Sveitarfélagið X - Beiting sveitarfélags á heimild 4. mgr. 5. gr. tekjustofnalaga, tekjur yfir viðmiðunarfjárhæð
A.
14. maí 2004
FEL04010065/1001
Hinn 14. maí 2004 var í félagsmálaráðuneytinu kveðinn upp svohljóðandi
ú r s k u r ð u r:
Með erindi, dags. 26. janúar 2004, kærði A. þá ákvörðun sveitarfélagsins X. að hætta að veita
öldruðum afslátt af fasteignaskatti. Fram kemur í erindinu að kærandi hafi notið afsláttar árin 2002 og
2003, eða frá því hann náði 67 ára aldri. Í ár hafi álögð fasteignagjöld numið 142.300 kr. og hafi þau
hækkað um 60.000 kr. milli ára. Kærandi byggir á því að fasteignagjöld séu skattur og að ekki megi
hækka skatta nema með lögum.
Með bréfi ráðuneytisins, dags. 26. mars 2004, var kæranda leiðbeint um það, með vísan til umsagnar
sveitarstjóra X. frá 8. sama mánaðar, að samkvæmt reglum sveitarfélagsins þyrfti nú að sækja
sérstaklega um afslátt frá fasteignaskatti skv. 4. mgr. 5. gr. laga um tekjustofna sveitarfélaga, nr.
4/1995, með síðari breytingum. Var kæranda ráðlagt að óska eftir afslætti og yrði afgreiðsla á erindi
hans til ráðuneytisins látin bíða þar til niðurstaða lægi fyrir um hvort hann fengi afslátt. Í bréfi
kæranda, dags. 13. apríl 2004, kemur fram að beiðni um afslátt hafi verið hafnað, samanber bréf
sveitarfélagsins X. frá 6. apríl 2004. Í bréfi sínu til ráðuneytisins kveðst kæ randi ekki vera sáttur við
niðurstöðu sveitarfélagsins og sé málinu því vísað til ráðuneytisins til nánari skoðunar.
Í símtali kæ randa við starfsmann ráðuneytisins 6. maí 2004 kom fram að kæ randi er enn á
vinnumarkaði og gerir ráð fyrir að starfa áfram þar til hann verður sjötugur í október á þessu ári.
Kæ randi óskar eftir því að farið verði með málið sem stjórnsýslukæ ru og byggir hann málflutning sinn
annars vegar á því að hann hafi fengið afslátt undanfarin tvö ár og hins vegar á því að
viðmiðunarfjárhæ ðir í reglum sveitarfélagsins séu of lágar.
Í umsögn sveitarfélagsins X., dags. 8. mars 2004, kemur fram að fasteignamat í X. hafi hæ kkað um
15% á milli áranna 2003 og 2004. Síðastliðin 15-20 ár hafi hreppsnefnd ákveðið árlega sérstakan
afslátt af fasteignagjöldum fyrir aldraða og hafi afslátturinn verið 25.000 kr. árið 2003. Hann hafi allir
fengið sem náð hafi 67 ára aldri og áttu fasteign sem þeir nýttu til eigin nota. Ekki var þörf á því að
sæ kja um afsláttinn heldur hafi hann verið fæ rður sjálfkrafa á álagningarseðil. Á sama tíma hafi
afsláttur til öryrkja verið tekjutengdur og þurft að sæ kja um hann sérstaklega. Fyrir álagningu
fasteignagjalda 2004 hafi reglum sveitarfélagsins verið breytt og sitji aldraðir og öryrkjar nú við sama
borð. Afslátturinn sé tekjutengdur og í janúar ár hvert þurfi að skila afriti skattframtals. Þetta
fyrirkomulag hafi verið kynnt íbúum með bréfi dags. 15. janúar 2004. Fram kemur í umsögninni að
tekið sé tillit til þess ef tekjur umsæ kjenda læ kka sannanlega milli ára.
Niðurstaða ráðuneytisins
Skilja verður erindi kæ randa svo að hann krefjist þess að ráðuneytið ógildi ákvörðun sem honum var
tilkynnt með bréfi sveitarfélagsins X., dags. 6. apríl 2004, um að synja umsókn hans um afslátt af
fasteignaskatti. Kæ ruheimild er í 103. gr. sveitarstjórnarlaga, nr. 45/1998, með síðari breytingum, og er
kæ ran komin fram innan kæ rufrests sem er þrír mánuðir.
Samkvæmt nýjum reglum sem samþykktar voru við afgreiðslu fjárhagsáæ tlunar fyrir árið 2004 er
afsláttur til elli- og örorkulífeyrisþega í sveitarfélaginu X. reiknaður af fasteignaskatti og
holræ sagjaldi. Afslátturinn getur numið á bilinu 25-100% af álögðum gjöldum, eftir tekjum
einstaklings eða hjóna, en samkvæmt eldri reglum var um að ræ ða fastan 25.000 kr. afslátt til allra
ellilífeyrisþega óháð tekjum. Afsláttur er ekki reiknaður af vatnsskatti, sorphirðugjaldi,
sorpeyðingargjaldi og lóðarleigu, sem einnig teljast til fasteignagjalda, og gerir ráðuneytið ekki
athugasemd við þá framkvæmd. Um þetta segir nánar eftirfarandi í greinargerð með fjárhagsáæ tlun
sveitarfélagsins X. 2004:
„Afsláttur aldraðra og öryrkja af fasteignaskatti er samræmdur. Samkvæmt úrskurði
félagsmálaráðuneytisins er nú ekki heimilt að hafa aðgreindar reglur við ákvarðanatöku afsláttakerfis
vegna fasteignaskatts. Afslátturinn er nú tekjutengdur og þurfa aldraðir og öryrkjar framvegis að skila
inn skattaframtali. Afslátturinn er eftirfarandi:
Tekjur allt að kr. 1.377.917 á einstakling, hjón allt að kr. 1.722.919 100% niðufelling
Tekjur allt að kr. 1.549.436 á einstakling, hjón allt að kr. 1.894.438 75% niðurfelling
Tekjur allt að kr. 1.720.954 á einstakling, hjón allt að kr. 2.065.958 50% niðurfelling
Tekjur allt að kr. 1.892.473 á einstakling, hjón allt að kr. 2.237.478 25% niðurfelling.“
Skilja verður kröfugerð kæ randa svo að hann telji í fyrsta lagi að sveitarfélaginu hafi verið óheimilt að
veita honum ekki sambæ rilegan afslátt og hann naut samkvæmt eldri reglum og í öðru lagi telji hann
þau tekjuviðmið of lág, sem fram koma í reglum sveitarfélagsins X.
Að því er fyrra atriðið snertir kemur fram í gögnum málsins að ástæ ða þess að reglum sveitarfélagsins
var breytt er sú að félagsmálaráðuneytið sendi á árinu 2003 leiðbeiningar til sveitarfélaga um beitingu
heimildarákvæ ðis í 4. mgr. 5. gr. tekjustofnalaga til þess að veita elli- og örorkulífeyrisþegum afslátt
frá fasteignaskatti. Í umræ ddum leiðbeiningum segir m.a. eftirfarandi:
„Almennt setur orðalag 4. mgr. 5. gr. laga nr. 4/1995 sveitarfélögum ekki miklar skorður við beitingu
ákvæ ðisins. Þó ber að nefna nokkra þæ tti í því sambandi.
Í fyrsta lagi afmarkar ákvæ ðið þá hópa sem heimilt er að veita afslátt eða niðurfellingu á
fasteignaskatti á grundvelli þess. Í framkvæmd hafa risið álitaefni varðandi samspil þessara tveggja
hópa við veitingu niðurfellingar eða afsláttar og þá aðallega hvort heimilt sé að veita aðeins öðrum
hópnum niðurfellingu eða afslátt. Í úrskurði ráðuneytisins frá 3. júlí 2003, er varðaði Grýtubakkahrepp,
komst ráðuneytið að þeirri niðurstöðu að ef 4. mgr. 5. gr. laga nr. 4/1995 væ ri skýrð samkvæmt
orðanna hljóðan mæ tti draga þá ályktun að með orðunum „tekjulitlum elli- og örorkulífeyrisþegum“ sé
sú skylda lögð á sveitarfélög að veita hvoru tveggja elli- og örorkulífeyrisþegum afslátt eða
niðurfellingu, kjósi þau á annað borð að beita umræ ddu heimildarákvæ ði. Lögskýringargögn og
forsaga ákvæ ðisins voru talin leiða til sömu niðurstöðu, en upphaflegt markmið ákvæ ðisins hafi verið
að koma til móts við tekjulága einstaklinga vegna hæ kkunar fasteignaskatts og hafi þá ekki verið
gerður greinarmunur á þessum tveimur hópum. Í þessu sambandi má einnig nefna að ráðuneytið hefur
látið þá skoðun sína í ljós að sú útfæ rsla að tekjutengja eingöngu afslátt til öryrkja en ekki
ellilífeyrisþega, samrýmist illa orðalagi ákvæ ðisins á grundvelli sömu forsendna.
Í öðru lagi gerir ákvæ ðið ráð fyrir að niðurfelling eða afsláttur sé veittur tekjulágum elli- og
örorkulífeyrisþegum. Af þessu verður að draga þá ályktun að sveitarfélög skuli setja ákveðin
tekjuviðmið við ákvörðun þess hverjir skuli njóta umræ dds afsláttar eða niðurfellingar, samanber
úrskurð ráðuneytisins frá 3. júlí sl., varðandi Grýtubakkahrepp. Einnig verður ekki annað séð en
heimilt sé að líta til fjármagnstekna við mat á tekjum elli- eða örorkulífeyrisþega, sbr. álit
umboðsmanns Alþingis frá 14. júní 2000, í máli nr. 2812/1999.“
Ekki verður annað séð en að við breytingar á reglum sveitarfélagsins X. hafi verið fylgt þeim
sjónarmiðum sem fram koma í framangreindum leiðbeiningum ráðuneytisins og þeim úrskurðum sem
fallið hafa um sambæ rileg álitaefni og deilt er um í þessu máli. Eftir breytingarnar gilda t.a.m. sömu
reglur um veitingu afsláttar til elli- og örorkulífeyrisþega en samkvæmt eldri reglum fengu allir
ellilífeyrisþegar sama afslátt óháð tekjum. Verður ekki talið að fyrri framkvæmd hafi verið fyllilega í
samræmi við ótvíræ tt orðalag 4. mgr. 5. gr. tekjustofnalaga, sem einungis heimilar að veita tekjulitlum
elli- og örorkulífeyrisþegum slíkan afslátt. Jafnframt er ljóst að breytingarnar koma mjög tekjulitlum
ellilífeyrisþegum til góða þar sem þeir geta fengið niðurfellingu á öllum fasteignaskatti og
holræ sagjaldi sem á þá er lagt, í stað þess að áður var um að ræ ða fastan afslátt. Nýjar reglur eru því
augljóslega í betra samræmi við tilgang og orðalag umræ dds lagaákvæ ðis heldur en þæ r reglur sem
áður voru í gildi í sveitarfélaginu X.
Ekki verður talið að kæ randi hafi öðlast rétt til áframhaldandi afsláttar þótt hann hafi fengið sama
afslátt og aðrir ellilífeyrisþegar á árunum 2002 og 2003 á grundvelli rangrar beitingar sveitarstjórnar á
framangreindri afsláttarheimild sveitarstjórnarlaga.
Einnig verður að telja ljóst af gögnum málsins að ef frá er talin 15% hæ kkun fasteignamats í
sveitarfélaginu vegna endurmats Fasteignamats ríkisins, sem fram fer á grundvelli laga nr. 6/2001 um
skráningu og mat fasteigna, hafi fasteignaskattur ekki hæ kkað á milli ára og er álagningarhlutfall af
íbúðarhúsnæ ði óbreytt milli ára eða 0,36% af fasteignamati.
Að því er varðar tekjuviðmið í reglum sveitarfélagsins X. hefur kæ randi haldið því fram að þau séu
óeðlilega lág. Kæ randi er í hjúskap og er samanlagður tekjuskattstofn hans og maka rúmlega 4,3
milljónir króna samkvæmt skattframtali 2003. Til þess að fá 25% niðurfellingu mega hjón hafa samtals
2.237.478 kr. í árstekjur en 1.722.919 til þess að fá 100% niðurfellingu og er því ljóst að kæ randi fellur
langt utan viðmiðunarmarka sveitarfélagsins. Að áliti ráðuneytisins er það algerlega háð mati
sveitarstjórnar hvaða fjárhæ ðir er miðað við varðandi skilyrði fyrir afslæ tti eða niðurfellingu
fasteignaskatts. Fram hefur komið við meðferð málsins að viðmiðunarfjárhæ ðir taka mið af því sem
tíðkast í nágrannasveitarfélögum X. Þessar viðmiðanir voru kynntar íbúum með bréfi, dags. 15. janúar
2004, og er það mat ráðuneytisins að þæ r fjárhæ ðir sem þar koma fram séu ekki óeðlilega lágar miðað
við markmið og orðalag 4. mgr. 5. gr. laga um tekjustofna sveitarfélaga, nr. 4/1995, með síðari
breytingum.
Með vísan til alls sem að framan er rakið verður að hafna kröfu kæ randa um að ráðuneytið ógildi hina
kæ rðu ákvörðun.
Ú R S K U R Ð A R O R Ð
Ákvörðun Sveitarfélagsins X. um að synja kæ randa, A., um afslátt af fasteignaskatti og holræ sagjaldi,
er gild.
F. h. r.
Guðjón Bragason (sign.)
G.Dýrleif Kristjánsdóttir (sign.)
Afrit:
Sveitarfélagið X.