nýja innleiðingaráætlun sem framkvæmdastjórn ESB hefur gefið út vegna þeirrar löggjafar. Ljóst er þó að ungversk stjórnvöld telja hina nýju löggjöf ekki gallalausa og að leita þurfi frekari lausna.<br /> <br /> </li> <li><em>Mótun samheldnisstefnu til framtíðar (e. Shaping the future of cohesion policy)<br /> </em>Fram kemur að vel mótuð samheldnisstefna sé lykillinn að því að draga úr svæðisbundnu misræmi og misskiptingu, bæði efnahagslegri og félagslegri. Bent er á að nýjasta <a href="https://ec.europa.eu/regional_policy/information-sources/cohesion-report_en">samheldnisskýrsla framkvæmdastjórnar ESB</a> sýni að enn er talsverð misskipting á milli svæða og er málefnið þess vegna sett í forgang af hálfu Ungverja. Sjá í þessu samhengi m.a. umfjöllun Vaktarinnar hér að neðan um Uppbyggingarsjóð EES, en tilgangur þess sjóðs er einmitt að draga úr misræmi og misskiptingu á hinu evrópska efnahagssvæði.<br /> <br /> </li> <li><em>Landbúnaðarstefna sem tekur mið af hagsmunum bænda (e. A farmer-oriented EU agricultural policy)<br /> </em>Fram kemur að evrópskur landbúnaðar hafi aldrei staðið frammi fyrir eins miklum áskorunum og nú. Þar spili inn í loftslagsbreytingar, vaxandi framleiðslukostnaður, aukinn innflutningur frá þriðju ríkjum og íþyngjandi regluverk, m.a. vegna umhverfisverndar, sem dregið hafi úr samkeppnishæfni greinarinnar. Ungverska formennskan hyggst því þannig beita sér fyrir því að fundið verði betra jafnvægi milli markmiða er lúta að framkvæmd Græna sáttmálans og þess að tryggja stöðugleika í greininni og að tryggja viðunandi lífskjör bænda. Sjá til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktarinnar 1. mars sl.</a> um mótmæli bænda sem voru áberandi og fyrirferðarmikil í aðdraganda kosninga til Evrópuþingsins.<br /> <br /> </li> <li><em>Lýðfræðilegar áskoranir (e. Addressing demographic challenges)<br /> </em>Fyrirséð er að áskoranir vegna lýðfræðilegra breytinga, m.a. vegna hækkandi meðalaldurs og öldrunar, munu aukast mjög á komandi árum sem geti stofnað efnahagslegri velmegun og samkeppnishæfni ESB í hættu. Vill ungverska formennskan vekja sérstaka athygli á þessum áskorunum með því að setja þetta fram sem forgangsmál á umræðuvettvangi ráðsins. Er í þessu sambandi m.a. vísað til nýlegrar orðsendingar framkvæmdastjórnar ESB þar sem kynnt eru stefnutæki til að bregðast við lýðfræðilegri þróun, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktarinnar 13. október sl.</a>, um þá orðsendingu.</li> </ol> <p>Auk framangreindra forgangsmála er í formennskuáætluninni fjallað um málefni ESB á breiðum grundvelli og umfjölluninni skipt upp í samræmi við verkaskiptingu á milli deilda ráðherraráðsins, sjá <a href="https://hungarian-presidency.consilium.europa.eu/media/32nhoe0p/programme-and-priorities-of-the-hungarian-presidency.pdf">hér</a> formennskuáætlunina í heild sinni.</p> <h2>Ályktanir ráðherraráðs ESB um samskipti ESB við Ísland, Noreg og Liechtenstein</h2> <p>Ráðherraráð ESB samþykki hinn 25. júní sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/25/eu-relations-with-non-eu-western-european-countries-council-approves-conclusions/">ályktanir</a> um samskipti ESB við Vestur-Evrópuríki sem standa utan ESB. Tekur samþykktin til ályktana um samskipti ESB við EES/EFTA-ríkin Ísland, Noreg og Liechtenstein auk þess sem fjallað eru um samskiptin við smáríkin Andorra, San Marínó og Mónakó og loks jafnframt við Færeyjar. Þá er að auki ályktað sérstaklega um stöðu EES-samstarfsins. </p> <p>Ráðherraráð ESB ályktar með þessum hætti á tveggja ára fresti og var síðasta ályktun ráðsins <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/06/21/council-conclusions-on-a-homogeneous-extended-single-market-and-eu-relations-with-non-eu-western-european-countries-and-with-the-faroe-islands/">samþykkt 21. júní 2022</a>. </p> <p>Ályktanir ráðherraráðsins á þessu sviði eru undirbúnar af sérstökum EFTA vinnuhópi ráðsins (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/mpo/2023/11/efta-(335491)/">Working Party on European Free Trade Association</a>) og mættu sendiherra Íslands í Brussel, Kristján Andri Stefánsson, og Katrín Sverrisdóttir, forstöðumaður EES-samræmingar í sendiráðinu, á fund vinnuhópsins 14. febrúar sl. þar sem þau gerðu ítarlega grein fyrir stöðu mála á Íslandi og afstöðu Íslands til samstarfsins við ESB á vettvangi EES-samningsins og utan hans.</p> <p>Ályktanir ráðherraráðsins nú fjalla um ýmsa þætti í samskiptum ESB við framangreind ríki og segja má að með þeim marki ráðið afstöðu sína og áhersluatriði í þeim samskiptum en á meðal þess sem fram kemur í ályktunum er eftirfarandi:</p> <ul> <li>Ráðið áréttar mikilvægi samstöðu andspænis árásarstríði Rússlands gagnvart Úkraínu og er stuðningi Íslands, Liechtenstein og Noregs við þvingunaraðgerðir ESB gagnvart Rússlandi fagnað.<br /> <br /> </li> <li>Ráðið lýsir Íslandi sem nánu og áreiðanlegu samstarfsríki ESB og að EES-samningurinn sé hornsteinn þeirra samskipta. Íslandi er sérstaklega hrósað fyrir frammistöðu sína er það gegndi <a href="https://www.stjornarradid.is/verkefni/utanrikismal/evropuradid/">formennsku í Evrópuráðinu (Council of Europe)</a> frá nóvember 2022 til maí 2023, m.a. með því að hafa haft frumkvæði af því að koma á fót tjónaskrá vegna árasárstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu. Ráðið fagnar góðum samskiptum við Ísland á sviði fiskveiðimála og segir það sameiginlega hagsmuni beggja aðila að styrkja tvíhliða samskiptin á þessu sviði. Hins vegar hvetur ráðið Ísland til að hlíta hvalveiðibanni Alþjóðahvalveiðiráðsins og falla frá fyrirvörum við samning um alþjóðaverslun með tegundir villtra dýra og plantna sem eru í útrýmingarhættu (Convention on International Trade in Endangered Species - CITES), sbr. <a href="https://www.althingi.is/lagas/nuna/2000085.html">lög frá Alþingi 85/2000</a>.<br /> <br /> </li> <li>Ályktanir ráðsins um samskiptin við Noreg eru almennt sömuleiðis jákvæðar og Noregi lýst sem mikilvægu og nánu samstarfsríki ESB, m.a. á sviði öryggis- og varnarmála, auk þess að vera áreiðanlegur birgir fyrir olíu og gas. Hins vegar slær við annan tón þegar kemur að umfjöllun um samskipti ESB og Noregs á sviði fiskveiðamála. Ráðið harmar (e. "deplores") skort á árangri í viðræðum um stjórnun sameiginlegra stofna og skort á samstarfsvilja af hálfu Norðmanna. Sömuleiðis harmar ráðið einhliða ákvarðanir Noregs um hámarksafla á makríl sem gangi lengra en stofninn þoli sem og takmarkanir á heimildum fiskiskipaflota aðildarríkjanna til að veiða í norskri lögsögu.<br /> <br /> </li> <li>Ályktanir ráðsins um samskiptin við Liechtenstein eru jafnframt jákvæðar.<br /> <br /> </li> <li>Ráðið er afar jákvætt í afstöðu sinni gagnvart EES-samningnum þar sem 30 ára afmæli samningsins er fagnað og litið á samninginn sem fyrirmynd að samstarfi náinna samstarfsríkja. Hins vegar er áréttað mikilvægi þess að vinna á upptökuhallanum og eru nokkrar lagagerðir sem setið hafa á hakanum um alllangt skeið nefndar í því sambandi.</li> </ul> <h2>Uppbyggingarsjóður EES</h2> <p>Ráðherraráð ESB <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/06/25/council-greenlights-agreements-on-the-eea-and-norwegian-financial-mechanisms-for-2021-2028/">samþykkti á fundi 25. júní sl.</a> fyrirliggjandi samkomulag EES/EFTA-ríkjanna og ESB um fjárframlög í Uppbyggingarsjóð EES fyrir tímabilið 2021-2028 og um tollkvóta fyrir tilteknar sjávarafurðir frá Íslandi inn á markað ESB fyrir sama tímabil. </p> <p>Sjá nánar um samkomulagið í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktarinnar 8. desember sl.</a></p> <p>Alþingi <a href="https://www.althingi.is/thingstorf/thingmalalistar-eftir-thingum/ferill/154/1076/?ltg=154&%3bmnr=1076">heimilaði stjórnvöldum að samþykkja amkomulagið 22. júní sl.</a></p> <h2>Innleiðingaráætlun vegna nýrrar löggjafar um flótta- og farandfólk</h2> <p>Hinn <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_3161">12. júní sl.</a> kynnti framkvæmdastjórn ESB sameignlega innleiðingaráætlun vegna nýrrar löggjafar um málefni flótta- og farandfólks (e. Common Implementation Plan for the Pact on Migration and Asylum). Löggjafarpakkinn, sem var endanlega samþykktur 14. maí sl., samanstendur af 10 lagagerðum, reglugerðum og tilskipunum. Gerðirnar tóku gildi 20 dögum eftir að þær birtust í stjórnartíðindum ESB, þ.e. þriðjudaginn 11. júní sl. og munu þær koma til framkvæmda að tveimur árum liðnum eða í júní 2026. Fjallað var um löggjafarpakkann í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktinni 19. janúar sl.</a> þegar samkomulag um efni hans lá fyrir í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB.</p> <p>Innleiðingaráætlunin samanstendur af sjálfstæðum en nátengdum meginstoðum sem varða ákveðna lykilþætti í löggjafarpakkanum sem eru eftirfarandi: </p> <ol> <li>Nýr fingrafaragagnagrunnur (EURODAC)</li> <li>Nýtt ferli svo ná megi betri stjórn á ytri landamærum Schengen-svæðisins</li> <li>Viðunandi móttökuúrræði</li> <li>Sanngjarnt, skilvirkt og samræmt hæliskerfi</li> <li>Skilvirkt og sanngjarnt brottvísunarkerfi</li> <li>Sanngjarnt og skilvirkt ábyrgðarkerfi (e. responsibility) </li> <li>Samábyrgðarkerfi (e. solidarity)</li> <li>Áætlanagerð um framtíðarstefnu í hælismálum og krísustjórnun</li> <li>Nýjar varnir fyrir umsækjendur um vernd og einstaklinga í viðkvæmri stöðu</li> <li> Endurbætt kvótaflóttakerfi (e. Resettlement)</li> <li> Skilvirkari inngilding</li> </ol> <p>Um afar umfangsmikla löggjöf er að ræða sem hefur það að markmiði að ná betri yfirsýn og stjórn á málefnum einstaklinga í ólögmætri för innan Schengen-svæðisins og til að bæta og hraða málsmeðferð umsókna um alþjóðlega vernd. Líkt og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktinni 19. janúar</a> sl. hefur hagsmunagæsla Íslands gagnvart ESB einkum lotið að því að tryggja skýra afmörkun á almennum málsmeðferðarreglum ESB í málum er varðar alþjóðlega vernd, þ. á m. hvað varðar samábyrgðareglur ESB, og þeim reglum sem Ísland hefur skuldbundið sig til að innleiða á grundvelli Schengen-samningsins og samnings um þátttöku Íslands í Dyflinnarsamstarfinu svonefnda og fingrafaragagnagrunni Eurodac. </p> <p>Ísland hefur á vettvangi ráðherraráðs ESB áréttað að Ísland muni innleiða að fullu þær gerðir sem það er skuldbundið til að innleiða á grundvelli Schengen-samningsins og samnings Íslands um aðild að Dyflinnarsamstarfinu og Eurodac. Jafnframt hefur verið gefið út að fyrir Ísland sé mikilvægt að skoða hælispakka ESB í heild sinni til að tryggja samræmi í allri framkvæmd. </p> <p>Framkvæmdastjórn ESB mun halda utan um innleiðingarferlið innan aðildarríkja ESB og samstarfsríkja Schengen eftir því sem við á og mun Ísland taka þátt í því ferli. </p> <p>Svo tryggja megi að innleiðing hælispakkans verði að fullu lokið í aðildarríkjum ESB og samstarfsríkjum Schengen, Íslandi, Noregi, Sviss og Liechtenstein, þegar reglurnar eiga að koma til framkvæmda í júní 2026 ber hverju ríki að útbúa landsáætlun sem á vera tilbúin 12. desember nk. Landsáætlun er ætlað að taka mið af ofangreindum meginstoðum og fela í sér skýra tímaramma fyrir innleiðingu. Í landsáætlun Íslands verður lögð áhersla á þær meginstoðir sem rúmast innan skuldbindinga Íslands en einnig þarf að móta afstöðu til þeirra gerða, eins og áður segir, sem Ísland er ekki skuldbundið til að innleiða en stendur eftir sem áður til boða að gera.</p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
14. júní 2024 | Úrslit Evrópuþingskosninganna | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>niðurstöður kosninga til Evrópuþingsins</li> <li>leiðtogafundi á næstu dögum</li> <li>jöfnunartolla á kínverska rafbíla</li> </ul> <p> </p> <h2>Niðurstöður kosninga til Evrópuþingsins</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul> <li>Heildarniðurstöður</li> <li>Niðurstöður í einstökum ríkjum</li> <li>Kjör forseta framkvæmdastjórnar ESB</li> <li>Áhrif kosninganna á stefnumótun ESB</li> </ul> <p><em>Heildarniðurstöður</em></p> <p><a href="https://results.elections.europa.eu/en/">Niðurstöður</a> kosninga til Evrópuþingsins sem fram fóru dagana 6. – 9. júní sl. voru heilt yfir í samræmi við það sem skoðanakannanir og kosningaspár höfðu gert ráð fyrir, sbr. umfjöllun um kosningarnar í Vaktinni <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">3. maí sl.</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/31/Vika-i-Evroputhingskosningar-Eurovision-Debate/">31. maí sl.</a></p> <p>Meiri hluti miðjuflokkanna á þinginu, þ.e. meiri hluti EPP (kristilegir demókratar), Renew Europe (frjálslyndir) og S&D (jafnaðarmenn) heldur velli með 406 þingmenn af 720. Fleiri þingmenn kunna að eiga eftir að bætast í raðir þessara þingflokka á næstu dögum og vikum eða allt fram að þingsetningu um miðjan júlí nk., en þá fyrst verður endanlega ljóst hvernig þingmenn muni raða sér í þingflokka en óvissa þar um snýr fyrst og fremst að þeim 44 þingmönnum sem náðu kjöri í aðildaríkjunum en tilheyra framboðum sem enn hafa ekki lýst yfir stuðningi eða fengið inngöngu í einhvern af núverandi stjórnmálaflokkum ESB eða í þá þingflokka sem starfræktir voru á afstöðnu þingi. Almennt má gera ráð fyrir að flestir þessara þingmanna muni skipa sér í raðir þeirra þingflokka sem fyrir eru, en sá möguleiki er einnig fyrir hendi að nýir þingflokkar verði til en til að stofna þingflokk þarf 23 þingmenn frá a.m.k. 7 aðildarríkjum. Þá er loks sá möguleiki til staðar að þingmenn starfi utan þingflokka en á nýliðnu þingi voru 62 þingmenn utan þingflokka þegar þinghaldi var frestað fyrir kosningarnar og er þegar gert ráð fyrir að 45 þingmenn (sem eru til viðbótar við þessa 46 þingmenn sem áður voru nefndir) eigi ekki samleið með núverandi þingflokkum en sú áætlun byggist þó einungis á stöðunni eins og hún var á þinginu fyrir kosningar. Þannig eru nú þegar í gangi þreifingar og viðræður um að þingmenn í þeim hópi gangi til liðs við núverandi þingflokka, þá einkum flokkana lengst til hægri það er ID og ECR. Samtals eru því, eins og staðan er nú, 89 þingmenn skilgreindir utan þingflokka en viðbúið er að þessi tala muni lækka, jafnt og þétt, næstu daga og vikur.</p> <p>Það er því ekki fyllilega ljóst enn sem komið er hver þingstyrkur einstakra þingflokka verður og á það við um framangreinda þrjá þingflokka sem myndað hafa meiri hluta eins og aðra. Heilt yfir má ætla að þingstyrkur meirihluta flokkanna verði samanlagt áþekkur eða eilítið lægri en hann var á afstöðnu þingi en þá höfðu umræddir flokkar 417 þingmenn af 705 í sínum röðum þegar þinghaldi var frestað fyrir nýafstaðnar þingkosningar. Innbyrðis styrkur umræddra þriggja flokka hefur þó breyst nokkuð. Þannig hefur EPP styrkt stöðu sína umtalsvert, var með 176 þingmenn við lok fráfarandi þings en hefur nú (að lágmarki) 190 þingmenn. S&D stendur svo að segja í stað, hafði 139 þingmenn en hefur nú (að lágmarki) 136. Renew Europe tapar hins vegar töluverðu, hafði 102 þingmenn en hefur nú (að lágmarki) 80 þingmenn. </p> <p>Þingflokkur Greens/EFA (græningja) tapar hins vegar hlutfallslega mestu í kosningunum, hafði 71 þingmann en hefur nú einungis 52 þingmenn (að lágmarki). Þingflokkur græningja hefur á umliðnu þingi stutt dyggilega við meirihlutann á þinginu, einkum við afgreiðslu löggjafarmála er varða framgang Græna sáttmálans.</p> <p>Þingflokkur ID, sem er skilgreindur lengst til hægri, bætir hlutfallslega mest við sig, hafði 49 þingmenn en fær nú (að lágmarki) 58 þingmenn. Þingflokkur ECR sem einnig er skilgreindur lengst til hægri en telst þó hófsamari en ID bætir einnig við sig, hafði 69 þingmenn en fær 76 (að lágmarki). Þess ber þó að geta að fyrir liggur að stór hluti þeirra 45 þingmanna sem skilgreindir eru utan þingflokka koma úr slíkum flokkum og munar þar mestu um 10 þingmenn Fidesz-KDNP í Ungverjalandi og 17 þingmenn AfD í Þýskalandi. Fylgisaukning flokkanna lengst til hægri er þó eftir sem áður heilt yfir minni en kosningaspár höfðu gert ráð fyrir. </p> <p>Þingflokkur The Left sem er sá flokkur sem er lengst til vinstri á þinginu hafi 37 þingmenn en hefur nú (að lágmarki) 39 þingmenn. Flokkurinn heldur því sínu. Athuga ber að flokkurinn hefur líkt og á við um flokkana lengst til hægri efasemdir um frekari samþættingu aðildarríkjanna á vettvangi ESB auk þess sem afstaða flokksins til árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu er einnig að vissu leyti áþekk því sem sést hefur í málflutningi flokkanna lengst til hægri þar sem mælt er gegn vopnasendingum til Úkraínu og áhersla lögð á vopnahléssamninga.</p> <p><em>Niðurstöður í einstökum ríkjum</em></p> <p>Niðurstöður í einstökum aðildarríkjum endurspegla eins og vænta mátti þær stefnur og strauma sem þar ráða ríkjum, enda þótt frávik séu sýnileg. Hér á eftir er nánar rýnt í stöðuna í nokkrum aðildarríkjum þar sem niðurstöður kosninganna hafa hvað helst vakið athygli, og þá einkum vegna hinnar títtræddu hægri sveiflu.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Frakkland</span></p> <p>Stórsigur RN (Rassemblement national eða Þjóðfylkingarinnar, upp á íslensku) flokks Marine Le Pen, undir forystu Jordan Bardella, sem hlaut 31,4% í kosningunum eru stórtíðindi í evrópskum stjórnmálum en þau úrslit voru þó ekki óvænt enda höfðu skoðanakannanir sýnt að þetta gæti orðið raunin. Sú ákvörðun forseta Frakklands að rjúfa þing og boða til snemmbúinna þingkosninga 30. júní og 7. júlí nk., sem hann tilkynnti skömmu eftir lokun kjörstaða síðastliðið sunnudagskvöld, var hins vegar afar óvænt og hefur ákvörðunin valdið gríðarlegum titringi í Frakklandi og þvert á ESB. Ljóst er að þessi ákvörðun Emmanuel Macron er djörf og að líkindum er það fordæmalaust, í Frakklandi allavega, að forseti boði til snemmbúinna þingkosninga þegar vísbendingar benda svo eindregið til þess að kosningar geti leitt til ósigurs sitjandi stjórnarflokka en þess ber þó að gæta að flokkur forsetans nýtur heldur ekki meirihluta á sitjandi þingi. Ljóst er Macron bindur vonir við að flokkur hans Renaissance og aðrir Evrópusinnaðir miðjuflokkar til hægri og vinstri geti náð vopnum sínum og haldið meiri hluta á þinginu. Hefur það m.a. verið nefnt í þessu sambandi að ólíkt kosningafyrirkomulag í þingkosningum í Frakklandi, þar sem kosið er í einmenningskjördæmum í tveimur umferðum, samanborið við hlutfallskosningakerfið sem notað er í Evrópuþingskosningum, og sú staðreynd að kosningaþátttaka er almennt mun minni í Evrópuþingskosningum, geti aukið líkurnar á því að vonir Macron verði að veruleika. Ályktanir í þessa veru eru þó umdeilanlegar. Kosningakerfi sem byggast á einmenningskjördæmum eru almennt til þess fallinn að skerpa línur á milli stærstu pólitísku aflanna sem takast á, en takmarka um leið möguleika minni flokka til að komast til áhrifa og fá menn kjörna. Hvorum megin hryggjar lukkan lendir í komandi kosningum mun því að líkindum ráðast af afli þeirra kosningabandalaga og sameiginlegra framboða sem tekst að efna til á þeim skamma tíma sem er til kosninga. Í grófum dráttum er þó fyrirséð að þrjár pólitískar blokkir muni takast á í kosningunum, þ.e. frjálslynda miðjublokkin sem Macron fer fyrir, hægri blokk Le Pen, og loks samfylking flokka á vinstri vængnum. Kosningafyrirkomulagið býður þannig upp á að umtalsverðar sviptingar geti orðið, spurningin er bara í hvaða átt sveiflan verður. Ef teningarnir falla ekki Macron í vil geta mál auðveldlega æxlast þannig að forsætisráðherrastóllinn falli í hendur RN. </p> <p>Komi framangreind staða upp er óhætt að segja að flókin staða sé kominn upp í frönskum stjórnmálum og í stjórnkerfi Frakklands þar sem gjörólík hugmyndafræði og stefna væri lögð til grundvallar af forseta annars vegar og ríkisstjórn hins vegar, en Macron hefur þegar gefið það út að hann hyggist sitja áfram á stóli forseta óháð því hvernig þingkosningarnar fara. </p> <p>Athyglisvert er að á <a href="https://www.politico.eu/article/france-emmanuel-macron-lash-out-conservatives-far-right-alliance-eric-ciotti/">blaðamannafundi</a> sem Macron efndi til í vikunni til að útskýra ákvörðun sína kom fram að með ákvörðun sinni væri hann ekki síður að horfa til þess hvernig farið gæti í næstu forsetakosningum í Frakklandi sem áætlaðar eru 2027. Af ummælum á blaðamannafundinum er ljóst að hann óttast að áframhaldandi uppgangur aflanna lengst til hægri geti endað með því að þeim takist að hreppa forsetaembættið í næstu forsetakosningum. Þannig virðist þingrofið nú og boðaðar þingkosningar ekki síst vera hugsuð til þess að stöðva eða hægja á risi þessara flokka fyrir komandi forsetakosningar eftir þrjú ár með því að vekja almenning og hófsömu stjórnmálaöflin til umhugsunar um það hvaða afleiðingar uppgangur þeirra geti haft fyrir Frakkland. Ríkisstjórnarseta þessara afla kunni þannig jafnvel, ef almenningur kýs svo, að vera leið til að vekja fólk til þeirrar umhugsunar. Macron situr nú á stóli forseta sitt annað kjörtímabil og getur því ekki boðið sig fram að nýju árið 2027. Nýr einstaklingur mun því setjast í stól forseta 2027 og getur sá forseti ákveðið efna á ný til snemmbúinna þingkosninga eftir að hann tekur við embætti, telji hann þörf á, og þannig mögulega stytt kjörtímabilið sem fram undan er. Komi framangreind staða upp getur það hæglega haft áhrif á Evrópusamstarfið á vettvangi ESB og EES með margvíslegum hætti enda er Frakkland, ásamt Þýskalandi, kjölfesta Evrópusambandsins í sinni núverandi mynd.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Þýskaland og Austurríki</span></p> <p>Í Þýskaland er þrennt sem einkennir niðurstöður kosninganna. Í fyrsta lagi afar slakt gengi SPD, jafnaðarmannaflokks kanslara Þýskalands Olaf Scholz, sem hlaut einungis 13,9% atkvæða. Í öðru lagi afar sterk útkoma CDU, flokk kristilegra demókrata, sem jafnframt er flokkur Ursulu von der Leyen (VdL) sem fékk 30% atkvæða. Í þriðja lagi og síðasta lagi en ekki síst hafa kosningarnar vakið athygli fyrir sterka útkomu þýska hægri öfgaflokksins AfD sem fékk 15,9% atkvæða eða næst flest atkvæði á eftir flokki CDU í kosningunum þar í landi. </p> <p>Uppgangur hægri öfgaflokksins FPÖ (Die Freiheitliche Partei Österreichs) í Austurríki hefur einnig hlotið athygli þar sem flokkurinn hlut mest fylgi eða 25,4%.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Ítalía og Pólland</span></p> <p>Á Ítalíu vann hinn þjóðernissinnaði flokkur forsætisráðherra landsins, Giorgia Meloni, Bræðralag Ítalíu, sigur með 28,8% fylgi. Flokkurinn tilheyrir þingflokki ECR sem hefur ásamt ID verið flokkaður lengst til hægri á Evrópuþinginu. Eins og áður hefur verið fjallað um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/31/Vika-i-Evroputhingskosningar-Eurovision-Debate/">Vaktinni 31. maí sl.</a> eru skýr merki þess að flokkur ECR sé, þrátt fyrir sínar þjóðernislegu rætur, orðinn Evrópusinnaðri á síðari árum undir stjórn Meloni en áður var. </p> <p>Auk Meloni hafði einungis einn annar leiðtogi í ESB tilefni til að fagna góðum árangi í kosningunum en það var forsætisráðherra Póllands, Donald Tusk, en bandalag flokka sem hann fer fyrir, og tilheyrir þingflokki EPP, bætti verulega við sig í kosningunum en þau úrslit eru í samræmi við kosningasigur sem flokkarnir unnu á síðasta ári. Að sama skapi tapaði fyrrverandi stjórnarflokkur Póllands, Lög og regla (PiS), sem tilheyrir ECR eins og flokkur Meloni nokkru fylgi í kosningunum.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Hægri sveiflan í öðrum aðildarríkjum</span></p> <p>Þrátt fyrir nokkra uppsveiflu flokkanna lengst til hægri heilt yfir, sbr. framangreint, er einnig athyglivert að sveiflan lengst til hægri var víða minni en kannanir höfðu bent til. Á það m.a. við um aðildarríki ESB á Norðurlöndum, Svíþjóð, Finnland og Danmörku, þar sem flokkar lengst til hægri stóðu í stað eða töpuðu fylgi. Portúgal er einnig dæmi um þetta þar sem flokkurinn Chega, sem nýlega vann sigur í þingkosningum þar í landi með 18% atkvæða, fékk einungis tæp 10% atkvæða í Evrópuþingkosningunum nú. Holland og Belgía eru einnig dæmi um ríki þar sem hægri sveiflan reyndist minni en spáð hafði verið en í þessum löndum virðist sem margir hægri sinnaðir kjósendur hafi þegar á hólminn var komið frekar ákveðið að kjósa hófsamari mið-hægri flokka en flokkana lengst til hægri. Þannig héldu flokkar í Hollandi, sem eru aðilar að EPP á Evrópuþinginu, nokkuð óvænt þeim 6 þingmönnum (þeim gæti fjölgað) sem þeir höfðu áður.</p> <p><em>Kjör forseta framkvæmdastjórnar ESB</em></p> <p>Eins og fjallað hefur verið um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktinni 29. september sl. og 3. maí sl.</a> þarf Evrópuþingið að samþykkja þann sem leiðtogaráð ESB tilnefnir sem forseta framkvæmdastjórnar ESB. Kjör forseta fer þannig fram, sbr. 7. mgr. 17. gr. sáttmála um Evrópusambandið (The Treaty on European Union – TEU), að leiðtogaráð ESB tilnefnir einstakling til að gegna embættinu, með hliðsjón af niðurstöðum kosninga til Evrópuþingsins. Tilnefning ráðsins er síðan borin undir atkvæði í Evrópuþinginu, að undangenginni athugun af hálfu þingsins, og ræður einfaldur meirihluti úrslitum – að þessu sinni 361 atkvæði af 720. Náist meirihluti telst forsetaefnið réttkjörið en ella gengur sá kandídat úr skaftinu og leiðtogaráðið þarf þá að koma sér saman um aðra tilnefningu í embættið innan mánaðar. Í samræmi við þessar valdheimildir hefur vilji þingsins lengi staðið til þess að tryggja að með nýtingu kosningaréttar í kosningum til Evrópuþingsins séu kjósendur ekki aðeins að hafa áhrif á skipan þingsins sjálfs heldur einnig á það hver muni leiða framkvæmdarvaldsarm ESB sem forseti framkvæmdastjórnarinnar. Til að ná framangreindu markmiði hefur hugmyndin um oddvitaaðferðina við val á forseta framkvæmdastjórnar ESB fest rætur á umliðnum árum enda þótt framkvæmdin hafi verið brokkgeng og oddviti stærsta flokksins, Ursula von der Leyen, ekki einu sinni sjálf í framboði fyrir flokkinn. Aðferðinni svipar þó að einhverju marki til þeirrar aðferðar sem notuð er í þingræðisríkjum eins og á Íslandi við myndun ríkisstjórnar. Er þannig gert ráð fyrir að forseti framkvæmdastjórnarinnar komi úr röðum oddvita stjórnmálasamtakanna sem bjóða fram til Evrópuþingsins og að sá oddviti verði fyrir valinu sem vilji meiri hluta þingsins segir til um. Af þeirri kosningabaráttu sem háð var fyrir nýafstaðnar kosningar er ljóst hugmyndin um þessa aðferð, oddvitaaðferðina, (þý. Spitzenkandidaten process eða e. lead candidate process), við val á forseta framkvæmdastjórnar ESB heldur enn lífi, enda þótt framkvæmdin hafi e.t.v. ekki verið að öllu leyti með þeim hætti sem höfundar ætluðust til. Þannig tilnefndu stjórnmálaflokkar ESB flestir oddvita fyrir kosningarnar og mættust þeir í skipulögðum oddvitakappræðum í kosningabaráttunni, sbr. m.a. í <a href="https://www.ebu.ch/events/eurovision-debate"><em>Eurovision debate</em></a><em>.</em> Ef horft er til úrslita kosninganna er ljóst að einungis einn af þeim oddvitum sem þar tókust á, kom í reynd til greina í stöðu forseta, það er oddviti EPP og núverandi forseti framkvæmdastjórnar ESB, Ursula von der Leyen (VdL) jafnvel þótt hún væri ekki sjálf í kjöri til þings. Staða EPP á þinginu í kjölfar kosninganna er gríðarsterk og má segja að flokkurinn sé í algjörri lykilstöðu sem lang stærsti flokkurinn og í raun virðist útilokað, ef horft er til samsetningar þingsins og yfirlýsinga flokka á miðjunni og vinstra megin við miðju um að hafna með öllu samstarfi við bæði ID og ECR, að hægt sé mynda meiri hluta á þinginu án aðkomu flokksins. Staða EPP er því afar sterk og um leið staða VdL sem yfirlýsts oddvita flokksins. </p> <p>Hvað sem framangreindu líður þá tilnefnir leiðtogaráð ESB í stöðu forseta. Við þá tilnefningu er það ekki bundið af því að tilnefna einstakling úr röðum oddvita flokkanna. Þó hlýtur ráðið að þurfa að tilnefna kandídat sem þingið er líklegt til að samþykkja. Af því leyti er í raun óhjákvæmilegt að það hafi hliðsjón af niðurstöðu kosninganna. Eins og áður hefur verið rakið í Vakinni þá var það einmitt það sem gerðist eftir síðustu Evrópuþingskosningarnar árið 2019. Manfred Weber hafði þá háð langa kosningabaráttu sem oddviti EPP og jafnvel þótt flokkur hans fengi langflesta menn kjörna á Evrópuþingið 2019 gerði leiðtogaráðið ekki tillögu um hann í embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB heldur VdL eins og kunnugt er. VdL kom þó einnig, líkt Weber, úr röðum kristilegra demókrata í Þýskalandi, og þannig séð úr baklandi EPP, og í því ljósi mátti segja að leiðtogaráðið hafi haft niðurstöður kosninganna til hliðsjónar við tilnefningu sína. Sama staða er í raun uppi nú, þ.e. hyggist leiðtogaráðið tilnefna einhvern annan en VdL til embættis forseta, sem verður þó að teljast afar ólíklegt, er langlíklegast að sá fulltrúi komi úr röðum þeirra flokka í aðildarríkjunum sem tilheyra EPP. Þannig má nánast slá því föstu að í valdataflinu sem nú á sér stað í ESB að þar sé embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB eyrnamerkt EPP. </p> <p>Eins og vikið hefur verið að er langlíklegast að VdL hljóti tilnefningu leiðtogaráðs ESB til áframhaldandi setu í embætti forseta framkvæmdastjórnarinnar og má vænta þess ákvörðun þar að lútandi verði tekin á fundi leiðtogaráðsins sem áformaður er 27. og 28. júní nk. en fyrstu snertingar leiðtogaráðsins á þessu fara fram á sérstökum fundi sem boðað hefur verið til að kvöldi 17. júní nk. Þar með er björninn þó ekki unninn, enda þarf hún eins og áður segir að tryggja sér meiri hluta stuðning á Evrópuþinginu eða 361 atkvæði. Í fljótu bragði mætti halda að sá stuðningur væri auðfenginn með stuðningi núverandi meiri hluta flokka á þinginu, þ.e. með stuðningi þingflokka EPP, S&D og Renew Europe sem samtals hafa nú (að lágmarki) 406 þingmenn eins og rakið er að framan. Þetta er þó ekki svo klippt og skorið. Flokkshollusta innan þingflokka á Evrópuþinginu er minni en gengur og gerist á þjóðþingum og við það bætist að atkvæðagreiðsla við kjör á forseta framkvæmdastjórnar ESB í þinginu er leynileg sem væntanlega eykur líkurnar á því að einstakir þingmenn í þingflokkum meirihlutans hlaupi undan merkjum þegar á hólminn er komið af einhverjum ástæðum. Þannig er sú þumalputtaregla oft nefnd að við kjör á forseta megi að jafnaði gera ráð fyrir 10% afföllum úr liði meirihluta flokkanna. </p> <p>Skýrasta dæmið um veikleika í röðum EPP þingmanna er ef til vill í Frakklandi þar sem gengið er út frá því að liðsmenn íhaldsflokksins LR (Les Républicains), sem fékk 6 þingmenn kjörna í liðnum kosningum, muni ekki styðja VdL í væntanlegu forsetakjöri. Hvort sú atburðarás sem nú á sér stað í Frakklandi þar sem segja má að leiðtogi LR, Eric Ciotti, hafi fellt grímuna þegar hann upplýsti í vikunni að hann hefði nálgast RN, flokk Le Pen, með hugsanlegt kosningabandalag í huga breyti einhverju þar um, er erfitt að meta. Framangreind umleitan Ciotti virðist þó ekki hafa verið gerð í miklu samráði innan flokksins og hefur honum nú verið vikið úr embætti formanns flokksins. Hvað sem því líður þá má ef til vill ráða af þessum sviptingum að skilin milli hófsamari hægri afla og róttækari hægriafla (e. far right) séu sums staðar að verða óljósari. </p> <p>Framangreint dæmi um veikleika í röðum EPP þingmanna er ekki einsdæmi, veikleikarnir eru víðar. Þannig kann að vera að VdL þurfi að reiða sig á stuðning þingmanna utan þingflokka meirihlutans og þar má ætla að hún eigi nokkra möguleika. Er þar fyrst að nefna þingflokk græningja, en þar er líklegt að VdL geti tryggt sér einhver atkvæði enda er hún mikils metin í þeirra röðum eftir að hafa sett Græna sáttmálann á oddinn sem flaggskip núverandi framkvæmdastjórnar. Hefur raunar verið rætt um að þingflokkurinn verði formlegur hluti af meirihluta samstarfi EPP, S&D og Renew Europe, en ekkert er þó staðfest í þeim efnum. Þá er ekki útilokað VdL kunni einnig að geta tryggt sér einhver atkvæði úr röðum þingmanna ECR og þá kannski sér í lagi frá liðsmönnum flokks Meloni á Ítalíu.</p> <p><em>Áhrif kosninganna á stefnumótun ESB</em></p> <p>Eftir er að koma í ljós hvaða áhrif niðurstöður kosninganna munu hafa á stefnumótun ESB til næstu fimm ára. Fyrsta birtingarmyndin verður þegar leiðtogaráð ESB gefur út stefnuáætlun sína (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">strategic agenda</a>) til næstu fimm ára en ráðgert er að sú áætlun verði samþykkt og birt fyrir lok þessa mánaðar, sbr. umfjöllun hér að neðan í Vaktinni um næsta fund leiðtogaráðs ESB. Fjallað var um undirbúning að stefnumörkun ESB til næstu fimm ára í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 17. maí sl.</a> þar sem jafnframt var lagt mat á það fyrirfram, með hliðsjón af kosningaspám, hvaða áhrif kosningarnar myndu að líkindum hafa á stefnumótunarvinnuna.</p> <h2>Leiðtogafundir á næstu dögum</h2> <p><em>Leiðtogafundur G7-ríkjanna</em></p> <p>Leiðtogafundur G7-ríkjanna stendur nú yfir á Ítalíu en Ítalía fer nú með formennsku í G7-samstarfinu. Auk leiðtoga aðildarríkjanna sjö, Kanada, Frakklands, Þýskalands, Ítalíu, Japans, Bretlands og Bandaríkjanna á ESB aðild að samstarfinu og sóttu Ursula von der Leyen, forseti framkvæmdastjórnar ESB, og Charles Michel, forseti leiðtogaráðs ESB, fundinn fyrir hönd ESB. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2024/06/13-15/">Dagskrá fundarins</a> sem hófst í gær og lýkur á morgun, laugardag, með fréttamannafundi ítölsku formennskunnar er þéttskipuð, þar sem málefni Afríku, loftlagsbreytingar, staðan í Austurlöndum nær og árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu verða m.a. til umræðu og er gert ráð fyrir að sérstök yfirlýsing leiðtoganna verði gefin út á morgun.</p> <p>Enda þótt málefni ESB og niðurstöður Evrópuþingskosninganna séu vitaskuld ekki til formlegrar umræðu á fundinum þá má fastlega búast við því að þær komi óformlega til tals á milli leiðtoga ESB-ríkjanna og fulltrúa ESB á fundinum.</p> <p><em>Ráðstefna um frið í Úkraínu</em></p> <p>Um helgina, 15. og 16. júní, fer fram stór alþjóðleg ráðstefna um frið í Úkraínu. <a href="https://www.eda.admin.ch/eda/en/fdfa/fdfa/aktuell/dossiers/konferenz-zum-frieden-ukraine.html">Ráðstefnan</a> er haldin í Sviss og eru þarlend stjórnvöld gestgjafar ráðstefnunnar. Gert er ráð fyrir að fjölmargir þjóðarleiðtogar muni mæta á ráðstefnuna en alls hafa um 90 ríki tilkynnt þátttöku en listi yfir þátttakendur hefur þó enn ekki verið birtur þegar þetta er skrifað. Fyrir liggur þó að hvorki Rússland né Kína munu taka þátt í ráðstefnunni.</p> <p><em>Óformlegur fundur leiðtogaráðs ESB</em></p> <p>Á mánudaginn, 17. júní, verður, eins og vikið er að að framan í umfjöllun um niðurstöður Evrópuþingskosninganna, efnt til <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/06/17/">óformlegs fundar í leiðtogaráði ESB</a>. Á fundinum verða niðurstöður kosninganna og kjörtímabilið framundan ræddar sem og hverja skuli tilnefna eða skipa til að gegna æðstu embættum ESB á tímabilinu, en þar ber vitaskuld hæst hvern skuli tilnefna í embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB, en einnig liggur fyrir ráðinu að komast að niðurstöðu um eftirmann Charles Michel í embætti forseta leiðtogaráðsins sem og hvern skuli tilnefna í stöðu utanríkismálastjóra sambandsins. Auk framangreinds hafði verið gert ráð fyrir að drög að nýrri fimm ára stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">strategic agenda</a>) yrði til umræðu á fundinum en nú lítur út fyrir að það náist ekki. Áfram er þó gert ráð fyrir að leiðtogaráðið samþykki nýja stefnuáætlun fyrir lok þessa mánaðar, þ.e. á formlegum fundi ráðsins 27. og 28. júní nk. Sjá nánari umfjöllun um undirbúning nýrrar stefnuáætlunar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 17. maí sl.</a></p> <h2>ESB leggur allt að 38% jöfnunartolla á kínverska rafbíla</h2> <p>Þann 12. júní sl. komst framkvæmdastjórn ESB að <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_3231">bráðabirgðaniðurstöðu</a> í rannsókn á meintum niðurgreiðslum Kínverja til rafbílaframleiðslu sem <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4752">hófst 4. október </a><span style="text-decoration: underline;">sl.</span> en fjallað var um tildrög og upphaf rannsóknarinnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október </a><span style="text-decoration: underline;">sl</span>. Bráðabirgðaniðurstaða rannsóknarinnar er að kínverskir rafbílaframleiðendur njóti niðurgreiðslna í þeim mæli að þær verði að teljast ósanngjarnar gagnvart bílaframleiðendum í ESB og séu til þess fallnar að valda þeim efnahagslegu tjóni. </p> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur heimildir til að leggja á jöfnunartolla vegna ósanngjarnra niðurgreiðslna erlendra ríkja og hefur nú greint kínverskum stjórnvöldum frá niðurstöðum rannsóknarinnar og fyrirhuguðum jöfnunartollum sem verða að óbreyttu lagðir á innflutning kínverskra rafbíla frá og með 4. júlí nk. Tollarnir munu nema frá 17,4% til 38,1%, og eru breytilegir eftir rafbílaframleiðendum í Kína. Samhliða þessu hefur framkvæmdastjórn ESB lýst yfir vilja til reyna að leysa málið á grundvelli reglna Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar áður en tollar verði lagðir á. </p> <p>Kínversk stjórnvöld brugðust hart við þessari ráðstöfun og hafa hótað að svara í sömu mynt gagnvart evrópskum flugiðnaði, bændum og vínframleiðendum. Á þessari stundu liggur hins vegar ekki fyrir hvert svar Kínverja verður. </p> <p>Markmið ESB með jöfnunartollunum er að jafna samkeppnisstöðu á innri markaðnum en varað hefur verið við að aðgerðirnar geti leitt til viðskiptastríðs milli ESB og Kína. </p> <p>Aðildarríkin munu þurfa að taka endanlega afstöðu til jöfnunartollana í atkvæðagreiðslu í haust en aukinn meirihluta í ráðherraráði ESB þarf til að hnekkja tollunum. Þjóðverjar hafa verið gagnrýnir á tollana og lagt áherslu á frjáls alþjóðaviðskipti í þessu samhengi á meðan Frakkar virðast að svo stöddu ekki deila þeim áhyggjum. </p> <p>Málið varðar EES/EFTA-ríkin ekki með beinum hætti enda tekur EES-samningurinn ekki til tollabandalags ESB en aðgerðirnar geta þó eftir sem áður haft umtalsverð og almenn áhrif á framboð og eftirspurn rafbíla á Evrópska efnahagssvæðinu. </p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
31. maí 2024 | Vika í Evrópuþingskosningar - Eurovision Debate | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>kosningabaráttuna, hægri sveifluna og stöðu VdL</li> <li>fund EES-ráðsins og afmælisráðstefnu</li> <li>framgang stefnuáætlunar ESB á sviði heilbrigðismála</li> <li>vegvísi evruhópsins um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar</li> <li>samræmingu á málsmeðferðarreglum við innheimtu staðgreiðsluskatta</li> <li>nýja LULUCF handbók</li> </ul> <h2>Eurovision debate – vika í kosningar</h2> <p>Kosningar til Evrópuþingsins fara fram dagana 6. – 9. júní. Aðalkjördagurinn er sunnudagurinn 9. júní í flestum ríkjum og verða fyrstu tölur birtar þá um kvöldið eða þegar kjörstöðum hefur verið lokað í öllum aðildarríkjunum.</p> <p>Eins og nánar er rakið í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktarinnar 3. maí sl.</a> um kosningarnar þá er kosningabaráttan háð á tveimur vígstöðvum ef svo má segja eða kannski réttara sagt á 28 vígstöðvum. Annars vegar í aðildarríkjunum hverju fyrir sig og síðan þvert á aðildarríkin á vettvangi viðurkenndra stjórnmálasamtaka ESB, hins vegar. </p> <p>Kosningabaráttan í aðildarríkjunum tekur á sig fjölbreyttar myndir sem endurspeglar vitaskuld hið pólitíska landslag í hverju ríki um sig og þær stefnur og strauma sem þar ráða ríkjum.</p> <p>Er kemur að kosningabaráttunni sem háð er þvert á aðildarríkin þá eru áhersluatriðin sem skilja stjórnmálaflokkana að ef til vill almennari, eðli málsins samkvæmt, en á hinn bóginn birtast þar hinar stóru pólitísku línur þvert á aðildarríki ESB sem erfitt getur verið að greina þegar rýnt er í stöðuna í einstökum aðildarríkjum.</p> <p>Skoðanakannanir og <a href="https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/">kosningaspár</a> benda til þess að fylgið heilt yfir sé í nokkrum mæli að færast til hægri og þá einkum til flokka sem skilgreindir hafa verið lengst til hægri (e. far right) á hinum pólitíska kompás. Þessi þróun hefur ollið titringi á hinu pólitíska sviði innan ESB og hafa flokkar sem skilgreina sig á miðju stórnmálanna og vinstra megin við miðju lýst því yfir eða tekið undir yfirlýsingar þess efnis að þeir hafni með öllu samstarfi við slíka flokka. PES (Party of European Socialists) sem er stærsti miðju-vinstri-flokkurinn og uppistaðan í þingflokki S&D á Evrópuþinginu reið á vaðið hvað þetta varðar með sérstakri <a href="https://pes.eu/pes/berlin-democracy-declaration-voters-can-rely-on-us-to-stand-against-the-far-right/">yfirlýsingu</a> (Berlin Democracy Declaration) þar sem samstarfi við flokkana lengst til hægri (öfga hægri) er hafnað og hafa fleiri flokkar tekið undir þá yfirlýsingu en þó ekki allir. EPP (European People‘s Party), flokkur Ursulu von der Leyen (VdL), hefur t.d. hafnað því að taka undir yfirlýsinguna. VdL hefur þó eftir sem áður skýrlega hafnað samstarfi við ID flokkinn (Identity and Democracy), en sá flokkur er ótvírætt skilgreindur lengst til hægri á Evrópuþinginu nú um stundir. Með yfirlýsingu PES er þó ekki einvörðungu hafnað samstarfi við ID heldur er samstarfi við hófsamari hægri öfga flokkinn ECR (European Conservatives and Reformists) einnig hafnað en honum tilheyrir m.a. flokkur Giorgiu Meloni, forsætisráðherra Ítalíu. Hefur EPP, með VdL í fararbroddi, ekki verið tilbúin til þess að útiloka fyrirfram samstarf við þann flokk á þinginu á komandi kjörtímabili. Þvert á móti þá hefur VdL gefið hugsanlegu samstarfi EPP og ECR eftir kosningarnar undir fótinn með tilheyrandi <a href="https://www.politico.eu/newsletter/brussels-playbook/sd-ramps-up-warnings-against-vdl-meloni-deal/">auknu hugarangri</a> núverandi samstarfsflokka EPP á miðjunni og til vinstri. Hverja skoðun sem menn kunna að hafa á þessari afstöðu EPP þá hefur flokkur ECR á umliðnu kjörtímabili orðið Evrópusinnaðri, ef svo má segja, undir stjórn Meloni. Ótvírætt merki þar um var þegar fulltrúar flokks Viktors Orbán, forsætisráðherra Ungverjalands, Fidesz, á Evrópuþinginu gengu úr eða hrökkluðust úr þingflokki ECR, eftir því hvernig menn vilja orða það. Enda þótt ástæður þeirra sambandsslita verði í grunninn raktar til ólíkrar afstöðu til árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu, þá verður því vart neitað að úrganga þessara þingmanna úr ECR hefur ótvírætt breytt ásýnd stjórnmálasamtakanna.</p> <p>Jafnvel þótt fylgisaukning flokkanna lengst til hægri, sem spáð er, verði að veruleika í kosningunum virðist þó ólíklegt sem stendur að flokkarnir nái með beinum hætti að nýta þá fylgisaukningu til að seilast til meiri áhrifa á Evrópuþinginu. Fyrir því eru ýmsar ástæður en það sem mestu skiptir er án vafa að flokkarnir á hægri vængnum, að frátöldum flokki EPP, eru í raun þverklofnir. Liðsmenn Fidesz eru eins og áður segir klofnir frá ECR, og eru sem stendur utan þingflokka á Evrópuþinginu. Auk þessa má segja að ECR hafi að einhverju leyti fjarlægst þá gallhörðu þjóðernishyggju sem almennt einkennir flokka sem skilgreindir eru lengst til hægri, þ.e. flokkurinn er orðinn meira Evrópusinnaður (e. Pro-Europeanism). Klofningur kom einnig upp í ID nýverið þegar þýska öfgahægriflokknum AFD (Alternative for Germany) var vikið úr stjórnmálasamtökunum. ID gengur því laskaður til kosninganna sem endurspeglast kannski best í því að flokknum hefur ekki tekist að tilnefna oddvita (e. lead candidate) fyrir kosningarnar. Um tíma virtist þó ljóst að danski þingmaðurinn Anders Vistisen kæmi fram sem oddviti fyrir flokkinn og það gerði hann í reynd í Maastricht kappræðunum, en hann hefur ekki tekið þátt í kappræðum fyrir flokkinn eftir það. Hvað sem framangreindu líður á þó enn eftir að koma í ljós hvernig væntanlegir þingmenn þessara flokka kjósa að skipa sér í þingflokka á Evrópuþinginu að afloknum kosningunum og þegar þing kemur saman um miðjan júlí nk. Ekki er hægt að útiloka að þingmenn þeirra nái málefnasamningi sín á milli þótt þeir treysti sér ekki til að koma fram undir sama nafni í kosningabaráttunni.</p> <p>Fleira dregur úr líkunum á því að bein áhrif flokkanna lengst til hægri muni aukast á nýju kjörtímabili Evrópuþingsins. Er þar helst að nefna þá staðreynd að flokkarnir lengst til hægri sækja tilverugrundvöll sinn að stórum hluta í hugmyndafræði þjóðernishyggju. Samstarf þingmanna ólíkra þjóðríkja sem byggja umboð sitt á slíkum grunni, hver í sínu ríki, getur því verið brokkgengt. Þar við bætist að þingmenn á Evrópuþinginu hafa ólíkt því sem við á um þingmenn á þjóðþingum ekki frumkvæðisrétt til að leggja til breytingar á regluverki ESB, heldur hvílir sá réttur eingöngu hjá framkvæmdastjórn ESB. Segja má að sú staðreynd feli í sér innbyggða hindrun fyrir virku samstarfi þjóðernissinnaðra afla innan Evrópuþingsins nema hreinlega ef þeim myndi takast að mynda meirihluta við kjör á forseta framkvæmdastjórnar sambandsins. Engar líkur verða þó taldar á því að sú valdastaða komi upp úr kjörkössunum jafnvel þótt Marine Le Pen leiðtogi Rassemblement National í Frakklandi svermi mikið fyrir því að Meloni og leiðtogar annarra hófsamari hægri öfgaflokka taki höndum saman um að brjóta upp hefðbundnar flokkablokkir með það fyrir augum að ná undirtökum á Evrópuþinginu að loknum kosningum.</p> <p>Líklegasta niðurstaða kosninganna er sú að núverandi meiri hluti á þinginu haldi velli, þ.e. meiri hluti EPP, PES (S&D) og ALDE (Renew Europe) + EGP (European Green Party) eftir atvikum. Með þessu er þó ekki sagt að hægri sveiflan muni ekki hafa áhrif á stefnumótun framkvæmdarstjórnar ESB á komandi tímabili. </p> <p>Hægri sveiflan hefur í raun þegar haft merkjanleg áhrif á stefnumörkun ESB þar sem hægri áherslur hafa fengið aukið vægi á vettvangi ESB á lokamisserum núverandi kjörtímabils, svo sem með aukinni áherslu á samkeppnishæfni, öryggis og varnarmál, almennt harðari stefnu í málefnum farands- og flóttafólks og tilteknu fráhvarfi frá ítrustu áherslum Græna sáttmálans. Hversu mikil þessi áhrif verða þegar upp er staðið á eftir að koma í ljós, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 17. maí sl.</a> um undirbúning að stefnumörkun ESB til næstu fimm ára.</p> <p>Framangreind líkindi varpa tilteknu ljósi á ákvörðun EPP og VdL um að taka ekki undir yfirlýsingu PES. Þannig kann sú ákvörðun fremur að vera hugsuð til þess að skapa EPP og VdL sem oddvita sterkari stöðu er kemur að tilnefningu leiðtogaráðs ESB í embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB og við myndun málefnasamnings sem legið geti til grundvallar stuðningi meiri hluta þingsins fyrir áframhaldandi setu VdL í forsetastóli, enda þarf hún í leiðtogaráðinu einnig á stuðningi leiðtoga innan ECR að halda. Mögulegt meiri hluta samstarf EPP og ECR með þátttöku miðju- og vinstriflokkana er hins vegar nánast út af borðinu nema aðkoma ECR reynist beinlínis nauðsynleg til að mynda starfhæfan meiri hluta. EPP er hins vegar í lykilstöðu, sem stærsti flokkurinn á þinginu, og verður vart séð að myndun starfhæfs meiri hluta á þinginu sé möguleg án þátttöku flokksins. Staða VdL er því sterk og er lang líklegast er að hún hljóti tilnefningu leiðtogaráðs ESB til áframhaldandi setu sem forseti framkvæmdastjórnar ESB. Ekkert er þó öruggt í pólitík og hefur <a href="https://www.politico.eu/newsletter/brussels-playbook/will-von-der-leyen-make-it/">umtal</a> t.d. orðið hávært að undanförnu um að forseti Frakklands, Emmanuel Macron, vinni að því að Mario Draghi, fyrrverandi forsætisráðherra Ítalíu, hljóti tilnefningu leiðtogaráðsins fremur en VdL. Takist Macron að sannfæra kanslara Þýskalands um þá ráðagerð eru dagar VdL í embætti forseta væntanlega taldir enda þótt óljóst sé hvernig Evrópuþingið og þá einkum flokkur EPP myndi bregðast við slíkri tilnefningu ef á reyndi. Þá ber að hafa í huga að það hefur verið ríkur vilji til þess á Evrópuþinginu að festa oddvitaaðferðina svonefndu (þý. Spitzenkandidaten process eða e. lead candidate process) við val á forseta framkvæmdastjórnar ESB í sessi, enda er aðferðin til þess fallin að styrkja stöðu þingsins í stjórnskipan ESB.</p> <p>Oddvitar stjórnmálaflokka ESB, þ.e. þeirra sem tilnefnt hafa oddvita, hafa mæst í kappræðum að undanförnu, sjá upptökur af umræðunum hér:</p> <ul> <li><a href="https://maastrichtdebate.eu/">Maastricht Debate</a></li> <li><a href="https://maastrichtdebate.eu/"></a><a href="https://www.bruegel.org/event/economic-choices-europe-eu-leadership-debate-2024">Bruegel and Financial Times Debate</a></li> <li><a href="https://www.ebu.ch/events/eurovision-debate">Eurovision debate</a></li> </ul> <h2>Fundur EES-ráðsins og ráðstefna í tilefni af 30 ára afmæli EES-samningsins</h2> <p>EES-ráðið kom saman til <a href="https://www.efta.int/media-resources/news/eea-council-ministers-discuss-eea-agreement-and-role-green-transition-europes">reglulegs fundar í Brussel 28. maí sl.</a> Ráðið er æðsta stofnunin í sameiginlegu stofnanakerfi EES/EFTA-ríkjanna og ESB sem sett var á fót með samningnum um Evrópska efnahagssvæðið (EES). Ráðið er skipað utanríkisráðherrum Íslands, Noregs og Liechtenstein og háttsettum fulltrúum ráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB og hefur það meginhlutverk að vera formlegur pólitískur samráðsvettvangur um rekstur EES-samningsins. </p> <p>Hadja Lahbib, utanríkisráðherra Belgíu, en Belgía fer nú með formennsku í ráðherraráði ESB, stýrði fundinum að þessu sinni ásamt Þórdísi Kolbrúnu Reykfjörð Gylfadóttir, utanríkisráðherra Íslands, en Ísland fer um þessar mundir með formennsku í fastanefnd EFTA. Auk þeirra sátu fundinn Espen Barth Eide, utanríkisráðherra Noregs, Dominique Hasler, utanríkisráðherra Liechtenstein, og Maroš Šefčovič, varaforseti framkvæmdastjórnar ESB.</p> <p>Í ár eru, eins og kunnugt er, 30 ár liðin frá því að EES-samningurinn tók gildi og var þeim tímamótum <a href="https://photos.efta.int/2024/EEA-Council-28-May-2024/i-ZDmbPCt/A">fagnað</a> sérstaklega á fundinum. Eins og sameiginleg yfirlýsing sem EES/EFTA-ríkin og ESB gáfu út í tengslum við fundinn ber með sér var það samdóma álit fundarmanna að samningurinn hefði reynst farsæll fyrir alla aðila og jafnframt að samningurinn hefði hingað til reynst nægjanlega sveigjanlegur til að mæta þeim fjölmörgu áskorunum sem upp hafa komið á samningstímanum. Innri markaðurinn hefur tekið stakkaskiptum í stærð og margbreytileika á þeim tíma sem liðinn er síðan samningurinn var gerður árið 1994. Af fundinum nú og þeirri afmælisráðstefnu sem efnt var til í framhaldi hans verður ekki annað ráðið en að það sé einbeittur vilji samningsaðila til ganga saman fram veginn og takast á við þær áskoranir sem nú eru uppi og þær sem framtíðin kann að færa okkur. Áskoranir sem nú er við að etja spretta í grunninn af breyttum grundvallarsjónarmiðum og -áherslum sem í æ ríkari mæli eru lögð til grundavallar við stefnumótun og lagasetningu á fjölmörgum sviðum innan ESB, en þessar breyttu áherslur hafa verið kenndar við það sem nefnt hefur verið opið strategískt sjálfræði ESB (e. EU open Strategic Autonomy). Ítarlega hefur verið fjallað um þessar áherslubreytingar í Vaktinni á síðustu misserum, nú síðast í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/17/Stefnumorkun-ESB-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 17. maí sl.</a> </p> <p>Voru framangreindar áskoranir, eðli málsins samkvæmt, m.a. ræddar á ráðsfundinum og einnig á afmælisráðstefnunni sem nánar er vikið að hér að neðan í samhengi við almenna umræðu um stöðu og framkvæmd EES-samningsins og samkeppnishæfni innri markaðarins og grænu umskiptin. </p> <p>Í framangreindu samhengi verður æ meira áberandi að í umræðu um þessi mál og í samstarfi EES/EFTA-ríkjanna við ESB skiptir spurningin um hvort stefnumótun eða einstakar ESB-gerðir falli undir eða varði EES-samninginn eða ekki í raun ekki meginmáli heldur fremur hvort viðkomandi gerð eða stefnumótun snerti hagsmuni ríkjanna með þeim hætti að ástæða sé til að leita eftir samstarfi, hvort sem það er undir hatti EES-samningsins eða ekki. Þessar áherslur eru m.a. áberandi í nýrri norskri skýrslu um þróun EES-samningsins, en um þá skýrslu var fjallað í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a> (sbr. einnig til hliðsjónar nýlega birta <a href="https://www.regjeringen.no/en/dokumenter/nou-2024-7/id3033576/">enska þýðingu</a> á niðurstöðukafla þeirrar skýrslu).</p> <p>Eins og áður segir var efnt til <a href="https://www.efta.int/media-resources/news/280-participants-eea-30-year-anniversary-conference">afmælisráðstefnu</a> í beinu framhaldi af ráðsfundinum og með þátttöku framangreindra ráðherra og varaforseta framkvæmdastjórnar ESB í pallborði. Þar fluttu inngangsávörp Enrico Letta fv. forsætisráðherra Ítalíu og núverandi forstöðumaður Jacques Delors stofnunarinnar í París sem nýverið skilaði leiðtogaráði ESB umbeðinni skýrslu um framtíð innri markaðarins, sbr. umfjöllun um þá skýrslu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a>, og Rosa Balfour hjá <a href="https://carnegieendowment.org/europe?lang=en">Carnegie Europe</a>. Nálgast má upptökur af þeim ávörpum og af umræðum á ráðstefnunni <a href="https://www.youtube.com/playlist?list=PLPhI1pRI5_k1WeJtDD5qpTpwCQjb592g4">hér</a>.</p> <p>Sjá einnig <a href="https://www.efta.int/media-resources/news/30-years-30-states-together-competitive-and-resilient-europe">sameiginlegt EES/EFTA-álit</a> sem gefið var út í aðdraganda ráðsfundarins og í tilefni 30 ára afmælisins.</p> <h2>Framgangur stefnuáætlunar ESB á sviði heilbrigðismála </h2> <p>Í síðustu viku birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://health.ec.europa.eu/document/download/6e26bad9-5722-4c95-8bc5-4c21d8e370dd_en?filename=policy_com-2024-206_en.pdf">orðsendingu</a> um stefnuáætlun ESB á sviði heilbrigðismála (e. <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union_en">European Health Union</a>). Um er að ræða samantekt á framgangi og stöðu þeirra aðgerða sem unnið hefur verið að samkvæmt stefnunni. Stefnan var í grunninn mótuð strax í upphafi skipunartímabils núverandi framkvæmdstjórnar ESB fyrir um fimm árum síðan og var metnaðarfull strax í upphafi, þar sem megináherslurnar miðuðu að bættri meðferð og forvörnum gegn krabbameinssjúkdómum, hvernig tryggja mætti sjálfbærni innan ESB er kemur að framboði lyfja á viðráðanlegu verði og hvernig nýta mætti til fulls möguleika stafrænna lausna innan heilbrigðisgeirans. Á hinn bóginn er ljóst að kórónaveirufaraldurinn, sem skall á aðeins nokkrum mánuðum eftir að framkvæmdastjórnin tók til starfa, umbylti þeim áherslum sem lagðar voru á aukið samstarf á heilbrigðissviði innan ESB. Þær áskoranir sem þá risu voru af þeirri stærðargráðu að þær í reynd knúðu aðildarríki ESB til nánara samstarfs á sviði heilbrigðismála. Sú brýna þörf fyrir samstöðu og samstarf sem þar raungerðist hefur leitt af sér nýja vídd í Evrópusamstarfinu á þessu sviði á vettvangi ESB og jafnframt á vettvangi þess samstarfs sem Ísland á við ESB, bæði á vettvangi EES-samningsins og utan hans. Íslands naut eins og kunnugt er mikils ábata af heilbrigðissamstarfi við ESB á tímum faraldursins, meðal annars við bóluefnainnkaup, og hefur síðan verið unnið að því að viðhalda því samstarfi m.a. með því að leita eftir nánari þátttöku í samstarfi ESB á sviði heilbrigðismála og í sameiginlegum viðbrögðum við heilsuvá.</p> <p>Markmið samstarfs aðildarríkja ESB á sviði heilbrigðismála er að standa vörð um velferð og heilbrigði íbúa sambandsins og stuðla að pólitískum og efnahagslegum stöðugleika innan svæðisins. Þessi framtíðarsýn hefur nú þegar tryggt að aðildarríki ESB eru nú mun betur undirbúin til að bregðast við heilbrigðisvá þvert á landamæri ríkjanna en áður.</p> <p>Staða helstu verkefna samkvæmt áætluninni eru eftirfarandi: </p> <ul> <li><em>Bætt samhæfing aðgerða til að undirbúa og bregðast við framtíðarógnum.</em> <p>Unnið er að innleiðingu regluverks sem styrkir getu ESB og aðildarríkja þess til að takast á við heilsufarsógnir á borð við heimsfaraldur kórónuveiru, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/10/21/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-og-orkukreppan/">Vaktinni 21. október 2022</a> um heildstæðan aðgerðarpakka framkvæmdastjórnar ESB á sviði neyðar- og viðbragsstjórnunar á krísutímum, þar á meðal um stofnsetningu sérstakrar Neyðar- og viðbragðsskrifstofu ESB, HERA, sem m.a. hefur það hlutverk að stjórna og samþætta viðbrögð aðildarríkja og stýra sameiginlegum innkaupum þegar vá steðjar að. <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Í Vaktinni 8. desember sl.</a> var síðan greint frá fyrirhugaðri stöðutöku og endurmati á hlutverki HERU að loknum tveggja ára starfstíma hennar.</p> </li> <li><em>Jafnt aðgengi að lyfjum á viðráðanlegu verði fyrir alla íbúa svæðisins óháð búsetu.</em> <p>Tillögur að víðtækri endurskoðun á lyfjalöggjöf ESB voru kynntar fyrir rúmu ári, en þær eru nú til umfjöllunar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB. Í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">Vaktinni 26. maí 2023</a> var fjallað um tillögurnar, en meginmarkmið þeirra er að stuðla að auknu framboði og jöfnu aðgengi að öruggum og áhrifaríkum lyfjum á sanngjörnu og viðráðanlegu verði fyrir íbúa óháð búsetu. Auk þess hefur framkvæmdastjórnin allt sl. ár kynnt margvíslegar aðgerðir gegn lyfjaskorti og auknu afhendingaröryggi lyfja bæði til lengri og skemmri tíma, en lyfjaskortur er vaxandi áhyggjuefni innan Evrópu. Fjallað hefur verið um þessar aðgerðir framkvæmdastjórnarinnar m.a. í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/27/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-fyrir-arid-2024/">Vaktinni 27. október sl</a>., <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/27/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-fyrir-arid-2024/">19. janúar sl.</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">3. maí sl.</a></p> </li> <li><em>Krabbameinsáætlun í forgangi.</em> <p>Áætlun framkvæmdastjórnar ESB í baráttunni við krabbamein (<a href="https://health.ec.europa.eu/system/files/2022-02/eu_cancer-plan_en_0.pdf">Europe´s Beating Cancer Plan</a>), var samþykkt í febrúar 2021. Í henni eru skilgreind tíu verkefni og aðgerðir þeim til stuðnings sem hrinda á í framkvæmd á árunum 2021 – 2025. Í október ár hvert er vakin athygli á krabbameinum og þá sérstakalega forvörnum. Í tilefni af bleikum október á síðastliðnu ári var í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október sl.</a> fjallað um fyrirhuguð tilmæli framkvæmdastjórnarinnar gegn húðkrabbameini og aðgerðum hennar til að draga úr notkun ljósabekkja. Samhliða var vakin athygli á áætluninni sjálfri sem spannar feril sjúkdómsins, allt frá forvörnum og meðhöndlun sjúkdómsins til þess að bæta lífsgæði krabbameinssjúklinga og eftirlifenda.</p> </li> <li><em>Bætt notkun stafrænnar tækni við veitingu heilbrigðisþjónustu.</em> <p>Fyrir liggur ákvörðun um stofnun samevrópsks gagnagrunns á heilbrigðissviði (e. European Health Data space) en markmið hans er að tryggja hinum almenna borgara innan ESB betra aðgengi að heilbrigðisþjónustu hvar sem er innan sambandsins. Grunnurinn á einnig að auðvelda rannsóknir og þróun nýrra meðferðarúrræða til hagsbóta fyrir sjúklinga framtíðarinnar. Sjá umfjallanir um málið í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2022-05-13&%3bNewsName=Macron-vill-bjoda-Evropurikjum-utan-ESB-upp-a-nanara-samstarf">Vaktinni 13. maí 2022</a> og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a> </p> </li> <li><em>Stefnumörkun um bætt geðheilbrigði.</em> <p>Þverfagleg stefna í geðheilbrigðismálum var birt fyrir tæpu ári síðan, en frá henni var greint í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní 2023.</a> Í stefnunni er undirstrikað að andleg heilsa skiptir engu minna máli en líkamlegt heilbrigði og lögð á það áhersla að góð geðheilsa verði ekki tryggð með því einu að bæta geðheilbrigðisþjónustu heldur þurfi að samþætta stefnumörkun í geðheilbrigðismálum við stefnu annarra málefnasviða.</p> </li> <li><em>Aukið öryggi sjúklinga og hvernig tryggja megi framboð m.a. á blóði í meðferðarskyni. </em> <p>Gefendur og þiggjendur m.a. á blóði, frumum og vefum úr mönnum njóta nú betri verndar en áður í samræmi við endurskoðaðar reglur um gæði og öryggi blóðs, fruma og vefja sem notað er í lækningaskyni, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktinni 2. febrúar sl.</a> um nýja endurskoðaða reglugerð á þessu sviði.</p> </li> <li><em>Notkun hugmyndafræði Einnar Heilsu (e. one health approach) til að takast á við heisluvá.</em> </li> </ul> <p style="margin-left: 40px;">Með því að viðurkenna tengslin milli heilbrigðis manna, dýra og umhverfis telur ESB sig vera betur í stakk búið til að marka stefnu til að takast á við heisluvá eins og sýklalyfjaónæmi og áhrif loftlagsbreytinga á heilsufar. Fjallað var um baráttuna gegn sýklalyfjaónæmi og tilmæli framkvæmdastjórnar ESB þar að lútandi í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">Vaktinni 26. maí 2023</a>. </p> <ul> <li><em>Þátttaka Íslands í samstarfi á heilbrigðissviði.</em></li> </ul> <p style="margin-left: 40px;">ESB styður myndarlega við fjölda aðgerða sem undir samstarfið falla með fjárframlögum úr sjóðum sem myndaðir hafa verið í tengslum við samstarfsáætlun á sviði heilbrigðismála (EU4Health). Ísland gerðist formlegur þátttakandi í áætluninni á grunni EES-samningsins haustið 2021. Fjallað var um þátttöku Íslands í samstarfinu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl</a>. í tengslum við umfjöllun um styrkveitingu til tveggja stórra verkefna sem Ísland er aðili að og er ætlað að styðja annars vegar við aðgerðir til að sporna við sýklalyfjaónæmi og hins vegar að forvörnum gegn krabbameini og öðrum ósmitbærum sjúkdómum m.a. geðsjúkdómum. Þá tekur Ísland mið af krabbameins- og geðheilbrigðisáætlun ESB og er metið hverju sinni hvort tilefni sé til að óska eftir þátttöku í verkefnum sem þeim tengjast.</p> <p>Ísland er þannig beinn þátttakandi í hluta samstarfs ESB á heilbrigðissviði í gegnum EES-samninginn. Þrjár samþykktar ESB-gerðir sem styrkja neyðarviðbúnað og -viðbragð þegar vá ógnar lýðheilsu bíða nú upptöku í EES-samninginn og innleiðingar í íslenska löggjöf. Þótt upptöku og innleiðingu sé ólokið er vinna þó þegar hafin á Íslandi að því sem snýr m.a. að samræmdu verklagi við gerð viðbragðsáætlana. Þá vonast Ísland til að geta hafið samningaviðræður við ESB fljótlega um aðkomu að viðbragðsstjórnun ESB á neyðartímum, sem liggur utan EES-samningsins. Slíkum samningi er ætlað að auðvelda og tryggja aðgengi að lyfjum, bóluefnum og öðrum neyðarvörum á krísutímum, sbr. umfjöllun um málið í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktinni 8. desember sl.</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/10/21/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-og-orkukreppan/"> 21. október 2022</a>.</p> <p>Gert er ráð fyrir að nýjar reglur um gagnagrunn á heilbrigðissviði verði teknar upp í EES-samninginn og í íslenska löggjöf. Miðstöð rafrænna heilbrigðislausna hjá embætti landlæknis vinnur nú að uppbyggingu á svonefndri landsgátt til að miðla samantekt um heilsufar sjúklinga á milli landa og er ráðgert að sú lausn verði hluti af umræddum gagnagrunni um heilbrigðisupplýsingar þegar fram í sækir. Verkefnið er í tveimur hlutum og fjármagnað af samstarfsáætlun ESB á sviði heilbrigðismála með beinum styrkjum samtals að fjárhæð rúmlega 4 milljónir evra, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a> </p> <p>Samstarf við ESB á sviði lyfjamála á sér langa sögu, enda fellur löggjöf á sviði lyfjamála almennt undir EES-samninginn, sbr. fyrirliggjandi tillögur um endurskoðun lyfjalöggjafar ESB sem áður hefur verið vikið að. Fram komnar tillögur fela m.a. í sér heimild fyrir notkun rafrænna fylgiseðla með lyfjum í stað pappírsseðla. Ísland hefur beitt sér markvisst fyrir því um árabil að notkun slíkra rafrænna seðla yrði heimiluð og er óhætt að segja að Ísland hafi átt ríkt frumkvæði að því að breytingatillaga í þessa veru hefur litið dagsins ljós. Auk augljósra jákvæðra umhverfisáhrifa þá getur slík heimild sérstaklega þjónað hagsmunum lítilla markaðssvæða eins og Íslands og er til þess fallin að lækka kostnað við markaðssetningu og stuðla að auknu aðgengi lyfja. Þá er Lyfjastofnun Íslands virkur þátttakandi í samstarfi evrópskra lyfjastofnana og á vettvangi Lyfjastofnunar Evrópu.</p> <h2>Vegvísir um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar</h2> <p>Á fundi evruhópsins svonefnda, á vettvangi ráðherraráðs ESB, þann 11. mars sl náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/11/statement-of-the-eurogroup-in-inclusive-format-on-the-future-of-capital-markets-union/">samkomulag um yfirlýsingu um framtíð fjármagnsmarkaða</a><span style="text-decoration: underline;"> í ESB</span>, en fjallað var um yfirlýsinguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl.</a> Á fundi hópsins 13. maí sl. var yfirlýsingunni síðan fylgt eftir með sérstakri <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/05/14/eurogroup-president-statement-on-the-follow-up-to-the-eurogroup-agreement-on-the-future-of-the-capital-markets-union/">yfirlýsingu formanns hópsins</a> og útgáfu <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/2pwbdeil/egplus_cmu_wp_final.pdf">vegvísis</a> sem ætlað er að marka leiðina fram á við næsta árið og tryggja að vinna við uppbyggingu fjármagnsmarkaðarins hafi forgang í störfum hópsins og innan hvers aðildarríkis fyrir sig en gert er ráð fyrir að fjármálaráðherrar í hverju ríki fyrir sig vinni að málinu í samræmi við vegvísinn.</p> <p>Áhersla og umræða um mikilvægi þess að hraða uppbyggingu hins sameiginlega fjármagnsmarkaðar hefur verið áberandi á vettvangi ESB að undanförnu og í þeirri kosningabaráttu sem nú er háð vegna kosninga til Evrópuþingsins. Almennt er nú álitið að virkur sameiginlegur fjármagnsmarkaður sé tiltekin forsenda þess að unnt sé að auka samkeppnishæfni ESB, m.a. á sviði grænna og stafrænna umskipta, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins, sbr. einnig umfjöllun hér að neðan í Vaktinni um samræmingu á málsmeðferðarreglum vegna staðgreiðsluskatta.</p> <h2>Samræming á málsmeðferðarreglum við innheimtu staðgreiðsluskatta</h2> <p>Á vettvangi ráðherraráðs ESB er nú unnið að setningu <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/05/14/taxation-council-agrees-on-new-rules-for-withholding-tax-procedures-faster/">nýrra málsmeðferðarreglna</a> til að koma í veg fyrir tvísköttun við fjárfestingar þvert á landamæri. Samkvæmt núgildandi reglum halda mörg aðildarríki ESB eftir staðgreiðsluskatti af arði og vöxtum sem greidd eru fjárfestum sem búa í öðru ríki. Í slíkum tilvikum þurfa fjárfestar oft á tíðum jafnframt að greiða skatt í heimaríki sínu sem getur leitt til tvísköttunar þegar upp er staðið. Slíkt gerist þrátt fyrir að til staðar séu samningar sem ætlað er að fyrirbyggja tvísköttun, þar sem reglur um endurgreiðslu ofgoldinna skatta eru mismunandi milli aðildarríkjanna og endurgreiðsla skatts frá ríki sem fjárfest var í getur tekið umtalsverðan tíma og falið í sér kostnað eftir atvikum. Þá þykir núgildandi fyrirkomulag á skattheimtu af fjárfestingu yfir landamæri í ESB einnig berskjaldað fyrir skattsvikum og -undanskotum.</p> <p>Með nýju reglunum stendur til að innleiða nýtt stafrænt auðkenningarkerfi í skattalegum tilgangi fyrir aðila sem hafa aðsetur í ESB, svokallað <em>EU digital tax residence certificate (eTRC)</em>. Gert er ráð fyrir að með kerfinu verði skapaður grundvöllur fyrir skjóta og einfalda afgreiðslu undanþágubeiðna frá staðgreiðsluskatti fyrir þá sem fjárfesta yfir landamæri innan ESB. </p> <p>Aukin samræming á skattheimtu vegna fjárfestinga yfir landamæri er einn þáttur í uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar innan ESB en mikil áhersla er nú lögð á það innan ESB að hraða uppbyggingu hans til að bæta samkeppnishæfni ESB gagnvart helstu keppinautum á alþjóðasviðinu, einkum Bandaríkjunum og Kína, sbr. m.a. umfjöllun hér að framan um vegvísi evruhópsins.</p> <p>Gert er ráð fyrir að nýjar reglur taki gildi 1. janúar 2030.</p> <p>Reglur ESB um skattheimtu falla ekki undir EES-samninginn en aukin samræming á því sviði innan ESB vekur þó upp spurningar um stöðu þessara mála á Íslandi en aukin samræming og einföldun regluverks innan ESB í skattamálum kann, enda þótt sú mynd sé flókin, með óbeinum hætti að skerða samkeppnishæfni Íslands á innri markaðinum er kemur að því að laða að erlent fjármagn ef ekki er gripið til mótvægisaðgerða.</p> <h2>LULUCF handbók </h2> <p>Stýring landsnota skiptir sköpum í viðbrögðum við loftslagsbreytingum<strong>.</strong> LULUCF sem er skammstöfun á heiti<strong> </strong><a href="https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2018/841/oj">reglugerðar ESB nr. 2018/841</a> (e. Regulations on land use, land use changes and forestry) sem fjallar um skuldbindingar og uppgjörsreglur aðildarríkjanna vegna losunar og bindingar kolefnis vegna landnotkunar. Reglugerðinni er ætlað að styðja við að markmiðum ESB um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda á tímabilinu 2021-2030 verði náð. </p> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur nú birt <a href="https://climate.ec.europa.eu/news-your-voice/news/commission-publishes-new-guide-designing-better-land-use-policies-2024-05-15_en">handbók</a> um framkvæmd reglugerðarinnar sem ætlað er að styðja við framkvæmdina í aðildarríkjunum.</p> <p>Samhliða útgáfu handbókarinnar birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10049-2024-INIT/en/pdf">nýja skýrslu</a> þar sem staðan á innleiðingu á LULUCF reglugerðinni er greind. Áformar framkvæmdastjórnin að hefja endurmat á ákvæðum reglugerðarinnar og samræmi hennar við aðrar stefnur á umhverfissviðinu. </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
17. maí 2024 | Stefnumörkun ESB til næstu fimm ára | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>undirbúning að stefnumörkun ESB til næstu fimm ára </li> <li>áhuga ungs fólks á komandi kosningum til Evrópuþingsins</li> <li>tilmæli og leiðbeiningar um hvernig hraða megi uppbyggingu endurnýjanlegra orkugjafa</li> <li>vorspá um efnahagshorfur í ESB og á evrusvæðinu</li> <li>Schengen-stöðuskýrslu fyrir starfsárið 2023-2024</li> <li>aukna samstöðu á sviði netöryggismála</li> </ul> <h2>Stefnumörkun ESB til næstu fimm ára</h2> <p>Efnisyfirlit umfjöllunar:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Inngangur</li> <li>Stefnumótunarferlið framundan</li> <li>Ný fimm ára stefnuáætlun leiðtogaráðs ESB – hvers má vænta?</li> <li>Innlegg Danmerkur í yfirstandandi stefnumótunarvinnu</li> <li>Nánar um hagvarnir ESB og efnahagslegt öryggi</li> <li>Niðurlag</li> </ul> <p><em>Inngangur</em></p> <p>Kosningar til Evrópuþingsins fara fram 6. – 9. júní nk., sbr. nánari umfjöllun um kosningarnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktinni 3. maí sl.</a> Í framhaldi kosninganna tekur við nýtt fimm ára stefnumótunar- og löggjafartímabil innan ESB. </p> <p>Undangengið tímabil hefur einkennst af viðbrögðum við tveimur meiri háttar krísum, þ.e. kórónuveirufaraldrinum annars vegar og árásarstríði Rússlands gagnvart Úkraínu hins vegar. Áskoranir sem fylgt hafa þessum krísum hafa verið af þeirri stærðargráðu að þær hafa í reynd knúið aðildarríki ESB til nánara samstarfs á ýmsum sviðum. Á tímum kórónuveirufaraldursins reyndi mjög á aukið samstarf á sviði heilbrigðismála og hefur sú brýna þörf fyrir samstöðu og samstarf sem þar raungerðist leitt af sér nýja vídd í Evrópusamstarfinu á vettvangi ESB og jafnframt á vettvangi EES, sbr. stefnumörkun ESB á sviði heilbrigðismála (e. European Health Union). Ísland, á grunni þess nána samstarfs sem það hefur við ESB á grundvelli EES-samningsins, naut mikils ábata af þessu samstarfi á tímum faraldursins, meðal annars við bóluefnainnkaup. Þá hefur Ísland jafnframt leitað eftir þátttöku í því aukna samstarfi sem unnið hefur verið að síðan á vettvangi sambandsins á heilbrigðissviðinu, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/10/21/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-og-orkukreppan/">Vaktarinnar 21. október 2022</a>, um nýjar reglur um neyðar- og viðbragðsstjórnun ESB á sviði heilbrigðismála. </p> <p>Árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu og sú þróun á sviði alþjóðasamskipta og -viðskipta hefur síðan knúið á um og eftir atvikum skapað krefjandi ákall um enn frekari samhæfingu og samstarf á milli aðildarríkjanna, þar sem raunsæispólitík, framar öðru, ræður ríkjum, svo sem nánar er vikið að hér að neðan. En fyrst nokkur orð um stefnumótunarferlið sem er framundan. </p> <p><em>Stefnumótunarferlið framundan</em></p> <p>Það leiðir af sáttmálum um Evrópusambandið (The Treaty on European Union – TEU) að úrslitum kosninga til Evrópuþingsins er ætlað að leggja tiltekin lýðræðislegan grunn að heildarstefnumörkun ESB fyrir hvert stefnumótunartímabil. Hið eiginlega og efnislega stefnumótunarhlutverk er hins vegar á hendi framkvæmdarvaldsarms ESB, þ.e. leiðtogaráðs ESB í grunninn og svo í framhaldinu og í nákvæmari útfærslu á hendi framkvæmdastjórnar ESB, og ráðherraráðs ESB.</p> <p>Ferlið við gerð nýrrar heildarstefnumörkunar fyrir ESB í framhaldi af kosningum til Evrópuþingsins á sér í grófum dráttum stað í eftirfarandi skrefum:</p> <ol> <li>Með útgáfu fimm ára stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">Strategic Agenda</a>), en við frágang þeirrar áætlunar ber leiðtogaráðinu að hafa hliðsjón af niðurstöðum afstaðinna kosninga til Evrópuþingsins.</li> <li>Með stefnuáherslum (e. political guidelines) tilnefnds forseta framkvæmdastjórnar ESB sem hann kynnir Evrópuþinginu áður en kosning fer fram um kjör hans í embættið, sbr. til hliðsjónar <a href="https://commission.europa.eu/system/files/2020-04/political-guidelines-next-commission_en_0.pdf">áherslur</a> sem Ursula von der Leyen kynnti þinginu sumarið 2019 eftir að hún hafði hlotið tilnefningu í embættið. Stefnuáherslur tilnefnds forseta taka eðli málsins samkvæmt mið af stefnuáætlun leiðtogaráðsins sem aftur taka mið af úrslitum kosninganna. Stefnuáherslur tilnefnds forseta þurfa síðan jafnframt, vitaskuld, að samræmast áherslum eða því málefnasamkomulagi sem náðst hefur á meðal þess meiri hluta þingmanna og þingflokka innan Evrópuþingsins sem hyggst styðja tilnefndan forseta í kjörinu.</li> <li>Með útgáfu fimm ára stefnuáætlunar (e. Commission priorities for 2024 - 2029) nýrrar framkvæmdastjórnar ESB. Gert er ráð fyrir að stefnuáætlun nýrrar framkvæmdastjórnar sé í línu við stefnuáætlun leiðtogaráðsins en jafnframt í sátt við Evrópuþingið eða að minnsta kosti meiri hlutann á Evrópuþinginu sem stendur að baki kjöri forseta framkvæmdastjórnarinnar og að baki skipan framkvæmdastjórnarinnar í heild sinni, sbr. framangreint (framkvæmdastjórnin gefur síðan út árlegar starfsáætlanir (e. work programmes) út áætlunartímabilið sem fela í sér nánari útfærslu og aðgerðir).</li> <li>Þá er loks gert ráð fyrir að áætlanir formennskuríkis í ráðherraráði ESB á hverju hálfs árs tímabili lúti að framgangi framangreindrar heildarstefnumörkunar, enda þótt áherslur formennskuríkis í hverju tilviki, kunni einnig eftir atvikum að eiga þar sinn sess.</li> </ol> <p><em>Undirbúningur nýrrar fimm ára stefnuáætlunar ESB</em></p> <p>Eins og vikið er að í inngangi þá hafa krísur síðastliðinna ára og þá einkum árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu og sú aukna spenna í samskiptum ríkja og ríkjabandalaga sem fylgt hafa í kjölfarið leitt af sér afgerandi áherslubreytingar er kemur að þróun stefnumörkunar á fjölmörgum sviðum innan ESB síðastliðin tvö ár. Þessar breyttu áherslur eru jafnan kenndar við það sem nefnt hefur verið <a href="https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/733589/EPRS_BRI(2022)733589_EN.pdf">strategískt </a><span style="text-decoration: underline;">sjálfræði</span> ESB (e. EU Strategic Autonomy) eða eftir atvikum <a href="https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/events/details/the-future-of-eu-s-open-strategic-autono/20230215WKS04981">opið strategískt sjálfræði ESB</a> (e. EU open Strategic Autonomy). Með hugtakinu er vísað til þess að við stefnumótun og töku ákvarðana á vettvangi ESB skuli ávallt gæta að sjálfstæði og frelsi ESB til athafna, eða með öðrum orðum getu sambandsins til að standa á eigin fótum og vera óháð öðrum, ef á reynir, til lengri og skemmri tíma. Um leið felst í hugtakinu yfirlýsing um vilja ESB til að vinna með öðrum ríkjum og ríkjabandalögum að því marki sem unnt er, án þess að sjálfræðinu sé raskað. Áherslur í þessa veru hafa snertifleti við fjölmörg málefnasvið, svo sem lyfjamál, fjarskiptamál, fæðuöryggismál en snúa þó ef til vill með hvað skýrustum hætti að tveimur málefnasviðum þ.e. hagvörnum og efnahagsöryggi og samkeppnishæfni annars vegar og varnar- og öryggismálum hins vegar. </p> <p>Framangreindar áherslur komu fyrst fram meðan faraldurinn geisaði og strax í kjölfar innrásar Rússlands í Úkraínu var ljóst að áfram yrði haldið á sömu braut, sbr. <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/54773/20220311-versailles-declaration-en.pdf">Versalayfirlýsingu</a><span style="text-decoration: underline;"> leiðtogaráðs ESB</span> (e. Versailles Declaration) sem samþykkt var á fundi ráðsins 10. og 11. mars 2022. Þessar áherslur voru síðan áréttaðar í <a href="https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2023%2f0109(COD)&%3bl=bg">bréfi forseta leiðtogaráðs ESB, Charles Michel, frá 23. júní sl.</a>, og áréttaðar skýrlega í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/10/06/granada-declaration/">Granadayfirlýsingu</a><span style="text-decoration: underline;"> ráðsins</span> (e. Granada declaration) sem gefin var út í framhaldi af óformlegum fundi ráðsins 6. október sl., en þeirri yfirlýsingu var ætlað að marka upphaf umræðu og undirbúning að nýrri fimm ára stefnuáætlun ráðsins, sbr. nánari umfjöllun um fund ráðsins og efni þeirrar yfirlýsingarinnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október sl.</a> Eins og umræðan hefur þróast verður vart annað séð en að yfirlýsingin og þau efnisatriði sem þar eru tilgreind hafi gott forspárgildi um efni væntanlegar stefnuáætlunar leiðtogaráðsins til næstu fimm ára, sbr. m.a. nýja skýrslu Enrico Letta, forseta Jacques Delors stofnunarinnar og fyrrum forsætisráðherra Ítalíu, um framtíð innri markaðarins, sem unnin var að beiðni leiðtogaráðsins en fjallað var um skýrsluna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktinni 19. apríl sl.</a> Þannig er þess að vænta að efni nýrrar áætlunar muni í ríkum mæli snúa að efnahagslegu öryggi, viðnámsþoli og samkeppnishæfni innri markaðarins, orkusjálfstæði, eflingu iðnaðarstarfsemi, öryggi og fjölbreytni aðfangakeðja, lyfjaöryggismálum, vísinda- og tæknimálum og síðast en ekki síst að utanríkis-, öryggis- og varnarmálum. Loftslags- og umhverfismál og græn umskipti, sem og stafræn umskipti, verða þó einnig væntanlega og eftir sem áður í öndvegi en þó hugsanlega í ríkari mæli á forsendum efnahagslegs öryggis, orkuöryggis og eflingu græns iðnaðar auk þess sem vænta má að haldið verði áfram að beita afli innri markaðarins til að knýja á um framfarir á sviði umhverfismála, sem og á sviði mannréttindamála, bæði innan og utan innri markaðarins, þ.e. gagnvart þriðju ríkjum. Af þeim sökum, en einnig í tengslum við áherslur á sviði hagvarna og öryggis- og varnarmála, má búast við því að þverlæg stefnumótun og reglusetning verði áfram algeng. Með þverlægri stefnumótun og reglusetningu er átt við þau tilvik þar sem ESB-gerðir lúta bæði í senn að leikreglum á innri markaðinum og reglum er varða aðra stefnumörkun á öðrum sviðum, t.d. utanríkisstefnu ESB eða viðskiptum við þriðju ríki, sbr. m.a. umfjallanir Vaktarinnar um framkvæmdaáætlun Græna sáttmálans í Vaktinni <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/10/Framkvaemdaaaetlun-graena-sattmalans/">10. febrúar</a><span style="text-decoration: underline;"> sl.</span> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">24. mars sl.</a>, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/01/27/Graenn-idnadur-og-rikisstudningur/">Vaktinni um 27. janúar sl.</a> um viðbrögð ESB við nýjum stuðningsaðgerðum við grænan iðnað í Bandaríkjunum, eða svonefndri <a href="https://www.whitehouse.gov/cleanenergy/inflation-reduction-act-guidebook/">IRA löggjöf Bandaríkjanna</a> (e. US Inflation Reduction Act), sbr. einnig nýja efnahagsöryggisáætlun ESB sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> Slík þverlæg stefnumótun og reglusetning felur jafnan í sér áskoranir við rekstur EES-samningsins, sbr. umfjöllun um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a></p> <p>Með hliðsjón af framangreindu er viðbúið að ný stefnuáætlun leiðtogaráðsins verði eilítið frábrugðin þeirri áætlun sem leiðtogaráðið samþykkti að loknum Evrópuþingskosningunum í júní árið 2019 fyrir <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/eu-strategic-agenda-2019-2024/">árin 2019 – 2024</a>. Við gerð þeirrar áætlunar óraði vitaskuld engan fyrir því sem framundan var með heimsfaraldri kórónuveiru, stríðsátökum, orkukreppu og kreppu í alþjóðasamskiptum í þeim mæli sem raun ber vitni og ber áætlunin þess merki. Að sama skapi bendir allt til þess að ný stefnuáætlun leiðtogaráðsins muni litast mjög af framangreindum atburðum sem ekki sér fyrir endann á og þeim áherslum sem raktar hafa verið.</p> <p><em>Innlegg Danmerkur í yfirstandandi stefnumótunarvinnu</em></p> <p>Danska ríkisstjórnin kynnti í byrjun maí sl. <a href="https://www.eu.dk/samling/20231/almdel/EUU/bilag/505/2861522.pdf">áherslur</a> sínar í þeirri stefnumótunarvinnu sem nú stendur yfir. Í áhersluskjalinu kemur fram sú afstaða að ESB standi nú frammi fyrir mestu áskorunum frá stofnun sambandsins er kemur að alþjóðasamskiptum og utanríkismálum í víðum skilningi (e. geopolitical challenges). Í því óvissuástandi sem nú ríkir sé þörf fyrir sterkt ESB sem hafi getu og vilja til að standa vörð um hagsmuni ESB, ekki hvað síst í þeirri ágengu alþjóðlegu samkeppni sem nú viðgengst. Lögð er áhersla á að ESB verði að taka ábyrgð á eigin öryggi og varnarmálum og að landamæri ESB verði styrkt. Efla þurfi samkeppnishæfni innri markaðarins með því að draga úr reglubyrði og einfalda regluverk. Þá er lögð áhersla á orkuöryggi og aukna græna orkuframleiðslu og að ESB verði að koma með afgerandi hætti að uppbyggingu grænna orkuinnviða á sjó og er bent á að Norðursjór geti orðið græn orkumiðstöð ESB (e. green power plant of Europe), en til þess þurfi sameiginlegt fjárfestingarátak af hálfu ESB í innviðum. Þá kemur fram að stækkunarstefna ESB kalli á skilvirkari úrræði til að tryggja samheldni, sameiginleg gildi, lýðræði og réttarríkið.</p> <p>Danmörk mun taka við <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/TXT/PDF/?uri=CELEX%3a32016D1316&%3bfrom=EN">formennsku</a> í ráðherraráði ESB á seinni hluta næsta árs, 2025.</p> <p><em>Nánar um hagvarnir og efnahagslegt öryggi</em></p> <p>Hugveita Evrópuþingsins (EP Think Tank) birti nýverið ítarlega <a href="https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/IDAN/2024/754449/EXPO_IDA(2024)754449_EN.pdf">greiningu á hagvörnum ESB</a>. Í greiningunni, sem unnin var að beiðni þingnefndar Evrópuþingsins um milliríkjaviðskipti, er farið yfir núverandi framkvæmd og jafnframt rýnt í mögulega þróun á þessu sviði. Rýnt er í mismunandi nálgun þriðju ríkja er kemur að hagvörnum og er sérstaklega er fjallað um Bandaríkin (BNA), Kína og Japan í því samhengi. Er það niðurstaða greiningarinnar að ESB hafi verið seinni til en helstu keppinautar til að þróa úrræði á sviði hagvarna. Mikilvæg skref hafi á hinn bóginn verið stigin með tilkomu nýrrar efnahagsöryggisáætlunar ESB sem kom út í júní á síðasta ári, sbr. umfjöllun um þá áætlun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> Er það niðurstaða greiningar á stefnunni og framkvæmd hennar að ESB hafi dregið lærdóma af því hvernig BNA og Japan hafi hagað sínum hagvörnum. Eftir sem áður standi ESB frammi fyrir stórum áskorunum á þessu sviði og lúta þær fyrst og fremst að skorti á samhæfingu og samþættingu á mikilvægum sviðum hagvarna sem eru enn sem komið er að miklu leyti á forræði hvers aðildarríkis fyrir sig, en skilvirk beiting slíkra varna velti hins vegar á því að aðildarríki ESB beiti sér með samhentum hætti. Sjá í þessu samhengi m.a. umfjöllun Vaktarinnar 15. mars sl. um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB (e. Capital Markets Union). Er það niðurstaða greiningarskýrslunnar að aðildarríkin þurfi að skuldbinda sig til að framfylgja efnahagsöryggisáætluninni og móta sameiginlega utanríkisstefnu sem styður við hana.</p> <p><em>Niðurlag</em></p> <p>Atburðir undanfarinna ára og sú staða og áskoranir sem nú eru uppi, einkum vegna árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu og þróunar í milliríkjasamskiptum, hafa leitt ESB að krossgötum, ef svo má segja, er kemur að stefnumörkun og þróun sambandsins á mikilvægum sviðum til næstu ára. Eins og rakið er að fram, sbr. jafnframt umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/05/03/Evroputhingskosningar/">Vaktarinnar 3. maí sl.</a> um Evrópuþingskosningarnar, bendir flest til þess að stefnan verði tekin í átt til frekari samþættingar og samhæfingar enda þótt ekkert sé gefið í þeim efnum. Í öllu falli er ástæða til að gæta vandlega að stöðu Íslands í því þróunarferli sem er framundan og hvernig best verði staðið vörð um hagsmuni landsins á vettvangi EES-samningsins og jafnframt að hvaða marki Ísland eigi að taka þátt samstarfsverkefnum ESB, óháð því hvort slík þátttaka verði beinlínis felld undir samningsinn eða ekki, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/04/19/Norsk-skyrsla-um-throun-EES-samningsins-og-skyrsla-Enrico-Letta-um-framtid-innri-markadarins/">Vaktarinnar 19. apríl sl.</a> um nýja norska skýrslu um þróun EES-samningsins en þar kemur fram sú afstaða að Noregi beri að leita eftir aðild að nýjum samstarfsáætlunum ESB á sviði utanríkis-, öryggis- og varnarmála óháð því hvort slíkt samstarf falli undir EES-samninginn eða ekki. Sjá einnig í þessu samhengi umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktarinnar 15. mars sl.</a> þar sem fjallað er um nýja stefnumótun ESB á sviði varnarmála.</p> <h2>Áhugi ungs fólks á komandi kosningum til Evrópuþingsins</h2> <p>Ný könnun um afstöðu ungs fólks til lýðræðismála gefur til kynna mikinn áhuga ungu kynslóðarinnar á komandi á kosningum til Evrópuþingsins. Þannig segjast 64% ætla að nýta atkvæðisrétt sinn í komandi kosningum, meðan einungis 13% gefa skýrt til kynna að þau hyggist ekki gera það. Könnunin sýnir enn fremur að stór hluti ungs fólks hefur á umliðnum mánuðum tekið þátt í einhvers konar viðburðum eða aðgerðum sem miða að því að hafa áhrif á samfélagsþróun. Þau málefni sem skora hæst hjá ungu fólki eru mannrétttindamál, loftslagsbreytingar og umhverfismál, heilbrigðis- og velferðarmál og jafnréttismál. Þá telur mikill meiri hluti að menntakerfið hafi undirbúið þau vel til að takast á við áskoranir sem þeim mæta á sviði lýðræðismála, svo sem er kemur að stafrænni færni og færni til að bera kennsl á falsfréttir og upplýsingaóreiðu. Mikill meiri hluti telur jafnframt að menntakerfið að kennt þeim að vera umhugað um umhverfið.</p> <p>Sjá nánar um könnunina <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_2569">hér</a>.</p> <h2>Tilmæli og leiðbeiningar um hvernig hraða megi uppbyggingu endurnýjanlegra orkugjafa</h2> <p>Ítarlega hefur verið fjallað um orkumál í Vaktinni á liðnum misserum. Endurnýjanleg orka er lykilþáttur í áætlun ESB við að ná markmiðum um kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. Litið er á markmið um kolefnishlutleysi sem efnahagslegt tækifæri fyrir ESB þar sem samkeppnishæfni sambandsins mun í sífellt auknum mæli velta á getu þess til að þróa og styðja við uppbyggingu á kolefnishlutlausum tækniiðnaði sem aftur mun gera umskipti yfir í græna orku mögulega. </p> <p>Þann 13. maí sl. sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér uppfærð <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_2489">tilmæli og leiðbeiningar</a> um hvernig hraða megi uppbyggingu endurnýjanlegra orkugjafa í samræmi <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en">REPowerEU </a>áætlunina, sem samþykkt var fyrir tæpum tveimur árum í kjölfar árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu en eitt megin markmið áætlunarinnar er að gera ESB óháð innflutningi á jarðefnaeldsneyti frá Rússlandi. Framkvæmdastjórn ESB hefur samþykkt fjölda nýrra og uppfærðra tilmæla og leiðbeiningarskjala til að bæta, hraða og einfalda leyfisveitingarferli og uppboð fyrir uppbyggingu endurnýjanlegrar orkugjafa, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/10/Framkvaemdaaaetlun-graena-sattmalans/">Vaktarinnar 10. febrúar 2023</a> um framkvæmdaáætlun Græna sáttmálans, sbr. og umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktarinnar 24. mars 2024</a> um framfylgd þeirrar áætlunar.</p> <p><em>Hraðari og einfaldari leyfisveitingar</em></p> <p>Aukinn fyrirsjáanleiki við leyfisveitingar og hraðari leyfisveitingarferli eru til þess fallin að hvetja fyrirtæki í orkugeiranum til að auka fjárfestingar í endurnýjanlegum orkugjöfum. Í uppfærðum <a href="https://energy.ec.europa.eu/document/download/3a4d1a46-3392-4a6d-b3f9-09831a8a8696_en?filename=C_2024_2660_1_EN_ACT_part1_v4.pdf">tilmælum um hvernig flýta megi málsmeðferð við leyfisveitingar</a>, sbr. og í meðfylgjandi <a href="https://energy.ec.europa.eu/document/download/ad850f73-ab84-4ce1-9e66-7430f8f0c7e5_en?filename=SWD_2024_124_1_EN_autre_document_travail_service_part1_v3.pdf">leiðbeiningum</a> um sama efni, er bent á leiðir til að bæta skipulags- og leyfisferli fyrir uppbyggingu endurnýjanlega orkugjafa og tengd innviðaverkefni og eru þar m.a. tekin dæmi um góða starfshætti auk þess sem mikilvægi stafrænna ferla er undirstrikað o.s.frv. </p> <p>Í tengslum við framangreint hefur framkvæmdastjórn ESB einnig sent frá sér frekari <a href="https://energy.ec.europa.eu/publications/guidance-designating-renewables-acceleration-areas_en">leiðbeiningar</a> um hvernig standa beri að vali á skilgreindum uppbyggingarsvæðum (e. acceleration areas). Hugtakið á sér stoð í endurskoðaðri <span style="text-decoration: underline;">tilskipun um endurnýjanlega orkugjafa</span> sem var endanlega samþykkt á vettvangi ESB í september í fyrra, sbr. umfjöllun um gerðina í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">Vaktinni 21. apríl 2023</a>. Samkvæmt tilskipuninni eru þetta svæði þar sem fyrirfram hefur verið komist að þeirri niðurstöðu að ekki sé talið að uppsetning endurnýjanlegrar orkuvera hafi umtalsverð umhverfisáhrif og að á þeim grunni sé hægt að viðhafa einfaldari og hraðari málsmeðferð við veitingu leyfa. Til að tryggja farsæla skilgreiningu slíkra uppbyggingarsvæða er í leiðbeiningunum m.a. lögð áhersla á aðkomu haghafa og samráð við almenning.</p> <p><em>Endurbætt uppboðshönnun</em></p> <p>Uppboð gegna lykilhlutverki í uppbyggingu endurnýjanlegrar orkugjafa. Þegar uppboð eru vel hönnuð geta þau stutt við stöðugan og sjálfbæran vöxt á þessu sviði. Með því að útlista staðlaða þætti við hönnun uppboða fyrir uppbyggingu endurnýjanlega orkugjafa í sérstökum <a href="https://energy.ec.europa.eu/publications/recommendation-and-guidance-auction-design-renewable-energy_en">tilmælum og leiðbeiningum</a> er stefnt að því að samhæfa og einfalda framkvæmd slíkra uppboða í samræmi við nýja <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/green-deal-industrial-plan/net-zero-industry-act_en">reglugerð um kolefnishlutlausan tækniiðnað</a> (e. Net-Zero Industry Act), sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktarinnar 16. febrúar sl.</a> um þá reglugerð. </p> <p>Samhliða útgáfu framangreindra tilmæla og leiðbeininga hefur framkvæmdastjórnin uppfært <a href="https://union-renewables-development-platform.ec.europa.eu/">stafræna upplýsingagátt</a> sína um fyrirhuguð uppboð og tengd atriði í þeim tilgangi að auka sýnileika og fyrirsjáanleika fyrir fjárfesta í virðiskeðju uppbyggingar á endurnýjanlegum orkugjöfum.</p> <h2>Vorspá um efnahagshorfur í ESB og á evrusvæðinu</h2> <p><a href="https://economy-finance.ec.europa.eu/economic-forecast-and-surveys/economic-forecasts/spring-2024-economic-forecast-gradual-expansion-amid-high-geopolitical-risks_en">Vorspá framkvæmdastjórnar ESB um stöðu efnahagsmála</a> kom út 15. maí sl. </p> <p>Þar kemur fram að vöxtur á fyrsta ársfjórðungi 2024 hafi verið umfram væntingar en hann nam 0,3% á tímabilinu, bæði í ESB í heild og á evrusvæðinu. Spáð er að hagvöxtur í ESB á árinu 2024 verði 1% en 1,6% á næsta ári. Búist er við að verðbólga í ESB miðað við samræmda vísitölu neysluverðs fari úr 6,4% árið 2023 í 2,7% 2024 og lækki enn frekar árið 2025, eða í 2,2%.</p> <p>Gert er ráð fyrir að hagvöxtur í ár og árið 2025 verði fyrst og fremst drifinn áfram af vexti einkaneyslunnar, sem muni ráðast af vexti kaupmáttar launa og atvinnuþátttöku. Mikil sparnaðarhneigð almennings innan ESB gæti hins vegar dregið úr líkum á því að kaupmáttaraukningin leiði til aukinnar neyslu. Vöxtur fjárfestinga er aftur á móti að minnka, m.a. vegna samdráttar í nýbyggingu íbúðarhúsnæðis. Væntingar á markaði standa til þess að vaxtalækkanir verði hægari í nánustu framtíð en búist var við í vetur, sbr. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktarinnar 1. mars sl.</a> um vetrarspána. Í spánni nú er gert ráð fyrir að bati í utanríkisviðskiptum muni styðja við útflutning frá ESB en með sterkari eftirspurn innan sambandsins muni innflutningur aukast og draga úr framlagi útflutnings til hagvaxtar.</p> <p>Verðbólga á mælikvarða samræmdrar vísitölu neysluverðs náði hámarki sínu innan evrusvæðisins í október 2022 þegar hún nam 10,6%. Í apríl 2024 er talið að hún hafi verið 2,4%. Spáin gerir ráð fyrir að verðbólgumarkmið náist fyrr á árinu 2025 en spáð hafði verið í vetur. Lækkun verðbólgu skýrist af lækkun vöruverðs en þó er búist við að orkuverð hækki lítillega og að verð á þjónustu lækki smám saman, samhliða minni þrýstingi til launahækkana. Spáin gerir ráð fyrir að verðbólga innan sambandsins í heild fylgi svipuðum ferli en verði þó örlítið hærri. </p> <p>Þrátt fyrir lítinn hagvöxt síðustu misseri mældist atvinnuþátttaka 80,1% og hlutfall starfandi einstaklinga á aldrinum 20-64 ára mælist 75,5% í lok árs 2023, sem hvort tveggja eru hæstu gildi sem mælst hafa í ESB. Á sama tíma er atvinnuleysi með lægsta móti, eða 6,0%, og líklegt er talið að það verði svipað áfram. Framboð vinnuafls er mikið, einkum vegna innflytjenda, en eftirspurnin er engu að síður sterk. Búist er við að það hægist nokkuð um á vinnumarkaði á þessu ári og á því næsta og að það dragi úr vexti nafnlauna sem náði hápunkti á árinu 2023 með vexti upp á 5,8%.</p> <p>Gert er ráð fyrir að halli í opinberum rekstri dragist saman í ár og á næsta ári, einkum vegna minni stuðnings til heimila og fyrirtækja vegna hás orkuverðs. Spáð er að skuldahlutfallið verði um 82,9% í ár en hækki um 0,4% árið 2025, einkum vegna hærri vaxtakostnaðar og lítils hagvaxtar. </p> <p>Talið er að óvissa og líkur á því að áhættuþættir raungerist hafi aukist síðustu mánuði, einkum vegna þróunar í árásarstríði Rússlands gagnvart Úkraínu og átakanna í Mið-Austurlöndum og vegna vaxandi spennu í alþjóðasamskiptum almennt. Þá gæti orðið nokkur bið á vaxtalækkunum í Bandaríkjunum þar sem verðbólga hefur haldist há og því líkur á að skilyrði á fjármálamörkuðum heimsins verði þrengri en ella. Framangreint geti leitt til þess að verðbólgustig innan sambandsins muni lækka hægar en gert er ráð fyrir í spánni og að bið eftir vaxtalækkunum verði þar af leiðandi lengri. Þá eru líkur á að einhver aðildarríki ESB grípi til frekari aðhaldsaðgerða í fjárlögum sínum fyrir næsta ár en gert er ráð fyrir í spánni og gætu slíkar ráðstafanir haft áhrif á hagvöxt á næsta ári. Aftur á móti gæti hugsanleg minni sparnaðarhneigð á meðal almennings aukið neyslu auk þess sem uppbygging húsnæðis kann að verða meiri en gert er ráð fyrir. Loks eru áhættuþættir í tengslum við loftslagsbreytingar taldir fara vaxandi.</p> <h2>Schengen stöðuskýrsla fyrir starfsárið 2023-2024</h2> <p>Hinn 16. apríl sl. gaf framkvæmdastjórn ESB út <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1988">Schengen stöðuskýrslu fyrir starfsárið 2023-2024</a> (e. Report on State of Schengen). Þetta er í þriðja skiptið sem framkvæmdastjórnin gefur út skýrslu af þessu tagi en fjallað var um fyrri tvær skýrslunnar í Vaktinni <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/06/10/Nyr-forgangslisti-hagsmunagaeslu-fyrir-Island-gefinn-ut/">22. júní 2022</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">26. maí sl.</a> Skýrslan er liður í að efla eftirlit með innleiðingu og framkvæmd Schengen-samningsins og verður skýrslan m.a. til umræðu á fundi dóms- og innanríkisráðherra, á vettvangi ráðherraráðs ESB, í Lúxemborg þann 23. júní nk. Í skýrslunni er farið yfir framgang mála á vettvangi Schengen-samstarfsins á síðastliðnu ári ásamt því sem helstu forgangsmál næsta starfsárs, 2024-2025, eru tilgreind. </p> <p>Schengen-svæðið er stærsta svæði sinnar tegundar í heiminum þar sem 450 milljón íbúar geta notið öruggrar og frjálsrar farar innan svæðisins. </p> <p>Árið 2023 hélt Schengen-svæðið áfram að vera eitt mest heimsótta svæði heims með um hálfan milljarð heimsókna. Þá voru gefnar út um 10 milljón vegabréfsáritanir inn á svæðið. Þetta hefur mikil og góð áhrif á efnahag ríkjanna en ferðamannaiðnaðurinn er um 10% af vergri landsframleiðslu ESB ríkja og skapar atvinnu fyrir um 22,6 milljónir manna. </p> <p>Skýrslan sýnir að almennt er Schengen-regluverkið innleitt með fullnægjandi hætti innan aðildarríkjanna, þó svo greina megi ákveðnar misfellur. Fram kemur Schengen-samhæfingarstjórinn (e. Schengen Coordinator), sem tók til starfa árið 2022, hafi heimsótt nokkur aðildarríki á árinu, þar á meðal Ísland, með það að markmiði að styðja betur við innleiðingu ríkjanna á regluverkinu, en við úttekt sem fram fór á Schengen-samstarfinu á Íslandi árið 2022 komu fram annmarkar og athugasemdir er snéru að lögreglusamvinnu en í skýrslunni er því lýst að Ísland hafi nú bætt þar úr og alvarlegir annmarkar séu ekki lengur til staðar. Samhæfingarstjórinn heimsótti jafnframt Litáen, Finnland og Lettland. Þá kemur m.a. fram að skráning í gagnagrunn um vegabréfsáritanir (VIS) sé ábótavant á meðal aðildarríkja, með undir 48% uppflettingar í kerfinu, en tiltekin ríki standi sig þó vel, þ.e. Belgía, Lettland, Lúxemborg, Holland og Ísland þar sem tilteknum þröskuldi, þ.e. um 80% uppflettinga, sé náð. </p> <p>Samhliða útgáfu skýrslunnar lagði framkvæmdastjórn ESB í fyrsta sinn fram tillögu að tilmælum ráðherraráðs ESB fyrir komandi Schengen-starfsár (e. Proposal for a Council Recommendation for the 2024/2025 Schengen Cycle). Er tillögunni ætlað að greiða fyrir innleiðingu á þeim forgangsmálum sem reifuð eru í skýrslunni. Meðal annars um aukna viðbragðsgetu aðildarríkjanna, um aukið öryggi innan þeirra, um aukið viðnámsþol á ytri landamærum, m.a. með aukinni samvinnu við þriðju ríki, um eflingu baráttunnar gegn skipulagðri glæpastarfsemi og um aðgerðir til að koma í veg fyrir ólögmæta för og til að auka og virkja betur sameiginlegt kerfi er kemur að brottvísunum. </p> <p>Líkt og fyrr segir verður skýrslan til umræðu á vettvangi ráðherraráðs ESB í Lúxemborg 13. júní nk. og er þar lagt upp með að ráðherrar samþykki fyrrnefnd ráðstilmæli.</p> <h2>Aukin samstaða á sviði netöryggismála</h2> <p>Þann 6. mars sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/06/cyber-solidarity-package-council-and-parliament-strike-deals-to-strengthen-cyber-security-capacities-in-the-eu/">náðist samkomulag</a> um efni nýrrar reglugerðar sem miðar að því að auka samstöðu innan ESB á sviði netöryggismála (e. Cyber Solidarity Act) en í samkomulaginu felst einnig að gerðar verði tilteknar breytingar á reglugerð um netöryggi (e. Cyber Security Act). Fjallað var um tillögu að nýju reglugerðinni í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí 2023</a>.</p> <p>Markmiðið með löggjöfinni er að auka viðbragðsgetu ESB og aðildarríkja þess er kemur að stórfelldum netógnum og netöryggi almennt. Helstu þættir reglugerðarinnar snúa að því að auka vitund þvert á aðildarríkin um netöryggisógnir og efla viðbúnað og vernda innviði og netþjónustur sem metnir eru þjóðhagslega mikilvægir, s.s. heilbrigðisþjónustu, flutnings- og orkukerfi o.s.frv., með því að koma á fót sérstöku neyðarkerfi um netöryggi (e. cybersecurity emergency mechanism). Þá er ætlunin að efla samstöðu aðildarríkja sambandsins og samstilla hættustjórnun og viðbragðsgetu og loks stuðla að því að tryggja öruggt stafrænt umhverfi fyrir almenna borgara, fyrirtæki og stofnanir.</p> <p>Evrópuþingið samþykkti málið endanlega fyrir sitt leyti 24. apríl sl. en enn er beðið eftir endanlegu samþykki ráðherraráðsins. Þegar endanlegt samþykki ráðsins liggur fyrir verður löggjöfin birt í Stjórnartíðindum ESB og tekur hún gildi innan sambandsins 20 dögum eftir birtingu.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p> </p> |
03. maí 2024 | Evrópuþingskosningar | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>Evrópuþingskosningarnar í næsta mánuði</li> <li>framkvæmd Græna sáttmálans og samráð við fulltrúa evrópsks iðnaðar og aðila vinnumarkaðarins</li> <li>umbætur á stjórnkerfi ESB í aðdraganda stækkunar</li> <li>tilmæli um þróun og samþættingu barnaverndarkerfa</li> <li>samráð við aðila vinnumarkaðarins um sanngjarna fjarvinnu og um réttinn til þess að aftengjast</li> <li>bandalag til að sporna við skorti á mikilvægum lyfjum</li> </ul> <p> </p> <h2>Evrópuþingskosningar</h2> <p><em>Efnisyfirlit umfjöllunar:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Inngangur</li> <li>Stjórnmálakerfi ESB</li> <li>Þróun á fylgi stjórnmálaflokkanna </li> <li>Vænt kosningaþátttaka og helstu málefnin sem brenna á kjósendum</li> <li>Oddvitaaðferðin við val á forseta framkvæmdastjórnar ESB</li> <li>Kosningabaráttan, oddvitakappræður og Evrópudagurinn 9. maí nk.</li> <li>Niðurlag</li> </ul> <p><em>Inngangur</em></p> <p>Kosningar til Evrópuþingsins fara fram dagana 6. – 9. júní nk. Síðasti þingfundur fyrir kosningar var haldinn 25. apríl sl. og í framhaldi af honum hófst þinghlé sem mun standa fram yfir kosningarnar. Nýtt þing verður síðan sett um miðjan júlí með kjöri forseta og varaforseta þingsins. </p> <p>Allt stefnir í spennandi kosningar og mælist áhugi kjósenda á kosningunum miklum mun meiri en áður auk þess sem kosningarnar eru í huga kjósenda mikilvægari nú en áður. Skýrist það án vafa af þeim miklu áskorunum sem Evrópa stendur frammi fyrir vegna árásarstríðs Rússlands á Úkraínu, harðnandi alþjóðlegri samkeppni og baráttunni við loftslagsbreytingar svo eitthvað sé nefnt. </p> <p>Kosningarnar marka eins og kunnugt er jafnframt lok skipunartímabils núverandi framkvæmdastjórnar ESB. Meðal fyrstu verka nýkjörins þings verður að fjalla um og greiða atkvæði um tillögu leiðtogaráðs ESB um það hver skuli gegna embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB næstu fimm árin en ákvörðun um það er háð samþykki meirihluta þingsins. Þegar kjör forseta liggur fyrir mun þingið jafnframt fjalla um og greiða atkvæði um tilnefningar í önnur embætti innan framkvæmdastjórnarinnar. Að þessu sinni er gert ráð fyrir að atkvæðagreiðsla um kjör forseta fari fram í september, eða þegar þing kemur saman að nýju að loknu sumarleyfi í ágúst. Eftir kosningarnar árið 2019 tókst að ljúka kjöri á forseta framkvæmdastjórnarinnar í júlí en þess ber að gæta að þá fóru kosningarnar fram nokkru fyrr en nú er. Því er fremur gert ráð fyrir að niðurstaða um þetta muni ekki liggja fyrir fyrr en í september að þessu sinni, enda þótt það sé ekki útilokað að þetta náist fyrir sumarleyfi í júlí. Niðurstaðna um skipan í aðrar stöður innan framkvæmdastjórnarinnar er síðan að vænta síðla árs, í nóvember líklega, og mun núverandi framkvæmdastjórn gegna störfum þar til gengið hefur verið frá skipun nýrrar framkvæmdastjórnar í heild sinni. </p> <p>Eins og nánar er rakið í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/29/Evroputhingid-og-komandi-thingkosningar/">Vaktarinnar 29. september sl.</a> hafa áhrif Evrópuþingsins og hlutdeild í lagasetningarferli ESB aukist umtalsvert á umliðnum árum. Áður var það einungis ráðgefandi þing en með Lissabon-sáttmálanum árið 2007 er staða þess sem eins handhafa löggjafarvalds (e. co-legislator) innsigluð. Auk þess veitir þingið framkvæmdarvaldsarmi ESB mikilvægt aðhald og gegnir að því leyti áþekku hlutverki og þjóðþing aðildarríkjanna gera gagnvart handhöfum framkvæmdarvalds í hverju ríki um sig. </p> <p>Til að gefa nánari innsýn inn í kosningarnar sem fram undan eru verður hér á eftir fjallað stuttlega um stjórnmálakerfi ESB, þ.e. um stjórnmálaflokkanna og samtök þeirra, um þróun á fylgi flokkanna samkvæmt skoðanakönnunum, um helstu málefni sem brenna á kjósendum fyrir kosningarnar, hvert stefnir með kosningaþátttöku, um oddvitaaðferðina og um kosningabaráttuna, oddvitakappræður og um Evrópudaginn 9. maí nk.</p> <p><em>Stjórnmálakerfi ESB</em></p> <p>Stjórnmálakerfi ESB byggist á fjölflokkakerfi og má segja að það sé tvískipt. Í grunninn byggist það annars vegar á þeim stjórnmálaflokkum sem eru starfræktir í hverju aðildarríki um sig og hins vegar á samevrópskum stjórnmálasamtökum eða -flokkum sem virka í raun sem regnhlífarsamtök skyldra flokka í aðildarríkjunum. Um stofnun og rekstur samevrópskra stjórnmálasamtaka ESB gildir <a href="https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2014/1141/oj">reglugerð ESB nr. 1141/2014</a> (e. Regulation on the statute and funding of European political parties and European political foundations - APPF) og hafa þeir flokkar sem stofnað hefur verið til á grundvelli reglugerðarinnar rétt til að heyja sameiginlega kosningabaráttu fyrir hönd sinna aðildarflokka þvert á aðildarríkin. </p> <p>Framkvæmd kosninganna í hverju aðildarríki um sig fer fram í samræmi við kosningalöggjöf sem þar gildir og eru það stjórnmálaflokkarnir sem þar starfa sem bjóða fram lista í kosningunum. Val kjósenda í hverju ríki stendur því að jafnaði á milli sömu flokka og þegar kosið er í öðrum kosningum innan ríkisins. Hins vegar má kjósendum að jafnaði vitaskuld vera ljóst hvaða samevrópsku stjórnmálasamtökum flokkarnir tilheyra og þar með, með hvaða hætti fulltrúar þeirra munu skipta sér í þingflokka innan Evrópuþingsins að afloknum kosningum, nái þeir kjöri. </p> <p>Skráð stjórnmálasamtök ESB, skv. APPF-reglugerðinni, eru nú tíu talsins, þ.e. eftirtalin (talin upp eftir styrk þeirra á Evrópuþinginu nú):</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://www.epp.eu/">EPP</a> (European People‘s Party): Flokkurinn er skilgreindur hægra megin við miðju (e. <em>centre-right</em>) og er óhætt að segja að flokkurinn sé og hafi verið mesti valdaflokkurinn í stjórnmálakerfi ESB á umliðnum árum. <em>Ursula von der Leyen (VDL)</em>, núverandi forseti framkvæmdastjórnar ESB, tilheyrir þessum flokki, líkt og flokkssystkini hennar í Kristilega demókrataflokkunum í Þýskalandi þar sem hún á pólitískar rætur. Samtals koma 10 af 27 framkvæmdastjórum í framkvæmdastjórn ESB úr röðum stjórnmálaflokka sem tilheyra EPP. Þá koma13 leiðtogar aðildarríkja í leiðtogaráði ESB nú úr röðum stjórnmálaflokka sem tilheyra EPP. VDL hefur nú verið útnefnd sem oddviti flokksins í kosningunum og til áframhaldandi setu í embætti forseta framkvæmdastjórnarinnar af hálfu flokksins. Hún mun þó ekki verða í framboði til setu á Evrópuþinginu fyrir hönd EPP í komandi kosningum. EPP myndar þingflokk með ECPM, sbr. umfjöllun um þann flokk hér að neðan, og telur þingflokkurinn nú samtals 177 þingmenn af þeim 705 sem nú eiga sæti á Evrópuþinginu. (Þingmönnum mun fjölga um 15 í komandi kosningum samkvæmt <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/09/22/the-european-council-establishes-the-composition-of-the-european-parliament/">ákvörðun leiðtogaráðs ESB</a> og verða þingmenn samtals 720 eftir kosningarnar.)</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://pes.eu/">PES</a> (Party of European Socialists): Flokkurinn er skilgreindur vinstra megin við miðju (e. <em>Centre-left</em>) og myndaði flokkurinn ásamt EPP og ALDE meirihluta á þinginu þegar atkvæði voru greidd um VDL og skipan framkvæmdastjórnar hennar árið 2019. Átta framkvæmdastjórar í framkvæmdastjórn ESB koma nú úr röðum PES. Þá koma níu af leiðtogum aðildarríkja í leiðtogaráði ESB nú úr röðum stjórnmálaflokka sem heyra til PES. <a href="https://commissioners.ec.europa.eu/nicolas-schmit_en"><em>Nicolas Schmit</em></a> hefur verið útnefndur sem oddviti flokksins fyrir komandi kosningar. Schmit er núverandi framkvæmdastjóri félags- og atvinnumála í framkvæmdastjórn ESB. Flokkurinn myndar þingflokk undir nafninu <em>Group of the Progressive Alliance of Socialists and Democrats in the European Parliament </em>(<a href="https://www.socialistsanddemocrats.eu/">S&D</a>) og telur þingflokkurinn samtals 140 þingmenn.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://www.aldeparty.eu/">ALDE</a> (Alliance of Liberals and Democrats for Europe Party): Flokkurinn er skilgreindur sem miðjuflokkur (e. Centre) og myndaði hann eins og áður segir meirihluta með EPP og S&D við kjör núverandi framkvæmdastjórnar ESB eftir kosningarnar 2019. Sex fulltrúar í núverandi framkvæmdastjórn ESB koma úr röðum flokka sem tilheyra ALDE. Þrír af leiðtogum aðildarríkja í leiðtogaráði ESB koma nú úr röðum stjórnmálaflokka sem tilheyra ALDE. Sandro Gozi, Marie-Agnes Strack-Zimmermann og Valérie Hayer hafa verið útnefnd sem oddvitar ALDE og EDP. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/204419/SANDRO_GOZI/home">Gozi</a> er frá Frakklandi og núverandi þingmaður á Evrópuþinginu. <a href="https://www.bundestag.de/webarchiv/abgeordnete/biografien19/S/523928-523928">Strack-Zimmermann</a> er frá Þýskalandi og er núverandi þingmaður á þýska sambandsþinginu. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/135511/VALERIE_HAYER/home">Hayer</a> er frá Frakklandi og núverandi þingmaður á Evrópuþinginu og formaður þingflokks Renew Europe. Þingmenn flokksins sitja saman í þingflokki með þingmönnum <em>European Democratic Party (EDP)</em>, sbr. umfjöllun um þann flokk hér að neðan, undir nafninu <a href="https://www.reneweuropegroup.eu/"><em>Renew Europe</em></a><em> </em>og telur þingflokkurinn nú 102 þingmenn. </li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://ecrparty.eu/">ECR</a> (European Conservatives and Reformists): Flokkurinn er skilgreindur sem hægriflokkur (e. <em>Right-wing</em>) og öfugt við það sem á við um framangreinda þrjá flokka, og fleiri, þá gætir tiltekinnar gagnrýni og efasemda um frekari samþættingu aðildarríkjanna innan ESB í málflutningi talsmanna flokksins (e. Soft Euroscepticism). ECR á einn fulltrúa í framkvæmdastjórn ESB. Einn leiðtogi aðildarríkis í leiðtogaráði ESB kemur úr röðum stjórnmálaflokka sem heyra til ECR, þ.e. Giorgia Meloni, forsætisráðherra Ítalíu, en hún er jafnframt formaður stjórnmálasamtakanna. ECR hefur ákveðið að útnefna ekki sérstakan oddvita fyrir komandi kosningar. (Þess má geta að grundvallar stefnuskrá flokksins var samþykkt í Reykjavík 21. mars 2014 á ráðsfundi flokksins sem þar var haldinn og nefnist <a href="https://res.cloudinary.com/fvdcdm/image/upload/v1663675330/_static/pdfs/ECRp-ReykyavikDeclaration_281_29_dbadct.pdf"><em>Reykjavík Declaration</em></a>.) Þingflokkur ECR telur nú 68 þingmenn.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://www.idgroup.eu/">ID</a> (Identity and Democracy): Flokkurinn er skilgreindur lengst til hægri af þeim flokkum sem fulltrúa eiga á þinginu (e. <em>Right-wing to far-right</em>). Líkt og á við um ECR hefur flokkurinn uppi efasemdir og gagnrýni á samþættingu aðildarríkjanna innan ESB. Afstaða talsmanna ID er þó mun harðari í þessum efnum en afstaða ECR og vill flokkurinn í raun hverfa til baka á sviði samþættingar innan ESB á ýmsum sviðum (e. Euroscepticism). ID hefur útnefnt Anders Vistisen sem oddvita fyrir komandi kosningar. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/124875/ANDERS_VISTISEN/home">Vistisen</a> er frá Danmörku og núverandi þingmaður á Evrópuþinginu. Þingflokkur ID telur nú 59 þingmenn.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://europeangreens.eu/">EGP</a> (European Green Party): Flokkurinn er skilgreindur vinstra megin við miðju (e. <em>Centre-left to left-wing</em>). EGP hefur útnefnt Terry Reintke og Bas Eickhout sem oddvita flokksins fyrir komandi kosningar. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/103381/TERRY_REINTKE/home">Reintke</a> er frá Þýskalandi og er núverandi þingmaður á Evrópuþinginu og einn af varaforsetum þingsins. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/nl/96725/BAS_EICKHOUT/home">Eickhout</a> er frá Hollandi og er einnig núverandi þingmaður á Evrópuþinginu og varaformaður þingflokks Greens/EFA. EGP myndar þingflokk með <em>European Free Alliance (EFA)</em> undir nafninu <a href="https://www.greens-efa.eu/en/"><em>Greens /EFA</em></a><em> </em>og telur þingflokkurinn samtals 72 þingmenn.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://www.european-left.org/">EL</a> (Party of the European Left): Flokkurinn er skilgreindur lengst til vinstri af þeim flokkum sem fulltrúa eiga á þinginu (e. <em>Left-wing to far-left</em>). Líkt og á við um ECR þá gætir gagnrýni á frekari samþættingu aðildarríkjanna innan ESB enda þótt hún bygg á öðrum forsendum (e. <em>Soft Euroscepticism</em>). Walter Baier hefur verið útnefndur sem oddviti. <a href="https://de.wikipedia.org/wiki/Walter_Baier_(Politiker)">Baier</a> er frá Austurríki og er núverandi formaður flokksins. Flokkurinn myndar þingflokk undir nafninu <a href="https://left.eu/"><em>The Left group in the European Parliament - GUE/NGL</em></a><em> (</em>The Left) og telur þingflokkurinn nú 37 þingmenn.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://democrats.eu/en/the-2024-eurodems-campaign/">EDF</a> (European Democratic Party): Flokkurinn er skilgreindur sem miðjuflokkur líkt og ALDE og myndar flokkurinn þingflokk með ALDE undir merkjum <a href="https://www.reneweuropenow.eu/"><em>Renew Europe</em></a>, og tefla flokkarnir fram oddvitum sameiginlega, sbr. umfjöllun að framan um ALDE. </li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://e-f-a.org/">EFA</a> (European Free Alliance): Flokkurinn er hvorki skilgreindur til hægri né vinstri á hinum pólitíska skala heldur lítur flokkurinn svo á að hann rúmi breitt mengi skoðana þvert á hið pólitíska litróf (e. <em>Big tent</em>). Flokkurinn hefur útnefnt Maylis Roßberg annars vegar og Raül Romeva hins vegar sem oddvita flokksins fyrir komandi kosningar. <a href="https://e-f-a.org/2023/10/23/maylis-rosberg-and-raul-romeva-efa-spitzenkandidaten/">Roßberg</a> er frá Þýskalandi og er hún formaður ungliðahreyfingar flokksins. <a href="https://www.europarl.europa.eu/meps/en/28409/RAUL_ROMEVA+I+RUEDA/history/7">Romeva</a> er frá Spáni og er fyrrverandi þingmaður á Evrópuþinginu en hefur einnig gegnt ráðherraembætti í stjórn Katalóníu á Spáni. EFA myndar þingflokk með EGP (European Green Party), undir nafninu <em>Greens /EFA, </em>sbr. umfjöllun hér að framan</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://ecpm.info/">ECPM</a> (European Christian Political Movement). Flokkurinn er skilgreindur hægra megin við miðju (e. <em>Centre</em>). Flokkurinn hefur útnefnt Valeriu Ghilețchi sem oddvita flokksins fyrir komandi kosningar. <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Valeriu_Ghile%C8%9Bchi">Ghilețchi</a> er frá Moldóvu og er fyrrverandi þingmaður á moldóvska þinginu. Flokkurinn myndar þingflokk með EPP, sbr. umfjöllun að framan.</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>50 þingmenn, eða um 7% þingmanna, eru sem stendur utan þingflokka, þar með taldir eru fulltrúar flokks Viktors Orbán, forsætisráðherra Ungverjalands, <em>Fidesz</em>.</li> </ul> <p><em>Þróun á fylgi stjórnmálaflokkanna </em></p> <p>Skoðanakannanir á fylgi stjórnmálaaflanna eru að jafnaði ekki framkvæmdar þvert á aðildaríki ESB, heldur er heildarstaða stjórnmálasamtaka ESB metinn á grundvelli margvíslegra kannana sem gerðar eru á stöðu stjórnmálaflokkanna í hverju aðildarríki fyrir sig. Á grundvelli þeirra eru kosningaspár um fylgi stjórnmálasamtaka ESB unnar. Þær kosningaspár sem nú liggja fyrir sýna að fylgið hefur á undanförnum misserum leitað nokkuð til hægri. Þannig hefur fylgi EPP verið á uppleið að undanförnu og stefnir í að EPP haldi stöðu sinni örugglega sem stærsti flokkurinn á þinginu. ID hefur einnig bætt töluverðu fylgi við sig í könnunum á umliðnu ári. Á allra síðustu vikum hefur fylgið þó dalað aðeins en er þó enn mikið í sögulegu samhengi og mælist það t.d. meira en fylgi ECR sem er breyting frá því sem verið hefur að undanförnu. Fylgi ECR hefur þó einnig vaxið á kjörtímabilinu.</p> <p>Að sama skapi hefur fylgi þeirra flokka sem skilgreina sig til vinstri dalað í könnunum. Á það við um PES (S&D), EGP (Greens/EFA) og EL (Left). Sömu sögu verður sagt um miðjuflokkana ALDE og EDF (Renew Europe) en þar hefur fylgið heldur dalað. </p> <p>Sjá nánar í <a href="https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/">kosningaspá</a> Politico (e. Poll of Polls).</p> <p><em>Vænt kosningaþátttaka og helstu málefnin sem brenna á kjósendum</em></p> <p>Kosningaþátttaka jókst umtalsvert í síðustu kosningum árið 2019 miðað við kosningarnar þar á undan, var tæp 51% árið 2019 samanborið við einungis 43% árið 2014. Væntingar eru um þessi þróun haldi áfram, sbr. niðurstöður <a href="https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/3272">vorkönnunar, Eurobarometer 2024</a>, um stöðu lýðræðismála í ESB, þar sem fram kemur að 60% kjósenda hafi áhuga á komandi kosningum, en það er aukning um 11% frá árinu 2019. Þá telur 71% kjósenda líklegt að þeir muni nýti atkvæðisréttinn í komandi kosningum, en þetta hlutfall var 10% lægra í vorkönnuninni 2019. <span style="text-decoration: underline;">Það eru því sterkar vísbendingar um að kjörsókn muni aukast talsvert í komandi kosningum</span>.</p> <p>Helstu málefni sem kjósendur vilja fá umræðu um í kosningabaráttunni eru samkvæmt skýrslunni aðgerðir gegn fátækt og félagslegri einangrun og heilbrigðismál. Þar á eftir koma stuðningsaðgerðir við atvinnulífið, sköpun nýrra starfa, varnar- og öryggismál, aðgerðir gegn loftslagsbreytingum, málefni flótta- og farandsfólks og svo mætti áfram telja.</p> <p>Þegar kjósendur eru beðnir að horfa til stöðu ESB á alþjóðasviðinu og hvaða áherslur beri að leggja til að tryggja áhrif og stöðu ESB til framtíðar nefna flestir varnar- og öryggismál sem fyrsta forgangsmál. Þar á eftir koma orkumál og svo fæðuöryggis- og landbúnaðarmál. Stóraukin áhersla kjósenda á varnarmál er vitaskuld rakin beint til árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu.</p> <p>Mikill meiri hluti kjósenda, 73%, eru þeirra skoðunar að aðgerðir ESB hafi áhrif á þeirra daglega líf. Áþekkt hlutfall kjósenda, 71%, telur að heimalönd þeirra hafi hag af Evrópusambandsaðildinni. </p> <p>Eftirfarandi gildi skora hæst þegar kjósendur eru beðnir um tilgreina hvaða gildi ESB skuli helst standa vörð um: friður, lýðræði og mannréttindavernd. </p> <p><em>Oddvitaaðferðin við val á forseta framkvæmdastjórnar</em> ESB</p> <p>Eins og vikið er að í inngangi fer Evrópuþingið með veigamikið hlutverk er kemur að skipan framkvæmdastjórnar ESB, <a href="https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar%3a2bf140bf-a3f8-4ab2-b506-fd71826e6da6.0023.02%2fDOC_1&%3bformat=PDF">sbr. 7. mgr. 17. gr.</a> sáttmála um Evrópusambandið (The Treaty on European Union – TEU), sbr. einnig nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/29/Evroputhingid-og-komandi-thingkosningar/">Vaktinni 29. september sl.</a> Í samræmi við þessar valdheimildir hefur vilji þingsins lengi staðið til þess að tryggja að með nýtingu kosningaréttar í kosningum til Evrópuþingsins séu kjósendur ekki aðeins að hafa áhrif á skipan þingsins sjálfs heldur einnig á það hver muni leiða framkvæmdarvaldsarm ESB sem forseti framkvæmdastjórnar ESB. </p> <p>Til að ná framangreindu markmiði hefur hugmyndin um oddvitaaðferðina við val á forseta framkvæmdastjórnar ESB fest rætur í stofnanakerfi ESB á umliðnum árum. Aðferðin svipar til þeirrar aðferðar sem notuð er í þingræðisríkjum eins og á Íslandi við myndun ríkisstjórnar. Er þannig gert ráð fyrir að forseti framkvæmdastjórnarinnar komi úr röðum oddvita flokkanna sem bjóða fram til Evrópuþingsins og að sá oddviti verði fyrir valinu sem meiri hluti þingsins nær samstöðu um. Enn sem komið er hefur þessi aðferð þó ekki skilað oddvita neins af flokkunum sem sæti eiga á Evrópuþinginu í stól forseta framkvæmdastjórnarinnar. </p> <p>Þessi aðferð, oddvitaaðferðin, (þý. <em>Spitzenkandidaten process</em> eða e. <em>lead candidate process)</em>, á sér ekki beina stoð í sáttmálum ESB. Leiðtogaráð ESB tilnefnir eftir sem áður í stöðu forseta og er ekki bundið af að velja hann eða hana úr röðum oddvita flokkanna. Það var einmitt það sem gerðist eftir síðustu Evrópuþingskosningarnar árið 2019. Manfred Weber hafði þá háð langa kosningabaráttu sem oddviti EPP og jafnvel þótt flokkur hans fengi langflesta menn kjörna á Evrópuþingið 2019 og flokkarnir skiptu bróðurlega með sér helstu embættum gerði leiðtogaráðið ekki tillögu um hann í embætti forseta framkvæmdastjórnar ESB heldur Ursulu von der Leyen (VDL), en hún hafði hvorki verið í kjöri til Evrópuþingsins fyrir kosningarnar árið 2019 né hafði hún verið útnefnd sem oddviti einhvers af flokkunum fyrir kosningarnar. Þrátt fyrir þetta samþykkti þingið tillögu um kjör hennar í embættið, þó með nokkuð naumum meirihluta atkvæða.</p> <p>Jafnvel þótt oddvitaaðferðin hafi ekki enn sem komið er ekki skilað tilætluðum árangri virðist hugmyndin lifa góðu lífi fyrir komandi kosningar enda byggist hún á sterkum lýðræðislegum grunni. Öll stjórnmálasamtök í aðildarríkjum ESB að frátöldum flokki ECR hafa nú útnefnt oddvita úr sínum röðum, þ. á m. hefur EPP valið sitjandi forseta sem sinn kandídat jafnvel þótt hún sé sjálf ekki í kjöri til Evrópuþingsins. Með þessu móti er ekki útilokað að oddvitaaðferðinni vaxi með tímanum ásmegin. </p> <p><em>Kosningabaráttan, oddvitakappræður og Evrópudagurinn 9. maí nk.</em></p> <p>Kosningabaráttan er löngu hafin og er hún háð á mörgum vígstöðvum. Á hinu opinbera stjórnmálasviði er hún háð á tvennum vígstöðvum. Í samræmi við uppbyggingu á stjórnmálakerfis ESB er hún annars vegar háð á vettvangi stjórnmálaflokkanna í hverju aðildarríki fyrir sig og hins vegar á vettvangi stjórnmálasamtaka ESB þar sem baráttan fer fram þvert á aðildarríkin og þar eru oddvitar stjórnmálasamtakanna mest áberandi. </p> <p>Fyrstu kappræður oddvitanna fóru fram í Maastricht í Hollandi 29. apríl sl. (<em>Maastricht debate</em>). Í kappræðunum, sem eru sérstaklega stílaðar inn ungt fólk, voru þrjú megin málefni til umræðu, þ.e. loftslagsbreytingar, utanríkis- og öryggismálastefna ESB og lýðræðismál. Umræður voru fjörugar og var á köflum hart tekist á. Horfa má á upptöku af kappræðunum <a href="https://maastrichtdebate.eu/">hér</a>. </p> <p>Stóru kappræður oddvitanna fyrir kosningarnar, svonefndar <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240415IPR20392/2024-elections-media-arrangements-for-eurovision-debate-and-election-night"><em>Eurovision Debate</em></a><em>,</em> fara fram 23. maí. Kappræðurnar eru skipulagðar af Samtökum evrópskra sjónvarpsstöðva (EBU) í samstarfi við Evrópuþingið og stjórnmálaflokka ESB.</p> <p>Eins og staðan er nú er talið langlíklegast að VDL verði tilnefnd af leiðtogaráðinu til áframhaldandi setu sem forseti framkvæmdastjórnar ESB. Grunnforsenda þess er þó sú að hún njóti stuðnings síns heimaríkis, þ.e. stuðnings ríkisstjórnar og kanslara Þýskalands, Olaf Scholz, en í því sambandi er til þess að líta að Scholz fer fyrir flokki sósíaldemókrata (SPD) í Þýskalandi en sá flokkur tilheyrir PES, en ekki EPP. Að þessu leyti er staða VDL ólík því sem var árið 2019 þegar flokkur hennar, Kristilegir demókratar, fóru með völd í Þýskalandi. Þrátt fyrir þetta þykir flest benda til að hún muni njóta stuðnings Scholz og ríkisstjórnar hans innan ráðsins. Gangi kjör VDL ekki eftir virðast samningar milli stjórnarflokkanna í Þýskalandi ganga út á að Græningjar muni tilnefna fulltrúa Þýskalands í næstu framkvæmdastjórn, en eins og kunnugt er þá hefur hvert aðildarríki rétt á að tilnefna einn fulltrúa í framkvæmdastjórnina, sem aftur er háð samþykki ráðsins og þingsins. Fái VDL stuðning Scholz þá þykir næsta víst að hún muni njóta stuðnings nægilega margra leiðtoga í leiðtogaráðinu til að hljóta tilnefningu. Að jafnaði hefur samstaða tekist um tilnefningu í embætti forsetans af hálfu leiðtogaráðsins, en reglur um það gera þó ráð fyrir að ákvörðun um það megi taka með auknum meirihluta í ráðinu. Einn leiðtogi hefur þegar lýst andstöðu við áframhaldandi setu VDL í stóli forseta, þ.e. forsætisráðherra Ungverjalands, Viktor Orbán. Jafnframt er talið líklegt að meirihluti þingsins muni styðja kjör hennar þar sem allt bendir til að stjórnmálasamtök hennar, EPP, fái mest fylgi og flesta þingmenn í komandi kosningum. Þá þykir hún almennt hafa staðið sig vel í embætti á umliðnum fimm árum á þeim miklu ólgutímum sem verið hafa. Loks þykir frammistaða hennar í framangreindum Maastricht kappræðum hafa styrkt stöðu hennar en hún var vitaskuld jafnframt lang þekktust þeirra sem þar öttu kappi.</p> <p><a href="https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/symbols/europe-day_en">Evrópudagurinn</a>, 9. maí, er haldin hátíðlegur ár hvert af hálfu stofnana og aðildarríkja ESB þar sem undirritun <a href="https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59/schuman-declaration-may-1950_en">Schuman-yfirlýsingarinnar</a> 9. maí árið 1950 er minnst. <a href="https://europeday.europa.eu/index_en">Dagskrá</a> í tilefni dagsins er viðamikil í ár og hefst hún í raun á morgun, laugardaginn 4. maí, þegar almenningi gefst kostur á því að heimsækja stofnanir ESB í Brussel og víðar í aðildarríkjunum. Af hálfu Evrópuþingsins er lögð áhersla á að dagurinn í ár verði nýttur til að minna kjósendur á kosningarnar framundan, mikilvægi þeirra og mikilvægi þess að kjósendur nýti atkvæðarétt sinn og rekur þingið nú auglýsingaherferð undir yfirskriftinni: <em>Use your vote. Or others will decide for you. </em>Hefur þingið m.a. birt tilfinningahlaðið <a href="https://www.eeas.europa.eu/eeas/use-your-vote-or-others-will-decide-you_en">myndband</a> sem ætlað er að leggja áherslu á mikilvægi lýðræðislegra kosninga, sbr. einnig <a href="https://elections.europa.eu/?at_medium=banner&%3bat_campaign=ee24-useyourvote&%3bat_send_date=20240125&%3bat_creation=portal-banner">kosningavef þingsins</a> þar sem finna má margvíslegar upplýsingar um kosningarnar og framkvæmd þeirra.</p> <p><em>Niðurlag</em></p> <p>Fyrir liggur að úrslit Evrópuþingskosninganna geta haft mikil áhrif á þróun sambandsins á komandi árum, og þar með einnig á þróun EES-samningsins og þeirrar Evrópulöggjafar sem tekin er upp í samninginn. Þannig kunna úrslit kosninganna nú m.a. að hafa mikil áhrif á hvernig haldið verður áfram með innleiðingu og framfylgd Græna sáttmálans og sama er að segja um með þróun innri markaðarins almennt. Brussel-vaktin mun fylgjast áfram með þróun kosningabaráttunnar á næstu vikum og leitast við að greina úrslitin og framvindu mála í kjölfar þeirra þegar þar að kemur.</p> <h2>Framkvæmd Græna sáttmálans - samráð við fulltrúa evrópsks iðnaðar og aðila vinnumarkaðarins</h2> <p>Í upphafi skipunartímabils núverandi framkvæmdastjórnar ESB árið 2019 kynnti framkvæmdastjórnin stefnumörkun á sviði umhverfis- og loftlagsmála undir merki Græna sáttmálans (e. Green deal) með það fyrir augum að umbreyta ESB í hreint, auðlindahagkvæmt, sanngjarnt og samkeppnishæft hagkerfi. Græna sáttmálanum hefur verið fylgt eftir með fjölda aðgerða og löggjafartillögum sem að mestu hafa nú verið teknar upp í löggjöf ESB, eins og ítarlega hefur verið fjallað um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Vaktinni</a> á umliðnum misserum. Áherslan nú lítur að innleiðingu og framkvæmd þeirrar löggjafar sem sett hefur verið. Fyrir liggur að atvinnulífið og aðilar vinnumarkaðarins munu gegna lykilhlutverki er kemur að þeirri framkvæmd, sbr. meðal annars umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktinni 24. mars sl.</a> þar sem fjallað er um framfylgd framkvæmdaáætlunar Græna sáttmálans.</p> <p>Í fimmtu <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_23_4426">stefnuræðu</a> (e. State of the Union Address) Ursulu von der Leyen, forseta framkvæmdastjórnar ESB, á Evrópuþinginu 13. september sl. tilkynnti hún um upphaf samráðsferlis við fulltrúa evrópsks iðnaðar og aðila vinnumarkaðarins með það fyrir augum að skilja betur þær áskoranir sem iðnaðurinn stendur frammi fyrir við innleiðingu Græna sáttmálans og hvernig hægt er að styðja við þá innleiðingu.</p> <p>Þann 10. apríl sl. sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1884">orðsendingu</a> þar sem greint er frá stöðu framangreindra viðræðna og samráðs. </p> <p>Níu viðræðulotur hafa átt sér stað það sem af er. Samkvæmt orðsendingunni liggur fyrir skýr vilji aðila til að vinna að því að móta og innleiða Græna sáttmálann. Aðilar vinnumarkaðarins hafa lagt áherslu á mikilvægi þess að tryggja félagslega sanngirni við umskiptin og að sköpuð séu vönduð störf. Viðræðurnar hafa m.a. beinst að vetnisframleiðslu, orkufrekum iðnaði, hreinni tækni, orkuinnviðum, mikilvægum hráefnum, sjálfbærri skógrækt og timburframleiðslu til að styðja við græn umskipti og sjálfbært hagkerfi, borgarþróun, umhverfisvænar samgöngur og stálframleiðslu.</p> <p>Í framangreindri orðsendingu er lögð áhersla á tiltekna lykilþætti sem hafa verið ofarlega á baugi í viðræðunum, þ.e. einföldun regluverks, aðgerðir til að stemma stigu við háu orkuverði, innviðauppbyggingu, bættu aðgengi að fjármagni og innri markað sem stenst alþjóðlega samkeppni, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1884">fréttatilkynningu</a> framkvæmdastjórnarinnar um málið.</p> <p>Sjá til hliðsjónar í þessu samhengi umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktarinnar 1. mars sl.</a> um ákall atvinnulífsins í ESB um aukna samkeppnishæfni og framfylgd Græna sáttamálans, eða svonefnda<a href="https://antwerp-declaration.eu/">Antwerpen yfirlýsingu</a>, en aðilum sem skrifað hafa undir yfirlýsinguna hefur fjölgað ört frá því að yfirlýsingin var birt í upphafi. Yfirlýsingin og ákallið sem í henni felast hafa einnig verið áberandi í þeirri málefnaumræðu sem nú fer fram í aðdraganda Evrópuþingskosninganna.</p> <h2>Umbætur í aðdraganda stækkunar ESB</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1568">Hinn 20. mars sl.</a> sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér <a href="https://commission.europa.eu/document/download/926b3cb2-f027-40b6-ac7b-2c198a164c94_en?filename=COM_2024_146_1_EN.pdf">orðsendingu</a> til Evrópuþingsins, leiðtogaráðs ESB og ráðherraráðs ESB um ýmsar innri umbætur á stjórnskipulegi ESB sem hún telur þörf á að að ráðast í áður en fleiri aðildarríki bætast í hóp þeirra sem fyrir eru. (e. communication on pre-enlargement reforms and policy reviews). </p> <p>Eins og nánar er rakið í umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktarinnar 10. nóvember sl.</a> um stækkunarstefnu ESB hafa nú tíu ríki leitað eftir aðild að ESB, þ.e. Albanía, Bosnía og Hersegóvína, Kósovó, Svartfjallaland, Norður-Makedónía, Serbía, Tyrkland, Úkraína, Moldóva og Georgía.</p> <p>Jafnvel þótt viðbúið sé að svo mikil stækkun ESB muni hafa miklar breytingar í för með sér innan sambandsins og á það samstarf sem þar fer fram, er framangreind stefnumörkun af hendi ESB til marks um að eindreginn stuðning hennar við stækkun sambandsins sem einu leiðina fram á við. Í takt við hana er nú unnið markvisst að því að aðildarumsóknir flestra framangreindra ríkja fái framgang í samræmi við þann árangur sem næst í viðræðum við umsóknarríkin og aðlögun þeirra að regluverki ESB. Blandast engum hugur um að aflvakinn þar er árásarstríð Rússlands á hendur Úkraínu og sú þróun sem orðið hefur í alþjóðamálum í kjölfarið þar sem virkt lýðræði og réttarríkið á í auknum mæli undir högg að sækja.</p> <p>Enda þótt kostir stækkunar séu um margt augljósir þá er eftir sem áður að mörgu að hyggja. Ekki þarf einungis að tryggja að umsóknarríkin uppfylli skilyrði og gildi ESB um virkt lýðræði, réttarríkið og mannréttindavernd (Kaupmannahafnarviðmiðin). Jafnframt þurfa þau að uppfylla pólitísk, efnahagsleg og lagaleg skilyrði aðildar áður en til inngöngu kemur. Ennfremur þarf að vera tryggt að sambandið sjálft ráði við það aukna umfang og flækjustig sem fjölgun aðildaríkja hefur óhjákvæmilega í för með sér og er orðsendingunni ætlað að leggja grunn að umræðu um slíkar umbætur.</p> <p>Umbæturnar sem fjallað er um snúa í megindráttum að fjórum málefnasviðum. Í fyrsta lagi að því hvernig efla megi úrræði til að framfylgja gildum sambandsins. í öðru lagi hvernig tryggja megi að stefnumótun á helstu málefnasviðum raskist ekki og mæti áskorunum sem stækkun fylgja. Í þriðja lagi að hugað sé að nægjanlegri fjármögnun ESB og samstarfsáætlana á vegum þess til að standa straum af útgjöldum sem óhjákvæmilega fylgja stækkun og aðlögun nýrra ríkja að ESB. Og loks í fjórða lagi að hugað verði að umbótum á stjórnsýslu og starfsháttum sambandsins og þá einkum því hvernig ákvarðanir eru teknar með það að markmiði að fækka þeim ákvörðunum sem krefjast samhljóða samþykkis í ráði ESB þar sem aðildarríkin sitja. Bent er á að svigrúm sé til staðar í núgildandi sáttmálum ESB til breytinga á atkvæðagreiðslureglum, náist samstaða um slíkt. Reynist svigrúmið í þá veru ekki nægjanlegt lýsir framkvæmdastjórnin sig reiðubúna til að skoða breytingar á grundvallarsáttmálum ESB til að ná fram nauðsynlegum umbótum. </p> <p>Gert er ráð fyrir að vinnu við útfærslu umbótatillagnanna verði framhaldið að afloknum Evrópuþingskosningum og á vettvangi nýrrar framkvæmdastjórnar ESB á fyrri hluta árs 2025.</p> <h2>Tilmæli um þróun og samþættingu barnaverndarkerfa</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_2243">Hinn 23. apríl sl.</a> gaf framkvæmdstjórn ESB út <a href="https://commission.europa.eu/document/download/36591cfb-1b0a-4130-985e-332fd87d40c1_en?filename=C_2024_2680_1_EN_ACT_part1_v8.pdf">ráðleggingar og tilmæli</a> til aðildaríkjanna um hvernig megi þróa, styrkja og samþætta barnaverndarkerfin í aðildarríkjunum. </p> <p>Um 80 milljónir barna eru búsett í aðilarríkjum ESB. Þrátt fyrir að talsvert hafi áunnist á undanförnum árum í bættum aðbúnaði og öryggi barna er ofbeldi gegn börnum enn veruleg áskorun bæði innan og utan ESB. Þannig sýna kannanir að nær 14% fullorðinna kvenna hafa orðið fyrir kynferðislegu ofbeldi í æsku og að 13-29% 15 ára barna í aðilarríkjunum telja sig oft verða fyrir einelti. Af þessum tölum er ljóst að það er mikilvægt efla barnavernd með hagsmuni og velferð barna að leiðarljósi, en í því felst jafnframt mikilvæg fjárfesting til framtíðar fyrir samfélagið. </p> <p>Tilmælunum er ætlað að styðja við regluverk aðildarríkjanna á sviði barnaverndar sem tryggi velferð og réttindi barna. Lögð er áhersla á að barnaverndarkerfi séu löguð að þörfum barna og að börn hafi aðkomu og áhrif á ákvarðanir sem snerta hagsmuni þeirra. Þá hyggst ESB nýta betur þau úrræði sem sambandið hefur til þess að styðja við aðildarríkin í þessu skyni. </p> <p>Gert er ráð fyrir að aðildarríkin setji sér aðgerðaráætlun sem miði að því að binda enda á ofbeldi gegn börnum, og að þau komi sér upp samþættu regluverki á sviði barnaverndar með þverfaglegri samhæfingu og samvinnu. Gert er ráð fyrir samræmdum stuðningsaðgerðum til að bregðast við ofbeldi gegn börnum, allt frá forvörnum til snemmtækra inngripa og þverfagslegs stuðnings. Í tilmælunum er einnig gert ráð fyrir aðgerðum til þess að bæta öryggi barna í netheimum með bættri fræðslu og aðgerðum gegn hvers konar einelti. Að lokum eru aðildarríkin hvött til að þróa geðheilbrigðisáætlanir þar sem börn og geðheilbrigði þeirra eru sett í forgang. </p> <p>Tilmælin byggjast m.a. á <a href="https://commission.europa.eu/aid-development-cooperation-fundamental-rights/your-rights-eu/eu-charter-fundamental-rights_en">sáttmála ESB um grundvallarréttindi</a> og á <a href="https://www.barnasattmali.is/is/um-barnasattmalann/umfjollun-um-barnasattmalann">barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna</a> auk þess sem þau eru liður í innleiðingu<a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/rights-child/eu-strategy-rights-child-and-european-child-guarantee_en"> stefnuáætlunar ESB um réttindi barna</a>.</p> <h2>Samráð við aðila vinnumarkaðarins um fjarvinnu og réttinn til þess að aftengjast</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1363">Hinn 30. apríl sl.</a> tilkynnti framkvæmdastjórn ESB að hafið hefði verið samráðsferli við aðila vinnumarkaðarins um sanngjarnt fyrirkomulag fjarvinnu og um rétt launþega til að aftengjast. Hefur framkvæmdastjórn ESB í þessu skyni birt samráðsskjal þar sem áskoranir á þessu sviði eru reifaðar. Tilefni samráðsins er sú stórfellda aukning sem orðið hefur í fjarvinnu í kjölfar heimsfaraldurs kórónuveiru en kannanir Eurostat um evrópska vinnumarkaðinn leiða m.a. í ljós að hlutfall fólks í fjarvinnu hafi aukist mjög frá því sem áður var. Þar kemur jafnframt fram að yfir 60 prósent svarenda séu hlynntir því að eiga möguleika á því að vinna hluta vinnuvikunnar í fjarvinnu.</p> <p>Þrátt fyrir að kostir fjarvinnu séu fjölmargir þá fylgja slíku vinnufyrirkomulagi áskoranir. Til að mynda hefur reynst erfitt að tryggja að réttindi starfsfólks séu virt í stafrænu vinnuumhverfi. Álitið er að hið sveigjanlega fyrirkomulag geti leitt til þess að sú vinnumenning þróist að það sé ætíð gert ráð fyrir því að hægt sé að ná í starfsmann til bregðast við hinum ýmsu verkefnum. Hefur þetta vakið upp umræðu um rétt fólks til þess að aftengjast og draga þannig skýr mörk á milli vinnu og einkalífs.</p> <p>Samráðsskjalið sem birt hefur verið á rætur sínar að rekja í <a href="https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-europe-fit-for-the-digital-age/file-al-legislative-proposal-to-the-commission-on-the-right-to-disconnect">ályktun Evrópuþingsins frá 2021</a> þar sem ályktað var að framangreind atriði skyldu tekin til skoðunar og að brugðist yrði við þeirri þróun sem að framan er rakin. Gert er ráð fyrir að samráðið sem hafið er standi til 11. júní nk. og hafa aðilar vinnumarkaðarins þann tíma til að koma á framfæri sjónarmiðum sínum og hugmyndum. Um er að ræða fyrsta fasa samráðs þar er farið er yfir helstu álitaefnin í breiðu samhengi en á síðari stigum þess verður sjónum beint nánar að einstökum efnisþáttum málsins.</p> <h2>Bandalag til að sporna við skorti á mikilvægum lyfjum </h2> <p>Í síðustu viku birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_2229">fréttatilkynningu</a> um stofnun bandalags opinberra aðila og einkaaðila sem hefur það markmið að sporna gegn skorti á framboði mikilvægra lyfja (e. Critical Medicines Alliance). Bandalagið er svar framkvæmdastjórnarinnar við ákalli 23 aðildarríkja um að tryggja afhendingaröryggi lyfja, m.a. með eigin lyfjaframleiðslu, og sjá þannig til þess að Evrópa verði sem mest sjálfbær er kemur að framboði lyfja og óháð öðrum ríkjum. Þessi stefnumörkun er hluti af því að tryggja efnahagslegt öryggi og hagvarnir Evrópu undir merkjum strategísks sjálfræðis ESB (e. EU strategic autonomy). Það var að frumkvæði Belga, sem nú gegna formennsku í ráðherraráði ESB, að hugmyndin um bandalag af þessu tagi var kynnt á óformlegum fundi heilbrigðisráðherra ESB sem haldinn var í Stokkhólmi í byrjun maí á síðasta ári. </p> <p>Með samstarfi HERA (e. Health Emergency Preparedness and Response Authority) og ráðherraráðs ESB er gert ráð fyrir að framangreint bandalag verði hluti af aðgerðum til að byggja upp öflugt evrópskt samstarf á sviði heilbrigðismála (e. European Health Union). Formleg stofnun bandalagsins átti sér stað í kjölfar <a href="https://belgian-presidency.consilium.europa.eu/en/news/health-workforce-medicine-supply-prevention-of-non-communicable-diseases/?utm_source=dsms-presidency&%3butm_medium=email&%3butm_campaign=Health+Workforce%2c+Medicine+Supply%2c+Prevention+of+Non-Communicable+Diseases">óformlegs fundar </a>heilbrigðisráðherra ESB sem haldinn var í Brussel í síðustu viku. Heilbrigðisráðherrum EES/EFTA-ríkjanna auk Sviss var einnig boðið að sitja fundinn og sótti Ásta Valdimarsdóttir ráðuneytisstjóri í heilbrigðisráðuneytinu fundinn fyrir Íslands hönd.</p> <p>Síðastliðið ár hefur framkvæmdastjórn ESB unnið að margvíslegum aðgerðum bæði til skemmri og lengri tíma sem hafa það að markmiði að vinna gegn lyfjaskorti og tryggja afhendingaröryggi nauðsynlegra lyfja en lyfjaskortur er vaxandi áhyggjuefni meðal ESB og ESS/EFTA ríkja. Um þær aðgerðir og ýmislegt sem þeim tengist hefur verið fjallað í Vaktinni að undanförnu, sbr. m.a. umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">Vaktarinnar 26. maí sl.</a> þar sem fjallað var um tillögur að endurskoðuðum lyfjalögum ESB en meginmarkmið þeirra er að stuðla að auknu framboði og jöfnu aðgengi að öruggum og áhrifaríkum lyfjum á sanngjörnu og viðráðanlegu verði fyrir íbúa óháð búsetu. Þær tillögur eru nú til umfjöllunar hjá ráðherraráði ESB og á Evrópuþinginu. Þá var í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/21/Graeni-sattmalinn-og-endurheimt-vistkerfa/">Vaktinni 21. júlí sl.</a> fjallað um aðgerðir til að sporna gegn skorti á sýklalyfjum sérstaklega, sbr. einnig umfjöllun um aðgerðir til að sporna gegn lyfjaskorti almennt og til að auka afhendingaröryggi lyfja í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/27/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-fyrir-arid-2024/">Vaktinni 27. október sl.</a> Loks var fjallað um útgáfu lista yfir mikilvæg lyf sem framkvæmdastjórn ESB hefur gefið út í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktinni 19. janúar sl.</a> </p> <p>Því bandalagi sem nú hefur verið efnt til er ætlað að leiða saman hópa sérfræðinga af vettvangi stjórnvalda aðildarríkjanna og stofnana ESB, lyfjaiðnaðarins og úr heilbrigðisstofnunum og almenna borgara með það sameiginlega markmið að tryggja sjúklingum aðgengi að þeim lyfjum sem þeir þarfnast á hverjum tíma. </p> <p>Bandalaginu er ætlað að vera ráðgefandi gagnvart framkvæmdastjórninni og aðildarríkjunum. Því er ætlað að greina veikleika í aðfangakeðjum og þróa bestu mögulegu leiðir til að bregðast við og forða skorti á mikilvægum lyfjum. Þá er því einnig ætlað að leggja áherslu á eflingu evrópsks lyfjaiðnaðar.</p> <p>Þátttaka í bandalaginu er valkvæð og er opin nýjum meðlimum hvenær sem er. Íslensk stjórnvöld hafa enn sem komið er ekki tekið afstöðu til aðildar að bandalaginu en möguleg þátttaka er nú til skoðunar. Listi þátttakenda telur nú 250 aðila og má þar m.a. finna íslenska lyfjafyrirtækið Alvotech S.A.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> |
19. apríl 2024 | Norsk skýrsla um þróun EES-samningsins og skýrsla Enrico Letta um framtíð innri markaðarins | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>nýja norska skýrslu um þróun EES-samningsins og reynslu Norðmanna</li> <li>fund leiðtogaráðs ESB og skýrslu Enrico Letta um framtíð innri markaðarins</li> <li>samkomulag um stofnun samevrópsks gagnagrunns á heilbrigðissviði</li> <li>tillögu um bætt starfsskilyrði starfsnema</li> <li>aðgerðaáætlun til að bregðast við skorti á hæfu vinnuafli</li> <li>samkomulag um nýjan tækniþróunarvettvang</li> </ul> <h2>Norsk skýrsla um þróun EES-samningsins og reynslu Norðmanna</h2> <p>Með ákvörðun ríkisstjórnar Noregs 6. maí 2022 var sérstök nefnd sérfræðinga og fulltrúa hagsmunaaðila í norsku atvinnulífi skipuð til að rannsaka og leggja mat á þróun og reynslu Norðmanna af EES-samningnum síðastliðin 10 ár og jafnframt af öðrum þýðingarmiklum samningum sem Noregur hefur gert við ESB á umliðnum árum. Verkefni nefndarinnar var jafnframt að veita norskum stjórnvöldum ráðleggingar um hvernig best verði staðinn vörður um norska hagsmuni í samskiptum og í samstarfi við ESB, m.a. á grundvelli EES-samningsins. </p> <p>Þann 11. apríl sl. lauk nefndin starfi sínu með skilum á skýrslu til utanríkisráðherra Noregs (<a href="https://www.regjeringen.no/contentassets/15ef86ab491f4856b8d431f5fa32de98/no/pdfs/nou202420240007000dddpdfs.pdf">NOU 2024:7</a>). Skýrslan er einskonar framhald af sambærilegri skýrslu sem gefin var út í janúar 2012 (<a href="https://www.regjeringen.no/contentassets/5d3982d042a2472eb1b20639cd8b2341/no/pdfs/nou201220120002000dddpdfs.pdf">NOU 2012:2</a>). Skýrslan er umfangsmikil, tæpar 350 blaðsíður, auk fylgiskjala, og er efni hennar skipt í 15 meginkafla sem eru eftirfarandi:</p> <ol> <li>Meginniðurstöður, hugleiðingar og ráðleggingar nefndarinnar</li> <li>Skipun nefndarinnar og verkefni</li> <li>ESB og staðan á alþjóðavettvangi: Erfiður áratugur að baki</li> <li>Samstarf Noregs við ESB síðastliðinn áratug, 2012 – 2023</li> <li>Rekstur og framkvæmd EES-samningsins</li> <li>Svigrúm til þátttöku, áhrifa og aðlögunar</li> <li>Lýðræðis- og réttindamál</li> <li>Loftslags- og umhverfismál</li> <li>Orkupólitík</li> <li>Áhrif á norskt efnahagslíf</li> <li>Atvinnu- og viðskiptamál</li> <li>Vinnumarkaðsmál</li> <li>Viðbragðs- og krísustjórnun innan ESB og EES</li> <li>Utanríkis-, öryggis- og varnarmál</li> <li>Samningar sem önnur ríki hafa náð: Sviss, Bretland og Kanada</li> </ol> <p>Hér á eftir er í stuttu máli gerð nánari grein fyrir helstu niðurstöðum og ráðleggingum nefndarinnar til stjórnvalda.</p> <p><em>Almennar niðurstöður og þróun EES-samstarfsins</em></p> <p>Rakið er hvernig ESB hefur þróast á umliðnum árum í takt við breytta heimsmynd. Þannig hafi áherslan færst yfir á þá efnahagslegu áhættuþætti sem felast í því að starfrækja opið markaðshagkerfi. Áherslan sé nú á að tryggja efnahagslegt öryggi og það sem nefnt hefur verið opið strategískt sjálfræði ESB, sbr. til hliðsjónar umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins. Skýrt er tekið af skarið um að EES-samningurinn sé langmikilvægasti og yfirgripsmesti alþjóðasamningur Noregs. Hann verði hins vegar auknum mæli að skoða í samhengi við aðra samstarfssamninga Noregs við ESB. Í þessu samhengi er bent á að stefnumótun og löggjöf af hálfu ESB snúi nú í auknum mæli jafnt að almennri reglusetningu á innri markaðinum og að því að takast á við breytta öryggis- og viðskiptastefnu gagnvart þriðju ríkjum annars vegar og til að bregðast við áskorunum á sviði loftslags- og umhverfismála hins vegar. Tekið er fram að þessi þróun hafi og muni áfram leiða til áskorana við rekstur og framkvæmd EES-samningsins. Gagnrýnt er í skýrslunni að umræða um EES-málefni sé oft á tíðum afmörkuð við þröngan hóp sérfræðinga, enda þótt eðli málanna séu með þeim hætti að þau kalli á víðtækari pólitíska og samfélagslega umræðu. Er skýrslunni m.a. ætlað að gagnast sem uppfærður þekkingargagnagrunnur fyrir slíka umræðu. </p> <p>Að mati nefndarinnar hefur EES-samningurinn hingað til reynst nægjanlega sveigjanlegur til að halda í við þróun regluverks ESB og að hann veiti norskum fyrirtækjum og starfsmönnum þeirra réttindi sem eru umtalsvert betri en unnt væri að ná fram með hefðbundnum viðskiptasamningi.</p> <p>Tekið er fram að það sem á við Noreg í umfjöllun um EES-samninginn í skýrslunni eigi einnig almennt jafnt við um önnur EES/EFTA-ríki, þ.e. um Ísland og Liechtenstein, enda þótt skýrsluhöfundar leyfi sér einungis, eðli málsins samkvæmt, að vísa til Noregs í umfjöllun sinni.</p> <p><em>Stjórnsýsla og framkvæmd EES-samningsins</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til norskra stjórnvalda er kemur að stjórnsýslu og framkvæmd EES-samningsins:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að Noregur leggi sitt að mörkum til að draga úr svonefndum upptökuhalla, þ.e. að stytta lista þeirra ESB-gerða sem bíða þess að verða teknar upp í EES-samninginn. Í því samhengi er nefnt að samningsaðilar, þ.e. ESB og EES/EFTA-ríkin, ættu að koma sér saman um almennar viðmiðunarreglur er kemur að aðlögun gerða að tveggja stoða kerfi EES-samningsins, t.d. með uppfærslu á bókun 1 við EES-samninginn.</li> <li>Að í þeim tilvikum þar sem sjálfstæðum stjórnsýslustofnunum ESB er falið vald til að taka bindandi ákvarðanir beri jafnframt að veita Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) sambærilegar valdheimildir í samræmi við tveggja stoða kerfið.</li> <li>Að huga þurfi að úrræðum ESA vegna nýrra verkefna og aukins málafjölda.</li> <li>Að samráð við ESA verði eflt þannig að stofnunin sé sem best upplýst um stöðu mála í Noregi á hverjum tíma.</li> <li>Að vísbendingar séu um að styrkja þurfi EFTA-dómstólinn vegna aukins umfangs og flóknari mála.</li> <li>Að meira þurfi að gera, að mati nefndarinnar, til viðhalda og þróa áfram sérþekkingu á EES-rétti í stjórnsýslu Noregs á öllum stjórnsýslustigum.</li> <li>Að nýta þurfi betur tækifæri til að senda norska sérfræðinga til starfa hjá framkvæmdarstjórn ESB og fjölga þeim málefnasviðum innan framkvæmdastjórnarinnar sem sérfræðingar eru sendir til að starfa við og jafnframt að umræddir sérfræðingar séu hluti af langtímaáætlun stjórnvalda til að styrkja þekkingu á ESB innan norsku stjórnsýslunnar.</li> </ul> <p><em>Svigrúm til þátttöku, áhrifa og aðlögunar</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til norskra stjórnvalda er kemur að svigrúmi til þátttöku, áhrifa og aðlögunar við mótun ESB-gerða, upptöku þeirra í EES-samninginn og framkvæmd þeirra:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að aðkoma hagsmunaaðila á mótunarstigi gerða verði aukin. </li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að Noregur auki þekkingu sína á því hvernig önnur ríki innleiða reglur ESB og að metið verði hvort taka eigi upp kerfisbundna athugun á því hvernig nágrannaríki innleiða reglur líkt og gert er í Danmörku.</li> <li>Að norsk stjórnvöld nýti sér tækifæri sem gefast til að taka þátt í dómsmálum fyrir EFTA-dómstólnum og Evrópudómstólnum í málum sem varða norska hagsmuni. </li> <li>Að í þeim tilvikum sem stjórnvöld leggi til grundvallar óvissa túlkun um efni EES-reglna beri þeim að upplýsa að svo sé og að leggja sitt af mörkum til að túlkunin sé staðfest eða skýrð af dómstólum þegar tækifæri gefst til.</li> <li>Þá er í skýrslunni fjallað almennt um möguleikana til að hafa áhrif á efni EES-löggjafar á mótunarstigi þeirra og við upptöku þeirra í EES-samninginn.</li> </ul> <p><em>Lýðræðis- og réttindamál</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði lýðræðis- og réttindamála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að þess verði betur gætt við innleiðingu EES-gerða í norska löggjöf að það sé gert með lögum frá Stórþinginu þegar efnisinnihald viðkomandi gerða hefðu, undir hefðbundnum kringumstæðum, kallað á aðkomu þingsins.</li> <li>Að skoðaðar verði breytingar á stjórnarskrá í tengslum við stjórnskipulega málsmeðferð við samþykkt Stórþingsins á EES-reglum sem fela í sér framsal eftirlitsvalds til ESA eða sjálfstæðra stofnana ESB.</li> <li>Að árlega verði gefin út hvítbók, til framlagningar á Stórþinginu, um þróun stefnumótunar á vettvangi ESB og um málefni sem eru til umfjöllunar eða væntanleg.</li> <li>Að þýðingum á EES-gerðum verði flýtt og að formleg þýðing gerðar skuli liggja fyrir eigi síðar en þegar norsk löggjöf til innleiðingar er birt. Jafnframt að kannaðir verði möguleikar á því að fá norskar þýðingar á gerðum birtar í stafrænum lagagagnagrunni ESB, EUR-Lex.</li> <li>Að leitast verði við að tryggja aðgang fulltrúa sveitarfélaga snemma í ferlinu.</li> <li>Að norska <a href="https://europalov.no/">EES-upplýsingakerfið</a> verði endurskoðað og einfaldað.</li> <li>Að fræðsla um ESB og EES verði stærri hluti af námsskrá grunn- og framhaldsskóla.</li> </ul> <p><em>Umhverfis- og loftslagsmál</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði umhverfis- og loftlagsmála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að grípa þurfi til aukinna ráðstafana til að draga úr kolefnislosun í Noregi til ná loftslagsmarkmiðum sem samið hafi verið um við ESB, en fram kemur í skýrslunni að Noregur hafi með kaupum á losunarheimildum frá öðrum löndum, meðal annars í gegnum viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir, gert kleift að fresta samdrætti í losun „heima fyrir“.</li> <li>Að dregið verði úr upptökuhalla gerða á sviði grænna umskipta.</li> <li>Að viðhalda skuli loftslagssamstarfi við ESB m.a. með stefnumótun til ársins 2050. (Einn nefndarmaður skilaði séráliti um þetta atriði.)</li> </ul> <p><em>Orkumál</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði orkumála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að gerð verði gangskör að því að komast að niðurstöðu um hvort útistandandi ESB-gerðir á sviði orkumála falli undir EES-samninginn og að dregið verði úr upptökuhalla vegna þeirra gerða sem undir samninginn falla.</li> <li>Að það þjóni hagsmunum Noregs að til staðar sé virkur evrópskur orkumarkaður og að því beri að styðja við aðgerðir ESB til að koma slíkum markaði á og viðhalda honum. </li> <li>Að svigrúm sem er til staðar innan EES-samningsins og EES-reglna beri að nýta til að styðja við heimili og til að tryggja framboð orku.</li> <li>Að stjórnvöld eigi með virkum hætti að taka þátt í umræðu á vettvangi ESB um nauðsyn þess að styðja við iðnað og atvinnulíf til að tryggja að lausnirnar tryggi samkeppnishæfni Noregs og aðfanga- og afhendingaröryggi orku. </li> <li>Að tryggja beri breiðari aðkomu ólíkra hagsmunaaðila að vinnu er varðar EES-gerðir á orkusviðinu.</li> </ul> <p><em>Áhrif á norskt efnahagslíf</em></p> <p>Í umfjöllun nefndarinnar um áhrif af þátttöku á innri markaðnum fyrir norskt efnahagslíf er vísað til fyrri úttekta og þeirrar niðurstöðu að áhrif EES-samningsins á norskt efnahagslíf séu jákvæð. Þá nálgast nefndin álitaefnið með því að reifa hvaða áhrif það kynni að hafa ef Noregur segði sig frá samningnum og lítur til reynslu Bretlands (Brexit) í þeim efnum. </p> <p><em>Atvinnu- og viðskiptamál (n. Næringspolitikk)</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði atvinnulífs og viðskiptamála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að leggja beri EES-samninginn, í eins ríkum mæli og unnt er, til grundvallar við frekari þróun samstarfs við ESB á sviði viðskiptamála. </li> <li>Að forgangsraða skuli samtalinu við ESA um áframhaldandi samþykki fyrir því að heimilt verði að leggja á svonefnt sérstakt tryggingagjald í N-Noregi, en það gjald er lægra en almenna tryggingagjaldið.</li> <li>Að stjórnvöld séu sérstaklega á varðbergi gagnvart breytingum á löggjöf ESB sem ekki fellur undir EES-samninginn en kann eftir sem áður að hafa áhrif á samkeppnishæfni á innri markaðnum.</li> <li>Að stjórnvöld fylgist með stuðningsaðgerðum ESB fyrir atvinnulíf og meti afleiðingar þeirra fyrir norskt atvinnulíf og hvort og þá að hvaða marki sé tilefni til að grípa til mótvægisaðgerða.</li> <li>Að aukin þverlæg reglusetning af hálfu ESB geri það mikilvægara að stjórnvöld hugi vel að aðkomu allra viðkomandi hagaðila að meðferð gerða af því tagi í hverju tilviki. </li> <li>Að tryggja beri þátttöku Noregs í viðeigandi samstarfsáætlunum á vettvangi ESB og nýta sem best þá stuðningsmöguleika sem í þeim felast og eru opnir fyrir norskt atvinnulíf og nýsköpunar- og rannsóknaraðila.</li> <li>Að fylgja beri sömu ferlum og reglum og gilda um aðildarríki ESB er kemur að eftirliti með fjárfestingum og óska eftir nánu samstarfi við ESB um framkvæmdina.</li> <li>Að tryggja verði, með hliðsjón af samkeppnishæfni, að lagarammi norsks atvinnulífs og úrræði séu í samræmi við það sem gildir um atvinnulíf innan ESB.</li> </ul> <p><em>Vinnumarkaður</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði vinnumarkaðsmála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að móta beri skýra stefnu er kemur að því að tryggja nauðsynlegt framboð vinnuafls frá EES-svæðinu til lengri tíma en á sama tíma styðja við aðgerðir til að byggja upp hæft vinnuafl innanlands.</li> <li>Að skipulag á vinnumarkaði sé tryggt og að gripið sé til aðgerða til að berjast gegn lögbrotum og félagslegum undirboðum reynist þess þörf.</li> <li>Að svigrúm innan regluverks sé nýtt til að tryggja framangreint.</li> <li>Að sérstökum áskorunum innan samgöngugeirans verði mætt með skýru regluverki og skýrri framkvæmd stjórnvalda við eftirlit og framkvæmd reglna.</li> <li>Að norsk stjórnvöld verði að beita sér snemma í löggjafarferlinu innan ESB er kemur að mótun löggjafar á sviði vinnumarkaðar og draga lærdóm af lausnum einstakra aðildarríkja.</li> <li>Að styrkja þurfi samstarf stjórnvalda og aðila vinnumarkaðarins á sviði EES-mála.</li> </ul> <p><em>Viðbragðs- og krísustjórnun innan ESB og EES</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði viðbragðs- og krísustjórnunar:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að Norðmenn leggi áherslu á víðtækari öryggispólitíska þýðingu samstarfs á sviði viðbúnaðar og krísustjórnunar í því skyni að standa vörð um traust og samstöðu milli landanna og til að efla almennt samfélagslegt öryggi í álfunni. </li> <li>Að vinna beri að því að fá eins góðan aðgang og mögulegt er að fundum og upplýsingaskiptum innan ESB vegna krísuviðbúnaðar og hægt er eins og t.d. á vettvangi <em>EU's Integrated political crisis response (IPCR) </em>og á óformlegum ráðherrafundum á vettvangi ráðherraráðs ESB, þar sem EES-samningurinn veitir ekki samningsbundinn rétt til þátttöku.</li> <li>Að styrkja beri samstarf á þessu sviði alþjóðlega, á milli Norðurlandanna og við ESB.</li> </ul> <p><em>Utanríkis-, öryggis- og varnarmál</em></p> <p>Nefndin beinir eftirfarandi tilmælum til stjórnvalda á sviði utanríkis-, öryggis- og varnarmála:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að halda beri áfram að leita eftir nánu samstarfi við ESB á þessum sviðum.</li> <li>Að Noregur skuli leitast eftir aðild að nýjum samstarfsáætlunum og aðgerðum ESB á þessum sviðum þegar þær falla utan gildissviðs EES-samningsins.</li> <li>Að stjórnvöld fylgi eftir hugmyndum ESB um strategískt samstarf með það að markmiði að skýra nánar hvernig unnt er að útfæra slíkt samstarf.</li> <li>Af hálfu nefndarinnar er lögð áhersla á alvarleika þeirrar stöðu sem upp er komin í öryggis- og varnarmálum. Meirihluti nefndarinnar leggur áherslu á, að til viðbótar við þátttöku Noregs í NATO, eigi að leggja aukna áherslu á að efla samstarf við ESB og aðildarríki þess á þessum sviðum til að tryggja öryggi.</li> </ul> <p><em>Reynsla annarra ríkja: Sviss, Bretland og Kanada.</em></p> <p>Nefndin skoðaði sérstaklega tvíhliða samninga sem ESB hefur gert við Sviss, Bretland og Kanada og er það niðurstaða nefndarinnar að þeir samningar séu þrengri að efni og umfangi og veiti lakari markaðsaðgang en EES-samningurinn. Er það einróma niðurstaða nefndarinnar að EES-samningurinn þjóni þörfum Noregs betur en slíkir tvíhliða samningar.</p> <h2>Fundur leiðtogaráðs ESB og skýrsla Enrico Letta um framtíð innri markaðarins</h2> <p>Leiðtogaráð ESB kom saman til <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/04/17-18/">tveggja daga fundar</a> í vikunni, 17. og 18. apríl. </p> <p>Stuðningur við Úkraínu, staða mála í Austurlöndum nær og samskipti ESB við Tyrkland voru til umfjöllunar á fyrri fundardeginum. Þá var upplýsingaóreiða í aðdraganda kosninga til Evrópuþingsins og erlend íhlutun á því sviði einnig til umræðu. </p> <p>Á síðari fundardegi ráðsins var blásið til sérstakrar umræðu um samkeppnishæfni og innri markaðinn, hvernig styrkja megi efnahaginn, framleiðslustarfsemi, iðnað, tæknigetu og fjármagnsmarkaði í ESB. Einnig voru tækifæri sem tengjast markmiðum um kolefnishlutleysi, stafvæðingu og eflingu hringrásarhagkerfisins til umræðu auk þess sem sérstaklega var rætt um samkeppnishæfni, sjálfbærni og viðnámsþrótt í landbúnaði. </p> <p>Á fundinum kynnti Enrico Letta, forseti <a href="https://institutdelors.eu/en/">Jacques Delors stofnunarinnar</a> og fyrrum forsætisráðherra Ítalíu, <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/ny3j24sm/much-more-than-a-market-report-by-enrico-letta.pdf">skýrslu</a> um framtíð innri markaðarins sem beðið hefur verið eftir með nokkurri eftirvæntingu. Skýrslan var unnin að beiðni leiðtogaráðsins og hefur verið í smíðum frá því í september í fyrra. Við gerð skýrslurnar var haft víðtækt samráð og sótti Enrico Letta m.a. yfir 400 fundi í 65 borgum í ESB til að undirbúa skýrsluna og hlusta eftir sjónarmiðum, þar á meðal á fundi með forsætisráðherrum EES/EFTA-ríkjanna í Brussel 22. Mars sl. og á fundi sameiginlegu þingmannanefndar EES sem haldinn var í Strasbourg 28. febrúar sl., sbr. umfjöllun um þann fund í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktinni 1. mars sl.</a>, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktinni 16. febrúar sl.</a> um óformlegan ráðherrafund ESB um samkeppnishæfni og framtíð innri markaðarins.</p> <p>Skýrslan sem ber heitið, <em>Much more than a market,</em> er víðfeðm að efni til og þar er settur fram fjöldi tillagna sem miða að því að efla innri markaðinn og auka samkeppnishæfni hans gagnvart helstu keppinautum á heimsvísu, s.s. Bandaríkjunum og Kína í ljósi efnahagslegra áskorana og þróunar sem orðið hefur á alþjóðavettvangi. </p> <p>Sú tillaga sem fyrsta kastið hefur e.t.v. vakið hvað mesta athygli er að koma þurfi á fót sérstöku miðlægu ríkisaðstoðarkerfi á vettvangi ESB. Slíkt kerfi er að mati Letta nauðsynlegt til að tryggja samkeppnishæfa iðnaðarstefnu og til að ná fram strategískum markmiðum ESB. Til að koma á fót slíku kerfi þarf hins vegar pólitíska sátt og nægilegt fjármagn frá aðildarríkjunum. Umfang ríkisaðstoðar hefur verið í brennidepli umræðu á vettvangi ESB um nokkurt skeið enda verja tvö stærstu aðildarríkin, Frakkland og Þýskaland, töluverðum fjárhæðum, í skjóli ákvarðana um tímabundna rýmkun á reglum um ríkisaðstoð, til að styrkja innlendan iðnað. Minni aðildarríki sem ekki eru eins megnug hafa á móti lagt áherslu á að stigið sé varlega til jarðar þegar kemur að tilslökunum á reglum um ríkisaðstoð enda geti slíkt leitt til uppskiptingar á innri markaðnum og röskunar á heilbrigðri samkeppni innan hans. Er framangreind tillaga Letta einmitt hugsuð til að jafna þennan aðstöðumun á milli aðildarríkjanna og forðast röskun á innri markaðnum en um leið að tryggja að unnt sé að veita evrópskum iðnaði og atvinnustarfsemi, í samræmi við stefnumörkun ESB á hverjum tíma, þann stuðning sem nauðsynlegur er talinn til að standast alþjóðlega samkeppni frá hinum stóru viðskiptablokkunum.</p> <p>Í skýrslunni er bent á að fjármögnun verkefna af hálfu einkageirans sé nauðsynleg til að ná strategískum markmiðum um græn og stafræn umskipti og til að auka getu á sviði varnarmála. Mikilvægt sé að gera nauðsynlegar breytingar til að koma á virkum sameiginlegum fjármagnsmarkaði til að miðla fjármagni með betra móti frá einkaaðilum í mikilvægar fjárfestingar á innri markaðinum. Unnið hefur verið að umbótum á regluverki til uppbyggingar á sameiginlegum fjármagnsmarkaði (<a href="https://finance.ec.europa.eu/capital-markets-union-and-financial-markets/capital-markets-union_en">Capital markets union</a>) um árabil en mörgum þyki þó lítið hafa áunnist, sem skýrist af því að ríki ESB hafa ólíka sýn á það og hvað þurfi til að ná þeim markmiðum sem að er stefnt. Vegast þar á sjónarmið um aukna samvinnu aðildarríkja ESB til að ná sameiginlegum mikilvægum markmiðum annars vegar og hins vegar rótgróin sjónarmið um sjálfstæði og fullveldi ríkjanna er kemur að ríkisfjármálum, útgáfu ríkisskuldabréfa, tekjustofnum og samræmingu skattareglna innan sambandsins. Sjá nánari umfjöllun um uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/15/ESB-haslar-ser-voll-a-svidi-varnarmala/">Vaktinni 15. mars sl.</a> </p> <p>Í skýrslunni er áhersla lögð á fjórfrelsið sem er megin inntak innri markaðar ESB, þ.e. frjálst flæði vöru, vinnuafls, þjónustu og fjármagns, en það hefur reynst viðvarandi verkefni, á þeim 30 árum sem liðin eru frá því að stofnað var til hans, að hrinda hindrunum á þessum sviðum úr vegi. Til dæmis er bent á að fjarskiptamarkaðurinn sé enn nokkuð sundurskiptur og landsbundinn innan ESB og að þörf sé á að leyfa í auknum mæli samruna fjarskiptafyrirtækja til að þau standist alþjóðlega samkeppni, sbr. einnig framangreindra umfjöllun um hindranir í vegi uppbyggingar á virkum sameiginlegum fjármagnsmarkaði. </p> <p>Ein af tillögum skýrslunnar gengur út á að komið verði á fót fimmta „frelsinu“ til viðbótar við framangreint fjórfrelsi, sem taki til rannsókna, nýsköpunar og menntunar á innri markaðinum.</p> <p>Annað sem vekur athygli í skýrslunni, við fyrstu rýni, er að kallað er eftir ýmsum umbótum á sviði samgangna. Má þar helst nefna tillögu um samevrópskt háhraðajárnbrautakerfi sem tengi allar höfuðborgir og stærri borgir innan ESB saman. Slíkt kerfi myndi umbylta ferðalögum innan ESB og verða aflvaki fyrir frekari samþættingu innan ESB. </p> <p>Fjöldi annarra tillagna er að finna í skýrslunni og er leiðtogaráðið hvatt til þess að hafa skýrsluna til hliðsjónar við mótun stefnu til framtíðar, sbr. yfirstandandi vinnu við nýja fimm ára stefnumörkun leiðtogaráðs ESB (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">EU strategic agenda 2024 – 2029</a>) sem nú er unnið að og gert er ráð fyrir að leiðtogaráðið samþykki í kjölfar Evrópuþingskosninganna í júní nk., sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október sl.</a> um fund ráðsins sem haldinn var í Granada á Spáni.</p> <p>Við gerð skýrslunnar komu Ísland, Noregur og Liechtenstein á framfæri sjónarmiðum sínum vegna þátttöku ríkjanna á innri markaði ESB á grundvelli EES-samningsins. Athugasemdum var komið á framfæri bæði sameiginlega af hálfu EES/EFTA-ríkjanna auk þess sem Noregur og Ísland komu hvort um sig athugasemdum á framfæri.</p> <p>Í lokakafla skýrslunnar sérstaklega vikið að þátttöku EES/EFTA-ríkjanna á innri markaðinum og að mikilvægi þeirra er kemur að efnahagslegu öryggi, viðnámsþrótti og samkeppnishæfni innri markaðarins. Þá er sú ályktun dregin, að þátttaka EES/EFTA ríkjanna á innri markaðnum á grundvelli EES-samningsins, árétti kosti markaðarins og mikilvægi hans á alþjóðavísu. </p> <p>Þá er athyglivert að í skýrslunni er gerð grein fyrir að EES-samningurinn taki almennt ekki til viðskiptastefnu gagnvart þriðju ríkjum, öryggisstefnu eða iðnaðarstefnu á vettvangi ESB en það eru einmitt þau málefnasvið sem hafa verið í mikilli þróun hjá ESB að undanförnu vegna þeirra alþjóðlegu áskorana sem uppi eru, sbr. meðal annars umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> þar sem fjallað er um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins. Áréttað er í skýrslunni mikilvægi þess að tryggja að þróunin í þessa veru verði ekki, að ófyrirsynju til þess að skapa viðskiptahindranir á innri markaðinum. Þannig er lögð áhersla á að halda uppi samtali við EES/EFTA-ríkin um áframhaldandi þróun samstarfsins til að tryggja ekki brotni uppúr þátttöku þeirra í innri markaðinum.</p> <p>Í lok fundar leiðtogaráðsins í gær <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/m5jlwe0p/euco-conclusions-20240417-18-en.pdf">ályktaði ráðið</a> meðal annars um nýjan sáttmála ESB um samkeppnishæfni (e. New European Competitiveness deal) sem tryggja eigi langtíma samkeppnishæfni, velmegun og strategískt sjálfræði ESB. Af ályktuninni er ljóst að ESB mun áfram styðjast við heildstæða nálgun á öllum málefnasviðum til að ná markmiðum um aukna framleiðni, sjálfbæran vöxt og nýsköpun samtímis því að styðja við félagslega og efnahagslega stefnu ESB. Stefnt skuli að því að dýpka innri markaðinn, aflétta hindrunum, stuðla að heilbrigðri samkeppni og bæta frjálst flæði vöru, þjónustu og fjármagns. Þá verði áfram unnið að því að koma á fót skilvirkum og aðgengilegum sameiginlegum fjármagnsmarkaði sem stuðli að fjárfestingum með skilvirkari hætti en nú er. Enn fremur er gert ráð fyrir frekari stuðningi og þróun iðnaðarstefnu ESB til að ná markmiðum um kolefnishlutleysi og samkeppnishæfni ESB á sviði tæknimála. </p> <p>Í ályktunum ráðsins er jafnframt m.a. vikið að stuðningi við framleiðslu hreinnar orku og fjárfestingum í orkuinnviðum til að ná markmiðum um kolefnishlutleysi. Stefnt skuli að því að styrkja rannsóknir og nýsköpun, hringrásarhagkerfið og stafrænu umskiptin. Einnig verði lögð áhersla á að bæta og einfalda regluverk ESB í þágu lítilla og meðalstórra fyrirtækja og endurskoða reglur sem ná ekki tilsettum árangri. Þá verði ráðist í aðgerðir á vinnumarkaði til að stuðla að aukinni færni vinnuafls, auknum hreyfanleika og atvinnuþátttöku. Enn fremur skuli ráðast í aðgerðir til að styðja við samkeppnishæfni, sjálfbærni og viðnámsþrótt í landbúnaði þar á meðal með því að minnka reglubyrði, tryggja réttláta samkeppni og umhverfisvernd.</p> <h2>Samkomulag um stofnun samevrópsk gagnagrunns á heilbrigðissviði </h2> <p>Þann 15. mars sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/15/european-health-data-space-council-and-parliament-strike-provisional-deal/">samkomulag</a> á milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni nýrrar reglugerðar um stofnun gagnagrunns á heilbrigðissviði (e. European Health Data Space, EHDS). Tillaga að reglugerðinni var lögð fram af hálfu framkvæmdastjórnar ESB 3. maí 2022 en hennar hafði þá verið beðið með óþreyju um nokkurt skeið í kjölfar kórónuveirufaraldursins. Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/05/13/Macron-vill-bjoda-Evropurikjum-utan-ESB-upp-a-nanara-samstarf/">Vaktinni 13. maí 2022.</a></p> <p>Litið er á EHDS sem eina af meginstoðunum við uppbyggingu á samstarfi aðildarríkja ESB á sviði heilbrigðismála (e. <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union_en">European Health Union </a>). Til framtíðar er samstarfinu m.a. ætlað að nýtast til að bregðast með samhentum hætti við heilsuvá.</p> <p>Markmið með reglugerðinni er að færa hinum almenna borgara vald til að bæta og stýra aðgengi að eigin heilbrigðisupplýsingum og í leiðinni að auðvelda heilbrigðisstarfsfólki aðgengi að nauðsynlegum gögnum í meðferðarskyni, óháð búsetu. Talað er um aðalnotkun gagnanna (e. primary use) í þessu samhengi. Þá er regluverkinu ætlað að liðka fyrir og auðvelda svokallaða afleidda notkun gagnanna þ.e. í rannsóknar- og nýsköpunarskyni og við opinbera stefnumörkun (e. secondary use). Auk þess er reglugerðinni ætlað að bæta virkni innri markaðarins gagnvart þróun, markaðssetningu og notkun á stafrænni heilbrigðisþjónustu þar sem gögn eru sett fram með samræmdum og samhæfðum hætti. </p> <p>Frá því tillögurnar komu fram hafa umræður og álitaefni einkum snúist um möguleika einstaklinga til að neita því að gögn um þá sjálfa séu sýnileg og notuð (e. Opt-out of sharing their health data). Gagnrýnisraddir halda því fram að um leið og opnað sé á þann möguleika kunni ávinningur af gagnagrunninum að vera í hættu. </p> <p>Fyrirliggjandi samkomulag byggist á <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/70909/st07553-en24.pdf">miðlunartilllögu</a> sem sett var fram af hálfu Belga, en þeir fara nú með formennsku í ráðherraráði ESB.</p> <p>Samkvæmt samkomulaginu verður sá möguleiki fyrir hendi að einstaklingar geti sagt sig úr grunninum „opt-out in primary use“ vegna notkunar gagnanna í meðferðarskyni og jafnframt vegna aukanotkunar gagnanna (opt-out in secondary use) en ákvörðun um innleiðingu þessara möguleika í landsrétt aðildarríkjanna verður valkvæð fyrir aðildarríkin. Til að gæta samræmis er þó skylt að sniðmát sjúkraskrárgagna sem sett er í grunninn sé það sama hvort heldur ætlunin er að nota upplýsingarnar innanlands eða í öðrum löndum. Eftir sem áður verður heimilt að nýta gögnin í rökstuddum undantekningartilvikum þegar almannahagsmunir eru í húfi, sbr. 34. gr. reglugerðarinnar. </p> <p>Kröfur eru settar á framleiðendur um að meta sjúkrakrárkerfi (e. Eloctronic Health Record (EHR) system) með sérstökum aðferðum (e. self certification assessment) áður en þau eru sett á markað og eiga niðurstöður þess mats að fylgja með tæknilegum upplýsingum um kerfið. Þá er gerð krafa um að gögn, sem nota á í rannsóknarskyni ( e. secondary use), verði geymd og unnin innan ESB með ákveðnum undantekningum fyrir þriðju ríki. Aðildarríki geta hins vegar gert kröfur í landslögum um rafræna vinnslu heilbrigðisupplýsinga úr gögnum sem ætluð eru til notkunar í meðferðarskyni (e. Primary use).</p> <p>Sérstakir tímafrestir um innleiðingu og framkvæmdahraða eru styttir frá því sem lagt var upp með af hálfu ráðherraráðsins og er innleiðingartími hinna ýmsu ákvæða reglugerðarinnar allt frá einu upp í 10 ár frá gildistöku hennar með hliðsjón af tegundum gagna og notkun þeirra.</p> <p>Reglugerðin gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við samkomulagið og er lokaatkvæðagreiðsla um málið á Evrópuþinginu áætluð í næstu viku. </p> <p><em>Aðkoma embættis landlæknis að uppbyggingu gagnagrunnsins.</em></p> <p>Í samhengi við framangreint er þess að geta að miðstöð rafrænna heilbrigðislausna hjá embætti landlæknis vinnur nú að uppbyggingu á svonefndri landsgátt til að miðla samantekt um heilsufar sjúklings (e. Patient summary) á milli landa og er ráðgert að sú lausn verði hluti af umræddum gagnagrunni um heilbrigðisupplýsingar þegar fram í sækir. Verkefnið er í tveimur hlutum og fjármagnað af samstarfsáætlun ESB á sviði heilbrigðismála (EU4Health) með beinum styrkjum samtals að fjárhæð rúmlega 4 milljónir evra. Fyrri hluta þess mun ljúka í lok ágúst 2025 og seinni hluta þess í árslok 2026. Verkefnið mun hafa mikinn ávinning í för með sér fyrir íslenskt heilbrigðiskerfi sem mun með þátttöku í því koma sér upp miðlægum aðgangi að sjúkrasögu sjúklings. Sjá nánar um styrkveitingu til verkefnisins í <a href="https://island.is/frett/evropuverkefni-um-landsgatt-og-rafraena-midlun-lykil-heilbrigdisupplysinga">fréttatilkynningu</a> embættis landlæknis.</p> <h2>Bætt starfsskilyrði starfsnema</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1489">Þann 20. mars sl.</a> lagði framkvæmdastjórn ESB fram <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a52024PC0132">tillögu</a> að nýrri tilskipun sem hefur það markmið að bæta starfsskilyrði starfsnema.</p> <p>Mikið atvinnuleysi ungs fólks (15-25 ára) er áskorun innan ESB þar sem atvinnuleysistölur í þeim hópi eru tvöfalt hærri en meðaltalsatvinnuleysi í ESB. Markmið ESB er að lækka þetta hlutfall, þ.e. að hlutfall ungs fólks sem hvorki er í vinnu, starfsþjálfun eða námi lækki niður í 9% fyrir árið 2030 en hlutfallið var um 13% árið 2019. Um 3 milljónir ungra einstaklinga er í starfsþjálfun innan ESB á hverjum tíma og er um helmingur þeirra starfa launaður. Miðar tillagan að því að tryggja að starfsnemar njóti ekki lakari aðbúnaðar en aðrir starfsmenn innan vinnustaðar, t.d. þannig að fulltrúar starfsmanna, s.s. trúnaðarmenn geti beitt sér fyrir réttindum þeirra. Þá er gert ráð fyrir því að sett verði viðmið um tímalengd starfsþjálfunar og haft verði eftirlit með því að almenn störf séu ekki eyrnamerkt eða rangnefnd sem starfsþjálfunarstörf. Að lokum er gert ráð fyrir auknu gagnsæi þannig að upplýst sé um verkefni starfsnemanna, tækifæri til frekara náms og endurgjald sem í boði er þegar fyrirtæki auglýsa starfsþjálfunarstöður lausar til umsókna. </p> <p>Tillagan byggir á <a href="https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&%3bcatId=89&%3bnewsId=10495&%3bfurtherNews=yes&%3b">mati og fenginni reynslu</a> á framkvæmd tilmæla ráðherraráðs ESB um gæðaramma starfsþjálfunar frá árinu 2014 og er samhliða lögð fram <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=comnat%3aCOM_2024_0133_FIN">tillaga að endurskoðun þeirra tilmæla.</a> Þar er meðal annars mælt með því að starfsnemar fái sanngjörn laun og njóti félagslegrar verndar, auk þess að stuðlað sé að jöfnu aðgengi og tækifærum til starfsþjálfunar með því að tryggja að vinnustaðir séu aðgengilegir fyrir fatlaða starfsnema. Þá eru vinnuveitendur m.a. hvattir til að bjóða nemendum fasta stöðu, eða veita þeim starfsráðgjöf, að lokinni starfsþjálfun. </p> <p>Framangreindar tillögur fela jafnframt í sér viðbrögð við ákalli um endurskoðun verklags á þessu sviði á vettvangi ESB, m.a. frá Evrópuþinginu sem samþykkti <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0239_EN.pdf">þingsályktun</a> um þetta efni í júní 2023.</p> <p>Tillögurnar ganga nú til umfjöllunar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB.</p> <h2>Aðgerðaáætlun til að bregðast við skorti á hæfu vinnuafli</h2> <p>Í lok marsmánaðar sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér orðsendingu þar sem kynnt var <a href="https://commission.europa.eu/news/tackling-labour-and-skills-shortages-eu-2024-03-20_en">aðgerðaáætlun</a> til að bregðast við skorti á hæfu vinnuafli í ESB. Skortur á vinnuafli á tilteknum sviðum sérstaklega hefur verið vaxandi vandamál í aðildarríkjum ESB og er talið að skorturinn muni standa samkeppnishæfni ESB fyrir þrifum ef ekki verður að gert. Líkur eru taldar á vandamálið muni að óbreyttu vaxa á komandi árum, bæði vegna lýðfræðilegrar þróunar og vegna aukinnar eftirspurnar eftir sérhæfðu starfsfólki samhliða breytingum á vinnumarkaði vegna grænna og stafrænna umskipta. Til að bregðast við þessu eru í aðgerðaáætluninni lagðar til aðgerðir á fimm eftirfarandi sviðum sem vonir standa til að unnt sé að hrinda í framkvæmd með skjótum hætti: </p> <ul> <li>Á sviði þátttöku minnihluta hópa á vinnumarkaði.</li> <li>Á sviði starfsþróunar, þjálfunar og menntunar. </li> <li>Á sviði bættra starfsaðstæðna í tilteknum atvinnugreinum. </li> <li>Á sviði hreyfanleika vinnuafls og námsfólks á innri markaði ESB.</li> <li>Á sviði innflytjendamála með því að laða hæfileikafólk, utan ESB, til starfa innan sambandsins.</li> </ul> <p>Við framsetningu aðgerðaáætlunarinnar var m.a. haft samráð við aðila markaðarins en áætlunin byggir jafnframt á fjölmörgum aðgerðum og stefnum sem framkvæmdastjórnin hefur þegar lagt fram. </p> <p>Framlagning aðgerðaáætlunar á þessu sviði var boðuð í <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/speech_23_4426">stefnuræðu</a> forseta framkvæmdastjórnar ESB, Ursulu von der Leyen, síðastliðið haust, sbr. m.a. umfjöllun um ræðuna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/15/Fimmta-stefnuraeda-von-der-Leyen/">Vaktinni 15. september sl</a>. </p> <p>Sjá nánar um aðgerðaráætlunina, einstakar aðgerðir og um boðaða eftirfylgni með henni í <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1507">fréttatilkynningu</a> framkvæmdastjórnar ESB um málið.</p> <h2>Samkomulag um nýjan tækniþróunarvettvang</h2> <p>Samkomulag <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/07/strategic-technologies-for-europe-platform-provisional-agreement-to-boost-investments-in-critical-technologies/">náðist 7. febrúar sl.</a> milli ráðherraráðs ESB og Evrópuþingsins um efni tillögu að reglugerð um stofnun nýs tækniþróunarvettvangs (Strategic Technologies for Europe Platform - STEP). Tillagan var síðan endanlega samþykkt í Evrópuþinginu 27. febrúar sl. og í ráðherraráði ESB 28. febrúar í samræmi við samkomulagið.</p> <p>Með STEP mun eiga sér stað tiltekin endurskoðun á regluverki samstarfsáætlana- og samkeppnissjóðakerfis ESB, svo sem varðandi InvestEU, Horizon Europe, Innovation Fund, the Recovery and Resilience Facility og samheldnisjóð ESB (e. Cohesion Fund), sbr. einnig hinn nýja European Defence Fund en ákveðið hefur verið að 1,5 milljarður evra muni renna í þann sjóð á yfirstandandi úthlutunartímabili, árin 2021-2027.</p> <p>Markmiðið með vettvangnum er að veita öflugri stuðning við þróun og framleiðslu nýrrar tækni sem talin er mikilvæg fyrir græn og stafræn umskipti, efnahagslegt öryggi ESB, samkeppnishæfni og strategískt sjálfræði ESB.</p> <p>Fjallað var um tillögu að reglugerðinni í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> og er þar jafnframt farið stuttlega yfir þátttöku Íslands í samstarfsáætlunum ESB og yfir endurskoðun og endurskipulagningu sambandsins á samstarfsáætlana- og sjóðakerfi þess sem nú stendur yfir og framangreind reglugerð er hluti af.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á [email protected].</p> |
15. mars 2024 | ESB haslar sér völl á sviði varnarmála | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>nýja stefnumótun Evrópusambandsins (ESB) á sviði varnarmála</li> <li>framgang umsókna Bosníu og Hersegóvínu, Úkraínu og Moldóvu um aðild að ESB</li> <li>samkomulag um nýjar reglur um söfnun og miðlun upplýsinga um flugfarþega í landamæra- og löggæslutilgangi</li> <li>tillögu um breytingar á reglum um niðurfellingu á áritunarfrelsi þriðja ríkis</li> <li>uppbyggingu sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB</li> <li>samkomulag um bann á vörum sem framleiddar eru með nauðungarvinnu</li> <li>þátttöku Íslands í samstarfsáætlunum ESB á sviði heilbrigðismála </li> <li>aðgerðir til að sporna gegn skorti á lækningatækjum</li> <li>samkomulag um breytingar á reglum um stjórnun loftrýmisins</li> <li>samkomulag um tvær gerðir siglingaöryggispakkans</li> <li>samkomulag um sjálfbærari umbúðir og minni umbúðaúrgang</li> <li>samkomulag um breytingar á tilskipun um umferðalagabrot</li> <li>·viðbragðsstjórnun vegna loftslagsbreytinga og áhættuþátta sem fylgja</li> <li>Hvítbók um stafræna innviði</li> </ul> <p><em>Vegna páskaleyfa er næsti útgáfudagur Vaktarinnar áætlaður um miðjan apríl.</em></p> <h2>Ný stefnumótun ESB á sviði varnarmála</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1321">Þann 5. mars sl.</a> sendi framkvæmdastjórn og utanríkismálastjóri ESB frá sér <a href="https://defence-industry-space.ec.europa.eu/document/download/3b4ec5fb-395c-49ea-abf2-fb54ca6dfd6c_en?filename=EDIS+Joint+Communication_0.pdf">orðsendingu</a> um stefnumörkun á sviði varnarmála. Er þetta í fyrsta sinn sem stefnumörkun af þessu tagi lítur dagsins ljós á vettvangi ESB. Með nýrri stefnumörkun eru lagðar til metnaðarfullar aðgerðir til að styðja við samkeppnishæfni og framleiðslugetu hergagnaiðnaðarins innan ESB (e. defence industrial strategy) - auk þess sem vikið er að auknu varnarmálasamstarfi almennt. </p> <p>Stefnumörkunin er hluti af viðbrögðum ESB við breyttri stöðu varnar- og öryggismála í Evrópu í kjölfar árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu og þeirri gríðarlegu öryggisógn sem stríðið hefur skapað í álfunni. Hefur stríðið leitt í ljós brotalamir í getu aðildarríkjanna, m.a. til að framleiða hergögn og skotfæri. Þannig hefur t.d. komið í ljós að ESB hefur ekki tekist, á grundvelli eigin framleiðslu, að standa fyllilega við skuldbindingar og loforð um skotfærasendingar til Úkraínu. Þá hafa ýmis ummæli fv. forseta Bandaríkjanna (BNA) og núverandi forsetaframbjóðanda Donald Trump aukið mjög á óróa innan ESB og aðildarríkjanna er kemur að varnarmálum. Þannig hefur vitund ráðamanna innan ESB um nauðsyn þess að standa á eigin fótum er kemur að vörnum og öryggismálum vaxið hröðum skrefum á undanförnum misserum. </p> <p>Enda þótt ESB hafi gripið til margvíslegra sameiginlegra ráðstafana til stuðnings Úkraínu, m.a. á sviði hermála, sbr. t.d. með neðangreindri ASAP-reglugerð sem lýtur að stuðningi við skotfæraframleiðslu innan ESB og EDIRPA-reglugerð er lýtur að sameiginlegum opinberum útboðum við innkaup á hergögnum, þá er ljóst að með orðsendingunni og þeirri reglugerðartillögu sem henni fylgir er sleginn nýr tónn, með langtímastefnumörkun til 10 ára á sviði varnartengdra mála. </p> <p>Í stefnunni eru skilgreindar áskoranir sem hergagnaiðnaðurinn í Evrópu stendur frammi fyrir um leið og leitað er leiða til að mæta þeim m.a. með því að fullnýta möguleika iðnaðarstarfseminnar í ESB með aukum fjárfestingum aðildarríkjanna, fjölgun sameiginlegra útboða og auknum innkaupum á hergögnum sem framleidd eru í ESB ásamt öðrum samþættum aðgerðum á sviði varnarmála. Orðsendingunni fylgir eins og áður segir tillaga til ráðsins og Evrópuþingsins að nýrri reglugerð sem ætlað er að hraða framleiðslu og tryggja nægjanlegt framboð hergagna til lengri tíma. Með því móti verði brúað ákveðið bil við þær skammtímaráðstafanir sem áður hefur verið gripið til, sbr. áðurnefnda <a href="https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-defence-industry/asap-boosting-defence-production_en">ASAP-reglugerð</a> og <a href="https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document/EPRS_BRI(2023)739294">EDIRPA-reglugerð</a><span style="text-decoration: underline;">,</span> sem teknar voru upp í EES-samninginn á fundi sameiginlegu EES-nefndarinnar fyrr í dag, undir bókun 31 við EES-samninginn að beiðni Noregs (með undanþágu fyrir Ísland). </p> <p>Athuga ber að nýja reglugerðartillagan sem fylgir orðsendingunni er merkt EES-tæk af hálfu framkvæmdastjórnar ESB en endanleg afstaða þar um mun ráðast af sameiginlegu mati ESB og EES/EFTA ríkjanna þegar þar að kemur.</p> <p>Til að samþætta og styðja við hergagnaframleiðslu enn frekar er í stefnumörkunarskjalinu kallað eftir því að vogarafli Evrópska fjárfestingarbankans verði beitt með endurskoðun á lánastefnu bankans en bankinn er framlengdur fjárfestingaarmur ESB og á meðal stærstu opinberu fjármálastofnana á sviði fjárfestinga í heiminum í dag, ef ekki sá stærsti. </p> <p>Auk áherslu á aukna hergagnaframleiðslu þá er í stefnunni lögð áhersla á að samþætta stefnumótun og varnarviðbrögð aðildaríkjanna um leið og boðuð er aukin samvinna við NATO og aðra vinveitta samstarfsaðila. Í því sambandi er sérstaklega og eðli málsins samkvæmt fjallað um samstarf við Úkraínu. Er Úkraína nánast meðhöndluð með sama hætti og um aðildarríki ESB væri að ræða. Þannig er lagt upp með að Úkraínu verði gert kleift að taka þátt í sameiginlegum hergagnainnkaupum og að úkraínskum fyrirtækjum verði heimilaður aðgangur að neðangreindum 1,5 milljarða evra sjóði til jafns við fyrirtæki innan ESB. Framangreint áréttar enn og aftur eindreginn stuðning ESB við Úkraínu og endurspeglar jafnframt ríkan pólitískan vilja til að Úkraína verði með tíð og tíma fullgilt aðildarríki ESB, sbr. umfjöllun hér að neðan í Vaktinni um framgang umsóknar Úkraínu um aðild að ESB. Sjá einnig í þessu samhengi <a href="https://www.politico.eu/article/eu-cash-ukraine-bloc-agree-5-billion-euro-weapon-fund/">nýja ákvörðun ESB</a> í vikunni um fjárstuðning við Úkraínu.</p> <p>Boðað aukið samstarf og samvinna ESB við NATO er áhugavert enda þótt samvinna á milli NATO og ESB sé vitaskuld ekki ný af nálinni, sbr. t.d. sameiginlegu <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/01/10/eu-nato-joint-declaration-10-january-2023/">ESB-NATO samstarfsyfirlýsinguna frá 10. janúar sl</a>. en fyrsta yfirlýsingin af því tagi var gefin út árið 2016. Ný stefnumörkun ESB á sviði varnarmála leggur skýrari línur en áður um sameiginlega stefnu aðildarríkja ESB á þessu sviði, a.m.k. að því er varðar hergagnaframleiðslu, en NATO hefur einnig nýverið, eða í desember sl., samþykkt aðgerðarplan um aukna hergagnaframleiðslu, þar sem m.a. var sett á fór nýtt hergagnaiðnaðarráð, sjá nánar <a href="https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_221435.htm?selectedLocale=en">hér</a>. </p> <p>Fókusinn í framangreindri hergagnaiðnaðarstefna ESB er mjög mikið inn á við, þ.e. er á aukna framleiðslu og innkaup hergagna sem framleidd eru í ESB og í Úkraínu eftir atvikum. Stefnan getur þannig vart talist góðar fréttir fyrir hergagnaframleiðendur í öðrum löndum, svo sem í Bandaríkjunum. Boðuð endurskoðun á lánareglum Evrópska fjárfestingabankans sem vikið er að hér að framan er einnig athygliverð í þessu tilliti.</p> <p>Í fyrirliggjandi tillögum er gert er ráð fyrir 1,5 milljarði evra fjárveitingu af hálfu ESB til að auka samkeppnishæfni hergagnaiðnaðarins í ESB á árunum 2025 til 2027, en ekki er ólíklegt að þetta sé aðeins blábyrjunin. Hefur Thierry Breton, framkvæmdastjóri innri markaðsmála og „varnarmála“ í framkvæmdastjórn ESB <a href="https://www.politico.eu/article/thierry-breton-edip-sending-1-million-shells-to-ukraine/">látið hafa eftir sér</a> að hann vilji sjá 100 milljarða evra í sameiginlega varnarmálasjóðnum.</p> <p>Í síðustu viku fór fram umræða í Evrópuþinginu um öryggis- og varnarmál. Þar flutti Ursula von der Leyen (VDL) <a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/speech-president-von-der-leyen-european-parliament-plenary-strengthening-european-defence-volatile-2024-02-28_en">ræðu</a> þar sem hún lagði þunga áherslu á aukið vægi varnarmála í ESB. Þar vísaði hún m.a. til <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/03/11/the-versailles-declaration-10-11-03-2022/?utm_source=dsms-auto&%3butm_medium=email&%3butm_campaign=The+Versailles+declaration%2c+10+and+11+March+2022">Versalayfirlýsingarinnar</a>, sem leiðtogaráð ESB sendi frá sér eftir fund ráðsins 10. og 11. mars 2022, sbr. einnig <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/10/06/granada-declaration/">Granadayfirlýsinguna</a> sem gefin var út í framhaldi af fundi ráðsins 6. október 2023, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023.</a> Varnar- og öryggismál hafa allar götur síðan verið á dagskrá funda leiðtogaráðs ESB. Á því verður engin undantekning þegar leiðtogaráð ESB kemur saman í næstu viku.</p> <p>Í ræðu VDL sagðist hún vilja að stofnað verði til sérstaks embættis framkvæmdastjóra varnarmála í framkvæmdastjórn ESB á næsta skipunartímabili framkvæmdastjórnarinnar. Endurspeglar þetta ef til vill betur en margt annað þá þungu áherslu sem nú er lögð á málaflokkinn innan ESB. </p> <p>Gert er ráð fyrir að framkvæmdastjórnin fylgi stefnumörkuninni eftir með því að mæla framfylgd og framfarir innan aðildarríkjanna á sviði hergagnaframleiðslu á grundvelli sérstakra mælikvarða.</p> <h2>Framgangur umsókna Bosníu og Hersegóvínu, Úkraínu og Moldóvu um aðild að ESB</h2> <p>Framkvæmdastjórn ESB <a href="file:///C:/Users/r09bjsi/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/Content.Outlook/W7DXX5GP/.%20%C3%81fram%20ver%C3%B0ur%20heimilt%20a%C3%B0%20afnema%20%C3%A1ritunarfrelsi%20ef%20mikil%20aukning%20ver%C3%B0ur%20%C3%A1%20fj%C3%B6lda%20r%C3%ADkisborgara%20tiltekins%20%C3%BEri%C3%B0ja%20r%C3%ADkis%20sem%20meinu%C3%B0%20er%20koma%20inn%20%C3%A1%20Schengen-sv%C3%A6%C3%B0i%C3%B0%20og%20eins%20ef%20aukning%20ver%C3%B0ur%20%C3%A1%20tilh%C3%A6fulausum%20ums%C3%B3knum%20um%20al%C3%BEj%C3%B3%C3%B0lega%20vernd%20fr%C3%A1%20r%C3%ADkisborgurum%20%C3%BEri%C3%B0ja%20r%C3%ADkis%20sem%20n%C3%BDtur%20%C3%A1ritunarfrelsis%20inn%20%C3%A1%20Schengen-sv%C3%A6%C3%B0i%C3%B0.Eins%20ef%20r%C3%ADki%C3%B0%20s%C3%BDnir%20ekki%20samvinnu%20er%20kemur%20a%C3%B0%20endurvi%C3%B0t%C3%B6ku%20%C3%A1%20eigin%20r%C3%ADkisborgurum.">kynnti</a> í vikunni <a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/document/download/fa9da504-4ecb-4317-b583-c9fff0b833b2_en?filename=Report+on+progress+in+Bosnia+and+Herzegovina+-+March+2024.pdf">orðsendingu</a> til ráðherraráðs ESB og Evrópuþingsins um framgang umsóknar Bosníu og Hersegóvínu um aðild að ESB, en í orðsendingunni er mælt með því að aðildarviðræður við ríkið verði hafnar. Samhliða framangreindu tilkynnti framkvæmdastjórn ESB einnig að hún hefði lokið við tillögugerð til ráðherraráðs ESB um viðræðuáætlun fyrir Úkraínu annars vegar og við Moldóvu hins vegar og mun framkvæmdastjórnin flytja ráðherraráði ESB munnlega skýrslu um þá tillögugerð, væntanlega á <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/gac/2024/03/19/">fundi almenna ráðsins</a> (General Affairs Council) næstkomandi þriðjudag. Þá er jafnframt ráðgert að þessi málefni komi til umræðu á fundi leiðtogaráðs ESB á fimmtudag og föstudag í næstu viku.</p> <p>Framangreindar framgangstillögur ríkjanna eru í samræmi við nýjustu ársskýrslu framkvæmdastjórnarinnar um stækkunarstefnu ESB, en ítarlega var fjallað um þá skýrslu og stöðu einstakra umsóknarríkja í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktinni 10. nóvember sl.</a> Í þeirri umfjöllun er einnig gerð grein fyrir mismunandi skrefum í umsóknarferlinu en krafist er einróma samþykkis allra aðildarríkja ESB í ráðherraráðinu í hvert sinn sem umsókn fær formlegan framgang í ferlinu og á það við um þau skref sem nú er lagt til að tekin verði. Tillögur um framgang umsókna Úkraínu og Moldóvu eru einnig í samræmi við <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2023/12/14-15/">áherslur</a> sem fram komu á fundi leiðtogaráðs ESB 14. og 15. desember sl.</p> <p>Áhugi á stækkunarmálum hefur aukist mjög innan ESB í kjölfar árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu og í kjölfar þeirrar þróunar sem orðið hefur í alþjóðamálum í kjölfarið, þar sem virkt lýðræði og réttarríkið eiga í auknum mæli undir högg að sækja. Að sama skapi hefur áhugi og þrýstingur af hálfu umsóknarríkja, sumra a.m.k., um hraðari framgang umsókna þeirra aukist mjög. Hraður framgangur umsókna Úkraínu og Moldóvu, en bæði ríkin sóttu um aðild fljótlega í kjölfar innrásar Rússlands í Úkraínu eða í byrjun mars 2022, er til marks um þetta. </p> <p>Í framvinduskýrslu framkvæmdastjórnar ESB til ráðherraráðsins nú, sbr. framangreinda orðsendingu, fær Bosnía og Hersegóvína jákvæða umsögn og er þar m.a. vísað til nýlegra lagasetninga á sviði réttarríkismála o.fl. Þá þykir landið auk þess hafa aðlagað sig vel að utanríkis- og öryggismálastefnu ESB.</p> <h2>Samkomulag um nýjar reglur um söfnun og miðlun upplýsinga um flugfarþega í landamæra- og löggæslutilgangi</h2> <p><a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/01/air-passenger-data-council-and-european-parliament-reach-provisional-agreement-to-increase-security-and-enhance-border-management/">Hinn 1. mars sl.</a> náðist samkomulag í þríhliða viðræðum milli Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB um tillögur að tveimur reglugerðum sem varða söfnun og miðlun upplýsinga um flugfarþega, annars vegar í landamæratilgangi og hins vegar í löggæslutilgangi, þ.e. einkum í tengslum við baráttuna gegn hryðjuverkum og skipulagðri glæpastarfsemi. Fjallað var um tillögurnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/12/16/Formennskuaaetlun-Svia-og-vidskiptakerfi-med-losunarheimildir-i-flugi/">Vaktinni 16. desember 2022</a>. </p> <p>Nýjum reglum er ætlað að bæta meðhöndlun fyrirframgefinna upplýsinga um flugfarþega (e. Avance Passanger Information) (API). Reglunum er annars vegar ætlað að tryggja að upplýsingarnar liggi fyrir áður en farþeginn kemur inn fyrir ytri landamæri Schengen-svæðisins og hins vegar er kemur að flugi innan svæðisins. </p> <p>Til frekari útskýringa þá eru API gögn samansafn upplýsinga sem fengnar eru úr ferðaskilríkjum einstaklinga auk staðlaðra flugupplýsinga sem miðlað er til stjórnvalda þess ríkis sem farþegi hyggst ferðast til bæði fyrir og eftir flugtak. Um er að ræða nákvæman nafnalista, fæðingardag, ríkisfang, tegund og númer ferðaskilríkis, sætisupplýsingar og upplýsingar um farangur. Til viðbótar verður flugrekendum gert skylt að safna ákveðnum upplýsingum, s.s. flugnúmeri, flugvallarnúmeri og tímasetningum komu og brottfarar. </p> <p>Reglurnar eru til fyllingar <a href="https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2016/681/oj">tilskipun ESB frá árinu 2016</a> um farþegabókunargögn (e. Passanger Name Record) (PNR). PNR gögn eru samansafn af bókunargögnum fyrir flugfarþega og innihalda upplýsingar um ferðaáætlun farþega og upplýsingar um bókunarferlið. Þegar API gögnin og PNR gögnin eru lesin saman geta þau verið áhrifarík til að bera kennsl á ferðamenn sem talist geta ógn við almannaöryggi og eins til að staðfesta ákveðið ferðamynstur einstaklinga sem liggja undir grun um ólögmætt athæfi. </p> <p>Ísland er á grundvelli Schengen-samstarfsins skuldbundið til að innleiða aðra API reglugerðina, þ.e. þá sem varðar söfnun og miðlun API ganga í landamæratilgangi. Við mótun beggja reglnanna var hagsmunamál fyrir Ísland að sett yrði inn heimild í reglugerðina um söfnun API gagna í löggæslutilgangi jafnframt sem gæti heimilað ESB að vinna tvíhliða samning við Ísland um söfnun og miðlun þeirra gagna einnig. Eins var það áherslumál að aðildarríki ESB virtu norræna vegabréfasamstarfið við vinnslu reglnanna en samstarfið kveður á um að ríkisborgarar Norðurlandanna geti ferðast óhindrað milli landanna án þess að framvísa vegabréfi. </p> <p>Framangreind áherslumál Íslands gengu eftir og er ráðgert að Ísland ásamt öðrum samstarfsríkjum Schengen, Noregi, Sviss og Liechtenstein (SAC) hefji samningaviðræður við framkvæmdastjórn ESB í næstu viku um tvíhliða samning sem hefur það að markmiði að veita flugrekendum og aðildarríkjum ESB heimild til að miðla PNR gögnum og API gögnum í löggæslutilgangi til SAC ríkjanna. </p> <h2>Tillaga um breytingar á reglum um niðurfellingu á áritunarfrelsi þriðja ríkis</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4961">Í október sl.</a> lagði framkvæmdastjórn ESB fram tillögu um breytingar á reglugerð um um heimildir til að víkja til hliðar áður fenginni undanþágu þriðja ríkis frá áritunarskyldu inn á Schengen-svæðið (e. Visa Suspension Mechanisma<em>),</em> sbr. m.a. til hliðsjónar umfjöllun um málefnið í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/10/Jafnrettisbarattan-kolefnislausar-bifreidar-og-fraveitur/">Vaktinni 10. mars 2023</a> þar sem fjallað er um fund Schengen-ráðsins. Tillagan hefur verið til umfjöllunar á vettvangi Evrópuþingsins og í ráðherraráði ESB en þar náðist í vikunni <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/13/council-takes-first-step-towards-new-eu-rules-on-suspending-visa-free-travel-for-third-countries/">samkomulag</a> um efnislega afstöðu ráðsins til málsins fyrir komandi þríhliða viðræður við Evrópuþingið og framkvæmdastjórn ESB um endanlegar lyktir málsins. Þá liggja nú jafnframt fyrir <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/LIBE-PR-759070_EN.html">drög að nefndaráliti</a> dóms- og innanríkismálanefndar Evrópuþingsins um málið </p> <p>Það að ríkisborgarar tiltekins þriðja ríkis geti ferðast án vegabréfsáritunar inn á Schengen-svæðið getur haft mikil og góð áhrif á hagkerfi aðildarríkja Schengen -samstarfsins og þá einkum á ferðamannaiðnað auk þess sem slíkt áritunarfrelsi getur skipt sköpum er kemur að félags- og menningarsamskiptum milli ríkja. Aðildarríki ESB hafa áritunarsamninga við 61 ríki en ríkisborgarar þessara ríkja hafa heimild til að dvelja innan Schengen-svæðisins í allt að 90 daga á hverju 180 daga tímabili. Með þátttöku í Schengen-samstarfinu hefur Ísland skuldbundið sig til að fylgja stefnu ESB í áritunarmálum. </p> <p>Misnotkun á áritunarfrelsi þriðja ríkis getur hins vegar haft neikvæðar og alvarlegar afleiðingar í för með sér, t.d. þegar einstaklingar dvelja fram yfir heimilaða dvöl inn á Schengen-svæðinu eða leggja fram tilhæfulausar umsóknir um alþjóðlega vernd auk annarra áskorana sem varða öryggi innan svæðisins.</p> <p>Heimildin til að fella tímabundið niður áritunarfrelsi þriðja ríkis að ákveðnum skilyrðum uppfylltum tók fyrst gildi árið 2013. Regluverkið hefur þó ekki þótt virka nægilega vel í framkvæmd og er framangreindri tillögu ætlað að bæta þar úr, en fyrir liggur þó að sum aðildarríki hafi viljað ganga enn lengra í breytingum en tillagan gerir ráð fyrir. </p> <p>Í tillögunni er kveðið á um ný og uppfærð skilyrði þess að til greina geti komið að fella niður þegar fengið áritunarfrelsi þriðja ríkis, svo sem þegar upp koma fjölþáttaógnir eða annmarkar á skilríkjaútgáfu og við veitingu ríkisborgararéttar í viðkomandi þriðja ríki. Þá felur tillagan einnig í sér að heimilt verður að fella niður áritunarfrelsi ef utanríkissamskipti milli viðkomandi ríkis og ESB versna snögglega. Áfram verður heimilt að afnema áritunarfrelsi ef mikil aukning verður á fjölda ríkisborgara tiltekins þriðja ríkis sem meinuð er koma inn á Schengen-svæðið og eins ef aukning verður á tilhæfulausum umsóknum um alþjóðlega vernd frá ríkisborgurum þriðja ríkis sem nýtur áritunarfrelsis inn á Schengen-svæðið. Eins ef ríkið sýnir ekki samvinnu er kemur að endurviðtöku á eigin ríkisborgurum. </p> <p>Almennt er gert ráð fyrir að niðurfelling á áritunarfrelsi sé til að byrja með tímabundin til 12 mánaða sem heimilt er að framlengja um aðra 24 mánuði. Á því tímabili er framkvæmdastjórn ESB ætlað að vinna með viðkomandi ríki að lausn vandans. Finnist ekki lausn geta aðildarríki ESB ákveðið að fella niður áritunarfrelsi þriðja ríkis varanlega. </p> <p>Þess er að vænta að þríhliða viðræður um málið hefjist þegar Evrópuþingið hefur samþykkt framangreind drög að nefndaráliti um málið.</p> <h2>Uppbygging sameiginlegs fjármagnsmarkaðar í ESB</h2> <p>Fjármögnun fyrirtækja í Evrópu hvílir í meira mæli á lántökum í viðskiptabankakerfinu en t.d. í Bandaríkjunum þar sem fjármögnunarmöguleikar á fjármagnsmarkaði þykja fjölbreyttari. Þetta getur staðið nýsköpunarfyrirtækjum og smærri fyrirtækjum fyrir þrifum, þar sem mikil þörf er á fjárfestingum í rannsóknum og þróun, en slíkar fjárfestingar er oft á tíðum áhættusamar og fyrirtækin oft ekki í færum til að veita nægjanlegar tryggingar sem jafnan er krafist við lántöku í bönkum. ESB hefur um nokkurt skeið stefnt að því að koma á virkum og samþættum innri markaði með fjármagn, þ.e. skráðum markaði fyrir skuldabréf og hlutabréf, til þess einmitt m.a. að styðja við fyrirtæki í þessari stöðu, auka fjölbreytni fjármögnunarmöguleika og ýta undir nýsköpun og framleiðni.</p> <p>Sterkur fjármagnsmarkaður í Evrópu hefur öðlast umtalsvert meiri þýðingu í breyttu umhverfi alþjóðamála frá því að fyrsta aðgerðaáætlun um sameiginlegan fjármagnsmarkað leit dagsins ljós (e. Capital Markets Union, CMU) árið 2015. Þrátt fyrir að núverandi framkvæmdastjórn ESB hafi sett fram <a href="https://finance.ec.europa.eu/capital-markets-union-and-financial-markets/capital-markets-union/capital-markets-union-2020-action-plan_en">nýja aðgerðaáætlun fyrir sameiginlegan fjármagnsmarkað árið 2020</a> hefur stóru markmiðunum ekki enn verið náð. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/what-the-eu-is-doing-to-deepen-its-capital-markets/timeline-what-the-eu-is-doing-to-deepen-its-capital-markets/">Vissulega hafa umbætur átt sér stað á lagaumgjörðinni</a>, sbr. m.a. nýlegar umfjallanir í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktinni 1. mars sl.</a> um aukið gagnsæi á fjármálamörkuðum og um nýjar reglur um sjóði og jafnframt í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktinni 16. febrúar sl.</a> þar sem fjallað er um breytingar á reglum um stöðustofnun og reglum sem ætlað er að auðvelda litum og meðalstórum fyrirtækjum aðgengi að fjármagni í ESB. Þótt áhrif þessara lagabreytinga hafi ekki að fullu komið fram ennþá er það álit margra að enn vanti nokkuð upp á til að ná markmiðum um virkan og djúpan fjármagnsmarkað sem miðlar fjármagni milli fjárfesta og fyrirtækja í Evrópu með skilvirkum hætti.</p> <p>Þannig er það ekki endilega magn sparnaðar sem stendur fjármagnsmarkaði í ESB fyrir þrifum heldur það að ekki hefur tekist að skapa umhverfi þar sem sparnaði er miðlað á markaði til þeirra sem geta nýtt hann til verðmætasköpunar. Mörg dæmi eru um nýsköpunarfyrirtæki innan sambandsins sem hafa flutt starfsemi sína annað, til að mynda til Bandaríkjanna, þar sem auðveldara er að fjármagna starfsemina. Þannig flyst verðmætasköpun og þau störf sem fyrirtækjunum fylgja frá sambandinu. Þá liggur vandamálið einnig í því að þrátt fyrir ýmsar umbætur þá flyst fjármagn ekki auðveldlega á milli aðildarríkja ESB.</p> <p>Nú eru ráðamenn í ESB farnir að ókyrrast um að skortur á öflugum fjármagnsmarkaði í sambandinu standi öðrum markmiðum þess fyrir þrifum, svo sem strategísku sjálfræði og grænum og stafrænum umskiptum. Breytingar eru enn meira áríðandi í ljósi nýrrar heimsmyndar alþjóðaviðskipta og -samskipta. Samþættur fjármagnsmarkaður er talinn vera ein af megin forsendum þess að það takist að efla samkeppnishæfni ESB um þessar mundir. </p> <p>Í liðinni viku birti evruhópurinn í sinni breiðu mynd, þ.e. þegar hann samanstendur af fjármálaráðherrum allra ESB landa, ekki einungis evruríkjanna, <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/11/statement-of-the-eurogroup-in-inclusive-format-on-the-future-of-capital-markets-union/">yfirlýsingu um framtíð fjármagnsmarkaðar í ESB</a>. Yfirlýsingin er nokkurs konar brýning fyrir næstu framkvæmdastjórn ESB og í henni eru tilgreindar 13 aðgerðir sem eiga að styðja við myndun og starfrækslu hins samþætta og sameiginlega fjármagnsmarkaðar. Ekki er þó unnt að segja að á listanum séu margar nýjar hugmyndir, heldur er þar fremur að finna gamalkunnug stef eins og um einföldun regluverks og umbætur á eftirlitsumgjörð.</p> <p>Það sem er kannski helst markvert í yfirlýsingunni er hvernig tekið er á stærstu raunverulegu hindrunum sem standa í vegi þess að markmið náist, en telja má að þau liggi í mismunandi skattareglum í aðildarríkjum ESB, vöntun á öflugra bankasambandi og skorti á útgáfu og framboði öruggra verðbréfa í evrum, svipuðum bandarískum ríkisvíxlum og -skuldabréfum. Í yfirlýsingunni er látið nægja að hvetja aðildarríkin til þess að skoða, hvert um sig, hvað þau geti gert í skattkerfinu heima fyrir til að stuðla að öflugri fjármagnsmörkuðum, en ekki verður talið líklegt að slík hvatning ein og sér skili miklum árangri. Öflugt bankasamband (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/banking-union/">Banking Union</a>) hefur verið talið grundvöllur fyrir sterkum fjármagnsmarkaði því að bankar gegna gjarnan stóru hlutverki í verðbréfaviðskiptum og skráningu bréfa á markað. Það er lítillega minnst á þetta atriði í lok yfirlýsingarinnar þ.e. að evruhópurinn styðji framgang bankasambandsins. Loks er ekkert minnst á skort á útgáfu á öruggum verðbréfum í evrum, sem ýmsir telja lykilinn samþættingu fjármagnsmarkaða innan ESB, en þögnin um þetta atriði verður væntanlega rakin til þess að aðildarríki ESB eru mjög ósammála er kemur að beinni útgáfu sambandsins á skuldabréfum og þá á hvaða tekjustofnum sú útgáfa ætti að hvíla. </p> <h2>Samkomulag um bann á vörum sem framleiddar eru með nauðungarvinnu</h2> <p>Þann 5. mars sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/05/council-and-parliament-strike-a-deal-to-ban-products-made-with-forced-labour/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_5415">tillögu framkvæmdastjórnar ESB</a> að nýrri reglugerð um bann við vörum sem framleiddar eru með nauðungarvinnu á innri markaði ESB. Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni</a> þann 23. september 2022.</p> <p>Talið er að tæplega 28 milljónir manna á heimsvísu séu í nauðungarvinnu, en við mat á þeim fjölda hefur verið byggt á <a href="https://www.ohchr.org/en/instruments-mechanisms/instruments/forced-labour-convention-1930-no-29">skilgreiningu Alþjóðavinnumálastofnunarinnar</a> á því hvað teljist til nauðungarvinnu. Reglugerðinni er ætlað að styðja við aðrar aðgerðir og stefnur ESB á þessu sviði m.a. <a href="https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/eu-strategy-on-the-rights-of-the-child-and-the-european-child-guarantee.html">stefnu um réttindi barna</a>.</p> <p>Samkomulag það sem nú liggur fyrir um efni málsins styður við öll meginmarkmið tillögunnar, þ.m.t. að banna vörur sem framleiddar eru með nauðungarvinnu en bannið tekur allt í senn til framleiðslu, markaðssetningar og útflutnings. Fyrirtækjum sem eru skráð eða hafa starfsemi innan ESB eða stunda viðskipti innan ESB er gert að tryggja að vörur þeirra og aðföng til framleiðslu þeirra séu ekki framleiddar með nauðungarvinnu. </p> <p>Í samkomulaginu felst þó að tilteknar breytingar verði gerðar, einkum til að skýra nánar verkaskiptingu milli framkvæmdastjórnar ESB og lögbærra yfirvalda aðildarríkjanna við eftirlit með framfylgd reglnanna. Framkvæmdastjórninni verður falið að leiða eftirlitsaðgerðir utan landamæra ESB en lögbær yfirvöld einstakra aðildarríkja munu sinna eftirliti þegar áhætta af nauðungarvinnu er talin tengjast viðkomandi aðildarríki. Þá er kveðið um gagnkvæma tilkynningarskyldu lögbærra yfirvalda ef þau verða vör við meinta nauðungarvinnu hvort heldur er í öðrum aðildarríkjum eða utan landamæra ESB. Ákvarðanir um bann, afturköllun eða förgun vöru verða teknar af því stjórnvaldi sem rannsakaði málið og munu gilda með gagnkvæmum hætti yfir landamæri aðildarríkja.</p> <p>Þá felur samkomulagið í sér að framkvæmdastjórn ESB verði gert að setja upp gagnagrunn um áhættu sem tengist nauðungarvinnu sem mun gagnast bæði framkvæmdastjórninni og lögbærum yfirvöldum aðildarríkjanna við að meta möguleg brot gegn reglugerðinni auk þess sem gefnar verða út leiðbeiningar til atvinnurekenda og lögbærra yfirvalda til að tryggja eftirfylgni með framkvæmd reglugerðarinnar, þ.m.t. með verklagsreglum til að stemma stigu við mismunandi tegundum nauðungarvinnu. </p> <p>Í samkomulaginu eru jafnframt skilgreind viðmið fyrir líkindamat á því hvort að um brot á ákvæðum reglugerðarinnar sé ræða fyrir framkvæmdastjórnina og lögbær yfirvöld aðildarríkjanna til að miða við.<em> </em></p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <p>Þess má geta að efni tillögunnar tengist að nokkru leyti tillögu að <a href="https://commission.europa.eu/business-economy-euro/doing-business-eu/corporate-sustainability-due-diligence_en">tilskipun um áreiðanleikakannanir á sjálfbærni fyrirtækja</a>, sem fjallað var um <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvae">í Vaktinni</a><span style="text-decoration: underline;"> 1. mars sl.</span> Gildissviðið er þó talsvert víðtækara þar sem reglugerðinni er ætlað að ná til allra fyrirtækja sem starfa á innri markaði ESB eða í tengslum við ESB, en reglugerðin um áreiðanleikakannanir á sjálfbærni fyrirtækja nær eingöngu til stórra fyrirtækja. </p> <h2>Þátttaka Íslands í samstarfsáætlun ESB á sviði heilbrigðismála (EU4Health)</h2> <p>Þann 13. febrúar sl. birti framkvæmdastjórn ESB <a href="https://health.ec.europa.eu/latest-updates/commission-supports-two-new-health-union-actions-eu126-million-eu4health-programme-2024-02-13_en">frétt</a> um styrkveitingu að fjárhæð 126 miljón evra til tveggja stórra nýrra verkefna á grundvelli samstarfsáætlunar ESB á sviði heilbrigðismála, EU4Health, en í september 2021 var tekin ákvörðun um formlega þátttöku Íslands í „EU4Health“ og var það í fyrsta skiptið sem Ísland tekur formlega þátt í heilbrigðissamstarfi af þessu tagi á vettvangi ESB. </p> <p>Verkefnin sem um ræðir styðja annars vegar við aðgerðir til að sporna gegn sýklalyfjaónæmi (e. Antimicrobial resistance - AMR), en vinnuheiti þess verkefnis er „JAMRAI 2“, og hins vegar við forvarnir gegn krabbameini og öðrum ósmitbærum sjúkdómum þar með talið geðsjúkdómum (e. Non-Communicable Diseases - NCDs) og er vinnuheiti þess verkefnis „JA PreventNCD“. Verkefnunum er ætlað að skjóta styrkari stoðum undir samstarf og samvinnu Evrópuríkja á sviði heilbrigðismála (e. European Health Union). Báðum verkefnunum var formlega ýtt úr vör 1. janúar sl. og er ætlað að vara í fjögur ár. Ísland er þátttakandi í báðum verkefnunum. </p> <p><em>JAMRAI 2 </em></p> <p>Baráttan við sýklalyfjaónæmi verður sífellt fyrirferðarmeiri og er nú talin ein helsta heilbrigðisógn samtímans. Á hverju ári eru 35.000 dauðsföll rakin til sýklalyfjaónæmis innan evrópska efnahagssvæðisins. Talað er um þögla faraldurinn (e. silent pandemic), sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/21/Graeni-sattmalinn-og-endurheimt-vistkerfa/#:~:text=Vaktinni%2026.%20ma%C3%AD%20sl">Vaktinni 26. maí </a>sl. þar sem fjallað var um tilmæli ESB um aðgerðir gegn sýklalyfjaónæmi og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/21/Graeni-sattmalinn-og-endurheimt-vistkerfa/">Vaktinni 21.júlí </a>sl. þar sem greint var frá aðgerðum ESB til að sporna við mögulegum skorti á sýklalyfjum. </p> <p>Verkefnastyrkurinn er 50 milljónir evra, en öll aðildarríki ESB auk Íslands, Noregs og Úkraínu taka þátt í verkefninu. Markmið „JAMRAI 2“ er að styrka aðgerðaráætlanir á landsvísu í þátttökuríkjunum og innleiða skilvirkar aðgerðir til vöktunar og forvarna í anda „One Health“ stefnu Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar sem miðar að sjálfbæru jafnvægi í vistkerfi manna, dýra og platna. Verkefnin snúa einkum að sýklalyfjagæslu, sýkingarvörnum, vöktun, aðgengi að sýklalyfjum og vitundarvakningu um sýklalyfjaónæmi. </p> <p>Í nýlegri <a href="https://island.is/s/landlaeknir/frett/veglegur-styrkur-vegna-adgerda-gegn-syklalyfjaonaemi-i-evropu">fréttatilkynningu</a> frá Embætti landlæknis má lesa um þátttöku Íslands í þessu verkefni, en þar kemur fram að styrkfjárhæðin sem kemur í hlut Íslands nemi um 113 millj.kr. Þar er einnig að finna tengil á <a href="https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/02/22/Ny-adgerdaaaetlun-heilbrigdisradherra-til-ad-sporna-vid-utbreidslu-syklalyfjaonaemis/">frétt</a> um nýja aðgerðaráætlun heilbrigðisráðherra til að sporna við útbreiðslu sýklalyfjaónæmis á Íslandi, en hún er unnin af þverfaglegum starfshópi sem skipaður var af heilbrigðisráðherra í samvinnu við matvæla- og landbúnaðarráðherra og umhverfis- orku- og loftslagsráðherra. </p> <p><em>JA PreventNCD </em></p> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur haft á stefnuskrá sinni á þessu kjörtímabili að auka forvarnir gegn krabbameini og öðrum ósmitbærum sjúkdómum. Árið 2020 voru 2,7 milljónir manna greind með krabbamein, sama ár létust 1,3 milljónir manna af völdum sjúkdómsins, þar af 2.000 ungmenni. Ef ekkert er að gert er því spáð að krabbameinstilfellum muni fjölga um <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union/cancer-plan-europe_en">24% fram til ársins 2035</a> sem gæti leitt til þess að krabbamein yrði helsta dánarorsök Evrópubúa. Í febrúar 2021 var <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union/cancer-plan-europe_en#flagship-initiatives">áætlun ESB gegn krabbamei</a>ni (e. Europe‘s Beating Cancer plan) birt en í henni eru kynntar aðgerðir til að styðja við baráttu ríkja gegn krabbameinssjúkdómum. Verkefnið sem hér um ræðir er hluti þeirra aðgerða sem þar eru nefndar, en fjárhæð styrksins nemur 76 milljónum evra og er hæsti einstaki styrkur sem ESB hefur veitt til lýðheilsumála. Í verkefninu taka þátt 22 aðildarríki ESB auk Íslands, Noregs og Úkraínu. Verkefnið snýr einnig að forvörnum gegn geðsjúkdómum, en fjallað var um stefnumörkun ESB á sviði geðheilbrigðismála í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní </a>sl.</p> <p>Meginmarkmið verkefnisins er að innleiða aðgerðir til að koma í veg fyrir ósmitbæra sjúkdóma eins og krabbamein, sykursýki og hjarta- og æðasjúkdóma. Vitað er að helstu áhættuþættir ósmitbærra sjúkdóma er óhollt mataræði, hreyfingarleysi, reykingar, áfengisneysla og geðheilbrigðisvandamál. </p> <p>Þátttaka Íslands í verkefninu er leidd af lýðheilsusviði Embættis landlæknis, sbr. nánar um verkefnið og þátttöku Íslands í <a href="https://island.is/s/landlaeknir/frett/ellefu-milljardar-til-lydheilsumala-i-evropu-og-800-milljonir-til-islands">frétt</a> embættisins frá 21. febrúar sl.</p> <h2>Aðgerðir til að sporna gegn skorti á lækningatækjum</h2> <p>Þann 23. janúar sl. lagði framkvæmdastjórn ESB fram <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6156-2024-INIT/en/pdf">tillögu</a> að breytingum á reglugerðum um lækningatæki sem ætlað er að vinna gegn skorti lækningatækja á markaði og liðka fyrir auknu gagnsæi og aðgengi að upplýsingum. </p> <p>Með tillögunni eru lagðar til breytingar á tveimur gerðum; <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3a32017R0745">(ESB) 2017/745 um lækningatæki</a> og <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a32017R0746">(ESB) 2017/246 um lækningatæki til sjúkdómsgreiningar í glasi</a> (In Vitro Diagnostic Medical Devices (IVDR)).</p> <p>Tillagan hefur fengið hraða málsmeðferð innan Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB, en eftir óformlegt samráð milli stofnanna er nú stefnt að því að tillaga verði tekin til formlegra afgreiðslu án breytinga. Sjá nánar um málið í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/21/medical-devices-council-endorses-new-measures-to-help-prevent-shortages/">fréttatilkynningu</a> ráðherraráðs ESB frá 21. febrúar sl. og í <a href="https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/summary.do?id=1772736&%3bt=d&%3bl=en">reifun</a> Evrópuþingsins á málinu.</p> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur jafnframt nýverið tilkynnt að frekara mat og greining á virkri framangreindra ESB-reglugerða um lækningatæki sé fyrirhuguð. Hefur framkvæmdastjórnin í því skyni hug á því að efna til <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14155-EU-rules-on-medical-devices-and-in-vitro-diagnostics-targeted-evaluation_en">opins samráð</a>s á þriðja ársfjórðungi þessa árs um skilvirkni reglugerðanna og hvort þær mæti núverandi þörfum og þörfum til framtíðar. </p> <h2>Samkomulag um breytingar á reglum um stjórnun loftrýmisins (SES2+)</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 6. mars sl. efnislegu <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/06/single-sky-reform-council-and-parliament-strike-a-deal-to-improve-efficiency-of-air-space-management-in-the-eu/">samkomulagi</a> um tillögu að breytingum á reglugerð um stjórnun loftrýmisins og breytingu á reglugerð um hlutverk <a href="https://www.easa.europa.eu/en">Flugöryggisstofnunar Evrópu</a>. Tillagan miðar að því að bæta frammistöðu, getu, aðlögunarhæfni, skilvirkni við stjórnun lofrýmisins yfir ESB og eftirlit með þeirri stjórnun um leið og stefnt er að því að draga úr kostnaði og áhrifum loftferða á umhverfið og loftslag. </p> <p>Reglur um stjórnun lofrýmisins hafa ekki verið endurskoðaðar síðan árið 2009 en tillögur þar að lútandi sem lagðar voru fram árið 2013 náðu ekki fram að ganga. Endurskoðaðar tillögur á grunni tillagnanna frá 2013 voru svo lagðar fram í september árið 2020 og samþykkti ráðherraráð ESB <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-9162-2021-ADD-2/en/pdf">almenna afstöðu</a> til þeirra 4. júní 2021 og þann 7. júlí sama ár samþykkti þingið <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/A-9-2021-0217_FR.html">afstöðu</a> til málsins. Enda þótt mikið hafi borið á milli þingsins og ráðsins samkvæmt framangreindu hefur nú, nokkuð óvænt, náðst pólitískt samkomulag á milli þeirra um endanlegt efni gerðarinnar. </p> <p>Reglur ESB um stjórnun loftrýmisins hafa verið teknar upp í EES-samninginn. Aðrar reglur gilda þó um stjórnun flugumferðar yfir N-Atlantshafi og hafa ESB-reglurnar því verið aðlagaðar að þeim veruleika við upptöku í samninginn og við innleiðingu þeirra á Íslandi.</p> <p><em>Helstu atriði samkomulagsins</em></p> <p>Það samkomulag sem nú liggur fyrir lítur m.a. að fyrirkomulagi eftirlits og heimildum til að fela einkaaðilum framkvæmd tiltekinna þjónustuþátta. Þá verður sérstökum eftirlitsaðilum aðildarríkjanna í samstarfi við framkvæmdastjórnina og svonefnt skilvirkniráð (e. Performance review board) falið að meta skilvirkni flugumferðarþjónustu í samræmi við reglur um meðalhóf og skiptingu ábyrgðar milli ESB og aðildarríkjanna.</p> <p>Í samkomulaginu felst einnig að tekin verða upp ákvæði um samsetningu leiðsögugjalda að undangenginni nytja- og kostnaðargreiningu. Ætlunin er að hvetja þá sem njóta þjónustunnar til að nota umhverfisvæna tækni og velja umhverfisvænar flugleiðir. </p> <p>Loks felst í samkomulaginu að aukin verkefni verði færð til <a href="https://www.eurocontrol.int/">Eurocontrol</a> er varða leiðarstjórnun sem ætlað er að stuðla að sjálfbærni og skilvirkni við notkun loftrýmisins.</p> <p>Tillagan, að lokinni textavinnslu, gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <h2>Samkomulag um tvær gerðir siglingaöryggispakkans</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 27. febrúar sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/27/maritime-safety-council-and-parliament-strike-deals-to-support-clean-and-modern-shipping-in-the-eu/?utm_source=dsms-auto&%3butm_medium=email&%3butm_campaign=Maritime+safety%3a+Council+and+Parliament+strike+deals+to+support+clean+and+modern+shipping+in+the+EU">samkomulagi</a> um efni tillögu að breytingum á tilskipun um hafnaríkiseftirlit og tilskipun um fánaríkiseftirlit. Tillögurnar eru hluti af tillögupakka framkvæmdastjórnarinnar um aukið siglingaöryggi sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni</a> 9. júní sl., sbr. einnig umfjöllun um samkomulag um tilskipun um mengun frá skipum í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/03/01/Vetnisvaeding-a-Evropska-efnahagssvaedinu/">Vaktinni 1. mars sl</a>. </p> <p><em>Tilskipun um fánaríkiseftirlit</em></p> <p>Tilgangur tilskipunarinnar er að tryggja að skip skráð í ríkjum ESB uppfylli reglur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar en sú ábyrgð liggur hjá viðkomandi aðildarríki, þ.e.a.s. hjá fánaríkinu. </p> <p>Ákvæði regluverksins miða að því að aðildarríki hafi getu til að standa undir ábyrgð sinni sem fánaríki á samkvæman, skilvirkan og fullnægjandi hátt. Nánar tiltekið er markmið endurskoðaðra reglna að:</p> <ul> <li>Uppfæra gildandi reglur til samræmis við breytingar á alþjóðasáttmálum á vegum IMO og viðeigandi stöðlum.</li> <li>Tryggja fullnægjandi skipaeftirlit og eftirlit með skoðunaraðilum.</li> <li>Stuðla að hraðari innleiðingu stafrænna lausna.</li> <li>Tryggja samræmda framkvæmd er varðar túlkun, skýrslugerð og mælikvarða á skilvirkni flota fánaríkis og skyldur þess.</li> </ul> <p>Samkomulagið felur í sér að tilteknar breytingar verði gerðar á tillögunni en meginefni hennar stendur þó óbreytt. </p> <p><em>Tilskipun um hafnaríkiseftirlit</em></p> <p>Tilgangur tilskipunar um hafnaríkiseftirlit er að hafa eftirlit með skipum þriðju ríkja sem koma til hafnar innan EES svæðisins og kanna hvort skipið, áhafnir og búnaður uppfylli kröfur Alþjóðasiglingamálastofnunarinnar. Eftirlitið er mikilvægur þáttur í að tryggja öryggi skipa og vernd umhverfisins. Tilgangur endurskoðaðra reglna er að:</p> <ul> <li>Uppfæra gildandi reglur til samræmis við breytingar á alþjóðasáttmálum á vegum IMO og viðeigandi stöðlum.</li> <li>Auka öryggi fiskisskipa, áhafna þeirra og umhverfisins með því að kveða á um, valkvætt eftirlit, með fiskiskipum yfir 24 metrum að lengd. </li> <li>Tryggja samræmda og skilvirka framkvæmd hafnaríkiseftirlits.</li> </ul> <p>Samkomulagið felur í sér að tilteknar breytingar verði gerðar á tillögunni en meginefni hennar stendur þó óbreytt. </p> <p>Tillagan, að lokinni textavinnslu, gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <h2>Samkomulag um breytingar á tilskipun um umferðalagabrot</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 12. mars sl. efnislegu <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/12/road-safety-council-and-european-parliament-strike-a-deal-for-better-cooperation-on-road-safety-related-traffic-offences/?utm_source=dsms-auto&%3butm_medium=email&%3butm_campaign=Road+safety%3a+Council+and+European+Parliament+strike+a+deal+for+better+cooperation+on+road-safety-related+traffic+offences">samkomulagi</a> um tillögu að breytingum á tilskipun um miðlun upplýsinga um umferðalagabrot milli ríkja ESB. Tillagan er hluti af svokölluðum umferðaröryggispakka sem framkvæmdastjórnin birti 1. mars sl. og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/10/Jafnrettisbarattan-kolefnislausar-bifreidar-og-fraveitur/">Vaktinni 10. mars sl.</a></p> <p>Tilgangurinn er að bæta framfylgd viðurlagaákvarðana óháð því hvar brot er framið. Breytingunum er einnig ætlað að stuðla að auknu umferðaröryggi í samræmi við markmið sambandsins um fækkun dauðsfalla og alvarlegra slysa í umferðinni um 50% fyrir árið 2030.</p> <p>Samkomulagið felur í sér að tilteknar breytingar verði gerðar á tillögunni en meginefni hennar stendur þó óbreytt. Meðal breytinga sem samkomulagið felur í sér er að: </p> <ul> <li>hlutverk landstengiliða (e. contact point) og viðurkenndra stjórnvalda (e. competent authorities) er skýrt nánar,</li> <li>gildissvið gerðarinnar er víkkað út þannig að hún taki til fleiri tegunda umferðalagabrota,</li> <li>·verkferlar sem snúa að aðgengi að skráningarupplýsingum ökutækis eru skýrðir,</li> <li>·og betur er gætt að öllum nauðsynlegum varnöglum er lúta að réttindum og persónuvernd ökumanns eða annarra viðkomandi aðila.</li> </ul> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <h2>Samkomulag um sjálfbærari umbúðir og minni umbúðaúrgang</h2> <p>Þann 4. mars sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/03/04/packaging-council-and-parliament-strike-a-deal-to-make-packaging-more-sustainable-and-reduce-packaging-waste-in-the-eu/?utm_source=dsms-auto&%3butm_medium=email&%3butm_campaign=Packaging%3a+Council+and+Parliament+strike+a+deal+to+make+packaging+more+sustainable+and+reduce+packaging+waste+in+the+EU">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu að reglugerð um umbúðir og umbúðarúrgang sem miðar að því að gera umbúðir sjálfbærari og draga úr magni umbúðaúrgangs í ESB. Markmiðið er að takast á við aukningu á umbúðaúrgangi sem myndast í ESB, samræma innri markaðinn fyrir umbúðir og efla hringrásarhagkerfið þannig að umbúðageirinn verði kolefnishlutlaus fyrir árið 2050.</p> <p>Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/12/02/Malefni-flottafolks-netoryggi-og-rettarrikid/">Vaktinni 2. desember 2022.</a></p> <p>Endurskoðun á gerðinni um umbúðir og umbúðaúrgang er hluti <a href="https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en">aðgerðaráætlun ESB um hringrásarhagkerfið</a> sem framkvæmdastjórn ESB samþykkti í mars 2020. Aðgerðaráætlunin um hringrásarhagkerfið er ein af grunnstoðum Græna sáttmála Evrópu, sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/04/01/Storu-netfyrirtaekin-thurfa-ad-luta-strangari-reglum/">Vaktinni 1. apríl 2022</a>,</p> <p>Með tillögunni eru lagðar til breytingar sem eiga að tryggja að umbúðir séu öruggar og sjálfbærar, með því að krefjast þess að allar umbúðir séu endurvinnanlegar og að tilvist skaðlegra efna sé haldið í lágmarki. Til að bæta upplýsingagjöf til neytenda er kveðið á um samræmingu merkinga. Í samræmi við forgangsröðun við meðhöndlun úrgangs (e. waste hierarchy) miðar tillagan að því að draga verulega úr myndun umbúðaúrgangs með því að setja bindandi endurnýtingarmarkmið, takmarka ákveðnar tegundir einnota umbúða og krefjast þess að rekstraraðilar lágmarki umfang þeirra umbúða sem notaðar eru.</p> <p><em>Helstu atriði samkomulagsins</em></p> <p><span style="text-decoration: underline;">Kröfur um sjálfbærni umbúða og endurunnið efni</span></p> <p>Í tillögunni er kveðið á um sjálfbærnikröfur fyrir allar umbúðir sem settar eru á markað. Með samkomulaginu eru kröfur til efna í umbúðum hertar með því að setja ákvæði um takmörkun á markaðssetningu umbúða sem komast í snertingu við matvæli og innihalda PFAS (e. per- and polyfluorinated alkyl substances) yfir ákveðnum viðmiðunarmörkum. </p> <p>Samkomulagið viðheldur meginmarkmiðum sem sett voru fram í tillögunni fyrir árin 2030 og 2040 um lágmarks endurunnið efni í plastumbúðum. Lífbrjótanlegar plastumbúðir (e. compostable plastic packaging) og umbúðir þar sem hlutfall plasts er undir 5% af heildarþyngd umbúðanna eru þó undanþegnar markmiðunum. Kveðið er á um að framkvæmdastjórn ESB taki markmiðin til endurskoðunar þegar á líður. Jafnframt er skorað á framkvæmdastjórn ESB að hún meti stöðu tækniþróunar á plastumbúðum framleiddum úr lífmassa (e. bio-based plastic packaging) og á grundvelli þess mats, verði settar sjálfbærnikröfur fyrir innihald lífplasts (e. bio-based) í plastumbúðum.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Kröfur um endurnotkun umbúða og áfyllingu</span></p> <p>Samkomulagið kveður á um ný bindandi markmið um endurnotkun umbúða fyrir árið 2030 og leiðbeinandi markmið fyrir árið 2040. Markmiðin eru mismunandi eftir því hvers konar umbúðir rekstraraðilar nota og eru pappaumbúðir almennt undanþegnar kröfunum. Örfyrirtæki eru undanþegin framangreindum markmiðum.</p> <p>Til að stuðla að endurnotkun umbúða, eða áfyllingu, verður fyrirtækjum sem bjóða fólki að taka með sér tilbúnar máltíðir gert að bjóða viðskiptavinum sínum upp á að koma með eigin ílát fyrir slíkar máltíð og að auki að fyrir árið 2030 verði slíkir þjónustuaðilar (e. take-away businesses) að bjóða fram 10% af vörum sínum í umbúðum sem henta til endurnotkunar.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Kröfur um upptöku á skilagjaldskerfi</span></p> <p>Aðildarríki þurfa fyrir árið 2029 að tryggja að a.m.k. 90% af einnota plastflöskum og drykkjarvöruumbúðum úr málmi sé safnað til endurvinnslu. Til að ná því markmiði þurfa aðildaríki að setja upp skilagjaldkerfi (e. deposit return systems - DRS) fyrir umræddar umbúðir. Lágmarkskröfur fyrir skilakerfi gilda ekki um kerfi sem þegar eru til staðar fyrir gildistöku reglugerðarinnar, nái viðkomandi kerfi 90% markmiðinu fyrir árið 2029.</p> <p><span style="text-decoration: underline;">Takmarkanir á tilteknum umbúðum</span></p> <p>Kveðið er á um tilteknar takmarkanir á tegundum umbúða, þ. á m. á notkun einnota plastumbúða fyrir ávexti og grænmeti, fyrir mat og drykki, krydd, litlar snyrtivörur og snyrtivörur sem notaðar eru á hótelum og gististöðum og fyrir mjög létta plastpoka.</p> <p><em>Næstu skref</em></p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Viðbragðsstjórnun vegna loftslagsbreytinga og áhættuþátta</h2> <p><a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1385">Þann 12. mars sl.</a> sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér <a href="https://climate.ec.europa.eu/document/download/b04a5ed8-83da-4007-9c25-1323ca4f3c92_en">orðsendingu</a> um viðbragðsstjórnun vegna loftslagsbreytinga og áhættuþátta sem þeim breytingum fylgja, svo sem þurrkum, flóðum, skógareldum, sjúkdómum, uppskerubresti og hitabylgjum. Markmið orðsendingarinnar er að greina hvernig ESB og aðildarríki þess geti séð betur fyrir, skilið og tekist á við þá vaxandi vá sem stafar af loftslagsbreytingum.</p> <p>Orðsendingin felur í sér viðbragð við fyrstu <a href="https://www.eea.europa.eu/en/newsroom/news/europe-is-not-prepared-for">vísindaskýrslu</a> Umhverfisstofnunar Evrópu (EUCRA) um áhættumat vegna loftslagsbreytinga sem birt var 11. mars sl.</p> <p>Síðasta ár, árið 2023, var heitasta árið sem mælst hefur á jörðinni en samkvæmt skýrslu <a href="https://climate.copernicus.eu/copernicus-2023-hottest-year-record"><em>Copernicus Climate Change Service</em></a> fór meðalhiti á jörðinni síðustu 12 mánuði yfir 1,5 gráðu þröskuldinn. Evrópa þarf því að byggja upp viðnám gegn áhrifum loftslagsbreytinga, með því að greina áhættu, bæta viðbúnað og móta heildarstefnu um það hvernig vernda til megi líf og lífsviðurværi íbúa og vistkerfa. Samkvæmt könnun á vegum ESB, <a href="https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2954"><em>Eurobarometer survey</em></a>, líta 77% Evrópubúa á loftslagsbreytingar sem mjög alvarlegt vandamál og meira en einn af hverjum þremur Evrópubúum (37%) telja að þeir séu persónulega útsettir fyrir loftslagsvá.</p> <p>Orðsendingin og vísindaskýrslan fela í sér ákall um aðgerðir á öllum stigum stjórnsýslunnar, sem og hjá atvinnulífi og almenningi. </p> <p>Í orðsendingunni er leitað leiða um það hvernig ESB og aðildarríki þess geti á áhrifaríkan hátt tekist á við loftslagsvána og byggt upp aukið viðnám gegn loftslagsbreytingum en í því skyni leggur framkvæmdastjórn ESB til aðgerðir sem skipt er upp í fjóra meginflokka sem lúta að:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>bættum stjórnarháttum í aðildarríkjunum á þessu sviði og skýrri ábyrgðarskiptingu á milli mismunandi stjórnsýslustiga og stofnana, </li> <li>betri aðgangi stefnumótandi aðila, fyrirtækja og fjárfesta að upplýsingum og úrlausnarleiðum til að takast á við og auka skilning á tengslunum á milli loftslagsvár, fjárfestinga og fjármögnunaráætlana til lengri tíma,</li> </ul> <ul> <li>mótun skipulagsstefnu í aðildarríkjunum sem styður við varnir gegn loftslagsvá,</li> </ul> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>og loks að bættri fjármögnun til aðgerða til að auka viðnámsþol gegn loftslagsvá. </li> </ul> <p>Orðsendingin gengur nú til umfjöllunar í stofnunum ESB.</p> <h2>Hvítbók um stafræna innviði</h2> <p>Framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_941">birti</a> hinn 21. febrúar sl. <a href="https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/white-paper-how-master-europes-digital-infrastructure-needs">hvítbók</a> um mögulegar leiðir til að byggja upp örugga stafræna innviði til framtíðar og <a href="https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/library/recommendation-security-and-resilience-submarine-cable-infrastructures">leiðbeiningar</a> um það hvernig tryggja megi öryggi og viðnám neðansjávarkapla. </p> <p>Í tilkynningu um bókina segir að mikilvægt sé að vel takist til við uppbygginguna, annars vegar ef tekið er tillit til öryggissjónarmiða og hins vegar ef litið er til samkeppnishæfni og nýsköpunar í Evrópu til lengri tíma. Í hvítbókinni eru skilgreindar þrjár megin stoðir við uppbyggingu og rekstur stafrænna innviða til framtíðar.</p> <p>Fyrsta stoðin felur í sér að komið verði á fót svokölluðu 3C kerfi (Connected Collaborative Computing – 3C Network), en því er lýst sem stafrænu umhverfi með framúrskarandi innviði innan Evrópu sem tryggt getur grósku og nýsköpun á hinum ýmsu sviðum staf- og tæknivæðingar, svo sem á sviði gervigreindar, skýjalausna, útvarpstækni, gagnastjórnun, hálfleiðaraframleiðslu o.fl. </p> <p>Önnur stoðin snýr að því að samræma nálgun innan ESB er kemur að hinum stafræna innri markaði og tryggja jafna stöðu allra sem að honum koma. Í því sambandi þurfi m.a. að taka inn í myndina þarfir rekstraraðila sem hafa aðkomu að fjárfestingum í stafrænum innviðum og samræma betur og skýra regluverk og ferla sem varða rekstur fjarskiptafyrirtækja.</p> <p>Þriðja stoðin snýr að því hvernig tryggja megi öryggi og viðnám neðansjávarkapla en þar er m.a. komið inn á mikilvægi samstarfs og samhæfingar á milli aðildarríkjanna, einföldun ferla við veitingu leyfa og að úrræðum, sem beita megi til að tryggja að framangreint markmið náðist, verði fjölgað.</p> <p>Hvítbókin hefur jafnframt verið birt í <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14168-How-to-master-Europes-digital-infrastructure-needs?_en">samráðsgátt ESB</a> og er umsagnarfrestur til 30. júní nk. </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á [email protected].</p> |
01. mars 2024 | Vetnisvæðing á Evrópska efnahagssvæðinu | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>vetnisvæðingu á Evrópska efnahagssvæðinu (EES)</li> <li>samkomulag um vottunarramma fyrir kolefnisbindingu</li> <li>vetrarspá um stöðu efnahagsmála</li> <li>mótmæli bænda og viðbrögð ESB</li> <li>ákall iðnleiðtoga um aukna samkeppnishæfni og framfylgd Græna sáttmálans</li> <li>samkomulag um endurskoðun tilskipunar um loftgæði</li> <li>hringrásarhagkerfið og rétt til viðgerða á vörum</li> <li>samkomulag um breytingar á tilskipun um mengun frá skipum</li> <li>samkomulag um samræmdar reglur um akstur vinnuvéla á vegum</li> <li>aukið gagnsæi á fjármálamörkuðum</li> <li>nýjar reglur um sjóði</li> <li>fund sameiginlegu þingmannanefndar EES</li> </ul> <p> </p> <h2>Vetnisvæðing á Evrópska efnahagssvæðinu</h2> <p>Uppbygging vetnisframleiðslu og innviða á því sviði er hluti af metnaðarfullum áætlunum ESB um orkuskipti. Mikill skriður er á þeim áætlunum um þessar mundir og risavaxin verkefni í gangi eða í burðarliðunum. Fyrir íslenskum stjórnvöldum liggur að meta hvort og þá hvernig Ísland geti tekið þátt í þeirri uppbyggingu. Hér á eftir er gerð stuttlega grein fyrir stöðu þessara mála á vettvangi ESB og í framhaldi af því er vikið nánar að möguleikum Íslands til þátttöku í vetnisvæðingunni.</p> <p><em>IPCEI-ríkisstyrkir</em></p> <p>Hinn 15. febrúar sl. lagði framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_789">blessun sína</a> yfir 6,9 milljarða evra ríkisstuðning vegna verkefna á sviði vetnisframleiðslu og uppbyggingu innviða á því sviði. Verkefnapakkinn sem um ræðir var metinn á grundvelli ríkisstyrkjareglna ESB, nánar tiltekið á grundvelli viðmiða sem sett eru fram í orðsendingu framkvæmdastjórnar ESB um mat á réttmæti ríkisaðstoðar vegna mikilvægra verkefna sem varða sameiginlega hagsmuni ESB (e. <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=uriserv%3aOJ.C_.2021.528.01.0010.01.ENG&%3btoc=OJ%3aC%3a2021%3a528%3aTOC">Communication on Important Projects of Common European Interest</a> – IPCEI). Heimilt er að veita hlutfallslega hærri ríkisstyrki til verkefna sem falla undir þessi viðmið en leyfilegt er í öðrum tilvikum.</p> <p>Verkefnapakkinn sem um ræðir og nefndur er „IPCEI Hy2Infra“ var undirbúinn sameiginlega af sjö aðildarríkjum ESB, Frakklandi, Þýskalandi, Ítalíu, Hollandi, Póllandi, Portúgal og Slóvakíu og er gert ráð fyrir að ríkin muni veita samtals 6,9 milljörðum evra í opinber framlög til verkefna sem þar liggja. Að auki er gert ráð fyrir 5,4 milljarða evra fjárfestingu einkaaðila á móti, en 32 fyrirtæki koma að verkefninu sem tekur til allra þátta í virðiskeðju vetnismarkaðar, allt frá sjálfri framleiðslunni og tæknilausnum á því sviði til uppbyggingar innviða fyrir geymslu og flutnings vetnis á milli svæða.</p> <p>Er þetta í þriðja sinn sem verkefni eru samþykkt á grundvelli IPCEI á sviði vetnismála. Fyrsta verkefnið, nefnt <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_4544">IPCEI Hy2Tech</a>, var samþykkt í júlí 2022, og annað verkefnið, nefnt <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_5676">IPCEI Hy2Use</a>, var samþykkt 21. september 2022. Noregur er þátttakandi í síðarnefnda verkefninu, IPCEI Hy2Use, og kom það í hlut Eftirlitsstofnunar EFTA (ESA), í samræmi við tveggja stoða kerfi EES-samningsins, að leggja blessun sína yfir fyrirhugaða ríkisaðstoð af hálfu Noregs til þeirra tveggja verkefna í pakkanum sem Noregur kemur að, sjá niðurstöðu ESB <a href="https://www.eftasurv.int/newsroom/updates/esa-approves-aid-norwegian-projects-participating-european-hydrogen-value-chain">hér</a>.</p> <p><em>Styrkir úr samkeppnissjóðum ESB</em></p> <p>Auk þátttöku í framangreindum IPCEI-verkefnum hefur verið unnt að sækja um styrki úr sjóðum ESB til <a href="https://single-market-economy.ec.europa.eu/industry/strategy/hydrogen/funding-guide/eu-programmes-funds/innovation-fund_en">einstakra verkefna á sviði vetnismála</a>, einkum úr <a href="https://climate.ec.europa.eu/eu-action/eu-funding-climate-action/innovation-fund_en">nýsköpunarsjóði ESB á sviði loftslagsmála</a> (e. Innovation Fund).</p> <p><em>Áætlanagerð ESB á sviði vetnismála</em></p> <p>Framangreind verkefni og stuðningur við þau í formi ríkisstyrkja og styrkja úr samkeppnissjóðum ESB eru eins og áður segir hluti af <a href="https://energy.ec.europa.eu/topics/energy-systems-integration/hydrogen/european-hydrogen-bank_en">áætlun ESB</a> um að þróa og byggja upp virkan vetnismarkað á innri markaði hins Evrópska efnahagsvæðis, sbr. <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a52023DC0156&%3bqid=1682349760946">orðsendingu framkvæmdastjórnar ESB um Vetnisbanka Evrópu</a>, <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a52020DC0301">orðsendingu um vetnisáætlun</a>, <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/repowereu-affordable-secure-and-sustainable-energy-europe_en"><em>RePowerEU</em></a> áætlunina og nýja tilskipun og áætlanir um uppbyggingu endurnýjanlegra orkugjafa, sbr. m.a. umfjallanir í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">Vaktinni 21. apríl sl.</a> Samkvæmt þessum áætlunum er það metið svo að vetnisorka geti orðið mikilvæg á sviðum þar sem ekki er talið raunhæft eða skilvirkt að nota rafhlöður eða rafmagn við orkuskipti. Getur slíkt m.a. átt við í orkufrekum samgöngum eins og t.d. í flugi.</p> <p>Til að undirbyggja framangreinda vetnisvæðingu hefur verið unnið að endurskoðun og setningu reglna um vetnismarkað á vettvangi ESB og í desember sl. náðist loks samkomulag í þríhliða viðræðum um efni tillögu um markaðsreglur fyrir gas og vetni, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktinni 2. febrúar sl</a>., sbr. einnig <a href="https://energy.ec.europa.eu/news/renewable-hydrogen-production-new-rules-formally-adopted-2023-06-20_en">tvær gerðir</a> sem framkvæmdastjórn ESB setti um þetta efni í júní sl.</p> <p><em>Möguleg þátttaka Íslands</em></p> <p>Eins og áður segir þá er m.a. horft til þess sérstaklega í áætlunum ESB að vetni geti komið í stað jarðefnaeldsneytis í flugsamgöngum að einhverju marki, a.m.k. sem íblöndunarefni. Möguleikar Íslands til virkrar þátttöku í uppbyggingu vetnismarkaðar á innri markaði EES-svæðisins hafa einkum verið taldir liggja á því sviði, annars vegar vegna legu landsins og starfrækslu alþjóðaflugvallarins í Keflavík, á flugleiðinni milli Evrópu og Norður-Ameríku, og hins vegar vegna þeirrar sjálfbæru orku sem mögulegt er að framleiða á Íslandi og nauðsynleg er til sjálfbærrar vetnisframleiðslu. en ætla má að með hliðsjón af framangreindri sérstöðu geti vetnisframleiðsla á Íslandi orðið arðbær til lengri tíma litið, jafnvel verulega, en stofnkostnaður er þó einnig verulegur. Við mat á mögulegri þátttöku Íslands samkvæmt framangreindu þarf að hafa í huga að komi ekki til sjálfstæðrar vetnisframleiðslu á Íslandi, mun Ísland að líkindum þurfa að flytja inn vetni í framtíðinni, til að uppfylla lagalegar kröfur um notkun vistvæns flugvélaeldsneytis m.a., sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2023-05-05&%3bNewsName=Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl">Vaktinni 5. maí sl.</a> um nýja löggjöf ESB á því sviði. </p> <p>Möguleikar Íslands á þessu sviði voru m.a. til umræðu í tengslum við samningaviðræður við ESB um aðlögun fyrir Íslands í stóra flugmálinu svokallaða, sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/24/Ar-lidid-fra-upphafi-arasarstrids-Russlands-gagnvart-Ukrainu/">Vaktinni 24. febrúar 2023</a> en þar var m.a. greint frá skipun <a href="https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2023/02/23/Leidir-til-hrada-orkuskiptum-i-flugi-til-skodunar-starfshopur-skipadur/">starfshóp</a><span style="text-decoration: underline;">s</span> sem umhverfis-, orku- og loftlagsráðherra skipaði í febrúar á síðasta ári til að skoða leiðir til að hraða orkuskiptum í flugi, sbr. einnig drög að stefnu og aðgerðaáætlun um orkuskipti í flugi sem innviðaráðuneytið birti í <a href="https://island.is/samradsgatt/mal/3186#view-advices">Samráðsgátt stjórnvalda 30. mars. sl.</a></p> <h2>Vottunarrammi fyrir kolefnisbindingu</h2> <p>Þann 20. febrúar sl. náðist <a href="https://nsl.consilium.europa.eu/104100/Newsletter/m46o7tofi3vrgq3bxcdrrmfmdnx5oss3bj6m7jrssazzc2qjtrm6omm7eisuomjyfyp2yj766lrec?culture=nl-NL">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu framkvæmdastjórnar ESB að reglugerð um vottunarramma fyrir aðferðir við varanlega kolefnisbindingu, kolefnisföngun með ræktun og kolefnisgeymslu í vörum. Fjallað var um tillöguna á samráðsstigi <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/02/18/Thorf-talin-fyrir-Covid-19-vottordin-fram-a-naesta-ar/">í Vaktinni 18. febrúar 2022</a><span style="text-decoration: underline;">.</span> Sjá einnig til hliðsjónar umfjöllun um nýja orðsendingu framkvæmdastjórnar ESB um kolefnisföngun og -geymslu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/16/Kolefnishlutlaus-taekniidnadur-kolefnisfongun-sjalfbaernikrofur-til-fyrirtaekja-peningathvaetti-fjarmalareglur-Schengen-o.fl.-o.fl/">Vaktinni 16. febrúar sl.</a></p> <p>Vottunarrammanum er ætlað að auðvelda og flýta fyrir innleiðingu á hágæða aðferðum við kolefnisbindingu sem og aðferðum til draga úr losun CO<sub>2</sub> við landnotkun (e. soil emission reduction activities). Með reglugerðinni er stigið fyrsta skrefið í átt að því að innleiða í löggjöf ESB alhliða vottunarramma fyrir aðferðir við kolefnisbindingu sem er mikilvægur þáttur í því að ná markmiði ESB um kolefnishlutleysi fyrir árið 2050.</p> <p><em>Gildissvið reglugerðarinnar</em></p> <p>Skilgreining á kolefnisbindingu samkvæmt tillögunni er í samræmi við fyrirliggjandi skilgreiningu <a href="https://www.ipcc.ch/">milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC)</a> og nær til kolefnisbindingar úr andrúmslofti eða aðgerða til að fjarlægja kolefni af lífrænum uppruna (e. biogenic carbon removals).</p> <p>Samkvæmt reglugerðinni eru eftirfarandi flokkar kolefnisbindingar skilgreindir:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><span style="text-decoration: underline;">varanleg kolefnisbinding</span>, þ.e. aðferðir sem binda kolefni úr andrúmslofti eða lífrænt kolefni til langs tíma, í nokkrar aldir,</li> <li><span style="text-decoration: underline;">tímabundin geymsla kolefnis í vörum með langan líftíma</span> (e.<strong> </strong>long-lasting products), t.d. byggingarvörur úr viði,</li> <li><span style="text-decoration: underline;">tímabundin geymsla kolefnis með kolefnisræktun</span>, t.d. ræktun skóga eða endurheimt þeirra og endurheimt jarðvegs og votlendis,</li> <li><span style="text-decoration: underline;">samdráttur í losun frá landi</span>, með jarðvegsstjórnun sem felur í sér minnkun á losun kolefnis og nituroxíðs (e. soil management). Er þetta nýr flokkur kolefnisbindingar sem bætist við tillöguna samkvæmt því samkomulagi sem nú liggur fyrir.</li> </ul> <p>Reglugerðin tekur samkvæmt efni sínu einungis til bindingar á kolefni og nituroxíðs en í samkomulaginu er kveðið á um að framkvæmdastjórn ESB skuli, fyrir árið 2026, taka saman skýrslu um hagkvæmni þess að votta starfsemi og aðferðir sem leitt geta til samdráttar í losun annarra mengandi efna frá landnotkun.</p> <p>Áréttað er að verkefni, sem ekki fela beinlínis í sér kolefnisbindingu, svo sem verkefni sem ætlað er að koma í veg fyrir eyðingu skóga eða kolefnisföngun í tengslum við framleiðslu á endurnýjanlegri orku, svo sem vetni, sbr. umfjöllun hér að framan í Vaktinni um vetnisvæðingu EES, falla ekki undir gildissvið reglugerðarinnar. </p> <p>Vottunarrammi fyrir kolefnisbindingu samkvæmt reglugerðinni mun einungis gilda fyrir starfsemi innan ESB. Í samkomulaginu er hins vegar kallað eftir því að framkvæmdastjórn ESB íhugi þann möguleika, við endurskoðun reglugerðarinnar þegar þar að kemur, að heimila vottun kolefnisbindingar í jarðlögum í nágrannaríkjum ESB að uppfylltum umhverfis- og öryggiskröfum ESB.</p> <p><em>Vottunarviðmið og verklagsreglur</em></p> <p>Kolefnisbinding þarf samkvæmt reglugerðinni að uppfylla fjögur nánar tilgreind viðmið til að hljóta vottun, þ.e. um magngreiningu þess kolefnis sem bundin er, um viðbótarvirkni bindingar miðað við að ekki væri aðhafst, um greiningu á geymslutíma bindingar og um sjálfbærni þeirrar aðferðar sem beitt er. Gert er ráð fyrir að þróaðar verði sérsniðnar vottunaraðferðir fyrir mismunandi aðferðir við kolefnisbindingu til að tryggja rétta, samræmda og hagkvæma framkvæmd reglugerðarinnar. </p> <p><em>Ávinningur af vottun</em></p> <p>Vottuð kolefnisbinding og aðgerðir sem draga úr losun kolefnis vegna landnotkunar verða reiknaðar til eininga og mun ein eining jafngilda einu tonni af CO<sub>2</sub>. Felur samkomulagið í sér að einungis megi nota vottaðar einingar við útreikning á landsbundnu framlagi (e. nationally determined contribution - NDC) við framfylgd loftslagsmarkmiða ESB.</p> <p><em>Eftirlit og ábyrgð</em></p> <p>Í reglugerðinni er kveðið á um eftirlit með og ábyrgð rekstraraðila kolefnisbindingar. Í samkomulaginu er framkvæmdastjórn ESB hvött til þess að tryggja að við þróun vottunarkerfa verði kveðið skýrt á um afleiðingar ófullnægjandi eftirlits og vanefnda af hálfu rekstraraðila. </p> <p><em>Upplýsingagjöf til almennings</em></p> <p>Til að gera upplýsingar um vottun og áunnar einingar rekstraraðila aðgengilegar fyrir almenning er framkvæmdastjórn ESB hvött til þess að koma á fót samræmdri rafrænni skrá er verði tilbúin eigi síðar en fjórum árum eftir gildistöku reglugerðarinnar.</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Vetrarspá um stöðu efnahagsmála</h2> <p>Þann 15. febrúar sl. birti framkvæmdastjórn ESB nýja <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_730">efnahagsspá fyrir ESB</a> sem bendir til hægari gangs í hagkerfinu árið 2024 en áður. Gert er ráð fyrir að vöxtur á árinu 2024 verði 0,9% í ESB (1,3% í haustspánni) og 0,8% á Evrusvæðinu (1,2% í haustspánni). Áfram er búist við kröftugri vexti á næsta ári, 1,7% fyrir ESB og 1,5% á Evrusvæðinu. <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Fjallað var um haustspána í Vaktinni 24. nóvember sl</a>.</p> <p>Útlit er fyrir að verðbólga hjaðni hraðar en efnahagsspáin í haust benti til. Samræmd neysluverðsvísitala er talin munu fara úr 6,3% árið 2023 í 3,0% árið 2024 og 2,5% árið 2025 í ESB og verða nokkuð lægri á evrusvæðinu eða 5,4%, 2,7% og 2,2%.</p> <p>Það dró úr hagvexti árið 2023 sökum minnkandi kaupmáttar heimila, auknu aðhaldi peningastefnu og ríkisfjármálastefnu og minnkandi eftirspurnar eftir útflutningi frá ESB. Fyrsti ársfjórðungur ársins 2024 fór hægt af stað en útlit er fyrir að hagvöxtur muni aukast jafnt og þétt yfir árið. Lækkandi verðbólga, hækkun raunlauna og sterkur vinnumarkaður munu ýta undir eftirspurn. Þrátt fyrir minnkandi hagnaðarhlutfall fyrirtækja eru líkur á að fjárfesting muni aukast vegna betri fjármögnunarskilyrða og virkrar beitingar <a href="https://commission.europa.eu/business-economy-euro/economic-recovery/recovery-and-resilience-facility_en">Bjargráðasjóðsins</a> sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2021/03/19/Vonir-bundnar-vid-samraemt-vottordakerfi-vegna-Covid-19/">Vaktinni 19. mars 2021</a>. Útlit er fyrir að utanríkisviðskipti nái sér aftur á strik eftir lítil umsvif í fyrra. </p> <p>Verðbólga minnkaði mun meira á árinu 2023 en gert hafði verið ráð fyrir og má rekja það fyrst og fremst til lækkandi orkuverðs. Sökum minnkandi umsvifa í hagkerfinu minnkaði verðbólguþrýstingur einnig í öðrum geirum á síðari hluta ársins 2023. Lækkandi verðbólgutölur síðastliðna mánuði, lækkandi orkuverð og minni þróttur í hagkerfinu leiða til þess að talið er að verðbólga muni lækka enn hraðar en talið var í haust. Til skamms tíma gætu minnkandi niðurgreiðslur hins opinbera á orku og hærra flutningsverð vegna ástandsins við Rauðahafið aukið verðbólguþrýsting án þess þó að trufla lækkunarferilinn að ráði. Við lok spátímabilsins (2025) er talið að verðbólga á evrusvæðinu verði örlítið umfram verðbólgumarkmið Seðlabanka Evrópu. </p> <p>Í spánni er fjallað um aukna óvissu tengda spennu í samskiptum ríkja heimsins. Ástandið við Rauðahafið, í sinni núverandi mynd, er talið hafa óveruleg áhrif en stigmögnun þess geti truflað virðiskeðjur sem aftur gæti dregið úr framleiðni og hækkað verð. Helstu óvissuþættir innan sambandsins snúa að eftirspurn, launahækkunum, hagnaðarhorfum fyrirtækja og hversu háir vextir verða og hve lengi. Þá er bent á áhættu tengda loftslagsbreytingum og auknum öfgum í veðurfari. </p> <h2>Mótmæli bænda og viðbrögð ESB</h2> <p>Bændur hafa staðið fyrir mótmælum víða um Evrópu að undanförnu. Meðal annars mótmæltu þeir af fullri hörku í Brussel síðastliðinn mánudag þar sem kom til átaka á milli þeirra og lögreglu.</p> <p>Ástæður mótmælanna eru skert kjör bænda vegna hækkandi framleiðslukostnaðar, lágs afurðaverðs, aukinnar samkeppni vegna innflutnings á ódýrum landbúnaðarvörum frá þriðju ríkjum, auknu regluverki ESB á sviði umhverfismála og auknu skrifræði sem því fylgir. </p> <p>Framleiðslukostnaður í landbúnaði óx á tímum kórónuveirufaraldurins og í kjölfar árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu hafa aðföng hækkað enn frekar í verði og framleiðslukostnaður sömuleiðis. Þá hafa þurrkar, flóð og skógareldar haft neikvæð áhrifa á rekstrarskilyrði bænda víðs vegar um Evrópu. Þá var það ein af aðgerðum ESB til stuðnings Úkraínu að veita þeim viðskiptafrelsi með landbúnaðarvörur. Sú ákvörðun hefur bitnað á bændum, sérstaklega í þeim löndum sem liggja næst Úkraínu. </p> <p>Auknar kröfur til bænda á sviði umhverfismála, bæði kröfur sem tengjast stuðningskerfi ESB við bændur samkvæmt almennu landbúnaðarstefnunni (<a href="https://agriculture.ec.europa.eu/common-agricultural-policy/cap-overview/cap-glance_en">CAP</a>) og ýmsum reglum sem eru hluti af Græna sáttmálanum s.s. um endurheimt og varðveislu vistkerfa, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a>, auknar kröfur um samdrátt í notkun skordýraeiturs, kröfur um aukna lífræna framleiðslu o.s.frv. hefur haft í för með sér umtalsvert skrifræði og kostnað fyrir bændur. Hefur þetta, ofan á afar erfitt markaðsástand eins og rakið er að framan, aukið mjög á ónægju bænda. </p> <p>ESB hefur brugðist við mótmælum bænda og lofað úrbótum. Í lok janúar sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_582">tillögu</a> að aðgerðum sem ætlað er að koma til móts við bændur aðallega með því að heimila þeim að víkja frá ákveðnum skilyrðum í landbúnaðarstefnunni tímabundið í eitt ár. Þetta eru svokölluð GAEC skilyrði sem lúta að umhverfismálum (e. Good Agricultural And Environmental Conditions) en þau eru alls níu fyrir utan önnur skilyrði sem lúta að plöntu- og dýravelferð og dýraheilbrigði. </p> <p>Landbúnaðarráðherrar aðildarríkjanna <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">staðfestu</a> þessar tillögur framkvæmdastjórnarinnar á fundi þeirra í ráðherraráði ESB sem fram fór sama dag og mótmælin stóðu yfir síðastliðinn mánudag. Á fundi ráðherranna var lagt fram <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_1002">umræðuskjal</a> frá framkvæmdastjórn ESB sem byggist á framangreindri tillögu. Þá lögðu ráðherrarnir blessun sína yfir ákvörðun framkvæmdastjórnar ESB um að draga til baka fyrirhugaða reglusetningu þar sem gert var ráð fyrir um 50% samdrætti á notkun skordýraeiturs í landbúnaði fyrir árið 2030, sbr. umfjöllun um þá tillögu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">Vaktinni 21. apríl sl</a>. þar sem fjallað er um býflugnavænan landbúnað. Þá stendur til nú í framhaldinu að gera könnun á meðal bænda í aðildarríkjunum um hvað það er nákvæmlega sem þeir eru ósáttir við, m.a. í regluverki ESB, svo hægt sé móta aðgerðir til að koma til móts við þá til lengri tíma.</p> <p>Tilslakanir ESB í þágu bænda nú, m.a. framangreind afturköllun á tillögu um skordýraeitur, þykja bera þess merki að kosningar til Evrópuþingsins eru í nánd. Í kosningabaráttunni sem er fram undan mun Græni sáttmálinn, sem hefur verið eitt að meginstefnumálum núverandi framkvæmdastjórnar, og það regluverk sem þar er undir, verða í brennidepli.</p> <p>EES-samningurinn tekur eins og kunnugt er ekki til almennu landbúnaðarstefnu ESB en á hinn bóginn tekur samningurinn til matvælalöggjafar ESB sem og til ákveðinna þátta í umhverfislöggjöfinni. Viðbrögð ESB nú geta því snert gildissvið samningsins og fylgjast íslensk stjórnvöld því vel með þróuninni. Þá hafa bændur á Íslandi einnig glímt við versnandi rekstrarskilyrði á undanförnum árum og eru þau að ýmsu leyti af svipuðum meiði og vandi bænda innan ESB.</p> <h2>Ákall iðnleiðtoga um aukna samkeppnishæfni og framfylgd Græna sáttmálans</h2> <p>Þann 20. febrúar sl. afhentu evrópskir iðnrekendur forystu ESB svonefnda <a href="https://antwerp-declaration.eu/">Antwerpen yfirlýsingu</a> þar sem stuðningi er heitið við framfylgd iðnaðaráætlunar (e. industrial policy) sem styður við markmið Græna sáttmálans. Belgía fer nú með formennsku í ráðherraráði ESB og veitti Alexander Croo forsætisráðherra henni viðtöku ásamt og Ursulu von der Leyen forseta framkvæmdastjórnar ESB. Yfirlýsingin var undirrituð af 73 iðnrekendum innan ESB og alls 474 aðilum í 20 geirum iðnaðar innan ESB. Yfirlýsingin er mikilvæg í aðdraganda kosninga til Evrópuþingsins því með henni er lýst yfir stuðningi við þá stefnumótun sem felst í Græna sáttmálanum, sem stundum er gagnrýndur fyrir að honum fylgi aukinn kostnaður og íþyngjandi skrifræði, sbr. meðal annars umfjöllun hér að framan um mótmæli bænda og viðbrögð ESB við þeim. Græni sáttmálinn og framfylgd hans hefur verið eitt af megin leiðarstefum núverandi framkvæmdastjórnar ESB síðastliðin fimm ár undir stjórn Ursulu von der Leyen. Með yfirlýsingunni má jafnframt greina skýran stuðning við stafrænu starfsskrána sem framkvæmdastjórnin hefur einnig unnið að sem og við áherslur um opið strategískt sjálfræði ESB, en ítarlega hefur verið fjallað um þessi málefni í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/">Vaktinni</a> á umliðnum misserum.</p> <p>Iðnrekendurnir kalla eftir margföldun í fjárfestingum í iðnaði innan ESB, í vistvænni orku- og rafmagnsframleiðslu og í tengdri innviðauppbyggingu í samræmi við markmið ESB um kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. </p> <p>Í yfirlýsingunni kemur m.a. fram að iðnaður innan ESB standi frammi fyrir ýmsum áskorunum vegna efnahagslegra þrenginga, aukins framleiðslukostnaðar, minnkandi eftirspurnar og þverrandi fjárfestinga. Þá hafi nýlegar stuðningsaðgerðir við grænan iðnað í Bandaríkjunum og Kína haft áhrif á samkeppnishæfni iðnaðar innan ESB, sbr. til hliðsjónar umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/01/27/Graenn-idnadur-og-rikisstudningur/">Vaktinni 27. janúar 2023</a> um viðbrögð ESB við stuðningsaðgerðum við grænan iðnað í Bandaríkjunum og umfjöllun um framkvæmdaáætlun Græna sáttmálans og framfylgd hennar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/10/Framkvaemdaaaetlun-graena-sattmalans/">Vaktinni 10. febrúar 2023</a> og <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">24. mars sama ár</a>.</p> <p>Í yfirlýsingunni er stuðningi heitið við stefnumótun ESB um opið strategískt sjálfræði, sbr. umfjöllun um þá stefnu í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a>, sem er álitin nauðsynleg til að tryggja samkeppnishæfni ESB að teknu tilliti til núverandi stöðu heimsmála. Áréttað er að markmiðum ESB verði ekki náð nema fjárfest sé markvisst í iðnaði innan ESB. Án skýrrar iðnaðarstefnu eigi ESB á hættu að verða háð öðrum ríkjum um bæði vörur og hráefni. </p> <p>Nánar tiltekið er kallað eftir eftirtöldum aðgerðum til að styðja við iðnað innan ESB, þ.e.: </p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>að evrópsk iðnaðarstefna verði í fyrirrúmi í nýrri <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">strategískri stefnu leiðtogaráðs ESB fyrir árin 2024-2029</a> sem stefnt er að því að samþykkja á fundi ráðsins í júní nk. að afloknum kosningum til Evrópuþingsins,</li> <li>að aukið verði við enn frekar við opinberar fjárfestingar í grænni tækni fyrir orkufrekan iðnað,</li> <li>að stutt verði sérstaklega við aukningu í framleiðslu endurnýjanlegra orkugjafa, þar með talið kjarnorku, á viðráðanlegu verði, auk innviða fyrir vetnisorku, rafmagn og aðra græna orkugjafa, sbr. til hliðsjónar umfjöllun um vetnisvæðingu EES hér að framan í Vaktinni,</li> <li>að sett verði í brennidepil að stórbæta samgönguinnviði, stafræna innviði, orkuinnviði og innviði fyrir endurvinnslu,</li> <li>að auka og bæta öruggt aðgengi að mikilvægum hráefnum innan ESB með auknum stuðningi við námustarfsemi og hringrásarhagkerfið, </li> <li>að unnið sé að því auka eftirspurn eftir kolefnishlutlausum eða lágkolefnis vörum,</li> <li>að innri markaðurinn verði almennt efldur og styrktur, </li> <li>að stuðningur við nýsköpun í vísinda- og tæknigreinum, við stafvæðingu og að lagaleg vernd á sviði hugverka- og einkaleyfisréttar verði aukin, sbr. til hliðsjónar umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktarinnar 5. maí sl.</a>, um nýjar tillögur á því sviði.</li> <li>að unnið sé skipulega að einföldun regluverks,</li> <li>og loks að fyrsta varaforseta framkvæmdastjórnar ESB verði falið að gæta þess miðlægt að iðnaðarsáttmálanum sé hrint í framkvæmd með samræmdum hætti í heild sinni. </li> </ul> <h2>Samkomulag um endurskoðun tilskipunar um loftgæði</h2> <p>Þann 20. febrúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/20/air-quality-council-and-parliament-strike-deal-to-strengthen-standards-in-the-eu/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu um endurskoðun tilskipunar um loftgæði sem miðar að því að ná svonefndri núllmengun (e. <a href="https://environment.ec.europa.eu/strategy/zero-pollution-action-plan_en">zero pollution</a>) í andrúmslofti eigi síðar en árið 2050. Gert er ráð fyrir að nýju reglurnar muni bæta loftgæði til muna og stuðla að því að hægt sé að takast á við loftmengun og heilsufarslegar afleiðingar hennar á áhrifaríkan hátt. Sjá umfjöllun um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/04/Loftslagsvain-natturuvernd-og-mengunarvarnir-orkuskipti/">Vaktinni 4. nóvember 2022</a> þar sem fjallað var um margþættar tillögur framkvæmdastjórnar ESB á sviði mengunarvarnamála. </p> <p><em>Helstu atriði samkomulagsins</em></p> <p>Samkomulagið felur í sér að settar verði auknar kröfur um bráðabirgðamörk fyrir árið 2030 í formi viðmiðunar- og umhverfismarka í samræmi við ráðleggingar Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar (WHO). Kveðið er á um að mörk vegna loftmengandi efna skuli endurskoðuð reglulega þ. á m. vegna svifryks (PM<sub>2.5</sub> og PM<sub>10</sub>), köfnunarefnisdíoxíðs (NO<sub>2</sub>), brennisteinsdíoxíðs (SO<sub>2</sub>), bensó(a)pýren, arsen, blýs og nikkels. Árleg viðmiðunarmörk (e. annual limit values) fyrir þau mengunarefni sem hafa mest sannreynd áhrif á heilsu manna munu lækka, t.d. fer PM<sub>2.5</sub> úr 25 µg/m³ í 10 µg/m³ og NO<sub>2</sub> úr 40 µg/m³ í 20 µg/m³.</p> <p>Aðildarríki ESB hafa möguleika til 31. janúar 2029, ef sérstakar aðstæður eru fyrir hendi og að uppfylltum ströngum skilyrðum, að óska eftir lengri á fresti til að ná loftgæðaviðmiðunarmörkum (e. air quality limit values). Ef óskað er eftir fresti þurfa aðildarríkin að setja sér loftgæðaáætlanir og sýna fram á að reynt sé til hins ítrasta að ná settum markmiðum.</p> <p>Í því skyni að tryggja að kröfur samkvæmt loftgæðatilskipuninni séu í samræmi við leiðbeiningar WHO á hverjum tíma er í samkomulaginu skorað á framkvæmdastjórn ESB að taka tilskipunina til endurskoðunar reglulega.</p> <p>Þá er í samkomulaginu skerpt á reglum um heimildir félagasamtaka og einstaklinga til að láta reyna á ákvæði tilskipunarinnar með málsóknum fyrir dómstólum, eftir atvikum, og um rétt til skaðabóta ef heilsutjón verður rakið til skorts á innleiðingu hennar.</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <p>Sjá nánar um <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/infographics/air-pollution-in-the-eu/">loftmengun í ESB: Staðreyndir og tölur</a><span style="text-decoration: underline;">.</span></p> <h2>Hringrásarhagkerfið – Réttur til viðgerðar</h2> <p>Þann 2. febrúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/02/circular-economy-council-and-parliament-strike-provisional-deal-on-the-right-to-repair-directive/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu sem gengur undir nafninu tilskipun um rétt til viðgerðar (e. right-to-repair (R2R) directive). Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktinni 24. mars sl.</a></p> <p>Markmið tilskipunarinnar er auðvelda neytendum að leita eftir viðgerð á vöru þegar bilun eða skemmdir verða í stað þess að kaupa nýja. Tillagan er hluti af tillögupakka framkvæmdastjórnar ESB um hringrásarhagkerfið, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/04/01/Storu-netfyrirtaekin-thurfa-ad-luta-strangari-reglum/">Vaktinni 1. apríl 2022</a>.</p> <p>Með samkomulaginu nú er áhersla ESB á hugmyndafræði hringrásarhagkerfisins undirstrikuð enn á ný. Með því að mæla fyrir um rétt neytenda til viðgerðarþjónustu og skyldu seljenda og framleiðenda vara til að trygga að slík þjónusta sé í boði er vörum gefið nýtt líf um leið og vönduð störf í viðgerðarþjónustu eru sköpuð. Samhliða er dregið úr sóun á náttúrugæðum og myndun úrgangs með tilheyrandi jákvæðum umhverfisáhrifum. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um breytingar á tilskipun um mengun frá skipum</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 13. febrúar sl. <a href="https://nsl.consilium.europa.eu/104100/Newsletter/jqszpninuhhmrean22zb36nsd3uayugcd5bnnkbmgoo6kmqjrtub4sgz26q5pngdf4guwgjpkn7oq?culture=nl-NL">samkomulagi</a> um efni tillögu að breytingum á tilskipun um mengun frá skipum. Tillagan er hluti af tillögupakka framkvæmdastjórnar ESB um aukið siglingaöryggi sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni</a> 9. júní sl. </p> <p>Með breytingunum eru alþjóðlegir staðlar innleiddir í löggjöf ESB m.a. til að tryggja að þeir sem verða uppvísir að ólöglegri losun mengandi úrgangs frá skipum munu sæta viðhlítandi refsingu þannig að varnaðaráhrif löggjafarinnar aukist samfara betri úrræðum landsyfirvalda til að framfylgja reglunum með stjórnsýsluviðurlögum sem og með auknu samstarfi milli aðildarríkjanna og stofnana ESB.</p> <p>Í samkomulaginu felst m.a. að gerður er skýrari greinarmunur á refsiákvæðum og stjórnsýsluviðurlögum en gert er ráð fyrir að framvegis verði kveðið á um samræmingu refsiákvæða vegna umhverfislagabrota í aðildarríkjunum í endurskoðaðri tilskipun um vernd umhverfis með refsiréttarviðurlögum, en <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/criminal-justice/environmental-crime_en">tillaga</a> að endurskoðun þeirrar tilskipunar var lögð fram árið 2021 og er nú til meðferðar í Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB. </p> <p>Samkomulagið gerir jafnframt ráð fyrir tilteknum sveigjanleika er kemur að skyldum aðildarríkja með tillit til mismunandi aðstæðna í ríkjunum svo sem landfræðilegri stöðu og mismunandi umfangi stofnana. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um samræmdar reglur um akstur vinnuvéla á vegum</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 21. febrúar sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/21/safer-roads-safer-workers-council-and-parliament-strike-provisional-deal-on-the-non-road-mobile-machinery-regulation/">samkomulagi</a> um efni tillögu að reglugerð um eftirlit og markaðseftirlit með vinnuvélum í ferð á vegum sem almennt eru ekki þar á ferð. Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">Vaktinni</a> 21. apríl sl.. </p> <p>Með reglugerðinni verða reglur aðildarríkjanna um akstur vinnuvéla (t.d. landbúnaðarvéla af ýmsu tagi og jarðýta) á vegum samræmdar.</p> <p>Samkomulagið felur m.a. í sér að kveðið er á um nýjan flokk farartækja sem bætist við þá flokkun sem fyrir er í gildandi reglum um ökutæki. Þá er í samkomulaginu m.a. kveðið á um heimildir fyrir yfirvöld til að takmarka umferð sjálfvirkra vinnuvéla og vinnuvéla í yfirstærð ef stærð þeirra takmarkar stjórnhæfi þeirra á vegum og eins ef þyngd þeirra er meiri en samgöngumannvirki þola með góðu móti. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Aukið gagnsæi á fjármálamörkuðum</h2> <p>Þann 29. júní sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/06/29/capital-markets-union-council-and-parliament-agree-on-proposal-to-strengthen-market-data-transparency/">samkomulag</a> í þríhliða viðræðum um efni tillagna um breytingar á reglum er snúa að gagnsæi í verðbréfaviðskiptum og voru breytingarnar endanlega samþykktar af <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/20/mifir-and-mifid-ii-council-adopts-new-rules-to-strengthen-market-data-transparency/">ráðherraráði ESB 20. febrúar sl.</a> </p> <p>Breytingarnar miða að því að bæta aðgengi fjárfesta í ESB að viðeigandi upplýsingum þannig að þeim sé betur kleift að taka upplýstar ákvarðanir um fjárfestingar í fjármálagerningum. Er auknu gagnsæi ætlað að efla samkeppnishæfni fjármagnsmarkaða ESB og tryggja jafna samkeppnisstöðu. Breytingarnar ná til <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-63-2023-INIT/en/pdf">reglugerðar</a> og <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/PE-62-2023-INIT/en/pdf">tilskipunar</a> um markaði fyrir fjármálagerninga, MiFIR og MiFID. </p> <p>Eins og vikið er að hér að framan er helsta markmið reglnanna að auka gagnsæi en í því skyni verður komið á fót vettvangi þar sem upplýsingum um verðbréfaviðskipti er safnað saman og miðlað með einföldum hætti til fjárfesta. Í dag er upplýsingar um verðbréfaviðskipti innan ESB að finna á fjölmörgum stöðum og í mörgum mismunandi kerfum. Með reglunum á að koma á fót miðlægri upplýsingaveitu sem safnar saman upplýsingum frá aðildarríkjunum og mismunandi kerfum og birtir þær eins nærri rauntíma og mögulegt er. Þannig hafi fjárfestar aðgang að nauðsynlegum upplýsingum um verðbréfaviðskipti innan ESB og geti betur áttað sig á verði og magni viðskipta og tímasetningu þeirra.</p> <p>Nýju reglurnar fela í sér bann við tilteknum umboðsgreiðslum til verðbréfamiðlara (e. payment for order flow), þ.e. að þeim sé greitt fyrir, af hálfu viðskiptavettvanga (e. trading platforms), að beina viðskiptavinum til þeirra. Verða slíkar greiðslur með öllu óheimilar frá 30. júní 2026.</p> <p>Með breytingunum eru einnig settar nýjar reglur um viðskipti með hrávöruafleiður.</p> <p>Gerðirnar taka gildi 10. mars nk. í aðildarríkjum ESB en þau hafa 18 mánuði til þess að innleiða breytingar sem felast í tilskipuninni í eigin löggjöf.</p> <h2>Nýjar reglur um sjóði</h2> <p>Framkvæmdastjórn ESB <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_6251">kynnti 25. nóvember 2021 aðgerðapakka til þess að styðja við fjármagnsmarkaði innan sambandsins</a>. Markmiðið er að auðvelda fyrirtækjum að afla fjár innan ESB og tryggja að íbúar sambandsins fái bestu kjör á sparnaði og fjárfestingum. Í pakkanum voru löggjafartillögur um i) eina upplýsingagátt fyrir fjárfesta í ESB, ii) endurskoðun á lagaumgjörð evrópskra langtímafjárfestingarsjóða, ELTIF, iii) endurskoðun á tilskipun um rekstraraðila sérhæfðra sjóða, AIFMD og iv) endurskoðun á reglugerð um markaði fyrir fjármálagerninga, MiFIR. </p> <p><a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/07/20/capital-markets-union-provisional-agreement-reached-on-alternative-investment-fund-managers-directive-and-plain-vanilla-eu-investment-funds/">Í júlí 2023 náðist bráðabirgðasamkomulag í þríhliða viðræðum um lagabreytingar</a> sem varð tilskipun um rekstraraðila sérhæfðra sjóða, AIFMD, og umgjörð um UCITS-sjóði. Hinn <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/26/capital-markets-union-council-adopts-new-rules-on-alternative-investment-fund-managers-and-plain-vanilla-eu-investment-funds/">26. febrúar sl. samþykkti ráðið svo lagabreytingarnar</a>. Er nýju reglunum ætlað að stuðla að samþættingu eignastýringarmarkaða auk þess sem eftirlitsreglur með sjóðum eru uppfærðar. Með reglunum er möguleikum til lausafjárstýringar fjölgað í þeim tilgangi að stuðla að því að sjóðsstjórar séu í stakk búnir til þess að takast á við mikið útflæði á álagstímum. Reglubreytingin felur einnig í sér breytingu á skilyrðum eignastýrenda til að útvista verkefnum til þriðja aðila með það að markmiði að þeir geti betur nýtt þekkingu annarra en þó undir tryggu eftirliti og með þeim hætti sem tryggir heilindi markaðarins. Þá er í reglunum að finna ákvæði um bætta upplýsingagjöf milli eftirlitsaðila, ákvæði sem eiga að takmarka misvísandi nafnagjöf sjóða og aðgerðir til þess að bera kennsl á óþarfa kostnað sjóða sem yfirleitt er á endanum borinn uppi af fjárfestum.</p> <p>Tilskipunin tekur gildi 17. mars nk. Aðildarríkin hafa 24 mánuði til þess að taka reglurnar upp innlenda löggjöf.</p> <h2>Fundur sameiginlegu þingmannanefndar EES</h2> <p><a href="https://www.efta.int/eea/eea-institutions/eea-joint-parliamentary-committee" target="_blank">Sameiginleg þingmannanefnd Evrópska efnahagssvæðisins</a> kom saman til vikunni, dagana 28.–29. febrúar sl. Nefndin samanstendur af þingmönnum þjóðþinga EES-EFTA ríkjanna, <a href="https://www.althingi.is/althjodastarf/islandsdeildir/thingmannanefnd-efta/" target="_blank">Íslands</a>, Noregs og Liechtenstein, og þingmönnum Evrópuþingsins auk þess sem Sviss á áheyrnarfulltrúa í nefndinni. Að þessu sinni sóttu íslensku þingmennirnir Diljá Mist Einarsdóttir og Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir fundinn fyrir hönd Íslands. </p> <p>Á fundinum var þess minnst að í ár eru 30 ár liðin frá því að EES-samningurinn tók gildi og var framtíð innri markaðarins á þeim tímamótum til umræðu á fundinum. Ávarpaði Enrico Letta, forseti Jacques Delors stofnunarinnar, fundinn og greindi frá inntaki <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4495">skýrslu</a> sem hann vinnur nú að beiðni leiðtogaráðs ESB að um framtíð innri markaðarins. Viðbrögð við almannavarnaástandi voru einnig til umræðu á fundinum þar sem eldsumbrotin á Íslandi komu m.a. til sérstakrar umræðu og flutti Matthew James Roberts, framkvæmdastjóri Þjónustu- og rannsóknarsviðs Veðurstofu Íslands kynningu á stöðu mála á Reykjanesskaganum. Stuðningur við Úkraínu sem og framgangur aðildarumsóknar ríkisins að ESB, ný löggjöf um gervigreind, nýjar tollareglur á grundvelli sjálfbærnikrafna ESB voru einnig til umræðu.</p> <p>Þá fór fram, venju samkvæmt, almenn umræða um framkvæmd og þróun EES-samningsins og stöðuna á upptöku ESB-gerða í samninginn og innleiðingu þeirra í landsrétt aðildarríkjanna. Ísland fer nú með formennsku í <a href="https://www.efta.int/EEA/EEA-Council-1315" target="_blank">EES-ráðinu</a> og flutti sendiherra Íslands í Brussel og núverandi formaður fastanefndar EFTA um EES-samstarfið, Kristján Andri Stefánsson, erindi undir þessum dagskrárlið um það sem efst er á baugi við rekstur samningsins frá sjónarhóli EES/EFTA-ríkjanna auk þess sem hann greindi frá þeim viðburðum sem til stendur að efna til í tilefni af 30 ára afmæli EES-samningsins, sbr. nánari umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">Vaktinni 19. janúar sl.</a> Undir þessum dagskrárlið töluðu einnig fulltrúi framkvæmdastjórnarinnar, Thomas McClenaghan, formaður EFTA-vinnuhóps ráðherraráðs ESB, Michael Mareel, og Árni Páll Árnason, stjórnarmaður í stjórn Eftirlitsstofnunar EFTA. </p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á [email protected].</p> <p> </p> |
16. febrúar 2024 | Kolefnishlutlaus tækniiðnaður, kolefnisföngun, sjálfbærnikröfur til fyrirtækja, peningaþvætti, fjármálareglur, Schengen o.fl. o.fl. | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>einföldun regluverks og stuðning við kolefnishlutlausan tækniiðnað</li> <li>kolefnisföngun og -geymslu</li> <li>áreiðanleikakannanir á sjálfbærni fyrirtækja</li> <li>nýja reglugerð um för yfir landamæri</li> <li>endurskoðun reglna um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka</li> <li>endurskoðun fjármálareglna ESB</li> <li>ofbeldi gagnvart konum og heimilisofbeldi</li> <li>neyðarregluverk fyrir innri markaðinn</li> <li>samevrópsk öryrkjaskírteini og bílastæðakort</li> <li>aksturs- og hvíldartímareglur fyrir ökumenn hópferðabíla</li> <li>reglur um rannsóknir sjóslysa</li> <li>notkun kvikasilfurs</li> <li>umbætur á reglum um stöðustofnun</li> <li>aðgengi lítilla og meðalstórra fyrirtækja að fjármagni í ESB</li> <li>uppfærslu regluverks um evrópska hagskýrslugerð</li> <li>óformlegan fund ráðherraráðs ESB um samkeppnishæfni og framtíð innri markaðarins</li> <li>uppfærðan lista yfir forgangsmál í hagsmunagæslu gagnvart ESB</li> </ul> <p> </p> <h2>Einföldun regluverks og stuðningur við kolefnishlutlausan tækniiðnað </h2> <p>Þann 6. febrúar sl. síðastliðinn náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/06/net-zero-industry-act-council-and-parliament-strike-a-deal-to-boost-eu-s-green-industry/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu framkvæmdastjórnar ESB að reglugerð um kolefnishlutlausan tækniiðnað (e. Net-Zero Industry Act) sem ætlað er að hraða umtalsvert uppbyggingu nauðsynlegs tækniiðnaðar á innri markaðnum til að ná loftslagsmarkmiðum ESB. </p> <p>Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktinni 24. mars sl.</a>, sbr. einnig í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/10/Framkvaemdaaaetlun-graena-sattmalans/">Vaktinni 10. febrúar sl.</a>, þar sem fjallað er um framfylgd framkvæmdaáætlunar Græna sáttmálans (e. Green Deal Industrial Plan for the Net-Zero Age).</p> <p>Tillagan tengist einnig náið áherslum ESB sem kenndar eru við opið strategískt sjálfræði (e. Open Strategic Autonomy) og hafa að markmiði að tryggja samkeppnishæfni evrópsks iðnaðar, dreifa áhættu í aðfangakeðjum og auka frelsi ESB til athafna á alþjóðavettvangi eins og nánar var fjallað um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a>, sbr. einnig m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/02/02/Efnahagslegt-oryggi-ESB-og-langtima-studningur-vid-Ukrainu/">Vaktinni 2. febrúar sl.</a> þar sem fjallað er um tillögur að aðgerðum til að efla efnahagslegt öryggi ESB.</p> <p><em>Afstaða EES/EFTA-ríkjanna</em></p> <p>EES/EFTA-ríkin, Ísland, Noregur og Liechtenstein, komu á framfæri afstöðu sinni til tillögunnar í <a href="https://www.efta.int/EEA/news/EEA-EFTA-States-seek-strengthen-EU-Net-Zero-Industry-Act-greener-and-more-competitive-Europe-539261#:~:text=In%20a%20joint%20EEA%20EFTA,attract%20investment%20in%20such%20projects.">sameiginlegu EES/EFTA áliti</a> þann 11. desember sl. Í álitinu var tillögunni fagnað og áhersla lögð á að hún yrði styrkt. Jafnframt var lögð áhersla á að Ísland og Noregur nytu sérstöðu sem forysturíki í þróun tæknilausna sem snúa að föngun, geymslu og förgun kolefnis. Sjá nánari umfjöllun um kolefnisföngun og -geymslu kolefnis hér að neðan í Vaktinni.</p> <p><em>Meginatriði samkomulagsins </em></p> <p>Samkomulag Evrópuþingsins og ráðherraráðsins styður við öll meginmarkmið tillögunnar auk þess sem hún er styrkt með einfaldari leyfisveitingarferlum, tilkomu iðnaðarsvæða sem tileinkuð verða kolefnishlutleysi og skýrari viðmiðum fyrir útboð og opinber innkaup. </p> <p>Með samkomulaginu verður gefinn út listi yfir nauðsynlega tækni og viðmið við val á strategískum verkefnum sem stuðla muni að markmiðum um kolefnishlutleysi. Þannig er markmiðið að skapa vissu fyrir fjárfesta og fyrirtæki sem starfa í geiranum. Verkefnin sem verða fyrir valinu munu njóta hraðari leyfisveitinga og bætts aðgengis að lánsfé. </p> <p>Samkomulagið felur einnig í sér að tímarammi leyfisveitinga fyrir verkefni sem eru stærri en 1 gígavatt verður að hámarki 18 mánuðir. Að sama skapi verður tímaramminn fyrir smærri verkefni (undir 1 gígavatti) að hámarki 12 mánuðir. Styttri tímafrestir munu verða settir fyrir strategísk verkefni. Gætt verður að öryggi verkefnanna auk félagslegra og umhverfisáhrifa verkefna svo þau standist allar viðeigandi kröfur. </p> <p>Reglugerðin mun styðja við þróun fyrirtækjaklasa á sérstökum iðnaðarsvæðum sem tileinkuð verða kolefnishlutlausri tækni. Svæðunum er ætlað að laða fyrirtæki að ESB og stuðla að enduriðnvæðingu. </p> <p>Reglugerðin mun kveða á um ramma fyrir opinber innkaup á vörum og þjónustu sem tengist strategískri kolefnishlutlausri tækni. Séð verður til þess að ferlar séu gagnsæir, raunhæfir og samræmdir og stuðli að fjölbreyttu framboði slíkrar tækni á innri markaðnum ásamt því að tryggja viðeigandi sveigjanleika fyrir kaupendur. Reglunum er ætlað að hvetja til opinberra innkaupa á kolefnishlutlausri tækni auk þess sem gerðar eru kröfur um sjálfbærni og viðnámsþrótt. </p> <p>Auk ofangreinds mun reglugerðin koma á útboðskerfi fyrir kolefnishlutlausa tækni. Unnt verður að gera ófjárhagslegar kröfur í útboðum á borð við sjálfbærni, nýsköpun eða samþættingu við fyrirliggjandi dreifikerfi orku. Slíkar kröfur munu eiga við að minnsta kosti 30% innkaupa á ársgrundvelli í aðildarríkjunum.</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar samþykktar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Kolefnisföngun og -geymsla – Ísland í framvarðasveit að mati ESB</h2> <p>Þann 6. febrúar sl. sendi framkvæmdastjórn ESB frá sér <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_585">orðsendingu</a> um kolefnisföngun (Industrial Carbon Management Communication) þar sem fjallað er um leiðir til að fanga, geyma og nota kolefni á sjálfbæran hátt með það að markmiði að ná kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. Í orðsendingunni er Ísland nefnt sem eitt af fjórum ríkjum í framvarðasveit Evrópu er kemur að geymslu kolefnis í jarðlögum á iðnaðarskala sem sýnir að íslenska fyrirtækið <a href="https://www.carbfix.com/">Carbfix</a> og skyld verkefni hafa vakið mikla og verðskuldaða athygli. </p> <p>Framangreind orðsending og sú stefnumótun sem í henni felst er sett fram í samhengi við NZIA reglugerð sem mælir fyrir um aðgerðir til að styrkja kolefnishlutlausan tækniiðnað (<a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal/green-deal-industrial-plan/net-zero-industry-act_en">Net-Zero Industry Act</a>), sbr. umfjöllunum þá reglugerð hér að framan í Vaktinni.</p> <p>Eins og kunnugt er hefur ESB skuldbundið sig til að ná fram kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. Enda þótt megin hluti viðleitni í þessa veru sé að draga úr losun kolefnis er einnig horft til þess með hvaða hætti sé unnt að fanga koldíoxíð og fjarlæga það úr andrúmsloftinu til geymslu eða nýtingar eftir atvikum. Er þetta sérlega mikilvægt á þeim sviðum þar sem erfitt og kostnaðarsamt er að draga úr losun. </p> <p>Kolefnisföngun hefur verið mikið til umræðu á vettvangi ESB og EFTA að undanförnu. Meðal annars efndu Eftirlitsstofnun EFTA og EFTA-skrifstofan í Brussel til ráðstefnu um þróun kolefnisföngunar og geymslu (CCS – Carbon Capture and Storage) þann 30. janúar sl. Kadri Simson, orkumálastjóri ESB, Kristján Andri Stefánsson, sendiherra Íslands í Brussel, og Terje Aasland, orkumálaráðherra Noregs, fluttu ávörp á fundinum. Auk þess tóku Sigrún Ágústsdóttir, forstjóri Umhverfisstofnunar Jónína S. Lárusdóttir, forstöðumaður innri markaðs sviðs ESA, og Edda Sif Pind Aradóttir, forstjóri Carbfix, þátt í pallborðsumræðum. Sjá nánar um ráðstefnuna í <a href="https://www.efta.int/EEA/news/Iceland-and-Norways-pioneering-CCS-technologies-play-vital-role-securing-Europes-sustainable-future-539946">fréttatilkynningu</a> EFTA-skrifstofunnar.</p> <p>Í NZIA er lagt upp með að ESB byggi upp geymslugetu fyrir a.m.k. 50 milljónir tonna af koldíoxíði fyrir árið 2030. Byggt á mati á áhrifum á ráðlögðum loftslagsmarkmiðum ESB fyrir árið 2040, mun þessi tala þurfa að hækka í um 280 milljónir tonna árið 2040. Í orðsendingunni er sett fram alhliða stefnumótun til að ná þessum markmiðum.</p> <p>Í orðsendingunni er fjallað um aðgerðir sem grípa á til á vettvangi ESB og í aðildarríkjunum til að mögulegt verði að beita CCS-tækni (CCS – Carbon Capture and Storage) og til að byggja upp nauðsynlega innviði fyrir sameiginlegan kolefnismarkað í Evrópu á næstu áratugum. </p> <p>Sjá í þessu samhengi <a href="https://joint-research-centre.ec.europa.eu/jrc-news-and-updates/co2-transport-infrastructure-key-achieving-climate-neutrality-2050-2024-02-06_en">skýrslu</a> sem Sameiginlega rannsóknarmiðstöð framkvæmdastjórnar ESB (<a href="https://commission.europa.eu/about-european-commission/departments-and-executive-agencies/joint-research-centre_en">Joint Research Centre - JRC</a>) gaf út nýverið um framtíð flutningsinnviða og fjárfestingarþarfir.</p> <p>Fyrirhugað er að framkvæmdastjórn ESB muni meta magn koldíoxíðs sem þarf að fanga til að mæta markmiðum ESB um samdrátt í losun. Mun þetta væntanlega jafnframt fela í sér mat á því hvernig hægt er að gera grein fyrir flutningi og varanlegri geymslu á kolefni á grundvelli viðskiptakerfis ESB með losunarheimildir (ETS), sbr. <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14135-Emissions-trading-system-ETS-permanent-emissions-storage-through-carbon-capture-and-utilisation_en">hér</a>.</p> <p>Sjá í samhengi við framangreint nýja <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_588">orðsendingu</a> framkvæmdastjórnar ESB um losunarmarkmið fyrir árið 2040, sem einnig var birt 6. febrúar sl., þar sem lagt er mat á mismunandi leiðir til að ná markmiðum í loftlagsmálum fyrir árið 2040 og kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. </p> <h2>Tilskipun um áreiðanleikakannanir á sjálfbærni fyrirtækja</h2> <p>Framkvæmdastjórn Evrópusambandsins lagði þann 23. febrúar 2022 fram <a href="https://commission.europa.eu/business-economy-euro/doing-business-eu/corporate-sustainability-due-diligence_en">tillögu að tilskipun um áreiðanleikakannanir á sjálfbærni fyrirtækja</a> (e. Corporate Sustainability Due Diligence). </p> <p>Með tillögunni er lagt til að settar verði skyldur á stórfyrirtæki um að forðast að starfsemi þeirra hafi raunveruleg eða möguleg slæm áhrif á umhverfið eða mannréttindi, m.t.t. viðskiptaaðila á fyrri stigum í aðfangakeðju (e. upstream business partners) og að hluta til m.t.t. viðskipaaðila í fráliggjandi starfsemi (e. downstream activities). </p> <p>Í tillögunni er einnig lagt til að settar verði reglur um viðurlög og einkaréttarlega ábyrgð vegna brota á framangreindum skyldum. Þá er lagt til að stórfyrirtækjum verði gert að setja sér aðgerðaáætlun til að tryggja að viðskiptamódel og áætlanir þeirra séu í samræmi við Parísarsamkomulagið vegna loftslagsbreytinga. </p> <p>Lagt er til að fyrirtækjum verði gert skylt að leitast við að greina og afstýra neikvæðum áhrifum af starfsemi þeirra á mannréttindi og umhverfi. Þar getur verið um að ræða mögulega barnaþrælkun, slæman aðbúnað verkamanna, mengandi starfsemi eða starfsemi sem hefur skaðleg áhrif á vistkerfi og líffræðilega fjölbreytni. Gert er ráð fyrir að reglurnar, verði þær að veruleika, skýri réttarstöðu fyrirtækja á þessu sviði um leið og gagnsæi er aukið til hagsbóta fyrir fjárfesta og neytendur.</p> <p><em>Samkomulag um efni málsins</em></p> <p>Þann 14. desember 2023 náðist pólitískt <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/14/corporate-sustainability-due-diligence-council-and-parliament-strike-deal-to-protect-environment-and-human-rights/">samkomulag í þríhliða viðræðum milli ráðherraráðs ESB, Evrópuþingsins</a><span style="text-decoration: underline;"> og ráðherraráðs ESB</span> um efni tillögunnar. </p> <p>Samkvæmt samkomulaginu mun gildissvið tillögunnar ekki taka miklum breytingum. Gert er ráð fyrir að tilskipunin muni að meginreglu ná til stórfyrirtækja, þ.e. fyrirtækja með 500 starfmenn eða fleiri að meðaltali og meira en 150 milljónir evra í ársveltu. </p> <p>Tilskipunin mun þó einnig ná til fyrirtækja með 250 starfsmenn eða fleiri að meðaltali og meira en 40 milljónir evra í ársveltu ef 50% eða meira af ársveltunni má rekja til starfsemi í nánar tilteknum geirum atvinnulífsins sem taldir eru áhættusamir. Þar má sem dæmi nefna textíliðnað, landbúnað og námuvinnslu en einnig fiskveiðar og fiskeldi.</p> <p>Fyrirtæki í þriðju ríkjum (utan EES-svæðisins) sem felld verða undir fyrirhugað regluverk eru þau sem hafa meira en 300 milljónir evra í ársveltu í ESB, samkvæmt mælingu sem gerð verður þremur árum eftir að gerðin öðlast gildi. Framkvæmdastjórn ESB mun birta lista yfir fyrirtæki í þriðju ríkjum sem felld verða undir gerðina. </p> <p>Fjármálageirinn verður undanskilinn gildissviði gerðarinnar til bráðabirgða. Í tillögunni er hins vegar að finna ákvæði til bráðabirgða um endurmat á gildissviðinu að þessu leyti eftir að fullnægjandi mat á áhrifum hefur farið fram. </p> <p>Þá felur samkomulagið í sér að ákvæði tillögunnar um skyldur stórfyrirtækja til að setja sér aðgerðaráætlun vegna loftslagsbreytinga verði styrkt. </p> <p>Þá felst í samkomulaginu að stórfyrirtæki muni þurfa, sem þrautavaraúræði, að binda enda á viðskiptasamband við fyrirtæki sem hafa slæm áhrif á umhverfið eða mannréttindi ef ekki reynist unnt að knýja á um úrbætur til koma í veg fyrir áhrifin. </p> <p>Málsóknarréttur er veittur þeim sem brot hefur áhrif á (einstaklingum, stéttarfélögum og borgaralegum samtökum) og fyrnist slíkur réttur á fimm árum. Þá er kveðið á um sektir, lögbann, o.fl. í tillögunum.</p> <p>Lagt er til að unnt verði að tengja fylgni við gerðina við rétt til þess að taka þátt í opinberum útboðum innan ESB. </p> <p><em>Óvissa um endanlega afgreiðslu málsins</em></p> <p>Eins og alla jafna á við þegar samkomulag í þríhliða viðræðum er kynnt þá er enn eftir nokkur vinna við tæknilegan frágang og textagerð þar sem texti tillögu er færður til samræmis við hið efnislega samkomulag sem gert hefur verið, þannig að unnt sé að taka málið til formlegrar lokaafgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB.</p> <p>Eins og á við um fleiri mál nú í aðdraganda kosninga til Evrópuþingsins þá hafa verið blikur á lofti um lokaafgreiðslu þessa máls. Atkvæðagreiðslum um lokatexta gerðarinnar á vettvangi sendiherra innan ráðherraráðs ESB hefur ítrekað verið frestað. Á þessu stigi er því ekki fyllilega ljóst hvort málið nái fram að ganga á núverandi kjörtímabili Evrópuþingsins, þar sem tímaramminn til afgreiðslu mála fyrir þinghlé í lok apríl þrengist óðum. </p> <p>Sjálfbærni í fyrirtækjarekstri hefur verið í umræðunni á Íslandi að undanförnu líkt og víða annars staðar. Meðal annars komu framangreind málefni til umræðu á síðustu <a href="https://www.sjalfbaer.is/vidburdir/januarradstefna-festu-2024">janúarráðstefnu</a> Festu, miðstöðvar um sjálfbærni, þar sem Róbert Spanó, fyrrverandi forseti Mannréttindadómstóls Evrópu, flutti m.a. erindi um <a href="https://www.visir.is/g/20242519731d/-mitt-hlutverk-ad-gera-fyrirtaekin-mannrettindasinnadri-">löggjafarþróun</a> á þessu sviði.</p> <h2>Ný reglugerð um för yfir landamæri </h2> <p>Líkt og fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2021/12/23/Jol-i-skugga-omicron/">Vaktinni þann 23. desember 2021</a> lagði framkvæmdastjórn ESB fram tillögu að uppfærðri reglugerð um för yfir landamæri (e. Schengen Borders Code) þann <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_6821">14. desember s.á</a>. Hinn <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/06/schengen-council-and-european-parliament-agree-to-update-eu-s-borders-code/">6. febrúar sl.</a> náðist loks pólitískt bráðabirgðasamkomulag um tillöguna í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB. </p> <p>Frjáls för yfir innri landamæri Schengen-svæðisins annars vegar og öryggi ytri landamæranna hins vegar eru hornsteinar Schengen-samstarfsins. Uppfærð reglugerð skýtur styrkari stoðum undir þá grundvallarþætti samstarfsins sem að þessu lúta og skýrir sérstaklega reglur um heimildir til að taka upp tímabundið eftirlit á innri landamærum, líkt og víða var gert í kórónuveirufaraldrinum, og er breytingunum ætlað að tryggja að slíkt sé einungis gert í algjörum undantekningartilvikum. Með reglugerðinni er einnig boðið upp á ákveðnar lausnir þegar umsækjendur um vernd eru misnotaðir í pólitískum tilgangi (e. instrumentalisation) og sömuleiðis er kveðið á um heimildir til að grípa til sameiginlegra ferðatakmarkana standi ríkin frammi fyrir heilbrigðisvá á borð við heimsfaraldur. </p> <p><em>Misnotkun umsækjenda um vernd í pólitískum tilgangi (e. instrumentalisation) </em></p> <p>Uppfærð reglugerð veitir heimildir til handa aðildarríkjunum til að ná styrkari stjórn á ytri landamærum og tryggja öryggi þeirra ef talið er að verið sé að misnota umsækjendur um alþjóðlega vernd í pólitískum tilgangi, t.d. flytja þá að ytri landamærum Schengen-svæðisins til að ógna öryggi þess. Er aðildarríkjunum heimilt í þessum tilvikum að takmarka fjölda landamærastöðva sem eru opnar eða stytta opnunartíma þeirra. Þess má geta að Finnland hefur nýverið beitt aðgerðum af þessu tagi við ytri landamæri sín að Rússlandi. </p> <p><em>Upptaka eftirlits á innri landamærum Schengen-svæðisins</em></p> <p>Reglugerðin skýrir einnig heimildir aðildarríkja til upptöku eftirlits á innri landamærum svæðisins. Um er að ræða afar erfitt og flókið pólitískt úrlausnarefni fyrir aðildarríkin og Evrópuþingið og hefur gengið erfiðlega að ná saman um þessar reglur undanfarin ár. Aðildarríkjum verður áfram heimilt að grípa til þessa úrræðis en þó einungis ef allt annað þrýtur. Eins þurfa aðildarríkin að tryggja meðalhóf við slíka ákvarðanatöku og meta nauðsyn þess að grípa til eftirlits á innri landamærunum, þ.e. að tryggja að engar aðrar vægari aðgerðir dugi til. Samkvæmt nýju reglunum munu aðildarríkin geta gripið til eftirlits á innri landamærum tafarlaust, standi ríki frammi fyrir <em>ófyrirséðri ógn</em> við öryggi og allsherjarreglu. Tilkynna þarf framkvæmdastjórn ESB um eftirlitið, aðildarríkjunum og Evrópuþinginu samtímis. Þess konar eftirlit er einungis heimilt að tilkynna fyrir einn mánuð í upphafi og framlengja um að hámarki þrjá mánuði. Þegar kemur að upptöku eftirlits á innri landamærum vegna <em>fyrirsjáanlegra ógna</em> er heimilt að tilkynna það til 6 mánaða með heimild til framlengingar um sex mánuði í senn í að hámarki í tvö ár. Í algjörum undantekningartilvikum verður heimilt að framlengja tvisvar sinnum um sex mánuði til viðbótar.</p> <p><em>Aðrar aðgerðir sem grípa má til</em></p> <p>Í reglugerðinni er jafnframt að finna nýmæli um aðgerðir sem heimilt er að grípa til svo bregðast megi við ólögmætri för einstaklinga sem dvelja ólöglega innan Schengen-svæðisins. Verður aðildarríki heimilt að flytja einstakling, sem dvelur ólöglega innan Schengen-svæðisins, til þess aðildarríkis sem hann kom frá. Flutningar af þessu tagi verða framkvæmdir á grundvelli tvíhliða endurviðtökusamninga sem aðildarríkin munu gera sín á milli.</p> <p><em>Valdheimildir ráðherraráðs ESB í ljósi reynslunnar af heimsfaraldri kórónuveiru</em></p> <p>Samkvæmt nýrri reglugerð fær ráðheraráðið heimildir til að samþykkja <em>bindandi ákvarðanir</em> um tímabundnar ferðatakmarkanir á ytri landamærum ef um neyðarástand er að ræða. Meðan á kórónuveirufaraldrinum stóð gat ráðherraráðið aðeins gefið út óbindandi tilmæli til aðildarríkjanna. Bindandi ákvarðanir ráðsins geta falið í sér heilsutengdar ferðatakmarkanir eins og skyldu til að gangast undir sýnatöku eða sæta sóttkví og einangrun. Eins er heimilt að undanþiggja ákveðna einstaklinga frá framangreindu, s.s. ríkisborgara EES svæðisins sem njóta frjálsrar farar innan svæðisins, einstaklinga sem hafa langtíma dvalarleyfi innan svæðisins eða njóta alþjóðlegrar verndar. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. Gert er ráð fyrir því að reglugerðin taki gildi 30 dögum eftir að hún birtist í stjórnartíðindum Evrópusambandsins. Þar sem reglugerðin flokkast sem þróun á Schengen regluverkinu er hún skuldbindandi fyrir Ísland. </p> <h2>Endurskoðun reglna um aðgerðir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka</h2> <p>Í framhaldi af aðgerðaáætlun sem kynnt var 7. maí 2020 lagði framkvæmdastjórn ESB fram sérstakan löggjafarpakka um aðgerðir gegn peningaþvætti í júlí 2021. Fjallað var um aðgerðaáætlunina í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2020/10/30/Covid-19-efst-a-baugi-en-stefnumotun-a-odrum-lykilsvidum-tekin-ad-skyrast/">Vaktinni 30. október 2020</a> og löggjafarpakkann í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2021/09/03/Umfangsmiklar-adgerdir-i-loftslagsmalum/">Vaktinni 3. september 2021</a>. Í pakkanum eru þrjár tillögur sem eiga að stuðla að meiri samþættingu í aðgerðum gegn peningaþvætti innan ESB. Tillögurnar eru tilskipun um aðgerðir gegn peningaþvætti (AMLD), reglugerð um aðgerðir gegn peningaþvætti (AMLR) og sérstök reglugerð um nýtt eftirlitsstjórnvald um aðgerðir gegn peningaþvætti, sem er þungamiðjan í nýja regluverkinu (AMLA reglugerð, e. anti-money laundering agency).</p> <p>Hinn 17. janúar sl. var tilkynnt að þingið og ráðið hefðu komist að <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/18/anti-money-laundering-council-and-parliament-strike-deal-on-stricter-rules/">samkomulagi</a> um efni reglugerðarinnar og tilskipunarinnar. Áður hafði náðst <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/13/anti-money-laundering-council-and-parliament-agree-to-create-new-authority/">samkomulag</a> milli þingsins og ráðsins um efni AMLA reglugerðarinnar. </p> <p>Í tillögu framkvæmdastjórnarinnar var gert ráð fyrir að mengi eftirlitsskyldra aðila samkvæmt reglugerðinni yrði nokkuð víðfeðmt og að til þess teldust m.a. fjármálastofnanir, fasteignasalar, eignastýrendur og spilavíti. Samkomulagið sem náðist í síðasta mánuði felur í sér að mengið er víkkað enn frekar út þannig að það nái t.d. til þjónustuaðila sýndareigna, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/07/Formennskuaaetlun-Spanverja/">Vaktinni 7. júlí 2023</a> um nýja reglugerð um markaði með slíkar eignir, og atvinnuknattspyrnufélög og – umboðsmenn þeirra. Samkomulagið felur einnig í sér að gera þarf ítarlegri áreiðanleikakönnun í skilgreindum áhættusömum tilvikum. Regluverkið felur í sér samræmdar reglur um raunverulegt eignarhald og setur hámark á leyfilegar greiðslur í reiðufé innan ESB, eða 10.000 evrur. Breytingarnar taka mið af tæknibreytingum sem orðið hafa í fjármálageiranum, svo sem um rafmyntir og sýndareignir, eins og áður segir, og um samtengingu skráa um bankareikninga. Markmið reglugerðarinnar er að samræma reglur um aðgerðir gegn peningaþvætti í ESB til að minnka möguleika á sniðgöngu.</p> <p>Tilskipunin kveður á um stofnanauppbyggingu eftirlits með peningaþvætti í aðildarríkjum ESB. Haldin verður sérstök samræmd skrá um raunverulegt eignarhald og aðilar sem sæta viðskiptaþvingunum verða merktir sérstaklega. Þá er að finna samræmdar heimildir fyrir rannsóknaraðila fjárhagsbrota í ríkjunum, á borð við skrifstofu fjármálagreininga lögreglu hjá embætti héraðssaksóknara á Íslandi (e. financial intelligence units), til aðgengis að upplýsingum, til dreifingar á upplýsingum og til að stöðva ákveðnar greiðslur meðan þær eru rannsakaðar. </p> <p>Enn hefur ekki verið ákveðið hvar ný miðlæg ESB stofnun, AMLA, verður staðsett. Fulltrúar þeirra níu borga sem koma til greina, en það eru Róm, Vín, Vilníus, Ríga, Frankfurt, Dyflinn, Madríd, Brussel og París, komu nýverið fyrir Evrópuþingið til að <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20240122IPR17037/anti-money-laundering-agency-host-city-candidates-to-present-their-bids">kynna hvað þær hefðu fram að bjóða</a> í því sambandi.</p> <p>Hlutverk stofnunarinnar verður að hafa beint eftirlit með tilteknum fjármálastofnunum sem starfa í mörgum aðildarríkjum þar sem áhætta er metin mikil eða yfirvofandi. Þá mun hún starfa með eftirlitsstjórnvöldum í aðildarríkjunum og samræma aðgerðir þeirra eftir þörfum. </p> <p>Tillögurnar ganga nú til formlegrar afgreiðslu í Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um endurskoðun fjármálareglna ESB</h2> <p>Samkomulag náðist í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB 10. febrúar sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/10/economic-governance-review-council-and-parliament-strike-deal-on-reform-of-fiscal-rules/">um endurskoðun fjármálareglna ESB</a>. Tillögur að breytingum á reglunum voru lagðar fram í apríl sl. og var fjallað um þær í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí </a><span style="text-decoration: underline;">sl</span>. </p> <p>Fjármálareglunum var vikið til hliðar tímabundið til þess að hægt yrði að bregðast við efnahagslegum áskorunum í kjölfar heimsfaraldurs kórónaveiru og miklum hækkunum orkuverðs víða í Evrópu í kjölfar innrásar Rússa inn í Úkraínu. Tilefni þótti til að endurskoða fjármálareglurnar áður en þær tækju gildi aftur til þess að taka á þekktum annmörkum þeirra. Aðildarríki ESB höfðu mismunandi skoðanir á þessari endurskoðun sem endurspeglaði að vissu leyti stöðu ríkisfjármála í hverju landi fyrir sig. Nýjar reglur fela í sér nokkuð sveigjanlegri ramma fyrir ríkisfjármál aðildarríkja ESB en áður gilti.</p> <p>Samkomulagið sem nú liggur fyrir breytir ekki þeim meginmarkmiðum sem stefnt hefur verið að með endurskoðuninni sem er að lækka skuldahlutföll og halla í ríkisfjármálum aðildarríkjanna jafnt og þétt með raunhæfum, viðráðanlegum leiðum sem jafnframt styðja við vöxt og fjárfestingu í mikilvægum greinum s.s. stafrænni þróun, grænum verkefnum og varnarmálum. </p> <p>Áfram verður stuðst við skuldaviðmið sem nemur 60% af VLF og 3% afkomuviðmið. Fari ríki umfram það mun framkvæmdastjórn ESB leggja línurnar um hvernig eigi að komast undir viðmiðin á ný á fjórum árum. Samkomulagið felur í sér að áður en að því kemur eigi sér stað viðræður milli framkvæmdastjórnarinnar og viðkomandi aðildarríkis sem um ræðir. Í samkomulaginu felst jafnframt að tekið verði upp sérstakt eftirlitsfyrirkomulag til að fylgjast með því hvort afkoma ríkisins er í samræmi við upplegg framkvæmdastjórnarinnar. </p> <p>Til að verja og efla samkeppnisstöðu ESB í breyttu alþjóðaskipulagi er talið mikilvægt að fjármálareglurnar hefti ekki óhóflega möguleika aðildarríkjanna til að fjárfesta í tilteknum mikilvægum greinum. Til að mynda verður hægt að óska eftir því að framangreindur fjögurra ára frestur verði framlengdur um þrjú ár ef ríkin ráðast í fjárfestingar og umbætur sem efla viðnámsþrótt, styðja við vaxtargetu, sjálfbærni ríkisfjármála og sameiginleg markmið ESB. Takist aðildarríki ekki að komast undir skuldamarkmið á sjö árum verður heimilt að líta svo á, að skilyrðum uppfylltum, að framgangur þess sé eftir sem áður í samræmi við reglurnar svo lengi sem skuldahlutafallið er á niðurleið. </p> <p>Tillögurnar ganga nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <p>Fjármálareglur ESB falla vitaskuld ekki undir EES-samninginn. Íslensk stjórnvöld fylgjast þó ávallt náið með þróun mála og umræðu á þessu sviði innan ESB, með hliðsjón af hagsmunum Íslands á innri markaðinum og með hliðsjón sjónarmiðum við efnahagsstjórn á Íslandi og framkvæmd <a href="https://www.althingi.is/lagas/153c/2015123.html">laga um opinber fjármál</a> þar sem m.a. er kveðið á um opinberar fjármálareglur fyrir Ísland.</p> <h2>Ofbeldi gagnvart konum og heimilisofbeldi</h2> <p><a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/06/violence-against-women-council-and-european-parliament-reach-deal-on-eu-law/">Samkomulag</a> náðist í þríhliða viðræðum 6. febrúar sl. um efni nýrrar tilskipunar um baráttuna gegn ofbeldi gagnvart konum og heimilisofbeldi. Um er að ræða fyrstu ESB-löggjöfina á þessu sviði og markar tilskipunin því tímamót.</p> <p>Fjallað var stuttlega um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2022-03-18&%3bNewsName=Hertar-reglur-um-launagagnsaei-i-augsyn">Vaktinni 18. mars 2022</a> en markmið hennar er að samræma meginreglur og auka forvarnir á þessu sviði meðal aðildaríkja ESB. Á þetta m.a. við um refsiréttarlega skilgreiningu á hugtakinu nauðgun en í tillögunni er m.a. lagt til að samþykki verði lykilþáttur í skilgreiningu á nauðgun. Fjölmargar aðrar mikilvægar breytingar eru lagar til, svo sem að limlesting á kynfærum kvenna (umskurður), nauðungarhjónabönd, miðlun myndefnis í nánum samböndum, neteinelti o.fl. verði lýst refsivert þvert á aðildaríkin. Sjá nánar um tillöguna í <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_1533">fréttatilkynningu</a> framkvæmdastjórnar ESB frá 8. mars 2022. </p> <p>Framkvæmdastjórn ESB hefur með sérstakri <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_649">fréttatilkynningu</a> fagnað því samkomulagi sem nú liggur fyrir. Það varpar þó óneitanlega skugga á málið að ekki náðist samkomulag um framangreinda megintillögu um að samþykki verði samræmt skilgreiningaratriði á hugtakinu nauðgun í hegningarlögum aðildarríkjanna. Er það ennþá skilgreiningaratriði og skilyrði refsingar fyrir nauðgun í mörgum ríkjum sambandsins að ofbeldi í einhverri mynd hafi verið beitt. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <p>Umrædd tilskipun fellur ekki undir EES-samninginn. Á hinn bóginn hefur verið unnið að endurskoðun þessara mála á Íslandi á umliðnum árum. Þannig var skilgreiningu á nauðgun í almennum hegningarlögum m.a. breytt árið 2018, sbr. <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2018.016.html">lög nr. 16/2018</a>, þannig að hver sá sem hefur samræði eða önnur kynferðismök við mann án samþykkis hans gerist sekur um nauðgun og er sérstaklega undirstrikað að samþykki er aðeins gilt ef það er tjáð af frjálsum vilja. Þá var limlesting á kynfærum kvenna sérstaklega lýst refsiverð með breytingu á almennum hegningarlögum á Íslandi árið 2005, sbr. <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2005.083.html">lög nr. 83/2005</a>. Á allra síðustu árum hafa að auki verið gerðar margvíslegar fleiri breytingar á almennum hegningarlögum sem varða þessi málefni, svo sem <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2021.008.html">lög nr. 8/2021</a> um kynferðislega friðhelgi, <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2021.005.html">lög nr. 5/2021</a>, um umsáturseinelti, <a href="https://www.althingi.is/altext/151/s/1703.html">lög nr. 79/2021</a>, um mansal og <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2022.029.html">lög nr. 29/2022</a>, um barnaníðsefni, hatursorðræðu, mismunun o.fl., sbr. einnig <a href="https://www.althingi.is/altext/stjt/2022.040.html">lög nr. 40/2022</a> um breytingu á hjúskaparlögum, um aldur hjónaefna, könnunarmenn o.fl. og <a href="https://www.althingi.is/altext/153/s/1860.html">lög nr. 43/2023</a>, um breytingu á lögum um heilbrigðisstarfsmenn, um tilkynningar um heimilisofbeldi. Sjá nánar um aðgerðir íslenskra stjórnvalda á þessu sviði í nýrri <a href="https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2024/01/17/Adgerdir-rikisstjornarinnar-gegn-kynbundnu-og-kynferdislegu-ofbeldi-og-areitni/">samantektarskýrslu</a> sem forsætisráðuneytið birti í janúar sl.</p> <h2>Samkomulag um neyðarregluverk fyrir innri markaðinn </h2> <p>Þann 1. febrúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/01/single-market-emergency-instrument-council-and-parliament-strike-a-provisional-deal-on-crisis-preparedness/#:~:text=On%2019%20September%202022%2C%20the,2023%2C%20under%20the%20Swedish%20presidency">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu að neyðarregluverki fyrir innri markaðinn (e. Single Market Emergency Instrument (SMEI)). </p> <p>Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/efst-a-baugi/frettir/stok-frett/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni þann 23. september sl</a>. Tillagan var <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_5443">lögð fram</a> í kjölfar áskorana sem innri markaðurinn hefur staðið frammi fyrir vegna kórónaveirufaraldursins, árásarstríðs Rússlands gagnvart Úkraínu og orkukreppunnar sem fylgt hefur í kjölfarið. </p> <p>Samkvæmt samkomulaginu mun reglugerðin hljóta nýtt heiti: „Internal Market Emergency and Resilience Act (IMERA)“. Samkomulagið felur einnig í sér að gerðar verði breytingar á ýmissi tengdri löggjöf, m.a. á sviði vöruöryggis og staðla, sem styðja mun við markmið reglugerðarinnar (IMERA Omnibus). Löggjafarpakkanum er í heild sinni ætlað að gera ESB betur kleift að sjá fyrir, undirbúa og bregðast við hættuástandi á innri markaðnum. </p> <p>Gert er ráð fyrir að komið verði á fót viðvarandi viðbragðs- og viðvörunarkerfi vegna mögulegs hættuástands og þegar hættuástand er talið fyrir hendi sé neyðarregluverkið virkjað til þess að aðildarríkin geti samræmt viðbrögð sín á skilvirkan hátt. Einnig er gert ráð fyrir að komið verði á fót ráðgjafarráði sem ætlað er að aðstoða og styðja við starf framkvæmdastjórnar ESB og aðildarríkjanna á þessu sviði auk þess sem því er ætlað að miðla upplýsingum til Evrópuþingsins.</p> <p>Skerpt er á því að gildissvið reglugerðarinnar er bundið við aðgerðir sem tengjast innri markaðnum í neyðaraðstæðum og að regluverkið takmarki ekki með neinum hætti sjálfstæðar valdheimildir aðildarríkjanna á sviði þjóðaröryggis. </p> <p>Samkomulagið gerir einnig m.a. ráð fyrir því að framkvæmdastjórn ESB framkvæmi regluleg álagspróf til að mæla viðnámsþrótt og möguleg áhrif mismunandi aðstæðna á fjórfrelsið. </p> <p>Auk framangreinds er mælt nánar fyrir um heimildir til að efna til sameiginlegra útboða til innkaupa á vörum og þjónustu sem teljast nauðsynlegar vegna hættuástands sem uppi er og eftir atvikum til samhæfingar við framkvæmd opinberra innkaupa einstaka aðildarríkja. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samevrópsk öryrkjaskírteini og bílastæðakort</h2> <p>Þann 8. febrúar náðist pólitískt <a href="https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-15782-2023-INIT/en/pdf">samkomulag milli ráðherraráðs ESB og Evrópuþingsins um tilskipun um evrópska öryrkjaskírteinið og evrópska bílastæðakortið.</a> Eins og greint var frá í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/15/Fimmta-stefnuraeda-von-der-Leyen/">Vaktinni 15. september sl. </a>er tilgangur gerðanna að auðvelda fólki með fötlun frjálsa för, með því að tryggja að þeim standi til boða sami réttur til þjónustu og forgangs og fólki með fötlun stendur til boða í viðkomandi ríki. Tilskipunin er hluti af <a href="https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=738&%3blangId=en&%3bpubId=8376&%3bfurtherPubs=yes">aðgerðaráætlun Evrópusambandsins fyrir árin 2021-2030 um réttindi fólks með fötlun</a> sem á að tryggja framfylgd <a href="https://www.stjornarradid.is/verkefni/mannrettindi-og-jafnretti/mannrettindi/althjodlegir-mannrettindasamningar/rettindi-fatlads-folks/">samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks</a> í Evrópu og á einnig að styðja við markmið <a href="https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1226&%3blangId=en">félagslegu réttindastoðarinnar</a>. Í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/08/council-and-parliament-pave-the-way-for-a-european-disability-card-and-a-european-parking-card-for-persons-with-disabilities/">fréttatilkynningu frá ráðherraráðinu</a> kemur fram að samkvæmt samkomulaginu er gert ráð fyrir því að gildissvið tilskipunarinnar um öryrkjaskírteinin verði útvíkkað nokkuð frá því sem <a href="file:///C:/Users/r03agag/Downloads/COM_2023_501_1_EN_ACT_part1_v4%2520(7).pdf">upphafleg tillaga</a> gerði ráð fyrir. Þannig er nú gert ráð fyrir því að reglurnar gildi ekki eingöngu fyrir ferðamenn, eins og upphaflega var ætlunin heldur einnig fyrir þá einstaklinga með fötlun sem nýta einhverja af áætlunum ESB til að stunda nám eða störf í einhverju aðildarríkjanna utan heimalands síns. Einnig er gert ráð fyrir því að aðildarríkjunum sé frjálst að útvíkka gildissviðið enn frekar en rétt er að taka fram að tilskipunin nær ekki til lífeyrisgreiðslna eða félagslegrar aðstoðar sem fatlaðir kunna að eiga rétt á í sínu heimalandi. Þó má geta þess að samkvæmt <a href="https://www.edf-feph.org/agreement-on-the-european-disability-card-major-advance-for-freedom-of-movement/">fréttatilkynningu</a> <em>European Disability Forum</em>, evrópskra regnhlífasamtaka öryrkjabandalaga, sem send var út í tilefni af samkomulaginu er greint frá því að framkvæmdastjórn ESB hafi lýst sig reiðubúna til þess að skoða möguleika á því að öryrkjaskilríkin geti tekið til flutnings á frekari réttindum öryrkja milli aðildarríkja. Aðildarríkin, hvert fyrir sig, munu standa straum af kostnaði við innleiðingu gerðarinnar og útgáfu kortanna sem verða bæði í föstu og stafrænu formi en gert er ráð fyrir að útgáfan verði endurgjaldslaus eða gegn mjög hóflegu gjaldi. </p> <p>Hvað samræmdu evrópsku bílastæðakortin varðar þá er gert ráð fyrir að þau komi alfarið í stað þeirra korta sem ríkin gefa nú út til íbúa sinna og verða þau fyrst um sinn einvörðungu í föstu formi en aðildarríkin geta samhliða gefið þau út í stafrænu formi kjósi þau það. </p> <p>Sjá nánar um <a href="https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&%3bcatId=89&%3bfurtherNews=yes&%3bnewsId=10763">tilskipunina</a> í fréttatilkynningu sem framkvæmdastjórn ESB sendi frá sér í tilefni af samkomulaginu.</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Aksturs- og hvíldartímareglur fyrir ökumenn hópferðabíla</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 29. janúar sl. <a href="file:///C:/Users/r01siar/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/Content.Outlook/FATVD849/The%20revised%20legislation%20consists%20of%20targeted%20amendments%20to%20the%202006%20regulation%20aiming%20to%20introduce%20a%20certain%20well-defined%20flexibility,%20by%20way%20of%20derogation%20and%20at%20the%20driver%E2%80%99s%20discretion,%20into%20the%20provisions%20on%20breaks%20and%20rest%20periods%20for%20professional%20drivers%20engaged%20in%20occasional%20passenger%20transport,%20such%20as%20tour%20buses.">samkomulagi</a> um efni tillögu að breytingum á aksturs- og hvíldartímareglum ökumanna í fólksflutningum. Breytingarnar miða m.a. að því að bæta umferðaröryggi og vinnuaðstæður ökumanna með auknum sveigjanleika og betri þjónustu við ferðamenn með því að heimila frávik frá reglunum þegar bílstjórar sinna tilfallandi hópferðaflutningum. Hámarks vinnutími og lágmarks hvíldartími helst þó óbreyttur. </p> <p>Breytingarnar fela í sér að heimilt verður að:</p> <ul> <li>skipta lágmarkshvíldartíma í tvær 45 mín lotur yfir 4,5 tíma aksturstíma.</li> <li>fresta daglegum hvíldartíma um eina klukkustund að því gefnu að heildaraksturstími fari ekki yfir 7 klst. Leyfilegt er að nýta þennan sveigjanleika einu sinni í ferðum sem taka 6 daga og tvisvar ef ferðin tekur að minnsta kosti 8 daga. </li> <li>fresta vikulegum hvíldartíma í allt að 12 samliggjandi daga eftir vikulegan hvíldartíma.</li> </ul> <p>Kveðið er á um þróun stafræns viðmóts fyrir skrásetningar á viðeigandi upplýsingum vegna eftirfylgni og eftirlits með framkvæmd reglnanna. Þar til undirbúningi vegna stafrænnar skráningar er lokið þurfa bílstjórar að skrá niður upplýsingar án tengingar við miðlæga ökuritakerfið og hafa þær aðgengilegar fyrir eftirlitsaðila. Í samkomulaginu felst einnig að kveðið er skýrar á um eftirlit og viðurlagaheimildir ef á reynir, m.a. að því ríki þar sem brot á sér stað sé heimilt að refsa fyrir það þó svo að starfsstöð ökumanns sé í öðru aðildarríki. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um breytingar á reglum um rannsóknir sjóslysa</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB komust þann 13. febrúar sl. að <a href="https://nsl.consilium.europa.eu/104100/Newsletter/hwo5tzduoddbr52scjpek33pkuneedolb4to4rl2fogljt6tagozul52arsxnbkdili6vajqv7qcy?culture=nl-NL">samkomulagi</a> um efni tillögu að breytingum á reglugerð um rannsókn sjóslysa. Tillagan er hluti af tillögupakka framkvæmdastjórnar ESB um aukið siglingaöryggi sem fjallað var um í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl.</a> </p> <p>Markmið tillögunnar er að einfalda og skýra núverandi reglur um rannsókn sjóslysa. Gildissvið rannsókna er víkkað út auk annarra breytinga sem samræmir gerðina við fánaríkis- og hafnarríkiseftirlit með fiskiskipum. </p> <p>Nánar tiltekið eru helstu markmið breytinganna eftirfarandi:</p> <ul> <li>Að auka öryggi fiskiskipa, áhafna og umhverfisins með samræmdri kerfisbundinni rannsókn á dauðaslysum og skipssköðum.</li> <li>Að skýra gildissvið gerðarinnar.</li> <li>Að auka getu rannsóknanefnda til að rannsaka og gefa út vandaðar óháðar skýrslur tímanlega.</li> <li>Að uppfæra ýmsar skilgreiningar til samræmis við tengda löggjöf ESB og IMO (Alþjóðasiglingamálastofnunin) og tilvísanir í aðra löggjöf ESB og IMO til að auka skýrleika gerðarinnar.</li> </ul> <p>Aðrar breytingar miða að því að styrkja sjálfstæði rannsóknanefnda, tryggja trúnað aðila við skýrslugerð og einfalda regluverkið sem þær starfa eftir. </p> <p>Nánar tiltekið snúa breytingarnar að því að:</p> <ul> <li>færa reglurnar til samræmis við reglur IMO um tilkynningarskyldu þegar grunsemdir vakna um að brot hafi verið framið.</li> <li>samræma reglurnar við aðra löggjöf ESB svo sem við tilskipun um öryggisbúnað skipa.</li> <li>innleiða valkvætt ákvæði um gæðakerfi fyrir rannsóknir og leiðbeiningar um notkun þess.</li> <li>innleiða samræmdan tveggja mánaða frest til að gera bráðabirgðarannsókn á slysum minni fiskiskipa.</li> </ul> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um að hætta notkun kvikasilfurs</h2> <p>Þann 8. febrúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/08/mercury-council-and-parliament-strike-a-deal-to-completely-phase-out-mercury-in-the-eu/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni reglugerðartillögu um að fasa út kvikasilfur í ESB. Tillagan felst í því að hætta notkun tannsilfurs (amalgams) í áföngum og banna framleiðslu, innflutning og útflutning á fjölda kvikasilfursbættra vara, þ. á m. tiltekinna lampa og ljósapera með það að lokamarkmiði að notkun kvikasilfurs verði alfarið hætt í ESB.</p> <p>Í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/03/18/Hertar-reglur-um-launagagnsaei-i-augsyn/">Vaktinni 18. mars 2022</a> var sagt frá því að ráðherraráð ESB hefði samþykkt tvær ákvarðanir sem tengjast afstöðu ESB til <a href="https://minamataconvention.org/en">Minamata samningsins um kvikasilfur</a>. Ísland er aðili að samningnum og eru ákvæði hans innleidd á EES-svæðinu með reglugerð Evrópuþingsins og ráðráðherraráðs ESB um kvikasilfur. Minamata samningurinn var undirritaður árið 2013 til að vernda heilsu manna og umhverfið gegn skaðlegum áhrifum kvikasilfurs. Reglugerð ESB um kvikasilfur, <a href="https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2017/852/oj">(ESB) 2017/852</a>, gegnir lykilhlutverki við að ná markmiðum samningsins og stuðla að markmiði ESB um að takmarka og hætta notkun, framleiðslu og útflutningi á kvikasilfri og vörum sem innihalda kvikasilfur.</p> <p>Í júlí 2023 lagði framkvæmdastjórn ESB til markvissa endurskoðun á reglugerðinni til að takast á við þá notkun á kvikasilfri sem enn er til staðar í ESB í samræmi við aðgerðaráætlun ESB um núllmengun (e. <a href="https://environment.ec.europa.eu/strategy/zero-pollution-action-plan_en">Zero pollution action plan</a>). Kvikasilfur er hættulegt umhverfi og heilsu. Hingað til hefur stefna ESB átt stóran þátt í að draga verulega úr notkun kvikasilfurs og útsetningu fólks og umhverfis fyrir þessu mjög svo eitraða efni. Nú er eins og áður segir stefnt að því að hætta notkun þess alfarið.</p> <p>Helstu atriði samkomulagsins eru:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Gildandi reglur banna notkun tannsilfur við tannviðgerðir barna yngri en 15 ára, barnshafandi kvenna og kvenna með barn á brjósti. Samkomulagið sem náðst hefur miðar við að bannið nái til allra sjúklinga frá og með 1. janúar 2025, með tilteknum tímabundnum undantekningum þó. </li> <li>Enn fremur var samþykkt að frá og með 1. janúar 2025 verði bannað að flytja út tannsilfur og jafnframt að framleiðsla og innflutningur þess verði óheimil frá 30. júní 2026, með tilteknum tímabundnum undantekningum þó. </li> <li>Auk þess fela breytingarnar í sér áform um leiðir til að takmarka losun kvikasilfurs út í andrúmsloftið frá líkbrennsluofnum og mun framkvæmdastjórnin, eigi síðar en 31. desember 2029, endurskoða framkvæmdina og áhrif leiðbeininga í aðildarríkjum um hvernig megi draga úr losun frá líkbrennsluofnum </li> <li>Frá og með 31. desember 2025 og 31. desember 2026, verður sett bann á framleiðslu og inn- og útflutningi á tilteknum tegundum ljósapera sem innihalda kvikasilfur.</li> </ul> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um umbætur á reglum um stöðustofnun</h2> <p>Samkomulag náðist í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB um <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/07/capital-markets-union-council-an-parliament-agree-on-improvements-to-eu-clearing-services/">endurskoðun á reglugerð og tilskipun um OTC-afleiður, miðlæga mótaðila og afleiðuviðskiptaskrár</a> (e. The European market infrastructure regulation and directive, EMIR) 7. febrúar sl. <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_7348">Tillaga</a> að endurskoðun reglugerðarinnar var lögð fram í desember 2022 og er hluti af <a href="https://finance.ec.europa.eu/capital-markets-union-and-financial-markets/capital-markets-union/capital-markets-union-2020-action-plan_en">aðgerðaráætlun til að styrkja fjármálamarkaði í ESB</a> (e. Capital markets Union).</p> <p>Endurskoðun á EMIR er ætlað að gera stöðustofnun (e. clearing) í ESB meira aðlaðandi og auka viðnámsþrótt. Stöðustofnun er hugtak sem er notað í afleiðuviðskiptum og merkir ferlið við að stofna stöður, þ.m.t. útreikning á hreinni skuldbindingu, og við að tryggja að fjármálagerningar, reiðufé, eða hvort tveggja, sé til staðar í viðskiptum til að tryggja áhættuskuldbindingar sem leiða af þeim stöðum. Gildandi reglur um stöðustofnun hafa fælt fjárfesta frá ESB til annarra landa og er það liður í efnahagsáætlun ESB að laða viðskiptin til sambandsins. </p> <p>Í samkomulaginu felast breytingar sem eiga að gera það raunhæft fyrir eftirlitsaðila að beita einfaldari eftirlitsaðgerðum. Jafnframt er markmiðið að styrkja samvinnu, samræmingu og upplýsingaskipti milli eftirlitsaðila og Evrópsku verðbréfaeftirlitsstofnunarinnar (ESMA). ESMA fær ýmis ný hlutverk, t.d. hlutverk samræmingaraðila þegar upp koma neyðartilvik en ákvarðanataka liggur áfram hjá eftirlitsstjórnvaldi í hverju ríki. Þá er kveðið á um eins konar greiðslureikning (e. active account requirement) þar sem ákveðnir mótaðilar verða skyldugir til þess að halda reikning hjá miðlægum mótaðila innan ESB, t.d. svo hægt sé að eiga viðskipti fyrir hans hönd með stuttum fyrirvara. Sett verður upp sérstakt sameiginlegt eftirlitskerfi (e. joint monitoring mechanism) með þessum greiðslureikningum. </p> <p>Tillögurnar ganga nú til formlegrar afgreiðslu í Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <h2>Samkomulag um reglur til að auðvelda litlum og meðalstórum fyrirtækjum aðgengi að fjármagni í ESB </h2> <p>Í september 2020 birti framkvæmdastjórnin <a href="https://finance.ec.europa.eu/capital-markets-union-and-financial-markets/capital-markets-union/capital-markets-union-2020-action-plan_en">aðgerðaráætlun til þess að styrkja fjármagnsmarkaði í Evrópusambandinu (e. Capital markets Union).</a> Í áætluninni eru 16 aðgerðir tilgreindar og miðar ein þeirra að því að auka aðgengi fyrirtækja að fjármagni á fjármálamörkuðum (e. Listing Act package). Samkomulag hefur nú náðst, 1. febrúar sl., í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB, um tvær gerðir í þessum pakka.</p> <p>Annars vegar er um að ræða <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/01/listings-on-european-stock-exchanges-council-and-parliament-agree-new-act/">tillögu að tilskipun um skráningu verðbréfa á fjármagnsmarkaði</a>. Markmið tillögunnar er að draga úr aðgangshindrunum og kostnaði og fjölga þannig mögulegum leiðum fyrir fyrirtæki innan ESB til að sækja sér fjármagn. Tilskipunin nær til fyrirtækja af öllum stærðum en sérstök áhersla er lögð á að bæta aðgengi lítilla og meðalstórra fyrirtækja að fjármagni. Þetta er gert t.d. með því að draga úr kröfum um upplýsingagjöf, einfalda útboðslýsingar og slaka á reglum um hvernig upplýsingar um fjárfestingakosti eru veittar og af hverjum.</p> <p>Hins vegar er um að ræða <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/01/multiple-vote-share-structures-council-and-parliament-adopt-provisional-agreement-to-ease-smes-access-to-finance/">tillögu að tilskipun um mismunandi atkvæðafjölda hluthafa í litlum og meðalstórum fyrirtækjum</a> <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/01/multiple-vote-share-structures-council-and-parliament-adopt-provisional-agreement-to-ease-smes-access-to-finance/">(e. directive on multiple vote share structures). </a>Miða breytingar samkvæmt tillögunni fyrst og fremst að því að stofnendur fyrirtækja geti haft aukinn atkvæðisrétt umfram nýja fjárfesta eftir skráningu á markað. Þetta fyrirkomulag er talið hvetjandi fyrir eigendur lítilla og meðalstórra fyrirtækja til skráningar fyrirtækjanna á markað svo þeir missi ekki yfirráð yfir fyrirtæki sínu við skráninguna. Eftir sem áður er sérstaklega hugað að réttindum nýrra fjárfesta og aðgengi þeirra að upplýsingum í tengslum við beitingu á umræddum auknum atkvæðarétti. Í samkomulaginu felst að gildissvið reglnanna verði útvíkkað þannig að reglurnar munu gilda á fleiri fjármagnsmörkuðum en skilgreindum vaxtarmörkuðum fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki. Evrópsku verðbréfastofnuninni verður falið að setja tæknistaðla um hvernig best sé að merkja og tilgreina hlutabréf með mismunandi atkvæðavægi.</p> <p>Tillögurnar ganga nú til formlegrar afgreiðslu í Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Evrópsk hagskýrslugerð</h2> <p>Þann 1. febrúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/02/01/european-statistics-council-and-parliament-reach-provisional-deal/">samkomulag</a> í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB um efni <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=COM%3a2023%3a402%3aFIN">tillögu</a> um breytingar á reglugerð um evrópska hagskýrslugerð.</p> <p>Núgildandi regluverk er frá árinu 2009 og er megin markmið breytinganna nú að uppfæra það til samræmis við þau umfangsmiklu stafrænu umskipti sem nú eiga sér stað og hafa mikil áhrif á opinbera hagskýrslugerð eins og aðra þætti opinberrar stjórnsýslu.</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Óformlegur fundur ráðherra ESB ríkja um samkeppnishæfni og framtíð innri markaðarins </h2> <p><a href="https://belgian-presidency.consilium.europa.eu/en/events/informal-meeting-of-competitiveness-ministers-internal-market-and-industry-8-92/">Dagana 8. - 9. febrúar sl.</a> blés belgíska formennskan í ráðherraráði ESB til óformlegs ráðherrafundar um framtíð innri markaðarins og samkeppnishæfni ESB á alþjóðavettvangi. Fundurinn var haldinn í tækni- og nýsköpunarklasanum Thor Park í Genk í Belgíu. Fundurinn var sóttur af ráðherrum aðildarríkja ESB sem bera ábyrgð á samkeppnishæfni auk fulltrúa frá öllum EFTA ríkjunum. Kristján Andri Stefánsson sendiherra sótti fundinn fyrir Íslands hönd. </p> <p>Á fundinum var meðal annars rætt um viðnámsþrótt evrópsks iðnaðar og hlutverk ríkisaðstoðar í því samhengi og hvernig tryggja megi betur opið strategískt sjálfræði ESB. Þá var rætt um nýsköpunarmál, bætt viðskiptaumhverfi fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki, einföldun regluverks, grænu og stafrænu umskiptin og bætta reglusetningu ESB. </p> <p><em>Skýrsla Enrico Letta um framtíð innri markaðarins. </em></p> <p>Meðal dagskrárliða á fundinum í Genk var vinnufundur með Enrico Letta, fyrrum forsætisráðherra Ítalíu, en hann vinnur nú <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_4495">að beiðni leiðtogaráðs ESB</a> að gerð skýrslu um framtíð innri markaðarins sem von er á nú í vor. </p> <p>Kveikjan að skýrsluskrifunum er breytt heimsmynd í kjölfar Covid-19 faraldursins, árásarstríðs Rússlands í Úkraínu og aukinnar spennu í alþjóðasamskiptum sem hefur haft í för með sér ýmsar áskoranir á innri markaðnum. Áhrif þessa má m.a. sjá í aukinni áherslu ESB á opið strategískt sjálfræði og eflingu efnahagslegs öryggis ESB, sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl. um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins</a>. Þá hafa grænu og stafrænu umskiptin hafa talsverð áhrif á innri markaðinn. </p> <p>Á fundinum ræddi Kristján Andri Stefánsson sendiherra við Enrico Letta um skýrslugerðina og lagði meðal annars áherslu á mikilvægi EES-samningsins fyrir Ísland og þátttöku Íslands í innri markaði ESB.</p> <h2>Uppfærður listi yfir forgangsmál Íslands í hagsmunagæslu gagnvart ESB</h2> <p>Ríkisstjórnin samþykkti hinn 9. febrúar sl. <a href="https://www.stjornarradid.is/library/03-Verkefni/Utanrikismal/EES/Uppf%c3%a6r%c3%b0ur%20forgangslisti%202022-2024.pdf">uppfærðan lista yfir forgangsmál</a> í hagsmunagæslu Íslands gagnvart Evrópusambandinu (ESB). </p> <p>Þar sem kosningar til Evrópuþingsins fara fram í júní nk. og ný framkvæmdastjórn ESB verður skipuð í kjölfarið var tekin ákvörðun um að uppfæra og framlengja gildistíma forgangslista 2022-2023 fram á mitt ár 2024, eða til loka skipunartímabils núverandi framkvæmdastjórnar. Næsta heildarendurskoðun á forgangslistanum mun þannig fara fram við upphaf skipunartímabils nýrrar framkvæmdastjórnar þegar helstu línur liggja fyrir um stefnu hennar.</p> <p>Drög að uppfærðum forgangslista voru birt í samráðsgátt stjórnvalda 29. nóvember sl. Umsagnir bárust frá Landsvirkjun, Sambandi íslenskra sveitarfélaga og Samtökum iðnaðarins ásamt sameiginlegri umsögn frá Samtökum atvinnulífsins, Samtökum verslunar og þjónustu, Viðskiptaráði Íslands og Samtökum ferðaþjónustunnar. Tekið hefur verið tillit til þeirra sjónarmiða sem koma fram í umsögnunum við uppfærslu listans eða verða þau höfð til hliðsjónar í hagsmunagæslunni. Þá var listinn kynntur utanríkismálanefnd Alþingis 31. janúar sl. og hann loks samþykktur í ríkisstjórn eins og áður segir.</p> <p>Ný mál hafa verið sett á listann og stöðu annarra breytt í samræmi við stöðu þeirra í lagasetningarferli ESB eða upptökuferli EES. Af málum sem eru ný á listanum má nefna tillögu að reglugerð um þróun valfrjáls vottunarramma sambandsins fyrir fjarlægingu kolefnis, tillögu að reglugerð sem mælir fyrir um aðgerðir til að styrkja kolefnishlutlausan tækniiðnað (e. Net Zero Industry Act), sbr. umfjöllun um þá gerð hér að framan í Vaktinni, tillögu að reglugerð um mikilvæg hráefni (e. Critical Raw Materials Act) og tillögu sem varðar fráveitur og hreinsun á skólpi frá þéttbýli.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geirs Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á [email protected].</p> |
02. febrúar 2024 | Efnahagslegt öryggi ESB og langtímastuðningur við Úkraínu | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>tillögur að aðgerðum til að efla efnahagslegt öryggi ESB</li> <li>aukafund leiðtogaráðs ESB og langtímastuðning við Úkraínu</li> <li>fráveitur og hreinsun skólps</li> <li>lokafrágang nýrrar reglugerðar um gervigreind</li> <li>gæði og öryggi blóðs, fruma og vefja úr mönnum sem notað er í lækningaskyni</li> <li>CO2 losunarkröfur til þungra ökutækja</li> <li>markaðsreglur fyrir gas og vetni</li> <li>morgunverðartilskipanir</li> <li>Evrópsk samstarfsráð í fyrirtækjum</li> <li>óformlegan fund atvinnu- og félagsmálaráðherra</li> </ul> <h2>Tillögur að aðgerðum til að efla efnahagslegt öryggi ESB</h2> <p>Hinn 24. janúar sl. <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_24_363">lagði</a> framkvæmdastjórn ESB fram umræðuskjöl og tillögur að aðgerðum sem miða að því að efla efnahagslegt öryggi sambandsins. Tillögupakkinn tekur mið af nýrri efnahagsöryggisáætlun ESB sem kynnt var síðastliðið sumar, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 22. júní</a><span style="text-decoration: underline;"> sl.</span> og eru tillögurnar hluti af víðtækri þriggja þátta nálgun ESB um það hvernig efla megi efnahagslegt öryggi, þ.e. að i) efla samkeppnishæfni ESB, ii) verja efnahagslífið gegn hættum og iii) efla samstarf við önnur ríki til að gæta sameiginlegra hagsmuna. </p> <p>Með fylgir <a href="https://commission.europa.eu/system/files/2024-01/Communication%20on%20European%20economic%20security.pdf">orðsending</a> til Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB þar sem umræðuskjölin og tillögurnar eru kynnt heildstætt en meginmarkmið pakkans er að leita leiða til að tryggja efnahagslegt öryggi um leið og reynt er að viðhalda frjálsum viðskiptum og rannsóknum í þeim viðsjárverðu aðstæðum sem nú ríkja í heimsmálum. </p> <p>Um er að ræða eftirfarandi tillögur og umræðuskjöl:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><a href="https://circabc.europa.eu/ui/group/aac710a0-4eb3-493e-a12a-e988b442a72a/library/f5091d46-475f-45d0-9813-7d2a7537bc1f/details?download=true">Tillögu að reglugerð</a> um samræmt<strong> </strong>rýniferli erlendra fjárfestinga innan ESB (e. Screening of foreign investments in the Union).</li> <li><a href="https://circabc.europa.eu/ui/group/aac710a0-4eb3-493e-a12a-e988b442a72a/library/51124c0d-58d8-4cd9-8a22-4779f6647899/details?download=true">Hvítbók</a> um fjárfestingar í þriðju ríkjum (e. White Paper on Outbound Investments).</li> <li><a href="https://circabc.europa.eu/ui/group/aac710a0-4eb3-493e-a12a-e988b442a72a/library/a44df99c-18d2-49df-950d-4d48f08ea76f/details?download=true">Hvítbók</a> um útflutningseftirlit (e. White Paper on export controls)</li> <li><a href="https://research-and-innovation.ec.europa.eu/system/files/2024-01/ec_rtd_white-paper-dual-use-potential.pdf">Hvítbók</a> um valkosti við að efla stuðning við rannsóknir og þróun á tækni sem unnt er að nota í tvíþættum tilgangi (e. White Paper on options for enhancing support for research and development involving technologies with dual-use potential).</li> <li><a href="https://research-and-innovation.ec.europa.eu/system/files/2024-01/ec_rtd_council-recommendation-research-security.pdf">Tillögu að tilmælum</a> ráðherraráðs ESB um aukið öryggi rannsókna og rannsóknarniðurstaðna (e. Enhancing research security).</li> </ul> <p>Enda þótt framangreindar tillögur og málefnasvið sem umræðuskjölin lúta að falli að meginstefnu til utan gildissviðs EES-samningsins þá kunna málefnin sem þar er fjallað um að varða hagsmuni Íslands í margvíslegu tilliti. Fókusinn er á mögulegt aukið eftirlit, reglusetningu og takmarkanir á inn- og útflutning og þar þarf Ísland að gæta að stöðu sinni á öllum stigum. Sama gildir er kemur að samstarfi á sviði rannsókna og nýsköpunar en á þeim vettvangi er Ísland virkur aðili með <a href="https://www.stjornarradid.is/verkefni/utanrikismal/evropusamvinna/ees-upplysingaveitan/thatttaka-islands-i-samstarfsaaetlunum/">þátttöku í mörgum samstarfsáætlunum ESB</a>. Sjá í þessu samhengi umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins.</p> <p>Nánar um framangreindar tillögur og umræðuskjöl:</p> <p><em>Tillaga að reglugerð um<strong> </strong></em>samræmt <em>rýniferli erlendra fjárfestinga innan ESB</em> hefur það að markmiði að innleiða samræmt rýniferli vegna erlendra fjárfestinga í öllum aðildarríkjum ESB sem og að mæla fyrir um samræmdar reglur um það hvenær slík rýni skuli viðhöfð. Reglugerðin felur í sér breytingu á núgildandi <a href="https://eur-lex.europa.eu/eli/reg/2019/452/oj">regluverki ESB um erlendar fjárfestingar</a>. Þá er lagt til að fjárfestingar af hálfu fyrirtækja sem þegar eru með staðfestu innan ESB en eru raunverulega talin í eigu eða undir stjórn ríkja utan ESB muni undirgangast sambærilega rýni og nýjar fjárfestingar frá aðilum utan ESB. </p> <p>Markmið <em>Hvítbókar um fjárfestingar í þriðju ríkjum</em> er að efna til umræðu og athugunar á fjárfestingum ESB í hátæknigreinum í þriðju ríkjum með hliðsjón af þeim auknu áhyggjum sem uppi eru af því að slík hátækni geti verið nýtt til að styrkja hernaðar- eða njósnagetu aðila sem eru andsnúnir ESB og kynnu að vilja nota slíka tækni gegn ESB eða til þess að grafa undan friði eða öryggi í heiminum almennt. Fjárfestingar af þessu tagi lúta, eins og staðan er nú, engu sérstöku eftirliti, hvorki af hálfu stofnana ESB eða aðildarríkjanna. Lagt er til að ráðist verði í sérstaka greiningu á þessum fjárfestingum meðal aðildarríkjanna, m.a. með sérstöku opnu samráðsferli við haghafa, en því <a href="https://policy.trade.ec.europa.eu/consultations/monitoring-and-risk-assessment-outbound-investment_en">samráðsferli</a> hefur þegar verið hrint af stað, og í kjölfarið verði gefin út áhættumatsskýrsla. Á grundvelli hennar muni framkvæmdastjórnin í samráði við aðildarríkin meta hvort þörf sé á sérstökum viðbrögðum.</p> <p>Markmið <em>Hvítbókar um útflutningseftirlit</em> er að kynna tillögur að auknu eftirliti með útflutningi frá ESB á vörum sem nota má í skilgreindum tvíþættum tilgangi, þ.e. bæði í borgaralegum og hernaðarlegum tilgangi (e. dual use), t.d. háþróaðri rafeindatæknivöru. Er lagt til að tekið verði upp samræmt eftirlit innan ESB með ákveðnum útflutningsvörum sem falla í þennan flokk. Í gildi er <a href="https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/summary/dual-use-export-controls.html">reglugerð</a> um vörur af þessu tagi frá árinu 2021 og er nú stefnt að endurskoðun hennar árið 2025. </p> <p>Markmið <em>Hvítbókar um valkosti við að efla stuðning við rannsóknir og þróun á tækni sem hægt er að nota í tvíþættum tilgangi</em> er að leita leiða hvernig best verði staðið að stuðningi við slíkar rannsóknir í ljósi vaxandi áskorana á alþjóðasviðinu. Í þessu skyni hefur hvítbókin m.a. verði birt í opnu samráði í <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14060-RD-on-dual-use-technologies-options-for-support_en">samráðsgátt ESB</a> og er umsagnarfrestur þar til 8. maí nk. Í hvítbókinni er m.a. fjallað um núverandi fjármögnunarleiðir slíkra rannsókna í gegnum rannsóknarsjóði ESB og samstarfsáætlanir eins og Horizon Europe og þann lagaramma sem um þær gilda og er markmið hvítbókarinnar m.a. að leggja mat að það hvort þær séu fullnægjandi eða hvort breytinga sé þörf. </p> <p><em>Tillaga að tilmælum ráðherraráðs ESB um aukið öryggi rannsókna og rannsóknaniðurstaðna</em> er sett fram til að mæta sífellt auknum áhyggjum um að opið og landamæralaust samstarf í rannsóknum kunni að vera misnotað eða notað gegn ríkjum ESB. Tilmælunum er ætlað að styðja við og leiðbeina aðildarríkjunum og rannsóknarsamfélaginu í heild til að takast á við áskoranir og samræma aðferðafræði á þessu sviði.</p> <h2>Langtímastuðningur við Úkraínu</h2> <p>Leiðtogaráð ESB kom saman til <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2024/02/01/">sérstaks aukafundar</a> í gær, 1. febrúar. </p> <p>Meginefni fundarins var fyrirliggjandi <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/eu-budget/long-term-eu-budget/2021-2027/documents_en">tillögupakki</a> framkvæmdastjórnar ESB um endurskoðun fjármálaáætlunar ESB fyrir árin 2021 – 2027 sem lagður var fram 20. júní sl. Er þetta í fyrsta skipti sem slík endurskoðun á langtíma fjármálaáætlun sambandsins er lögð til á miðju tímabili. Ástæðan er fyrst og fremst árásarstríð Rússlands gagnvart Úkraínu og þær áskoranir og alvarlegu afleiðingar sem það hefur haft í för með sér.</p> <p>Stefnt hafði verið að því að leiðtogaráðið tæki afstöðu til tillögupakkans á fundi leiðtogaráðsins 14. og 15. desember sl. Það tókst hins vegar ekki, eins og þekkt er, vegna andstöðu forsætisráðherra Ungverjalands, Victor Orbáns, við efni tillögunnar er lítur að langtímastuðningi við Úkraínu.</p> <p>Fundurinn nú var því einskonar framhald af fundi ráðsins í desember þar sem m.a. var samþykkt að hefja aðildarviðræður við Úkraínu og Moldóvu auk þess sem ákveðið var að veita Georgíu stöðu umsóknarríkis. Sjá í því samhengi umfjöllun um stækkunarstefnu ESB í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktinni 10. nóvember sl.</a> </p> <p>Eins og vikið er að hér að framan fela tillögur framkvæmdarstjórnarinnar í sér að tekin verði langtímaákvörðun um stuðning við Úkraínu auk þess sem það er m.a. sérstakt markmið hennar að skjóta fjárhagslegum stoðum undir nýjan tækniþróunarvettvang ESB (e. Strategic Technologies for Europe Platform - STEP), sem ætlað er spila stórt hlutverk við eflingu á samkeppnishæfni ESB, sbr. umfjöllun um STEP í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> Þá felast í endurskoðuninni tillögur um hækkun fjárhagsramma til fleiri verkefna og málefnasviða svo sem flóttamannamála. Sjá nánar um helstu atriði í tillögu framkvæmdastjórnar ESB frá 20. júní sl. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-long-term-budget/mid-term-revision-of-the-eu-long-term-budget-2021-2027/">hér</a>.</p> <p>Merki voru um það í aðdraganda fundarins að leiðtogarnir væru að færast nær því að ná samkomulagi um málið. Þannig gaf það t.d. tiltekin fyrirheit þegar sendiherrar aðildaríkjanna á vettvangi ráðherraráðs ESB samþykktu <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/10/ukraine-facility-council-agrees-on-elements-of-new-support-mechanism-for-ukraine/">afstöðu</a> til <a href="https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/document/download/dd8cd260-1897-4e37-81dc-c985179af506_en">tillögu</a> er lítur að fyrirkomulagi langtímastuðnings við Úkraínu þann 10. janúar sl. en þann sama dag var einnig samþykkt <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/10/strategic-technologies-for-europe-platform-council-agrees-its-partial-negotiating-mandate/">afstaða</a> til fyrirliggjandi löggjafartillögu um STEP. Ekkert virðist þó hafa verið fyllilega í hendi, ekki opinberlega hið minnsta, þegar leiðtogarnir komu saman til fundar í gær og því var nokkur spenna í loftinu.</p> <p>Skemmst er frá því að segja að á fundinum náðist einróma niðurstaða um endurskoðunina í heild sinni með tilteknum breytingum. Í <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/69874/20240201-special-euco-conclusions-en.pdf">ályktun</a> fundarins er lýst stuðningi við tillögur um langtímastuðning við Úkraínu þar sem gert er ráð fyrir fjárhagslegum stuðningi upp á 50 milljarða evra á næstu fjórum árum. Í samkomulaginu felst að framkvæmdastjórn ESB verður gert að gefa út árlega skýrslu um framkvæmd fjárhagsaðstoðarinnar og að þær skýrslur verði teknar til umræðu í leiðtogaráðinu ef tilefni er til. Jafnframt er kveðið á um að leiðtogaráðið muni, eftir tvö ár, kalla eftir því við framkvæmdastjórn ESB að hún taki fjármálaáætlunina til endurskoðunar með hliðsjón af þeim ályktunum leiðtogaráðsins sem þá munu liggja fyrir. Ljóst virðist að ályktanir um framangreinda skýrslugjöf og endurskoðun voru teknar inn til að tryggja stuðning forsætisráðherra Ungverjalands og þær fela þó ekki í sér að honum verði kleift að taka greiðslur á tímabilinu í gíslingu eins og hann lagði upphaflega upp með heldur gildir sú niðurstaða sem leiðtogaráðið samþykkti í dag, sbr. framangreint, út tímabilið. </p> <p>Í framhaldi af samþykkt leiðtogaráðsins liggur fyrir Evrópuþinginu og ráðherraráði ESB að álykta um og afgreiða tillögur sem lúta að framangreindri endurskoðun og er þess vænst að afgreiðsla þeirra mála náist á næstu vikum eða fyrir þinghlé í lok apríl nk.</p> <h2>Fráveitur og hreinsun skólps</h2> <p>Þann 29. janúar sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/29/urban-wastewater-council-and-parliament-reach-a-deal-on-new-rules-for-more-efficient-treatment-and-monitoring/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni tillögu að heildarendurskoðun tilskipunar um fráveitur og hreinsun skólps frá þéttbýli (e. urban wastewater treatment).</p> <p>Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/04/Loftslagsvain-natturuvernd-og-mengunarvarnir-orkuskipti/">Vaktinni 4. nóvember 2022</a>, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/10/Jafnrettisbarattan-kolefnislausar-bifreidar-og-fraveitur/">Vaktinni 10. mars sl.</a>, þar sem fjallað var um afstöðu íslenskra stjórnvalda til málsins, sbr. <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12405-Water-pollution-EU-rules-on-urban-wastewater-treatment-update-/F3387990_en">afstöðuskjal</a> sem Ísland lagði fram við meðferð málsins hjá stofnunum ESB.</p> <p>Endurskoðun tilskipunarinnar er ein af lykilaðgerðum samkvæmt aðgerðaráætlun ESB um núllmengun (e. <a href="https://environment.ec.europa.eu/strategy/zero-pollution-action-plan_en">Zero pollution action plan</a>) og er markmið hennar að koma í veg fyrir að skaðleg efni eins og örplast verði losuð út í umhverfið.</p> <p>Núgildandi tilskipun um hreinsun skólps frá þéttbýli er frá árinu 1991. Samkvæmt henni ber að tryggja að skólp frá þéttbýli sem losar yfir 2.000 persónueiningar (pe) sé safnað og meðhöndlað í samræmi við tilteknar lágmarkskröfur. Í úttekt framkvæmdastjórnar ESB frá árinu 2019 á framkvæmd tilskipunarinnar undanfarna þrjá áratugi var leitt í ljós að framkvæmdin hefur reynst árangursrík við að draga úr mengun vatns og bæta meðhöndlun skólps á þeim þéttbýlissvæðum sem hún tekur til. </p> <p>Ísland hefur fylgst náið með framgangi tillögunnar frá því að hún var lögð fram í október 2022 og hefur áherslum Íslands verið komið á framfæri. Þó að Ísland styðji metnaðarfull markmið tilskipunarinnar, sérstaklega varðandi vernd ferskvatns og hafs, hefur Ísland lagt áherslu á að nauðsynlegt sé að hafa sveigjanleika í tilskipuninni til að mæta aðstæðum í strjálbýlu landi eins og Íslandi þar sem aðstæður séu oft á tíðum afar ólíkar því sem gengur og gerist á meginlandi Evrópu. Hefur þannig verið lögð áhersla á að taka þurfi tillit til sérstakra aðstæðna að þessu leyti til að kostnaður verði í samræmi við aukinn ávinning fyrir umhverfið þannig að framkvæmd tilskipunarinnar verði hagkvæm og raunhæf.</p> <p>Gert er ráð fyrir að endanleg drög að texta tillögunnar í samræmi við samkomulagið liggi fyrir innan nokkurra vikna. Þá verður hægt að greina textann betur m.t.t. áherslna Íslands. Með fyrirvara um endanlega útfærslu á textanum þá virðist þó sem þær breytingar sem samkomulagið felur í sér komi nokkuð til móts við athugasemdir sem íslensk stjórnvöld hafa haft uppi í málinu, svo sem að halda inni ákvæðum sem lúta að síður viðkvæmum viðtökum losun frá minni þéttbýlum í strandsjó, lengri tímafrestum og að tilteknar undanþágur séu heimilaðar, að gætt sé að tengingu við stjórn vatnamála og að áhættumat og áhættustjórnun verði beitt og liggi til grundvallar forgangsröðun og ákvörðunum um meðhöndlun skólps.</p> <p>Meðal helstu breytinga sem ný tilskipun mun fela í sér, sbr. framangreint samkomulag, eru eftirfarandi:</p> <ul> <li><em>Gildissvið tilskipunarinnar</em><br /> Lagt er til að gildissvið tilskipunarinnar verði víkkað út þannig að hún taki til fráveitna með 1.000 persónueiningum (pe) í staðinn fyrir 2.000 pe samkvæmt gildandi tilskipun. Í þessu felst að skylt verður að setja upp söfnunar- og hreinsikerfi fyrir fráveitu skólps frá slíku þéttbýli og verður frestur til að uppfylla þessa skyldu til ársins 2035. Í fyrirliggjandi samkomulagi felst þó að bætt er við tilteknum undanþágum fyrir fráveitur smærri þéttbýlisstaða sem losa í strandsjó eða síður viðkvæma viðtaka (e. less sensitive areas).<br /> <br /> </li> <li><em>Áætlanir um stjórn fráveitumála<br /> </em>Kveðið er á um skyldu aðildarríkja til að setja fram áætlanir um stjórn fráveitumála fyrir stærri þéttbýlisvæði sem endurskoða skal á sex ára fresti í samræmi við tilskipun um stjórn vatnamála.<br /> <br /> </li> <li><em>Skólphreinsun</em><br /> Skylda til að beita svonefndri tveggja þrepa hreinsun áður en skólp er losað út í umhverfið er útvíkkuð þannig að hún nái til allra þéttbýlisstaða sem losa yfir 1.000 pe og skulu kröfur þar að lútandi uppfylltar fyrir árið 2035. Í framhaldi af því er gert ráð fyrir því að skylda til að viðhafa þriggja og síðan fjögurra þrepa hreinsun verði innleidd í áföngum. Tilteknar undanþágur verða heimilaðar fyrir smærri þéttbýlisstaði.<br /> <br /> </li> <li><em>Framlengd framleiðendaábyrgð</em><br /> Til að standa straum af þeim viðbótarkostnaði sem mun fylgja fjórða þreps hreinsun er gert ráð fyrir því að framleiðendum lyfja og snyrtivara, sem hafa mengun í för með sér, verði gert að greiða að lágmarki 80% af kostnaði við þá viðbótarhreinsun sem þar um ræðir.<br /> <br /> </li> <li><em>Orkuhlutleysi og endurnýjanleg orka<br /> </em>Gerðar verða kröfur um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda við starfrækslu fráveitu- og skólphreinsistöðva. Gert er ráð fyrir að frá og með árinu 2045 verða hreinsistöðvar í þéttbýli færar um að framleiða orku úr endurnýjanlegum orkugjöfum sem til falla í starfseminni sem muni mæta kröfum um orkuhlutleysi þeirra að hluta a.m.k.</li> </ul> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Lokafrágangur nýrrar reglugerðar um gervigreind </h2> <p>Bráðabirgðasamkomulag í þríhliða viðræðum Evrópuþingsins, ráðherraráðs ESB og framkvæmdastjórnar ESB um efni tillögu að nýrri reglugerð um gervigreind náðist í desember.</p> <p>Fjallað var um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl.</a> en eins og þar er rakið þá hefur málið verið á aðgerðalista framkvæmdastjórnar ESB allt núverandi skipunartímabil hennar eða frá árinu 2019, sbr. jafnframt umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2020-03-04&%3bNewsName=Brussel-vaktin-februar-2020">Vaktinni 4. mars 2020</a>, þar sem fjallað var um Hvítbók um gervigreind og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> þar sem fjallað var um siðareglur fyrir þróunaraðila gervigreindar.</p> <p>Tekist hefur verið á um málið á vettvangi ESB en eftir strangar samningaviðræður dagana 6. - 8. desember sl. var tilkynnt þann 9. desember að samkomulag hefði náðst um meginefni málsins, sbr. fréttatilkynningar þar um frá <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/09/artificial-intelligence-act-council-and-parliament-strike-a-deal-on-the-first-worldwide-rules-for-ai/">ráðherraráði ESB</a>, <a href="https://www.europarl.europa.eu/news/en/press-room/20231206IPR15699/artificial-intelligence-act-deal-on-comprehensive-rules-for-trustworthy-ai">Evrópuþinginu</a> og <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_6473">framkvæmdastjórn ESB</a>. </p> <p>Helstu breytingar sem framangreint samkomulag felur í sér eru eftirfarandi:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><em>Gildissvið og skilgreining gervigreindartækni.</em> Kveðið er skýrar á um skilgreiningu gervigreindar og um heimilaðan tilgang stórra gervigreindarlíkana og -kerfa, sem hafa burði til að hafa mikil áhrif og skapa mikla áhættu. Er tekið mið af skilgreiningu OECD í þessu sambandi. Miðar skilgreiningin að því að greina stór gervigreindarlíkön og -kerfi frá veigaminni hugbúnaði, sem einungis er talinn geta falið í sér takmarkaða áhættu. Eru meiri kröfur, eðli málsins samkvæmt, gerðar til hinar fyrrnefndu tegundar gervigreindarkerfa. Gervigreindartækni sem talin er hafa takmarkaða áhættu í för með sér þarf að sæta minni kvöðum en tækni með meiri áhættu sem er háð strangari reglum.</li> </ul> <p>Jafnframt er kveðið skýrar á um að reglugerðinni er ekki ætlað að takmarka heimildir opinberra stjórnvalda í aðildarríkjunum til notkunar gervigreindar til að tryggja þjóðaröryggi og varnarhagsmuni. Þá eru gerðar undanþágur fyrir gervigreindarkerfi sem hönnuð eru í rannsóknar- og nýsköpunartilgangi eingöngu.</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li><em>Stjórnkerfi gervigreindarmála</em>. Ákvæði um stjórnkerfi gervigreindarmála eru skýrð og valdheimilum sem unnt er að beita af hálfu stofnanna ESB, m.a. í formi sektarviðurlaga, bætt við. Gert er ráð fyrir að m.a. verði sett á fót ný gervigreindarskrifstofa innan framkvæmdastjórnar ESB (e. AI Office) sem sinnir þessum málum.<br /> <br /> </li> <li><em>Fjölgun bannákvæða</em>. Bannákvæðum, þ.e. ákvæðum þar sem lagt er bann við notkun gervigreindartækni, er fjölgað á grundvelli þess að óviðunandi áhætta er talin geta fylgt notkun á því sviði, svo sem beitingu gervigreindar til að hafa óeðlileg áhrif á hugræna atferlismótun (e. cognitive behavioural manipulation) eða til að greina tilfinningar einstaklinga á vinnustað eða í skólum eða með svonefndri félagslegri einkunnagjöf (e. social scoring) o.fl.<br /> <br /> </li> <li><em>Líffræðileg auðkenning úr fjarlægð</em>. Löggæsluyfirvöld í aðildarríkjunum munu njóta sérstakra undanþága þegar kemur að tilteknum þáttum reglugerðarinnar. Þannig gerir samkomulagið m.a. ráð fyrir að þeim verði heimilt, að uppfylltum ströngum skilyrðum og á grundvelli laga sem sett eru um slíkt eftirlit í aðildarríkjunum, að nýta sér svonefnda líffræðilega auðkenningu úr fjarlægð (e. Remote biometric identification - RBI) en það er þegar gervigreindarkerfi eru nýtt til að bera kennsl á einstaklinga úr fjarlægð með því að bera saman einstök líffræðileg auðkenni þeirra við upplýsingar úr gagnagrunni, t.d. með andlitsskönnun eða raddgreiningu.<br /> <br /> </li> <li><em>Aukin réttindi almennings og neytenda. </em>Mælt er fyrir um aukin réttindi almennings og neytenda til að leggja fram kvartanir og fá efnislega úrlausn þeirra ef þeir telja að reglur laganna séu sniðgengnar. Í þessu samhengi gerir samkomulagið m.a. ráð fyrir að fram fari mat á áhrifum nýrra áhættumikilla gervigreindarkerfa á grundvallarréttindi einstaklinga áður en þau eru sett á markað.<br /> <br /> </li> <li><em>Virðiskeðja, ábyrgðarskipting og samspil við aðra löggjöf.</em> Í samkomulaginu er leitast við að skýra nánar skiptingu ábyrgðar og hlutverka milli hinna ýmsu aðila sem koma að framleiðslu gervigreindarlíkana og -kerfa sem og veitenda og notenda slíkra kerfa og enn fremur að skýra betur samspil reglugerðarinnar við almennar persónuverndarreglur (General Data Protection Regulation, GDPR), reglur um stjórnun gagna (Data Governance Act), reglur um gögn (Data Act) og svokallaða NIS-tilskipun um öryggi net- og upplýsingakerfa o.fl.</li> </ul> <p>Eins og alla jafna á við þegar samkomulag í þríhliða viðræðum er kynnt þá er enn eftir nokkur vinna við tæknilegan frágang og textagerð þar sem texti tillögu er færður til samræmis við hið efnislega samkomulag sem gert hefur verið, þannig að unnt sé að taka málið til formlegrar lokaafgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB. </p> <p>Framangreindur lokafrágangur í þessu máli hefur á hinn bóginn reynst torsóttari en gengur og gerist. Af fréttaflutningi að dæma virðist sem tafir í málinu megi helst rekja til ágreinings um endanlega útfærslu ákvæða um líffræðilega auðkenningu úr fjarlægð, sbr. umfjöllun um þann þátt samkomulagsins hér að framan, en fleiri atriði tillögunnar hafa þó einnig verið til frekari skoðunar.</p> <p>Upphaflega stóð til að texti gerðarinnar yrði tilbúinn fyrir áramót og lá textaskjal til lokaafgreiðslu fyrir 22. desember sl. Þegar til kom reyndist þó ekki samstaða um að ljúka málinu á þeim grundvelli. Nýtt textaskjal leit dagsins ljós 22. janúar sl. og var sú útgáfa tekin fyrir og <a href="https://www.politico.eu/article/eu-countries-strike-deal-ai-law-act-technology/">samþykkt</a> að fundi sendiherra aðildarríkjanna fyrr í dag, 2. febrúar sl. og má gera ráð fyrir því að málið sé þar með útkljáð. Formleg afgreiðsla málsins er þó enn eftir á Evrópuþinginu.</p> <h2>Gæði og öryggi blóðs, fruma og vefja úr mönnum sem notað er í lækningaskyni</h2> <p><span>Þann 14. desember sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/14/blood-tissues-and-cells-council-and-parliament-strike-deal/">samkomulag</a> á milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_22_4403">tillögu framkvæmdarstjórnar ESB</a> að nýrri reglugerð um gæði og öryggi blóðs, fruma og vefja úr mönnum sem notað er í lækninga- og rannsóknaskyni. Í daglegu tali gengur reglugerðin undir heitinu SoHo sem er skammstöfun á ensku orðunum „substances of human origin“. </span></p> <span>Er reglugerðinni ætlað að leysa af hólmi tvær eldri tilskipanir um sama efni, tilskipun nr. 2002/98/EC, um öryggi og gæði blóðs og blóðhluta úr mönnum, og tilskipun nr. 2004/23/EC, um öryggi og gæði vefja og fruma. Ákveðið var að ráðast í endurskoðun á gildandi lagaramma til að endurspegla betur þá þróun sem orðið hefur í líftækni og vísindum á þessu sviði og tryggja betur öryggi og vernd þeirra sem gefa blóð, frumur og vefi í lækningaskyni sem og þeirra sjúklinga sem njóta þeirra gjafa. Jafnframt er nýju regluverki ætlað að styðja betur við rannsóknir og nýsköpun á þessu sviði.</span><span> </span> <p>Þá miðar reglugerðin að því að samræma stjórnsýslu og eftirlit á vegum aðildaríkjanna á þessu sviði. Helstu breytingar þar að lútandi eru eftirfarandi: </p> <ul> <li>Á vettvangi ESB verður sett upp SoHo samhæfingarstjórn (e. EU SoHo coordination board) og er henni ætlað að gegna lykilhlutverki við innleiðingu reglugerðarinnar.</li> <li>Kynntar verða sameiginlegar verklagsreglur ESB um veitingu leyfa og mat á efnum og efnablöndum sem ætlaðar eru til klínískra nota.</li> <li>Gerð verður krafa um að í aðildarríkjunum sé til staðar lögbært landsyfirvald á þessu sviði.</li> <li>Settar verða viðbótarkröfur um útgáfu starfsleyfa og eftirlit með aðilum sem vinna með blóð, frumur og vefi úr mönnum, geyma slík efni eða flytja þau á milli staða.</li> <li>Settur verður á laggirnar sameiginlegur rafrænn upplýsingavettvangur um SoHo tengd málefni (e. EU SoHo Platform) til að skrá og skiptast á upplýsingum.</li> </ul> <p>Í reglugerðinni er lögð áhersla á að standa vörð um þá mikilvægu grunnforsendu sem starfsemi á þessu sviði byggir á, þ.e. um sjálfboðaliðana sem gefa blóð, frumur og vefi af fúsum og frjálsum vilja. Lagt er bann við því að hafa áhrif á gefendur með fjárhagslegum hvötum. Lifandi gjöfum er þó heimilt að þiggja viðeigandi þóknun enda sé það í samræmi við ákvæði laga í viðkomandi ríki. </p> <p>Loks er í reglugerðinni kveðið á um einskonar neyðarviðvörunarkerfi (e. rapid alerts system) til að geta tekist á við alvarleg tilvik sem upp koma og eru líkleg til að skapa hættu fyrir bæði gjafa og þega. Þá er jafnframt gerð krafa um að ríkin fylgist vel með innlendu framboði, m.a. með gerð neyðaráætlana til að geta brugðist við mögulegum skorti. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Samkomulag um CO2 losunarkröfur til þungra ökutækja</h2> <p>Evrópuþingið og ráðherraráð ESB náðu þann 18. janúar sl. samkomulagi um efni tillögu að nýrri reglugerð um takmörkun CO2 útblásturs frá nýjum stórum og þungum ökutækjum. Fjallað var um tillöguna þegar hún kom fram í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/02/24/Ar-lidid-fra-upphafi-arasarstrids-Russlands-gagnvart-Ukrainu/">Vaktinni 24. febrúar 2023</a> en hún er liður í stefnu sambandsins um að ná kolefnishlutleysi fyrir árið 2050. Sjá einnig til hliðsjónar umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/04/Loftslagsvain-natturuvernd-og-mengunarvarnir-orkuskipti/">Vaktinni 4. nóvember 2022</a> þar sem fjallað var um samkomulag um kolefnishlutleysi fólks- og sendibifreiða.</p> <p>Samkomulagið felur í sér að gildissvið reglugerðarinnar verði víkkað út frá því sem upphaflega var áformað, þannig að markmið hennar um samdrátt í losun nái til allra nýskráðra þungra ökutækja, þ.m.t. minni trukka, fólksflutningabifreiða í borgum, hópferðabifreiða, vagna (trailers) o.fl. </p> <p>Þó er gert ráð fyrir tilteknum undantekningum, þ.e. fyrir:</p> <ul> <li>smærri framleiðendur ökutækja</li> <li>ökutæki sem notuð eru fyrir námugröft, skógarhögg og akuryrkju. </li> <li>ökutæki fyrir her og slökkvilið</li> <li>ökutæki fyrir löggæslustarfsemi, almannavarnir og heilbrigðisstarfsemi</li> </ul> <p>Í tillögunni eru sett markmið um samdrátt í losun um 45% fyrir 2030, 65% fyrir 2035 og 90% fyrir 2040 samanborið við losun 2019. Samkomulagið hróflar ekki við þessum almennu markmiðum. Hins vegar felur samkomulagið í sér að horfið er frá því undirmarkmiði sem sett var fram í tillögunni um að samdráttur í losun hjá nýskráðum almenningsvögnum skuli nema 90% strax árið 2030 og að þeir skuli vera kolefnislausir árið 2035. Þess í stað mælir samkomulagið fyrir um að almenningsvagnar skuli felldir undir almennu markmiðin eins og önnur ökutæki sem reglugerðin tekur til.</p> <p>Í samkomulaginu er gert ráð fyrir að sett verði inn ákvæði um að árangur af framkvæmd reglugerðarinnar skuli metinn árið 2027. Felur það m.a. í sér að kveðið er á um að framkvæmdastjórnin skuli skoða hvort fýsilegt sé að þróa samræmt verklag til þess að meta losun kolefnis yfir líftíma nýrra þungra ökutækja. </p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag. </p> <p>Sjá nánar um samkomulagið í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/18/heavy-duty-vehicles-council-and-parliament-reach-a-deal-to-lower-co2-emissions-from-trucks-buses-and-trailers/">fréttatilkynningu ráðherraráðs ESB</a> og í <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_287">fréttatilkynningu framkvæmdastjórnar ESB</a>. </p> <h2>Gaspakkinn - markaðsreglur fyrir gas og vetni</h2> <p>Til að tryggja orkuöryggi í Evrópu lagði framkvæmdastjórn ESB í desember 2021 fram <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_6682">pakka af tillögum</a>, sem hluta af framfylgd Græna sáttmálans, til að draga úr kolefnislosun á gasmarkaði og auðvelda upptöku endurnýjanlegra og lágkolefnislofttegunda, þ.m.t. vetnis. Um er að ræða lykilráðstafanir til að ná markmiðum um kolefnishlutleysi í ESB fyrir árið 2050 og draga úr losun um að minnsta kosti 55% fyrir árið 2030. Tillögunum fylgdi stefnumótandi framtíðarsýn sem sett er fram í <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=COM%3a2020%3a299%3aFIN">orkukerfisáætlun ESB</a> og <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a52020DC0301">vetnisáætlun ESB</a>.</p> <p>Hinn 8. desember sl. náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2023/12/08/gas-package-council-and-parliament-reach-deal-on-future-hydrogen-and-gas-market/">samkomulag</a> í þríhliða viðræðum milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni reglugerðar sem kveður á um sameiginlegar innri markaðsreglur fyrir endurnýjanlega orkugjafa, jarðgas og vetni. Tilgangur reglugerðarinnar er að liðka fyrir dreifingu og notkun endurnýjanlegrar orku og lágkolefnislofttegunda, einkum vetnis og lífmetans (e. biomethane).</p> <p>Tillagan gengur nú til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Morgunverðartilskipanir</h2> <p>Í vikunni náðist <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2024/01/30/breakfast-directives-council-and-parliament-strike-deal-to-improve-consumer-information-for-honey-fruit-jams-and-fruit-juices/">samkomulag</a> milli Evrópuþingsins og ráðherraráðs ESB um efni <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_563">tillögu framkvæmdastjórnar ESB</a> þar sem lagðar eru til breytingar á tilskipunum sem nefndar hafa verið morgunverðartilskipanir ESB en markmið þeirra er að tryggja hollustu tiltekinna afurða sem gjarnan sjást á morgunverðarborðum íbúa sambandsins og hjálpa neytendum að taka upplýstar ákvarðanir og tryggja gagnsæi varðandi uppruna umræddra vara. </p> <p>Um er að ræða breytingar á fjórum tilskipunum og eru helstu breytingar sem samkomulag hefur nú náðst um eftirfarandi:</p> <p><em>Um hunang:</em><strong> </strong>Skylt verður tilgreina upprunaland vörunnar á umbúðum, ef varan er blanda af innihaldsefnum frá fleiri löndum þarf að tilgreina hlutfall hvers lands upp að vissu marki. </p> <p><em>Um ávaxtasafa og hliðstæðar vörur:</em> Lagðar eru til breytingar á reglum um merkingar til að endurspegla vaxandi eftirspurn eftir sykurskertum vörum í þessum flokki og er gert ráð fyrir að þremur nýjum flokkum merkinga verði bætt við: „sykurskertur ávaxtasafi“, „sykurskertur ávaxtasafi úr ávaxtaþykkni“ og „sykurskert ávaxtaþykkni“. Að auki verður rekstraraðilum heimilt að nota merkinguna „ávaxtasafi inniheldur einungis náttúrulegan sykur“ ef við á. </p> <p><em>Um ávaxtasultur:</em> Lagt er til að lágmarksinnihald ávaxta í ávaxtasultum verði hækkað um 10 prósentustig frá því sem nú er í venjulegum ávaxtasultum þannig að ávaxtainnihald þurfi að vera a.m.k. 45% af innihaldi. Jafnframt er lögð til 5% hækkun á lágmarksinnihaldi ávaxta í ávaxtameiri sultum (e. extra jam) þannig að lágmarks ávaxtainnihald þeirra verði 50%. Þessi aukning á lágmarks ávaxtainnihaldi er hugsuð til að minnka hlutfall viðbætts sykurs í sultum.</p> <p><em>Um mjólkurduft:</em> Lagt er til að framleiðsla á laktósafríu mjólkurdufti verði heimiluð. </p> <p>Tillagan gengur til formlegrar afgreiðslu á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB í samræmi við fyrirliggjandi samkomulag.</p> <h2>Endurskoðun tilskipunar um Evrópsk samstarfsráð í fyrirtækjum</h2> <p>Í síðastliðinni viku <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_147">kynnti</a> framkvæmdastjórn ESB tillögu að endurskoðaðri tilskipun um Evrópsk samstarfsráð í fyrirtækjum. </p> <p>Tilskipun um Evrópsk starfsmannaráð er í grunninn frá árinu 2009 og er henni ætlað að stuðla að jafnræði og bættum félagslegum réttindum starfsmanna í stórum fjölþjóðlegum fyrirtækjum innan ESB. Í tilskipuninni er mælt fyrir um rétt starfsmanna í fyrirtækjum og fyrirtækjasamstæðum sem hafa 1000 starfsmenn eða fleiri og eru starfrækt í tveimur eða fleiri aðildarríkjum til að stofna sérstakt samstarfsráð (e. European Works Council) sem er ætlað að vera vettvangur fyrir samráð og skoðanaskipti um þverþjóðleg málefni milli starfsmanna og fulltrúa vinnuveitanda. </p> <p>Með endurskoðun tilskipunarinnar nú er verið að bregðast við gagnrýni og veikleikum sem þykja hafa komið í ljós við framkvæmd hennar m.a. varðandi það hvaða málefni sé skylt bera undir slík samstarfsráð, hvernig samráðsferli skuli hagað og hvaða leiðir starfsmenn hafi til að leita úrlausnar ef þeir telja að reglum tilskipunarinnar sé ekki fylgt. Þá þykir hafa skort á samræmi milli aðildarríkjanna er kemur að beitingu viðurlaga við brotum. Evrópsk verkalýðsfélög hafa kallað eftir endurskoðun tilskipunarinnar og það hefur Evrópuþingið einnig gert, sbr. <a href="https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2023-0028_EN.html">ályktun Evrópuþingsins frá 2. febrúar sl</a>. </p> <p>Lagt er til að staða samstarfsráðanna verði styrkt meðal annars með því að mæla fyrir um víðtækari rétt starfsmanna til að stofna til slíkra samstarfsráða, skýrari ákvæði eru sett um það hvaða mál sé skylt að fjalla um og með hvaða hætti auk þess sem sett eru ákvæði sem ætlað er að stuðla að jöfnu hlutfalli kynjanna í slíkum ráðum sem og samninganefnda á þeirra vegum.</p> <p>Tillagan gengur nú til umfjöllunar á Evrópuþinginu og í ráðherraráði ESB. </p> <p>Tillagan hefur samhliða verið birt í <a href="https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/14034-European-Works-Council-Directive-revision-_en">samráðsgátt ESB</a> og er umsagnarfrestur til 26. mars nk. </p> <h2>Óformlegur fundur atvinnu- og félagsmálaráðherra</h2> <p>Dagana 11. - 12. janúar fór fram í Namur í Belgíu óformlegur fundur ráðherra á vettvangi ráðherraráðs ESB sem bera ábyrgð á atvinnu- og félagsmálum. Ráðherrum EES/EFTA-ríkjanna var boðið til fundarins og tók Guðmundur Ingi Guðbrandsson, félags- og vinnumarkaðsráðherra þátt í fundinum fyrir Íslands hönd. </p> <p>Megináhersla fundarins var á megingildi hinnar <a href="https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/economy-works-people/jobs-growth-and-investment/european-pillar-social-rights/european-pillar-social-rights-20-principles_en" target="_blank">félagslegu réttindastoðar ESB</a> (European Pillar of Social Rights), sbr. m.a. umfjöllun um fimm ára afmæli réttindastoðarinnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/11/18/Stridid-stada-efnahagsmala-Schengen-svaedid/">Vaktinni 18. nóvember 2022</a>. Fjölmargar tillögur og gerðir hafa verið settar fram á undanförnum árum á grundvelli réttindastoðarinnar og má þar nefna reglur á sviði vinnuverndar, svo sem <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3a32003L0088">vinnutímatilskipunina</a>, sem hefur verið innleidd í íslenskan rétt og tilskipunar <a href="https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3a32019L1152">um gagnsæ og fyrirsjáanleg skilyrði á vinnumarkaði</a> auk þeirra tveggja tilskipana sem nú eru helstar í umræðunni á sviði vinnuréttar, þ.e. tillögu að tilskipun um réttindi starfsmanna sem sinna störfum með milligöngu stafrænna vettvanga, sbr. umfjöllun um þá tillögu í Vaktinni nú síðast <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2024/01/19/Formennska-Islands-i-fastanefnd-EFTA-og-30-ara-afmaeli-EES-samningsins/">19. janúar sl. </a>auk nýlegrar tilskipunar um lágmarkslaun, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/09/09/ESB-bodar-adgerdir-vegna-orkuskorts-og-haekkandi-raforkuverds/">Vaktinni 9. september 2022</a>.</p> <p>Á fundinum var m.a. rætt um hvað hefði tekist vel og hvað síður og voru ráðherrarnir hvattir til að hugleiða hvernig mætti þróa réttindastoðina áfram til frekari velsældar í Evrópu að teknu tilliti til þeirra áskorana sem uppi eru vegna lýðfræðilegra breytinga og þeirra grænu og stafrænu umskipta sem framundan eru. Rætt var um áskoranir á vinnumarkaði til framtíðar vegna skorts á hæfu starfsfólki og hugsanlegar leiðir til að bregðast við þeim skorti en nýlega var kynntur <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_23_5740">aðgerðapakki</a> sem m.a. er ætlað að bregðast við þessum áskorunum og bæta samkeppnishæfni Evrópu, sbr. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> Þá var umræða um samheldni og félagslegt réttlæti og hvernig ESB geti stuðlað að slíku jafnt innan sem utan Evrópu. </p> <p>Aðalframkvæmdastjóri Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO), Gilbert Houngbo ávarpaði ráðherrafundinn og gerði grein fyrir tillögu sinni <a href="https://www.ilo.org/pardev/partnerships/other-global/WCMS_907082/lang--en/index.htm">„Global coalition for social Justice</a>“ sem stjórn Alþjóðavinnumálastofnunarinnar samþykkti í nóvember sl. og er ætlað að vera vettvangur pólitískra aðgerða fyrir verkefni sem stuðla að félagslegu réttlæti og mannsæmandi vinnu. Þátttakendur á fundinum lýstu almennt yfir stuðningi sínum við framtakið og Belgar og fulltrúar nokkurra annarra aðildarríkja notuðu tækifærið og tilkynntu að þau myndu taka þátt í samstarfinu. </p> <p>Á fundinum átti Guðmundur Ingi Guðbrandsson, félags- og vinnumarkaðsráðherra, nokkra tvíhliða fundi, m.a. með Oksönu Zholnovych félagsmálaráðherra Úkraínu, þar sem hún þakkaði fyrir veittan stuðning og lagði áherslu á mikilvægi þess að þjóðir heimsins, þar á meðal Ísland haldi áfram sínum mikilvæga stuðningi við Úkraínu.</p> <p> </p> <p><strong>***</strong></p> <p>Brussel-vaktin, fréttabréf sendinefndar Íslands gagnvart Evrópusambandinu, er gefið út að jafnaði tvisvar í mánuði. Þar er greint frá því sem efst er á baugi í stefnumörkun Evrópusambandsins og á vettvangi EES-samningsins, í samræmi við samþykkta <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/ritstjornarstefna/">ritstjórnarstefnu</a>.</p> <p>Ábyrgðarmaður er Kristján Andri Stefánsson sendiherra. Leiðréttingar, ábendingar og athugasemdir sendist til ritstjóra Vaktarinnar, Ágústs Geir Ágústssonar, á netfangið <a href="mailto:[email protected]">[email protected]</a>.</p> <p>Hægt er að gerast áskrifandi með því að fara í „<a href="https://www.stjornarradid.is/askriftir/">Áskriftir</a>“ hér á vefnum og merkja þar við Brussel-vaktina. Einnig er hægt að senda tölvupóst með beiðni um áskrift á [email protected].</p> |
19. janúar 2024 | Formennska Íslands í fastanefnd EFTA og 30 ára afmæli EES-samningsins | <p>Að þessu sinni er fjallað um:</p> <ul> <li>formennsku Íslands í fastanefnd EFTA og 30 ára afmæli EES-samningsins</li> <li>formennskuáætlun Belga </li> <li>málefni flótta- og farandfólks</li> <li>Schengen-aðild Búlgaríu og Rúmeníu</li> <li>reglugerð um fjölmiðlafrelsi</li> <li>endurbætur á regluverki raforkumarkaðar</li> <li>útvíkkun netöryggislöggjafarinnar</li> <li>nýjan losunarstaðal, EURO 7, fyrir ökutæki</li> <li>byggingavörur og hringrásarhagkerfið</li> <li>tafarlausar millifærslur í evrum</li> <li>vinnuskilyrði starfsmanna sem sinna störfum með milligöngu stafrænna vettvanga</li> <li>„Daisy chains“ tillögur</li> <li>stjórnsýslu jafnréttismála</li> <li>yfirlýsingu framkvæmdastjórnar ESB um heilbrigðissamstarf</li> <li>lista yfir mikilvæg lyf til að sporna gegn lyfjaskorti</li> </ul> <h2>Formennska Íslands í fastanefnd EFTA og 30 ára afmæli EES-samningsins</h2> <p>Ísland tók við formennsku í fastanefnd EFTA (e. EFTA Standing Committee) 1. janúar sl. </p> <p>Formennska í fastanefndinni gengur á milli EES/EFTA-ríkjanna þriggja, Íslands, Liechtensteins og Noregs og er formennskutímabilið sex mánuðir í senn. Nefndin er skipuð sendiherrum EES/EFTA-ríkjanna og er megin hlutverk hennar að samræma afstöðu ríkjanna gagnvart ESB áður en gerðir eru teknar upp í EES-samninginn á vettvangi sameiginlegu EES-nefndarinnar.</p> <p><a href="https://www.efta.int/sites/default/files/documents/about-efta/chairmanship/EFTA%20Standing%20Committee%20-%20priorities%20of%20the%20Icelandic%20Chair.pdf">Formennskuáætlun og áherslur Íslands</a> fyrir komandi tímabil eru birt á vefsíðu EFTA-skrifstofunnar. </p> <p>Ber þar hæst 30 ára afmæli samningsins um Evrópska efnahagsvæðið en þann 1. janúar sl. voru 30 liðin frá því að samningurinn tók gildi. Af því tilefni birtu Josep Borrell utanríkismálastjóri ESB, og Maroš Šefčovič, sem báðir eru meðal varaforseta framkvæmdastjórnar ESB, á nýársdag <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/statement_23_6802">sameiginlega yfirlýsingu</a> þar sem EES-samningnum er m.a. lýst sem fyrirmynd að farsælu samstarfi við önnur náin samstarfsríki. Jafnframt sendu utanríkisráðherrar EES/EFTA-ríkjanna frá sér <a href="https://www.efta.int/EEA/news/Joint-statement-occasion-30th-anniversary-European-Economic-Area-539481">sameiginlega yfirlýsingu</a> á nýársdag þar sem tímamótanna og farsæls reksturs EES-samningsins á umliðnum árum er minnst. Þá er þess getið í yfirlýsingu utanríkisráðherranna að tímamótanna verði minnst með viðburðum og fundum á afmælisárinu sem í hönd fer. Í framangreindri formennskuáætlun Íslands er nánar fjallað um þá viðburði sem ákveðnir hafa verið. Er þar fyrst að nefna sameiginlegan fund leiðtoga EES-ríkjanna, sem áformað er að efnt verði til í tengslum við fund leiðtogaráðs ESB sem haldinn verður 21. og 22. mars nk. Þá er m.a. fyrirhugað að efna til ráðstefnu um þróun og framtíð innri markaðarins í tengslum við næsta fund EES-ráðsins í maí þar sem utanríkisráðherrar EES/EFTA-ríkjanna munu taka þátt ásamt fulltrúum framkvæmdastjórnar ESB og ráðherraráðs ESB. </p> <p>Ennfremur stendur til að efna til dagskrár til að segja frá niðurstöðum <a href="https://www.arcticplastics.is/">málþings um plastmengun í hafi</a>, sem haldin var á Íslandi í nóvember sl., og ræða í samhengi við stefnumörkun ESB á því sviði. Einnig verður í tengslum við viðburðinn opnuð listsýning með sama þema í EFTA-húsinu í Brussel á vegum <a href="https://www.arcticcreatures.is/"><em>Arctic Creatures</em> þríeykisins.</a> </p> <p>Sjá í þessu samhengi umfjöllun <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/01/13/30-ar-fra-stadfestingu-laga-um-Evropska-efnahagssvaedid/">Vaktarinnar 13. janúar 2023</a> um setningu laga nr. 2/1993 um Evrópska efnahagssvæðið.</p> <p>Er kemur að almennum rekstri EES-samningsins þá er megin áherslan nú sem fyrr á skilvirkni við reksturinn þar sem tímanleg upptaka EES-tækra gerða í samninginn skiptir sköpum til að tryggja einsleitni á innri markaðinum og stöðu EES/EFTA-ríkjanna í því sambandi. </p> <p>Á hinn bóginn er innri markaðurinn í stöðugri þróun og á það ekki síst við á tímum óvissuástands í heimsmálum. Stríðsátökin hafa leitt til aukinnar blokkamyndunar og einangrunarhyggju í samskiptum ríkja og ríkjabandalaga þar sem þau leitast við tryggja betur framleiðslugetu sína, aðföng og efnahagslegt öryggi. Breytingar í þessa veru birtast m.a. í því að tillögur að nýjum gerðum sem varða innri markaðinn eru oft á tíðum þverlægari og margbrotnari að efni til í þeim skilningi að þær varða ekki aðeins málefni innri markaðarins heldur einnig málefni sem falla utan hans og þar með utan gildissviðs EES-samningsins. Það á t.d. við um iðnaðarstefnu og utanríkisstefnu ESB o.fl. Er mikilvægt að EES/EFTA-ríkin gæti vel að stöðu sinni í þessu samhengi og er þýðing þess sérstaklega áréttuð í formennskuáætlun Íslands. Tillögur þessu marki brenndar fela jafnan í sér áskoranir er kemur að upptöku þeirra í EES-samninginn. Meta þarf hagsmuni EES/EFTA-ríkjanna í hverju tilviki, að virtri samkeppnisstöðu og þróunar á alþjóðavettvangi og gildissviði EES-samningsins, af því hvort og þá að hvaða marki eigi að taka viðkomandi gerðir upp í EES-samninginn og þá jafnframt hvaða áhrif það kunni að hafa ef niðurstaðan er sú að taka þær ekki upp í EES-samninginn, eða einungis að hluta með efnislegum aðlögunum. Sjá í þessu samhengi m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> um efnahagsöryggisáætlun ESB. </p> <p>EES/EFTA-ríkin hafa í gegnum tíðina sammælst um að láta framkvæmdastjórninni í té álit um ákveðnar gerðir á undirbúningsstigi sem eru til meðferðar á vettvangi ESB. Í formennskuáætlun Íslands er lögð aukin áhersla á að koma athugasemdum á framfæri við ESB með því móti. Jafnframt verði stefnt að því að móta skýrari stefnu um það hvenær tilefni er til að senda inn slík álit og athugasemdir og að málsmeðferð við undirbúning slíkra álitsgerða verði einfaldað.</p> <p>Þá er mikilvægi þátttöku EES/EFTA-ríkjanna í samstarfsáætlunum ESB (e. EU programmes) áréttað.</p> <h2>Formennskuáætlun Belga</h2> <p>Belgar tóku við formennsku í ráðherraráði ESB 1. janúar sl. en þá lauk formennskutíð Spánverja í ráðinu. Formennska í ráðinu gengur á milli aðildarríkja ESB í <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/council-eu/presidency-council-eu/timeline-presidencies-of-the-council-of-the-eu/">ákveðinni röð</a> og er formennskutímabilið sex mánuðir. Stendur formennskutímabil Belga samkvæmt því frá 1. janúar – 30. júní 2024 en þá munu Ungverjar, samkvæmt gildandi <a href="https://www.consilium.europa.eu/media/56627/presidencies-until-2030.pdf">ákvörðun ráðherraráðs ESB</a> taka við formennskukeflinu, þar á eftir Pólverjar og síðan Danir á síðari hluta árs 2025. </p> <p>Ráðherraráð ESB er ein þriggja megin valdastofnana ESB. Hinar tvær eru Evrópuþingið og framkvæmdastjórn ESB. Algengt er að ráðherraráðinu (e. Council of the European Union) annars vegar og leiðtogaráði ESB (e. European Council) hins vegar sé ruglað saman í almennri umræðu en þar er í raun um tvær aðskildar stofnanir sambandsins að ræða. Leiðtogaráðið, þar sem sæti eiga leiðtogar, oftast forsætisráðherrar, aðildarríkja ESB, hefur fáar formlegar valdheimildir en áhrifavald þess er vitaskuld mikið og afgerandi í stærri stefnumálum. Ráðherraráð ESB fer hins vegar m.a. með hið formlega löggjafarvald á vettvangi ESB ásamt Evrópuþinginu. (Sjá hér <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/presidency-council-eu/">útskýringarsíðu</a> á vef ráðsins um hlutverk þess.)</p> <p>Ráðherraráð ESB starfar í deildum og taka ráðherrar í ríkisstjórnum aðildarríkjanna þátt í fundum ráðsins í samræmi við skiptingu stjórnarmálefna á milli ráðherra innan ríkisstjórnar hvers aðildarríkis. </p> <p>Er það hlutverk formennskuríkis á hverjum tíma að stjórna fundum í öllum deildum ráðherraráðs ESB. Þá stýrir formennskuríkið einnig samningaviðræðum fyrir hönd ráðsins við Evrópuþingið og framkvæmdastjórn ESB í þríhliða viðræðum um löggjafarmálefni og önnur málefni eftir atvikum. Umtalsvert áhrifavald fylgir formennskunni á hverjum tíma enda geta áherslur formennskuríkis haft mikið um það að segja hvort tiltekin mál fái framgang eða ekki. Á hinn bóginn er þess jafnan vænst, venju samkvæmt, að formennskuríkið gegni hlutverki sáttamiðlara í viðræðum aðildarríkjanna innan ráðsins.</p> <p><a href="https://belgian-presidency.consilium.europa.eu/media/3kajw1io/programme_en.pdf">Formennskuáætlun Belga</a> sem birt var í upphafi árs tekur eðli málsins samkvæmt mið af því að senn líður að lokum kjörtímabils þingmanna á Evrópuþinginu, með kosningum til Evrópuþingsins dagana 6. – 9. júní nk., en kosningarnar marka jafnframt lok skipunartímabils núverandi framkvæmdastjórnar ESB. Munu kraftar belgísku formennskunnar á fyrri hluta tímabilsins fara í að reyna ná lokaniðurstöðu í meðferð löggjafartillaga sem eru fyrirliggjandi og raunhæft er talið að klára áður en þinghlé verður gert í aðdraganda Evrópuþingskosninganna 26. apríl nk. Tímaramminn til að ljúka meðferð löggjafartillagna og allri þeirri tæknilegu vinnu og textagerð sem til þarf til að unnt sé að taka tillögur til lokaafgreiðslu eftir að samkomulag hefur náðst um efni þeirra er því orðinn mjög knappur. Ætla má að mál þurfi að vera fullbúin til formlegrar afgreiðslu fyrri hluti febrúarmánaðar til að almennt sé talið raunhæft að ljúka þeim á yfirstandandi þingi. </p> <p>Í formennskuáætluninni kemur fram að Belgar muni leggja sig fram um að tryggja að umskipti milli stofnanatímabila (e. Institutional Cycle) í kjölfar Evrópuþingskosninganna verði fumlaus. Þá hyggjast þeir að leggja ríkulega vinnu í að styðja við mótun og samþykkt nýrrar fimm ára stefnuáætlunar leiðtogaráðs ESB (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/strategic-agenda-2024-2029/">EU strategic agenda 2024 – 2029</a>) sem gert er ráð fyrir að leiðtogaráðið samþykki í kjölfar Evrópuþingskosninganna í júní nk. Lagður var grunnur að þessari stefnuáætlun á fundi leiðtogaráðsins sem fram fór í Granada á Spáni 6. október sl., sbr. umfjöllun um þann fund í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/13/Leidtogarad-ESB-gefur-toninn-um-stefnumorkun-til-naestu-fimm-ara/">Vaktinni 13. október 2023</a>. Loks er lögð rík áhersla á áframhaldandi dyggan stuðning við Úkraínu í varnarbaráttu þeirra vegna innrásar Rússa.</p> <p>Í inngangi formennskuáætlunarinnar eru dregin fram almenn forgangsmál Belga sem skipt er í sex eftirfarandi málefnasvið, en þau eru eftirfarandi:</p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Að verja réttarríkið, lýðræðið og samstöðu innan sambandsins.</li> <li>Að styrkja samkeppnishæfni ESB bæði inn á við og út á við.</li> <li>Að halda áfram grænum umskiptum og tryggja að þau séu réttlát.</li> <li>Að efla samstarf á sviði félags- og heilbrigðismála.</li> <li>Að klára vinnu við frágang löggjafarmálefna er varða málefni farands- og flóttafólks og styrkja landamæri ESB .</li> <li>Að styðja við viðnámsþol og strategískt sjálfræði ESB í breyttu alþjóðlegu umhverfi.</li> </ul> <p>Í formennskuáætluninni er síðan gerð nánari grein fyrir þeim einstöku málefnum og löggjafartillögum sem Belgar hyggjast beita sér fyrir og eru áherslumálin flokkuð eftir málefnasviðum í 13 köflum sem að meginstefnu taka mið af deildaskiptingu innan ráðherraráðsins. Hér að neðan eru nokkur af þessum málum talin upp með sérstakri áherslu á löggjafartillögur og stefnumótun sem varðað geta EES-samninginn með einum eða öðrum hætti. Til nánari glöggvunar á einstökum málum er vísað til umfjöllunar í áður útkomnum fréttabréfum Brussel-vaktarinnar, þar sem við á. Auk þeirra málefnasviða sem tilgreind eru hér að neðan er í formennskuáætluninni, fjallað um áherslur Belga í utanríkismálum og varnarmálum en um þau áherslumál er hér að meginstefnu látið nægja að vísa til þess sem fram kemur í áætluninni.</p> <p>Formennskuáætlunin er afar ítarleg og fjölmörg málefni dregin fram, eftirfarandi upptalning speglar hins vegar aðeins hluta þeirra áherslumála.</p> <p>Á meðal helstu mála sem nefnd eru, flokkað eftir málefnasviðum, eru:</p> <p><em>Á sviði samstarfs á vegum EES-samningsins:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Lýst er vilja til að styrkja áframhaldandi gott samstarf við EES/EFTA-ríkin á grundvelli EES-samningsins og til að fagna 30 ára gildistökuafmæli EES-samningsins, sbr. umfjöllun hér að neðan í Vaktinni þar sem fjallað er um formennsku Ísland í fastanefnd EFTA og 30 ára afmælið.</li> </ul> <p><em>Á sviði lýðræðis- og stækkunarmála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Örugg framkvæmd frjálsra og lýðræðislegra kosninga til Evrópuþingsins. Sjá til hliðsjónar umfjöllun í Vaktinni um Evrópuþingið og kosningarnar í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/29/Evroputhingid-og-komandi-thingkosningar/">Vaktinni 29. septembersl.</a></li> <li>Framfylgd stækkunarstefnu ESB. Sjá umfjöllun um stefnuna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/10/Staekkunarstefna-ESB-og-marglaga-Evropusamstarf/">Vaktinni 10. nóvember sl.</a></li> </ul> <p><em>Á sviði efnahags- og fjármála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur tillögu um skilgreiningu á tekjuskattstofni fyrirtækja (BEFIT). Sjá umfjöllun um tillöguna í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/15/Fimmta-stefnuraeda-von-der-Leyen/">Vaktinni 15. september sl.</a></li> <li>Framgangur tillagna um heildarendurskoðun á tollkerfi ESB. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2023-06-09&%3bNewsName=Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl">Vaktinni 9. júní sl.</a> </li> <li>Framgangur tillagna um endurskoðun á lagaumhverfi evrópskra viðskiptabanka og löggjöf um innstæðutryggingar. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2023-04-21&%3bNewsName=Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka">Vaktinni 21. apríl sl.</a></li> <li>Framgangur margvíslegra tillagna sem kynnar hafa verið til að draga úr reglubyrði og einfalda regluverk. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/10/27/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-fyrir-arid-2024/">Vaktinni 27. október 2023</a> um starfsáætlun framkvæmdastjórnar ESB fyrir árið 2024</li> </ul> <p><em>Á sviði dóms- og innanríkismála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur útafstandandi tillagna er varða málefni flótta- og farandsfólks (e. The Pact on migration and asylum). Sjá umfjöllun hér að neðan í Vaktinni um málefnið, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl.</a></li> <li>Málefni Schengen-svæðisins, meðal annars með framlagningu tillagna sem miða að því að styrkja framkvæmd Schengen-samstarfsins og öryggi landamæra svæðisins. </li> </ul> <p><em>Á sviði heilbrigðismála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur áætlana um uppbyggingu samstarfs á sviði heilbrigðismála til að geta betur brugðist við framtíðarógnum á borð við kórónaveirufaraldurinn með samræmdum hætti (e. European Health Union). Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/10/21/Starfsaaetlun-framkvaemdastjornar-ESB-og-orkukreppan/">Vaktinni 21. október sl.</a><span style="text-decoration: underline;">,</span> sbr. jafnframt umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktinni 8. desember sl.</a> um endurmat á hlutverki nýrrar Neyðar- og viðbragðsskrifstofu ESB á sviði heilbrigðismála.</li> <li>Framgangur tillagna um samevrópskan gagnagrunn fyrir heilbrigðisupplýsingar. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/07/08/Afram-tharf-ad-vakta-ahrif-tillagna-i-loftslagsmalum-a-flug-til-og-fra-Islandi/">Vaktinni 8. júlí 2022</a>.</li> <li>Framgangur tillagna um endurskoðun lyfjalöggjafar ESB. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/26/Drog-ad-samkomulagi-um-adlogun-fyrir-Island-i-stora-flugmalinu/">Vaktinni 26. maí sl</a>., sbr. einnig umfjöllun að hér að neðan um mikilvæg lyf.</li> <li>Lokafrágangur tillögu um notkun líffæra, blóðs og vefja úr mönnum í lækningaskyni. Sjá umfjöllun um málið hér að neðan í Vaktinni.</li> </ul> <p><em>Á sviði atvinnu- og félagsmála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framfylgd <a href="https://ec.europa.eu/social/main.jsp?catId=1607&%3blangId=en">aðgerðaráætlunar</a> félagslegu réttindastoðar ESB sem samþykkt var í ráðherraráðinu í mars 2021, sbr. m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/11/18/Stridid-stada-efnahagsmala-Schengen-svaedid/">Vaktinni 18. nóvember sl</a>., en auk þess er boðað að áhersla verði lögð á að móta öfluga og víðtæka félagsmálastefnu til næstu fimm ára.</li> <li>Framfylgd stefnumörkunar um geðheilbrigðismál. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl.</a></li> <li>Framfylgd aðgerða til eflingar félagslega hagkerfisins. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní</a><span style="text-decoration: underline;"> sl</span>.</li> <li>Efnt verður umræðu um jafnréttismál í víðu samhengi, skipulag stjórnsýslu jafnréttismála, kynbundið ofbeldi, um efnahagslegt sjálfstæði og valdeflingu kvenna o.fl.</li> <li>Framfylgd áætlunar um evrópska umönnunarstefnu (e. European Care Strategy). Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/09/09/ESB-bodar-adgerdir-vegna-orkuskorts-og-haekkandi-raforkuverds/">Vaktinni 9. september 2022</a>.</li> <li>Framfylgd <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/combatting-discrimination/lesbian-gay-bi-trans-and-intersex-equality/lgbtiq-equality-strategy-2020-2025_en">áætlunar</a> í málefnum hinsegin fólks fyrir árin 2020 – 2025.</li> <li>Framfylgd <a href="https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/policies/justice-and-fundamental-rights/combatting-discrimination/racism-and-xenophobia/eu-anti-racism-action-plan-2020-2025_en">áætlunar</a> gegn kynþáttafordómum og kynþáttahyggju fyrir árin 2020 – 2025.</li> </ul> <p><em>Á sviði iðnaðar og málefna innri markaðarins:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Standa vörð um strategískt sjálfræði ESB til aðgerða (e. Open Strategic Autonomy). Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/?NewsDate=2023-06-23&%3bNewsName=Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins">Vaktinni 23. júní sl</a>. um nýja efnahagsöryggisáætlun ESB, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a> um strategískt sjálfræði ESB og þróun innri markaðarins.</li> <li>Uppbygging mikilvægs iðnaðar til að styðja við græn og stafræn umskipti, sbr. fyrirliggjandi stefnumótun og tillögugerð á því sviði, sbr. m.a. umfjöllun um framfylgd framkvæmdaáætlunar Græna sáttmálans í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/03/24/Framfylgd-framkvaemdaaaetlunar-Graena-sattmalans/">Vaktinni 24. mars sl.</a> </li> <li>Framgangur aðgerða fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/15/Fimmta-stefnuraeda-von-der-Leyen/">Vaktinni 15. september sl.</a> um aðgerðarpakka fyrir lítil og meðalstór fyrirtæki.</li> <li>Innri markaðsmálefni, m.a. framgangur tillagna um auknar valdheimildir framkvæmdastjórnar ESB til ráðstafana á innri markaði í neyðaraðstæðum (e. Single Market Emergency Instrument - SMEI). Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni 23. september 2022.</a></li> <li>Framgangur tillagna um bann við vörum sem framleiddar eru með nauðungarvinnu. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/09/23/Stefnuraeda-Ursulu-von-der-Leyen-Samstada-med-Ukrainu-orkumal-og-hagvarnir/">Vaktinni 23. september 2022</a>.</li> <li>Framgangur tillagna um hringrásarhagkerfið. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/04/01/Storu-netfyrirtaekin-thurfa-ad-luta-strangari-reglum/">Vaktinni 1. apríl 2022</a>.</li> <li>Framgangur tillagna um kolefnisförgun. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/02/18/Thorf-talin-fyrir-Covid-19-vottordin-fram-a-naesta-ar/">Vaktinni 18. febrúar 2022</a> um vottorð vegna kolefnisbindingar og í Vaktinni <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2022/04/01/Storu-netfyrirtaekin-thurfa-ad-luta-strangari-reglum/">24. mars sl.</a> um framfylgd framkvæmdaáætlunar Græna sáttmálans.</li> <li>Framgangur tillagna á sviði hugverka- og einkaleyfisréttar. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí sl</a>.</li> <li>Framgangur tillagna um bætta réttarvernd ferðamanna. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktinni 8. desember sl.</a></li> </ul> <p><em>Á sviði rannsókna, nýsköpunar og geimmála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Endurskoðun regluverks um samstarfsáætlanir og samkeppnissjóðakerfi ESB. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/23/Aherslur-Spanverja-og-ny-efnahagsoryggisaaetlun-Evropusambandsins/">Vaktinni 23. júní sl.</a> um nýjan tækniþróunarvettvang ESB.</li> <li>Framgangur geimáætlunar og stefnumótunar á sviði geimréttar og áforma um öryggisfjarskiptakerfi um gervihnetti. Sjá með m.a. umfjöllun í <a href="file:///C:/Users/r01siar/AppData/Local/Microsoft/Windows/INetCache/Content.Outlook/FATVD849/beri%20a%C3%B0%20taka%20ums%C3%B3kn%20%C3%BEeirra%20um%20vernd%20til%20efnislegrar%20me%C3%B0fer%C3%B0ar.">Vaktinni 27. október sl.</a> og í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/09/29/Evroputhingid-og-komandi-thingkosningar/">Vaktinni 29. september sl</a>.</li> </ul> <p><em>Á sviði samgöngumála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Endurskoðun reglna um samevrópskt samgöngukerfi (e. <a href="https://transport.ec.europa.eu/transport-themes/infrastructure-and-investment/trans-european-transport-network-ten-t_en">Trans-European Transport Network</a>).</li> <li>Framgangur óafgreiddra „Fit for 55“ tillagna á sviði samgöngumála.</li> <li>Framgangur væntanlegra tillagna á sviði umhverfisvænni flutninga (e. Greening Transport Package)</li> <li>Framgangur tillagna um sameinað loftrými og flugumferðarstjórn (e. <a href="https://transport.ec.europa.eu/transport-modes/air/single-european-sky/single-european-sky-ii_en">Single European Sky 11</a>).</li> <li>Framgangur tillagna á sviði siglingaöryggis. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl</a>. og 24. nóvember sl.</li> <li>Framgangur tillagna um bætt umferðaröryggi. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/03/10/Jafnrettisbarattan-kolefnislausar-bifreidar-og-fraveitur/">Vaktinni 10. mars sl.</a></li> </ul> <p><em>Á sviði stafrænna mála, fjarskipta og netöryggis:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur ýmissa tillagna í stafrænu starfsskrá ESB.</li> <li>Lokafrágangur tillagna um gervigreind. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/06/09/Gervigreind-tollkerfi-malefni-flotta-og-farandsfolks-o.fl/">Vaktinni 9. júní sl.</a></li> <li>sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl.</a></li> <li>Framgangur tillagna um evrópsk stafræn skilríki (e. <a href="https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_3556">European Digital Identity</a>).</li> <li>Framgangur tillagna um auka samstöðu innan ESB á sviði netöryggismála (e. Cyber Solidarity Act). Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí sl.</a> </li> <li>Áframhaldandi framfylgd „REPowerEU“ áætlunar ESB, með sérstakri áherslu á framfylgd áætlunar um að koma á fót virkum evrópskum vetnismarkaði. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí sl.</a> um vistvænt flugvélaeldsneyti.</li> <li>Framgangur tillagna um aukna samstöðu innan ESB á sviði netöryggismála (e. Cyber Solidarity Act). Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí sl.</a></li> </ul> <p><em>Á sviði orkumála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Áframhaldandi framfylgd „REPowerEU“ áætlunar ESB. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/05/05/Fjarmalareglur-vistvaent-flugvelaeldsneyti-launagagnsaei-netoryggi-lyfjalog-o.fl/">Vaktinni 5. maí sl.</a> um vistvænt flugvélaeldsneyti</li> </ul> <p><em>Á sviði landbúnaðar og sjávarútvegs:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur tillagna um nýja erfðatækni í landbúnaði. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/07/07/Formennskuaaetlun-Spanverja/">Vaktinni 7. júlí sl.</a></li> <li>Framgangur tillagna til að draga úr notkun skordýraeiturs. Sjá m.a. umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2023/04/21/Endurskodun-a-lagaumhverfi-evropskra-vidskiptabanka/">Vaktinni 21. apríl sl.</a> um býflugnavænan landbúnað.</li> <li>Framgangur tillagna um vöktun skóga. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/11/24/Strategiskt-sjalfraedi-ESB-og-throun-innri-markadarins/">Vaktinni 24. nóvember sl</a>.</li> <li>Framgangur tillagna um velferð dýra. Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/12/08/Sameiginlega-EES-nefndin-afgreidir-flugmalid-samkomulag-um-framlog-i-Uppbyggingarsjod-EES-auknir-tollkvotar-fyrir-sjavarafurdir-o.fl/">Vaktinni 8. desember sl.</a></li> </ul> <p><em>Á sviði umhverfismála:</em></p> <ul style="list-style-type: disc;"> <li>Framgangur óafgreiddra tillagna um samdrátt í losun gróðurhúsalofttegunda um allt að 55% fyrir árið 2030 (e. <a href="https://www.consilium.europa.eu/en/policies/green-deal/fit-for-55-the-eu-plan-for-a-green-transition/">Fit for 55</a>).</li> <li>Framgangur tillagna um strangari reglur um mengunarvarnir, um loftgæði, hreinleika yfirborðs- og grunnvatns og meðferð og hreinsun skólps frá þéttbýli með núll-mengun að markmiði (e. Zero Pollution goal). Sjá umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/evropusamstarf/stok-faersla/2022/11/04/Loftslagsvain-natturuvernd-og-mengunarvarnir-orkuskipti/">Vaktinni 4. nóvember 2022</a>, sbr. einnig umfjöllun í <a href="https://www.stjornarradid.is/sendiskrifstofur/sendirad-islands-i-brussel/brussel-vaktin/stok-faersla/2023/03/10/Jafnrettisbarattan-kolefnislausar-bifreidar-og-fraveitur/">Vaktinni 10. mar |