Hoppa yfir valmynd

Haus fyrir smærri skjái

Merki Stjórnarráðs Íslands Stjórnarráð Íslands

Kjarasamningar, laun og starfskjör

Almennt um kjarasamninga

Almenna reglan er sú að starfsmenn ríkisins aðrir en embættismenn eiga rétt á launum samkvæmt kjarasamningi. Sjá 9. og 47. gr. laga nr. 70/1996, um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins.

Ríkið gerir kjarasamninga á grundvelli laga um kjarasamninga opinberra starfsmanna, nr. 94/1986, annars vegar og laga um stéttarfélög og vinnudeilur, nr. 80/1938, hins vegar. Fjármála- og efnahagsráðherra fer með fyrirsvar ríkissjóðs við gerð kjarasamninga. Hann skipar samninganefnd til að annast samninga fyrir sína hönd. Hún starfar í nánum tengslum við kjara- og mannauðssýslu ríkisins sem starfar í umboði ráðherra og er í forsvari fyrir ríkið sem vinnuveitanda.

Hvert stéttarfélag fer með eigið samningsumboð nema það kjósi að hafa samflot eða framselja samningsumboðið til heildarsamtaka sinna. Þau stéttarfélög sem ríkið gerir kjarasamninga við  eru um það bil 130 talsins. Stundum er samið við fleiri stéttarfélög en eitt í einu.  SFR, sem er aðildarfélag BSRB,  er langfjölmennasta félagið sem ríkið semur við. Kennarasamband Íslands (vegna framhaldsskólakennara) og Félag íslenskra hjúkrunarfræðingar eru einnig fjölmenn, sem og Efling - stéttarfélag.

Kjarasamningar ríkisins eru þannig uppbyggðir að í miðlægum kjarasamningi er samið um þætti eins og vinnutíma, orlof, veikindarétt og fleira auk almennra launahækkana.  Í miðlæga kjarasamningnum er ekki gengið frá forsendum launasetningar. Lokahönd er lögð á kjarasamningsgerðina með gerð stofnanasamninga sem eru hluti af kjarasamningum. Stofnanasamningar eru sérstakir samningar milli stofnana og stéttarfélaga um aðlögun tiltekinna þátta kjarasamninga að þörfum stofnana og starfsmanna með hliðsjón af eðli starfsemi, skipulagi og/eða öðru því sem gefur stofnunum sérstöðu. 

Kjarasamningagerð ríkisins hefur verið með þessu sniði allt frá árinu 1997 þegar samið var við fyrsta stéttarfélagið um svokallað nýtt launakerfi og eru aðilar tiltölulega sáttir við þessa útfærslu. Nú hefur verið samið um slíkt launakerfi við nánast öll stéttarfélög starfsmanna ríkisins.

Í þessu kerfi er miðstýring launaákvarðanna takmörkuð eins og kostur er. Helsta markmiði með þessu samningalíkani er að færa ákvarðanir um launasetningu nær vettvangi. Stofnanir hafa síðan tækifæri til að umbuna starfsmönnum sínum á grundvelli mats á persónu-  og tímabundnum þáttum, svo sem menntun, reynslu, og frammistöðu.

Stofnanasamningar

Samkvæmt þeirri skilgreiningu sem er að finna í 11. kafla kjarasamninga er stofnanasamningur sérstakur samningur milli stofnunar og viðkomandi stéttarfélags um aðlögun tiltekinna þátta hins miðlæga kjarasamnings að þörfum stofnunar með hliðsjón af sérstöðu starfa og verkefna hverrar stofnunar. Einn veigamesti þáttur hins miðlæga kjarasamnings sem stofnun og viðkomandi stéttarfélagi er ætlað að útfæra er hvaða þættir/forsendur skuli ráða röðun starfa. Þar að auki er heimilt að semja um aðra eða nánari útfærslu á vinnutímakafla hins miðlæga hluta hvers kjarasamnings og nokkur önnur atriði.

Það er rétt að taka það fram að stofnanasamningur er hluti af þeim kjarasamningi sem gerður er við viðkomandi stéttarfélag og er því ekki hægt að segja honum sérstaklega upp eða beita verkfalli til að þvinga fram breytingar á honum sem slíkum. Ef til ágreinings kemur um túlkun stofnanasamnings sem ekki er leyst úr í samstarfsnefnd þá er hægt að bera slíkan ágreining undir Félagsdóm alveg með sama hætti og ágreining um hin miðlægu ákvæði viðkomandi kjarasamnings.

Stofnanasamningurinn á að byggjast á starfsmanna- og launastefnu viðkomandi stofnunar. Hann á að stuðla að skilvirku launakerfi sem tekur mið af þörfum og verkefnum stofnunar og sjá til þess að framkvæmd, bæði starfsmannastefnunnar og launakerfisins, raski ekki þeim heildarmarkmiðum sem fjárlög setja stofnuninni hverju sinni. Sjá einnig á mannauðstorgi ríkisins. 

Hlutverk stofnanasamninga og samspil við miðlægan hluta kjarasamnings

Í stofnanasamningi skal semja um grunnröðun starfa og hvaða þættir og/eða forsendur skuli ráða röðuninni. Þar skulu fyrst og fremst metin þau verkefni og skyldur sem í starfinu felast auk þeirrar færni (kunnáttustig/sérhæfing) sem þarf til að geta innt starfið af hendi. Miða skal við að um sé að ræða viðvarandi og stöðugt verksvið og eins að þar sé verið að meta þá þætti starfsins sem leiða af þeim verkefnum/viðfangsefnum sem stofnun ber að sinna. Þá skal litið til skipurits stofnunar eða annars formlegs starfsskipulags við gerð samningsins. Starfslýsingar eru ein af forsendum röðunar starfa í launaflokka og skulu þær endurskoðaðar í takt við þróun starfa, t.d. í tengslum við starfsmannasamtöl.

Í stofnanasamningi skal einnig semja um hvaða þættir og/eða forsendur skuli ráða mati á persónu- og tímabundnum þáttum sem hafa áhrif á laun starfsmanna. Persónubundnir þættir sem gera menn hæfari í starfi gætu t.d. verið starfsreynsla eða viðbótarmenntun sem nýtist í starfi. Tímabundnir þættir sem gætu komið til greina eru t.d. viðbótarábyrgð og/eða álag vegna sérstakra verkefna, hæfni, sérstakur árangur og/eða frammistaða. Persónu- og tímabundnir þættir geta verið breytilegir frá einum tíma til annars og álag á laun því breytilegt. Ofangreinda þætti skal endurskoða við breytingar á starfssviði starfsmanns eða eftir nánari útfærslu í stofnanasamningi.
Samkomulag um fasta yfirvinnu eða annars konar viðbótargreiðslur á ekki heima í stofnanasamningi.

Er hægt að endurmeta fjölda launaflokka fyrir persónubundna þætti þegar grunnröðun starfs hefur breyst með nýjum stofnanasamningi?

Ákvörðun um launasetningu starfsmanns í nýja launakerfinu, þ.e. því kerfi sem samið var fyrst um í samningunum 1997, fer fyrst og fremst eftir því hvaða grunnröðun starfið hefur samkvæmt stofnanasamningi, þ.e. starfstengdum þáttum. Því til viðbótar getur verið eðlilegt að meta persónubundna þætti sem gera viðkomandi hæfari til að sinna starfinu. Hafi grunnröðun starfs hækkað með nýjum stofnanasamningi er ástæða til að endurmeta persónubundna þætti starfsmanns. Því með hærri grunnröðun starfs er verið að gera ríkari kröfur til starfstengdra þátta og þar með líklegt að vægi persónubundinna þátta sé minna en áður.

Hvenær má endurskoða stofnanasamninga?

Heimilt er hvorum aðila um sig, stofnun eða fulltrúum stéttarfélags, að óska eftir endurskoðun stofnanasamnings verði umtalsverðar breytingar á forsendum hans. Sem dæmi um breytingar á forsendum má nefna breytingar í miðlægum kjarasamningi og breytingar á umfangi, hlutverki eða starfsemi stofnunar. Í 11. kafla kjarasamninga segir að stofnanasamninga skuli að jafnaði endurskoða á tveggja ára fresti. Komist samstarfsnefnd að samkomulagi um breytingar á stofnanasamningi skal fella þær breytingar inn í gildandi stofnanasamning og staðfesta hann þannig breyttan.

Sjá einnig greinar í Fréttabréfum stjórnenda:

Stofnanasamningar - markmið, ráðleggingar o.fl., 2. tbl. 2002, 4. árg.

Skipan samstarfsnefnda vegna nýrra stofnanasamninga, 3. tbl. 7. árg.

Fræðsla varðandi kjarasamninga, 4. tbl. 7. árg. og 1. tbl. 8. árg.

Virkar starfslýsingar fyrir öll störf

Kjarasamningar ríkisstarfsmanna gera miklar kröfur til stofnana um flokkun starfa og starfsmanna í launa- og álagsflokka. Þó það sé markmið í sjálfu sér að sátt sé um launasetningu á milli stéttarfélaga og stofnunar í stofnanasamningi, þá eru rekstrarmarkmið stofnunarinnar og stefnumiðuð mannauðsstjórnun þeir grundvallarþættir sem kjarasamningunum er ætlað að styrkja.

Starfsgreining og starfsmat
Aðferðir við að ákvarða innbyrðis afstöðu starfa og starfsmanna með tilliti til launalegrar umbunar eru margvíslegar og hver annarri flóknari. Oftast er talað um að greina þurfi störfin til geta lagt mat á þau og borið þau saman. Fagleg starfsgreining er viðamikið mál og krefst töluverðrar sérfræðiþekkingar ef hún á að vera raunsönn fyrir sérhvert starf og nýtast til samanburðar. Starfsgreiningin verður svo sá grunnur sem formlegt starfsmat byggir á þar sem erfiðleikastig og gildismat þeirra starfsþátta sem notaðir eru í greiningunni ákvarða innbyrðis vægi starfa til launa.

Þó fyrir liggi starfsmat af fullkomnustu gerð er björninn ekki að fullu unninn því starfsmennirnir sem gegna störfunum búa yfir misjafnri hæfni. Almennt er tekið tillit til þess við ákvörðun launa. Tímabundnar sveiflur í starfinu og frammistöðu einstaklinga er líka athugunarefni.

Ríkið hefur ekki lagt áherslu á að stofnanir þess vinni ítarlegar starfsgreiningar og setji fram formlegt starfsmat. Það hefur þótt of viðamikið og erfitt í viðhaldi til þess að vera raunhæft fyrir einstakar stofnanir og miðstýrt starfsmat færi gegn markmiðum ríkisins um dreifstýringu.

Starfslýsingar
Engu að síður er grundvöllur alls mats á störfum og hæfni einstaklinga upplýsingar um skyldur starfsins og þá hæfni sem einstaklingurinn þarf að búa yfir til að gegna því. Þessar upplýsingar eru venjulega kallaðar starfslýsingar. Starfslýsing er grunnþáttur mannauðsstjórnunar sem notuð er við ráðningu, dagleg störf, starfsmannasamtal, starfsþróun og „starf“ er hornsteinn í mannauðshluta Oracle-upplýsingakerfisins.

Í starfslýsingum felast lykilupplýsingar jafnt fyrir starfsmenn og stjórnendur og ættu þær að vera til fyrir sérhvert starf eins og það er á hverjum tíma. Stjórnendur ættu að athuga að starfslýsingar takmarka á engan hátt eðlilegan stjórnunarrétt þeirra. Athygli skal vakin á því að öllum stofnunum er skylt að nota starfaflokkunarkerfi Hagstofunnar, Ístarf-95, sem er ætlað til að staðla alla launatölfræði í landinu og rímar sú flokkun við starfslýsingar. Líka er rétt að athuga að stjórnendum er rétt að setja starfsmönnum erindisbréf (starfslýsingu) og hver sem þess óskar á rétt á henni skv. 8. gr. starfsmannalaga (l. nr. 70/1996).

Starfslýsingar fyrir öll störf
Fjármála- og efnahagsráðuneytið vill því beina því til stofnana að starfslýsingar séu til um öll störf og þau séu rétt flokkuð skv. Ístarf-95. Hvað varðar Oracle-mannauðskerfin er gert ráð fyrir því í dag að starfslýsingar séu settar sem viðhengi, t.d. í Word, með „starfi“. Hins vegar er það til skoðunar hvort sett verður sérstök mynd í kerfið fyrir starfslýsingar í samhengi við hæfni, starfsþróun og fleiri atriði, en of snemmt er að segja til um hvort af því verður. Þangað til verða starfslýsingar að vera á viðhengisforminu.

Gátlisti og glærur

Í tengslum við gerð stofnanasamninga vorið 2006 var efnt til viðamikillar fræðslu fyrir fulltrúa í samstarfsnefndum. Til að annast framkvæmd fræðslu og ráðgjafar var leitað liðsinnis Sigurðar H. Helgasonar hjá fyrirtækinu Stjórnháttum og sá fyrirtækið m.a. um námskeið og gerð kennsluefnis ásamt ráðgjöfunum Gylfa Dalmann og Þresti Sigurðssyni. Efnið sem hér fylgir var notað á ofangreindum námskeiðum.

Hér er að finna nánari upplýsingar:

Gögn fyrir samstarfsnefndir

 Samstarfsnefndir þurfa að hafa upplýsingar um:

  • grunnröðun starfa,
  • viðbótarþætti sem notaðir eru hjá stofnun,
  • umfang hvers viðbótarþáttar, svo sem:
  • (i) hve margir viðbótarlaunaflokkar hafa verið nýttir og
  • (ii) hve margir einstaklingar njóta þeirra

Að auki þá þarf að liggja fyrir hjá stofnuninni greining niður á hvern starfsmann sem spannar grunnlaunaflokk og fjölda viðbótarlaunaflokka og hvaða forsendur liggja að baki þeim. Samstarfsnefnd hafi aðgang að þessum upplýsingum eftir þörfum.

Kjarasamningar og yfirlit

Hér að neðan er að finna kjarasamninga og yfirlit frá 2004.

Hér eru eldri kjarasamningar. 

Samstarfsnefnd um launaupplýsingar og efnahagsforsendur - SALEK

Alþýðusamband Íslands - ASÍ

Bandalag háskólamanna - BHM

Bandalag starfsmanna ríkis og bæja - BSRB

Eldri samkomulög

Eldri samkomulög

Farmanna- og fiskimannasambandi Íslands - FFSÍ

Eldri samkomulög

Kennarasamband Íslands - KÍ

Utan bandalaga, skv. lögum nr. 94/1986

Utan bandalaga, skv. lögum nr. 80/1938

Eldri samkomulög

Eldri samkomulög

Samkomulög

BHM, BSRB, KÍ, samkomulag um réttindamál og fleira

Eldri samkomulög og samningar

Samkomulög

Samningar

Samráðsnefndir

Fjármálaráðuneytið á fulltrúa í tveimur miðlægum samráðsnefndum, samráðsnefnd um veikindarétt og samráðsnefnd um skipulag vinnutíma. Aðrir samningsaðilar eiga þar einnig fulltrúa. Nefndunum er ætlað að fjalla um túlkun og útfærslu einstakra ákvæða, þ.e. um veikindarétt annars vegar og skipulag vinnutíma hins vegar. Sjá nánar um samráðsnefndirnar undir kaflanum Vinnutími og fjarvera.

Launatöflur

Launatöflur, fjarvistaskrá og fleira er hægt að nálgast á vef Fjársýslu ríkisins sem er ein af stofnunum fjármála- og efnahagsráðuneytis. Hlutverk hennar er m.a. að hafa umsjón með afgreiðslu launa til flestra ríkisstarfsmanna og að annast rekstur og þróun tölvukerfa er tengjast fjárhags- og mannauðskerfum ríkisins.

Ferðakostnaður

Ferðakostnaður ríkisstarfsmanna skiptist í akstursgjald vegna aksturs ríkisstarfsmanna á eigin bifreiðum á vegum ríkisstofnana og dagpeninga vegna ferða almennra ríkisstarfsmanna innanlands sem utan. Ferðakostnaðarnefnd hefur það verkefni að ákveða hver þessi gjöld eigi að vera. Sjá nánar kafla um ferðakostnað.

Launajafnrétti 

Vinnumarkaður á Íslandi er kynskiptur og þegar kemur að vali á menntun og síðar starfsgrein þá eru karlar og konur að öllu jöfnu enn undir áhrifum hefðbundinna kynhlutverka. Skýr kynjaskipting kemur fram strax í framhaldsskóla þar sem drengir velja að jafnaði raungreinar en stúlkur félags- og málvísindagreinar.

Ríkisvaldið hefur ekki látið sitt eftir liggja í umræðunni um kynbundinn launamun og sett hafa verið fram lagaákvæði sem ætlað er að tryggja jafnan rétt kynjanna. Á opinberum jafnt sem almennum vinnumarkaði hafa atvinnurekendur lagt sitt af mörkum með innleiðingu ýmissa aðferða sem ætlað er að vinna á kynbundnum launamun. 

Það sem einkum hefur hamlað aðilum vinnumarkaðs er skortur á samræmdum aðgerðum. En segja má að sóknarfæri hafi skapast með skipun starfshóps sem samsettur var af aðilum vinnumarkaðsins og hins opinbera.  Meginverkefni hópsins fólst í mótun samræmda aðgerða í þeim tilgangi að draga úr kynbundnum launamun og fylgja eftir stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar í jafnréttismálum. Afrakstur vinnu þessa hóps er Jafnlaunastaðallinn ÍST 85:2012 og segja má að hann sýni sameiginlegan vilja allra aðila til að koma á og viðhalda jafnrétti launa. Staðalinn er byggður upp með sama hætti og aðrir alþjóðlegir stjórnunarstaðlar eins og t.d. ISO 9001 gæðastjórnunarstaðallinn og ISO 14001 umhverfisstjórnunarstaðallinn. 

Laun og starfskjör forstöðumanna

Laun og önnur starfskjör forstöðumanna ríkisstofnana eru ákveðin af fjármála- og efnahagsráðherra í samræmi við 39.gr. a laga nr. 70/1996. 

Laun samkvæmt sérákvæðum í lögum*

Ákveðnir embættismenn, dómarar og þjóðkjörnir fulltrúar fá laun skv. sérákvæðum í lögum. Í eftirfarandi töflum er að finna sundurliðaðar upplýsingar um heildarlaun þeirra. Töflurnar sýna heildarlaun sem gilda frá 1. júlí 2022.

 

Laun þjóðkjörinna fulltrúa á Alþingi eru ákvörðuð skv. lögum um þingfarakaup alþingismanna og þingfarakostnað nr. 88/1995. Þingfarakaup er 1.345.582 kr. frá 1. júlí 2022. Upplýsingar um sundurliðun launa og kostnaðargreiðslna þingmanna eru að öðru leyti aðgengilegar á vefsvæði Alþingis.

 

 
 

*Tölurnar eru birtar með fyrirvara

Störf undanþegin verkfallsheimild

Meginreglan er að ríkisstarfsmönnum sé heimilt að fara í verkfall með þeim takmörkunum sem er að finna í lögum. Ákvæði um undantekningar frá þessari meginreglu lúta að þrengjandi lögskýringu, þ.e. að sá sem gefur út skrána (ráðherra og sveitarfélög) verður að sýna fram á að tilgreining þar sé ekki umfram það sem þörf er á til að halda uppi nauðsynlegustu öryggisgæslu og heilbrigðisþjónustu.

Fyrir 1. febrúar ár hvert skulu ráðherra og sveitarfélög, að undangengnu samráði við viðkomandi stéttarfélög, birta skrár um störf þau sem falla undir ákvæði [5.–8. tölul. 19. gr. laga nr. 94/1986 um kjarasamninga opinberra starfsmanna. Ný skrá tekur gildi 15. febrúar næst eftir birtingu. Sé ný skrá ekki birt samkvæmt framangreindu framlengist síðast gildandi skrá um eitt ár. Andmæli gegn breytingum á skrám skulu borin fram fyrir 1. mars sama ár og skal ágreiningur um breytingar lagður fyrir Félagsdóm sem sker úr honum til fullnustu. 

Aðilar verða að skila listum til Kjara- og mannauðssýslu ríkisins tímanlega eða í síðasta lagi fyrir 15. desember ár hvert.

Sjá nánar: 

Dreifibréf

Fjármála- og efnahagsráðuneyti hefur gefið út fjölda dreifibréfa um efni kjarasamninga og annað sem snýr að réttindum og skyldum ríkisstarfsamanna.

Mannauðsmál ríkisins

Kjarasamningar, laun og starfskjörStarfsumhverfi stjórnenda ríkisinsTölfræði og útgefið efni
Síðast uppfært: 28.8.2023
Var efnið hjálplegt?
NeiJá
Takk fyrir

Ábendingin verður notuð til að bæta gæði þjónustu og upplýsinga á vef Stjórnarráðsins. Hikaðu ekki við að hafa samband ef þig vantar aðstoð.

Af hverju ekki?

Yfirlit

Hafa samband

Ábending / fyrirspurn
Ruslvörn
Vinsamlegast svaraðu í tölustöfum