Fylgirit með fjárlagafrumvarpi 2024

• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 2
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 2

Fjárveitingar eftir hagrænni skiptingu

• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 3
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 3

Fjárveitingar eftir málaflokkum og ráðuneytum

• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 4
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 4

Fjárveitingar eftir ríkisaðilum og verkefnum

Forsendur fjárveitinga samkvæmt reiknilíkönum

Til samræmis við 19. gr. laga um opinber fjármál er í þessu yfirliti greint frá forsendum fjárveitinga sem byggjast á reiknilíkönum eða sérstökum reiknireglum, auk þess sem greint er frá fyrirhuguðum breytingum á líkönum eða reglum. Hér á eftir er lýsing á þeim reiknilíkönum, reiknireglum og helstu stikum sem notuð eru við skiptingu fjárheimildar í fjárveitingar til ríkisaðila fyrir eftirfarandi málefnasvið á útgjaldahlið:

• 20 Framhaldsskólastig
• 21 Háskólastig
• 23 Sjúkrahúsþjónusta
• 24 Heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa
• 25 Hjúkrunar- og endurhæfingarþjónusta

20 Framhaldsskólastig

Á vordögum 2023 var stofnaður stýrihópur um eflingu framhaldsskóla. Verkefni hópsins er að móta aðgerðir til að ná markmiðum menntastefnu stjórnvalda til 2030 og stjórnarsáttmála ríkisstjórnarinnar um eflingu verk- og starfsnáms. Stýrihópnum var falið að móta og leggja fram tillögur að aðgerðum sem snúa að framtíðarskipulagi framhaldsskólakerfisins og mæta þar með samfélagslegum, faglegum og fjárhagslegum áskorunum framhaldsskólana. Þar sem þeirri vinnu var ekki lokið fyrir framlagningu fjárlagafrumvarpsins var sú ákvörðun tekin að gera ekki breytingar fyrir fjárlagafrumvarpið 2024.

Því var tekin sú ákvörðun að halda óbreyttum nemendafjölda og fjárveitingum til einstakra skóla úr fjárlögum 2023, utan launa- og verðlagsbóta og minniháttar breytinga vegna sértekna, hagrænnar skiptingar og aðhaldsaðgerða. Gert er ráð fyrir að fyrir 2. umræðu fjárlagafrumvarpsins liggi nemendatölur fyrir ásamt endurskoðuðum fjárveitingum til skóla. Þá verði jafnframt úthlutað því fjármagni sem kom til málaflokksins vegna fjölgunar nemenda í verknámi og fjölgunar nemenda á starfsbrautum. Gert er ráð fyrir að uppfærðar forsendur reiknilíkans verði kynntar fyrir Alþingi fyrir 2. umræðu svo þingheimur hafi tækifæri til að kynna sér þær fyrir samþykkt fjárlaga.

Reiknilíkan framhaldsskóla gegnir því hlutverki að skipta fé sem fjárveitingarvaldið veitir til skólanna og styðja við fagleg, fjárhagsleg eða pólitísk markmið. Vinna við endurskoðun reiknilíkans framhaldsskóla er langt komin. En líkanið mun halda áfram að þróast í takt við breyttar áherslur í framhaldsskólakerfinu. Meginmarkmið með endurskoðun líkans er að gera það einfaldara og gegnsærra en fyrra líkan og jafnframt að það styðji við breytingar sem orðið hafa í framhaldsskólakerfinu á síðastliðnum árum. Líkanið er samansett af eftirfarandi fjórum þáttum: Nám og kennsla, þjónustuframlag, önnur framlög til skóla og útskriftarframlag.

Við skiptingu fjárveitinga til framhaldsskóla í fjárlögum ársins 2018 voru annar og fjórði þáttur virkjaðir að hluta til og í fjárlögum ársins 2019 var fyrsti þátturinn virkjaður. Við breytingu í fjárlögum 2019 var talning framhaldsskólanemenda framkvæmd með nýju móti og framlagið tók mið af fyrirkomulagi námsbrautar í stað áfanga:

Nemandi í fullu námi. Fram til fjárlaga ársins 2018 var miðað við einingar nemenda sem skiluðu sér til prófs í lok annar. Það kölluðust ársnemendur. Nú er miðað við fjölda nemenda þremur vikum eftir upphaf annar og 60 einingar á ári, eins og kveðið er á um í aðalnámskrá. Þar sem starfsnám er yfirleitt skipulagt þannig að starfsnámsnemendur skila síður 30 einingum á önn en bóknámsnemendur skilgreinist starfsnámsnemandi í verðflokki 4, 5, 6 og 7 í fullu námi, ef skráðar námseiningar hans eru 80% af fullu námi eða meira. Nemendur í fullu námi eru aldrei fleiri en höfðatala nemenda í viðkomandi skóla.

Framlag til náms og kennslu. Námsbrautum er skipt í 11 verðflokka og tekur framlag til hvers flokks mið af fjárheimild málefnasviðs framhaldsskólastigs á hverjum tíma. Námsbrautarlýsingar voru verðmetnar á grundvelli eldra reiknilíkans þar sem m.a. var tekið tillit til launa, hópastærða, húsnæðis og tækjabúnaðar

21 Háskólastig

Í september 2023 verður nýtt reiknilíkan fyrir háskóla kynnt sem áætlað er að fjárveitingar til háskóla árið 2024 ráðist af. Með nýju reiknilíkani verður í fyrsta sinn tekið tillit til árangurs í rannsóknum við ákvörðun fjárveitinga. Árangur rannsókna verður metinn m.a. út frá rannsóknarvirkni, gæðum vísindagreina og sókn í erlenda styrki. Þá mun nám á doktors- og meistarastigi fá mun meira vægi en áður. Auka á gagnsæi fjárveitinga til háskóla með því að fjármagna samfélagslega mikilvæg mál með beinum hætti, t.d. þróun fjarnáms, mótun nýrra kennsluhátta og með framlögum til að mæta byggðasjónarmiðum og ná markmiðum í fjármálaáætlun um háskóla og rannsóknastarf.

Í yfirliti 2 í fylgiritinu byggjast framlög til hvers háskóla á sömu forsendum og í fjárlögum 2023 með þeim breytingum að aðhaldskrafa hefur verið útfærð á skólana, að tímabundin framlög sem veitt var til háskóla í heimsfaraldri kórónuveiru hafa fallið niður og framlög hafa aukist vegna launa- og verðlagsbóta. Samhliða kynningu á nýju reiknilíkani verður tilkynnt hvernig ráðstafa eigi auknum fjármunum sem veitt verður til háskóla.

Forsendur nýs reiknilíkans sem og fjárveitingar verða birtar í fylgiriti fjárlaga ársins 2024. Breyttar forsendur reiknilíkans og áhrif þeirra á fjárveitingar til háskólanna verða þó kynntar fyrir Alþingi fyrir 2. umræðu svo þingheimur hafi tækifæri til að kynna sér þær fyrir samþykkt fjárlaga. Lýsing á reiknilíkani háskóla sem lá til grundvallar framlögum til skólanna árið 2023 birtist í yfirliti 5 í fylgiriti fjárlaga ársins 2023.

23 Sjúkrahúsþjónusta

Eitt markmiða  heilbrigðisstefnu til ársins 2030 er skilvirk þjónustukaup. Undir það fellur t.a.m. innleiðing á þjónustutengdu fjármögnunarkerfi, sem byggir á DRG alþjóðlegu flokkunarkerfi sjúkdóma, til kaupa á allri sjúkrahúsþjónustu og sambærilegri þjónustu sem veitt er í einkarekstri utan sjúkrahúsa. Um er að ræða breytingu sem ætlað er að skapa hvata til þess að stytta legutíma, auka framleiðni og lækka kostnað í heilbrigðiskerfinu. Frá og með árinu 2022 hefur klínísk starfsemi Landspítala og Sjúkrahússins á Akureyri verið reiknuð með tilliti til fjármagns samkvæmt þessu kerfi, þ.e. í samræmi við umfang þjónustu, en Landspítalinn hefur allt frá árinu 2003 notað DRG kerfið til að halda utan um klíníska framleiðslu og kostnað í starfsemi sinni.

Í stuttu máli byggist þjónustutengd fjármögnun á því að þjónusta sjúkrahúsanna er greind niður í flokka samkvæmt sjúkdómaflokkunarkerfi. Hver flokkur lýsir umfangi þeirrar þjónustu sem liggur að baki, t.d. vegna tiltekinna aðgerða eða meðferðar við tilteknum sjúkdómum. Umfangið er mælt í svokölluðum DRG einingum. Greiðslur fyrir aðgerð eða meðferð ráðast af fjölda DRG eininga þar sem einingaverðið er fast og fyrir liggur hvað margar DRG einingar hver aðgerð eða meðferð felur í sér að meðaltali.

Á næstu misserum verður unnið að því að skoða möguleika þess að sjúkrahús heilbrigðisstofnana á landsbyggðinni, og eftir atvikum aðrir þjónustuveitendur, verði fjármögnuð á þennan hátt.

24 Heilbrigðisþjónusta utan sjúkrahúsa

Í heilsugæslu eru tvö fjármögnunarlíkön þ.e. fyrir höfuðborgarsvæðið annars vegar og landsbyggðina hins vegar. Fjármögnunarlíkan fyrir heilsugæslur á landsbyggðinni tók gildi í ársbyrjun 2021 og er í grunninn byggt upp á sama hátt og kerfið sem verið hefur við lýði á höfuðborgarsvæðinu frá 2017, en þó með nokkrum nauðsynlegum viðbótum.

Samkvæmt kerfunum endurspeglar framlag til rekstrar hverrar stöðvar fjölda sjúklinga sem skráðir eru á stöðina auk þess sem tekið er tillit til ýmissa þátta eins og sjúkdómsbyrði og félagslegra aðstæðna einstaklinga ásamt viðmiðum sem snúa að gæðum þjónustunnar. Tilgangur kerfanna er að auka gæði og skilvirkni í þjónustu heilsugæslustöðva landsins. Kostnaður vegna húsaleigu er fyrir utan reiknilíkönin sem og gjöld vegna heimahjúkrunar, heilbrigðisþjónustu við fanga, sjúkraflutninga,  geðheilsuteyma og sérnámsstöðugildi lækna og hjúkrunarfræðinga.

Skipting heildarfjármuna til heilsugæslustöðva byggja á þáttum sem sjá má í eftirfarandi töflum. Frá því að líkanið tók gildi á höfuðborgarsvæðinu hefur fjárframlag til geðheilbrigðisþjónustu verið aukið jafnt og þétt og í september 2021  var bætt við 200 m.kr. fjárveitingu á landsvísu til þess að efla geðheilbrigðisþjónustu við aldraða og 200 m.kr. í tímabundna fjárveitingu í sálfræðiþjónustu til eins árs, sem nú hefur verið gerð varanleg.

Í samræmi við Heilbrigðisstefnu til ársins 2030 var nýtt átaksverkefni sem snýr að heilsuvernd og heilsueflingu eldra fólks og einstaklinga með fjölþættan og/eða langvinnan heilsuvanda bætt við árið 2020 auk þess sem fjármagn vegna félagsþarfavísitölu var aukið á árinu. Á árinu 2021 færðust verkefni við skimanir fyrir krabbameini í leghálsi til heilsugæslunnar og er hluti fjárveitingar vegna þess innan fjármögnunarlíkansins. Á árinu 2022 var bætt við fjármagni fyrir viðhaldi á húsnæði og endurnýjun tækja og annars búnaðar í höfuðborgarsvæðislíkanið.

Fjármögnunarlíkönin ná til 52 heilsugæslustöðva og þar af eru 19 innan höfuðborgarsvæðislíkansins (fjórar í einkarekstri) og 33 innan landsbyggðarlíkansins Heilsugæslustöðvarnar á landsbyggðinni  heyra undir 6 heilbrigðisstofnanir og eru margar þeirra með minni stöðvar (heilsugæslusel) sem hafa takmarkaðan opnunartíma og eru starfsstöðvar á landsbyggðinni í heild sinni 57. Ráðgert er að ný einkarekin heilsugæslustöð í Reykjanesbæ taki til starfa á haustmánuðum 2023.

Fjárheimildir til starfsemi heilsugæslustöðva, án fyrrgreindra þátta sem eru utan kerfis, er áætlaðir um 26,2 ma.kr. á árinu 2023 og þar af eru áætlaðir 13,2 ma.kr. til dreifingar innan höfuðborgarsvæðislíkansins og 13 ma.kr. til dreifingar innan landsbyggðarlíkansins. Verður fjárheimildunum dreift eftir þeim þáttum reiknilíkananna sem sjá má í  meðfylgjandi töflum.

Í janúar 2022 setti heilbrigðisráðherra á laggirnar starfshóp með það að markmiði að skila tillögum að breytingum við núverandi lýsingar fjármögnunarlíkananna.  Í kjölfarið voru gerðar umtalsverðar breytingar sem tóku gildi í ársbyrjun 2023. Þar má helst nefna aukið vægi félagsþarfavísitölu, breytt greiðslufyrirkomulag vegna vísitölunnar og uppfærsla á útreikningi hennar; breytt greiðslufyrirkomulag vegna túlkaþjónustu; sérstakar greiðslur vegna stofnun miðlægs lyfjakorts; ný gæðaviðmið í stað fjögurra sem falla út og breyttur útreikningur á hlutdeild veittrar þjónustu. Þá er bætt við sérstöku virðisaukaskattsálagi fyrir einkareknar heilsugæslustöðvar sem fá ekki endurgreiddan virðisaukaskatt á sama hátt og opinbera stöðvar. Samhliða þessum breytingum var fjármagn til dreifingar innan kerfanna aukið um 1,3 ma.kr. á föstu verðlagi.

25 Hjúkrunar- og endurhæfingarþjónusta

Í gildi eru samningar milli Sjúkratrygginga Íslands við rekstraraðila hjúkrunarheimila um rekstur og þjónustu hjúkrunarheimila. Samningarnir gilda til loka mars 2025. Samningarnir taka til þjónustu í hjúkrunar- og dvalarrýmum á hjúkrunarheimilum sem ekki eru með fastar fjárveitingar. Þeir byggjast á einingarverðum sem ráðast af eftirfarandi þáttum:

• Grunngjald fyrir dvalarkostnað, grunnheilbrigðisþjónustu og hjúkrunarþjónustu.
• Breytileiki milli heimila byggir á hjúkrunarþyngd íbúa í hjúkrunarrýmum sem miðast við RUG stuðul sem reiknaður er út frá vegnu meðaltali hjúkrunarþyngdar íbúa í svokölluðu RAI-mati.
• Húsnæðisgjald reiknast út frá stærð heimilis en auk þess er álag reiknað vegna óhagræðis í rekstri minni heimila.
• Sérstakar greiðslur eru vegna sérhæfðrar þjónustu, vegna langvinnra sjúkdóma, dvalar á sjúkrastofnunum og annarra kostnaðarútlaga sem hjúkrunarheimilin þurfa að greiða. Sérstök ákvæði eru í samningnum um meðhöndlun þessara liða.

• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 6: Rekstrar- og þjónustusamningar
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 6: Rekstrar- og þjónustusamningar
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 6: Styrktar- og samstarfssamningar
• Fylgirit fjárlaga 2024 - yfirlit 6: Rekstrar- og þjónustusamningar