Úttektir

Úttekt á landsáætlun Íslands um konur, frið og öryggi 2018-2022 lauk í febrúar 2022. Úttektin var framkvæmd af Alþjóðamálastofnun Háskóla Íslands. Markmið úttektarinnar er að meta árangur landsáætlunar Íslands um konur, frið og öryggi 2018-2022 og leggja fram tillögur um hvað betur megi fara í starfi Íslands í málaflokknum. Í landsáætlun eru settar fram aðgerðir af Íslands hálfu til að styðja við málefni sem varða ályktun öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna nr. 1325 um konur, frið og öryggi og aðrar tengdar ályktanir. Áætlunin byggir á fjórum meginþáttum: (1) fræðslu og málsvarastarfi, (2) þátttöku, (3) fyrirbyggjandi starfi, vernd aðstoð og endurhæfingu, og (4) samstarfi og samráði. Samkvæmt meginniðurstöðum er enn verk að vinna þegar kemur að fræðslu- og málsvarastarfi. Þátttaka hefur verið efld, m.a. með aðkomu Jafnréttisskólans að þjálfun kvenna frá átakasvæðum og þátttöku skólans í samstarfsverkefni ráðuneytisins við UN Women í Mósambík. Þá tekur Ísland virkan þátt í tengslaneti Nordic Women Mediators, en bent er á að þörf sé fyrir að slík þátttaka sé betur skilgreind til að hún skili haldbærum árangri.

Hvað varðar þætti sem tengjast fyrirbyggjandi starfi, vernd aðstoð og endurhæfingu, þá hefur Ísland unnið að fjölmörgum verkefnum sem tengjast málefnasviðinu, þ.m.t. eru tvö verkefni sem hafa verið framkvæmd undir merkjum 1325 í Mósambík og Malaví. Nokkrir framkvæmdaþættir eru á hendi annarra aðila en utanríkisráðuneytisins, s.s. vinna gegn mansali, sem hefur tekist vel, og fræðsla fyrir konur sem sækja um alþjóðlega vernd hér á landi. Því verkefni er sinnt, en eru þó lagðar fram tillögur umbóta. Loks er talið að eftirfylgni með áætluninni sé ábótavant, auk samstarfs og samráði innanlands vegna framkvæmdar.

Alls eru 26 tillögur settar fram í úttektinni. Þær verða nýttar til að fylgja eftir framkvæmd núverandi áætlunar til loka árs 2022 og einnig verða ábendingar lagðar til grundvallar í mótun nýrrar áætlunar sem stefnt er að taki gildi í upphafi árs 2023.

Utanríkisráðuneytið styður verkefni SOS Barnaþorpa um forvarnir og aðgerðir gegn kynferðislegri misneytingu á börnum í Ogou héraði í Tógó. Aðgerðir innan verkefnis fela í sér fyrirbyggjandi aðgerðir, stuðning og umönnun við börn og stúlkur sem hafa orðið fyrir kynferðislegri misneytingu og ofbeldi með áherslu á að halda ungum stúlkum í skóla. Heildarkostnaður verkefnis er 45.121.404 kr., markhópur er 40.000 íbúar og verkefnatíminn spannar þrjú ár, frá 2019 til 2022.

Miðannarúttekt lauk í mars 2022 og var hún framkvæmd í samvinnu við SOS Barnaþorp á Íslandi og SOS Barnaþorp í Tógó, af staðbundnum óháðum úttektaraðila. Úttektin spannaði aðgerðir sem inntar voru af hendi frá janúar 2020 til júní 2021.

Niðurstöður er á þann veg að vitundarvakning hefur gengið vel og samfélög eru nú betur meðvituð um afleiðingar af kynferðislegri misneytingu á börnum og þörfina á að tilkynna mál og draga gerendur til ábyrgðar. Stuðningur af ólíkum toga stóð fórnarlömbum til boða: sálfræði-, læknisfræði-, lögfræðilegur, auk stuðnings fyrir fórnarlömb til að snúa aftur til náms. Slíkur stuðningur minnkaði skaðann af ofbeldi fyrir fórnarlömb og fjölskyldur þeirra, auk samfélagsins. Alls nutu 77 stúlkubörn sem voru fórnarlömb ofbeldis slíks stuðnings en vitundarvakning hefur einnig orðið til þess að mál eru nú frekar tilkynnt. Á fyrri hluta árs 2021 bárust 73 tilkynningar til yfirvalda en 49 allt fyrra ár auk þess sem börn eru nú fremur líkleg til að segja foreldrum frá ofbeldi sem þau kunna að verða fyrir. Vandamálið er umfangsmikið og ólíkar hindranir sem bygga á félags- og menningarlegum þáttum eru í veginum í þessum viðkvæma málaflokki.

Þættir sem hafa gengið sérstaklega vel er efnahagsleg valdefling heimila og að gefa mæðrum í þorpum umsýsluhlutverk (Super Nagan). Sex tillögur eru settar fram sem varða stefnu innan verkefnisins, auk 11 tillagna sem varða framkvæmd, sem hægt er að byggja á í síðari hluta verkefnisins. Sumir verkefnaþættir eru á eftir áætlun og aðrir hafa ekki komist til framkvæmda vegna COVID-19 faraldursins. Ráðdeildar hefur þó verið gætt í fjárumsýslu og framkvæmd, og hefur 51% af verkefnafé fyrir tímann verið nýtt ef miðað er við upprunalegar áætlanir. Líkur eru til að verkefnið komist á góðan skrið og því ljúki á réttum tíma þó mögulega þurfi að framlengja verkefnatíma sem nemur einum ársfjórðungi. Auk þess telja úttektaraðilar líkur standa til að verkefnið muni skila áætluðum árangri og ná framúrskarandi árangri hvað varðar tiltekna þætti.

• Skýrsla á ensku
• Skýrsla á frönsku
• Samantekt á frönsku

Meginþungi í þróunarsamvinnu Íslands í Úganda byggir á svokallaðri héraðsnálgun þar sem unnið er í náinni samvinnu við héraðsyfirvöld. Öðrum áfanga í byggðaþróunarverkefni Íslands í Buikwe héraði lýkur á árinu 2022. Verkefnastoðir eru tvær, annars vegar er samvinna á sviði menntamála og hins vegar er samvinna á sviði vatns- og hreinlætismála. Markmið byggðaþróunarverkefnisins er að bæta lífsskilyrði og velferð almennings í 20 samfélögum við sjávarsíðuna. Stuðningur beindist til fjögurra hreppa innan Buikwe héraðs, Najja, Ngogwe, Nyenga and Ssi Bukunja á tímabilinu 2018 til 2022.

Lokaúttekt á öðrum áfanga byggðaþróunarverkefnis í Úganda: mennta- og vatnsverkefni í Buikwe héraði er nú lokið. Á verkefnatímanum nam umfang verkefnastoðar fyrir vatn alls 2.407.542 bandaríkjadollurum, eða um 320 milljónum íslenskra króna og umfang menntastoðar nam 6.541.716 USD, eða um 870 milljónum íslenskra króna.

Úttektin metur þann árangur sem náðst hefur í verkefnum, setur fram tillögur til úrbóta og dregur fram lærdóm sem draga má af byggðaþróunarverkefni Íslands í héraðinu.  Blandaðar matsaðferðir voru nýttar í úttektinni og voru spurningalistar settir fyrir 388 heimilismeðlimi úr samfélögum, rýnihópar meðal nemenda samanstóðu af 64 nemendum úr átta grunnskólum og 32 framhaldsskólanemendum úr fjórum framhaldsskólum. Þá tóku 128 manns þátt í öðrum rýnihópum vegna úttektarinnar, s.s. foreldrar, fulltrúar samfélaga og nemendur. Djúpviðtöl voru tekin við 24 lykilaðila verkefnisins.  Úttektin byggðist einnig á þátttökuathugunum, greiningu tölulegra gagna og skoðun á fyrirliggjandi skriflegum gögnum. Loks voru gerðar prufur á vatnsgæðum. 14 þættir voru prófaðir á rannsóknarstofu ráðuneytis vatns- og umhverfismála, fyrir mengun og efnasamsetningu. 182 prufur voru gerðar úr vatnsbólum, tönkum, kranavatni og á heimilum.

Um 26.000 manns nutu góðs af vatns- og hreinlætisverkefninu með aðgengi að heilnæmu vanti. Í menntastoðinni voru 87 skólastofur og 19 skrifstofur byggðar í 19 skólum. Auk þess voru 92 skólastofur endurnýjaðar, 21 íbúðir fyrir starfsfólk skóla byggðar, fjórar rannsóknarstofur en þær voru einnig útbúnar með tækjum, salernisaðstöðu var komið upp í níu skóum og 21 skólaeldhús byggð. Nemendum voru veittar tæplega 24.000 skólabækur í grunnfögum.

Úttektaraðilar benda m.a. á að umbætur í verkefnasniði og nálgun hafi skilað sér frá fyrsta áfanga byggðaþróunarverkefnisins, að eignarhald staðarfólks hafi verið mjög skýrt og að verkefnið hafi notið mikils stuðnings yfirvalda. Útboðsferlar hins opinbera séu þó tímafrekir, sem hefur hamlað framgangi.

Niðurstöður gefa til kynna að hlutfall heimila á verkefnasvæðinu sem hafa aðgang að heilnæmu vatni innan 1 km. frá heimili hefur aukist í 83% úr 32% árið 2015. Gæði vatns úr uppsprettum er gott, en þó finnst mengun í neysluvatni inni á heimilum sem gefur til kynna að auka þurfi fræðslu á meðferð vatns. Dæmi eru um að menguð ílát sem hafa verið nýtt til að bera vatn úr Viktóríuvatni séu einnig nýtt sem drykkjarílát fyrir neysluvatn úr hreinum lindum. Þetta valdi sjúkdómum og niðurgangspestum. Jafnframt er í úttektinni lagt til að unnið sé að því að nægjanlegu viðhaldi á sinnt á vatnsveitum til að tryggja að þær virki til framtíðar. Að sama skapi er áskorun fyrir héraðið að reka almenningssalerni þegar til lengri tíma er litið, og jafnframt kemur fram að mikilvægt er að sinna áframhaldandi fræðslu um hreinlætismál með það fyrir augum að viðhalda þeim árangri sem þegar hefur náðst.

COVID-19 faraldurinn setti strik í reikninginn hvað varðar menntaverkefnið, enda lokuðu skólar í hartnær tvö ár yfir verkefnatímann. Þetta kom niður á fjórum verkþáttum af fjórum og fól í sér fyrirhugaðan stuðning við að bæta gæði kennslu og faglega leiðtogahæfni innan skólanna, aukna samfélagsþátttöku og beinan stuðning við nemendur til að efla námsáhuga. Því komust lykilþættir eins og framkvæmd samræmdra könnunarprófa og þjálfun kennara, ekki til framkvæmda. Framkvæmdir vegna innviðauppbyggingar, líkt og bygging skóla gengu þó að mestu samkvæmt áætlunum, líkt og áður hefur verið útlistað.

Stuðningur Íslands hefur stuðlað að umbyltingu hvað varðar aðgengi að vatni, hreinlætismálum og menntun barna í samfélögum Buikwe héraðs við strendur Viktoríuvants en rík áhersla er lögð á mikilvægi þess að hlúa að verkefnaþáttum sem tryggja sjálfbærni til framtíðar í áframhaldandi starfi Íslands á svæðinu.

Fulltrúar utanríkisráðuneytisins taka þátt í samráðshópi fyrir lokaúttekt á verkefni UN Women sem Ísland styður í Mósambík. Verkefnið ber yfirskriftina „Skilvirk þátttaka af hálfu kvenna og stúlkna á sviði friðar, öryggis og enduruppbyggingar í Mósambík“ (e. Promoting women and girl‘s effective participation in peace, security and recovery in Mozambique).

Úttektinni var hleypt af stokkunum í mars 2022 og er áætlað að henni verði lokið í maí 2022.

Úttektin beinist að samstarfi utanríkisráðuneytisins við aðila atvinnulífsins á sviði alþjóðlegrar þróunarsamvinnu. Ber þar hæst skoðun á heimsmarkmiðasjóði atvinnulífs um þróunarsamvinnu sem var hrundið úr vör í byrjun árs 2019. Úttektin beinist einnig að öðrum þáttum sem varða samstarf við atvinnulífið á sviði þróunarsamvinnu, samstarfssamningi við Íslandsstofu um þjónustuborð atvinnulífsins og kostun ráðgjafa í sérhæfð verkefni alþjóðastofnana. Þá er einnig litið fram á veg og skoðað hvaða leiðir gætu verið heppilegar til samstarfs fyrir Ísland á þessu sviði í gegnum nágrannaríkin og alþjóðlegar samstarfsstofnanir Íslands.

Úttektin er framkvæmd af alþjóðalega ráðgjafafyrirtækinu NIRAS. Henni var hleypt af stokkunum í maí 2022 og er gert ráð fyrir að niðurstöður liggi fyrir á haustmánuðum 2022.

Þróunarsamvinnustofnun Íslands sameinaðist utanríkisráðueytinu (UTN) í byrjun árs 2016 og tók þá þróunarsamvinnuskrifstofa UTN við tvíhliða þróunarsamvinnu Íslands. Þróunarsamvinnunefnd OECD (DAC) hefur ítrekað mikilvægi þess að Ísland meti árangur af sameiningunni. Úttekt hófst um mitt ár, en útfærsla hennar byggir m.a. á reynslu annara framlagslanda. Úttektin skiptist í þrjár megináherslur:

1. Skilvirkni og árangur þróunarsamvinnu
2. Skipulag og áætlanir
3. Mannauður og starfsmannahald

Tveir fyrrnefndu hlutarnir byggja á þeim markmiðum/viðmiðum sem sett voru með sameiningu, tilmælum stjórnarráðsins um sameiningu stofnana, og tölulegum viðmiðum fyrir skilvirkni þróunarsamvinnu. Þessi hluti úttektarinnar er unninn innan ráðuneytisins og byggir að miklu leyti á greiningu tölulegra gagna og annarra raungagna. M.a. er byggt á alþjóðlegum stöðlum um heilindi (e. integrity) og skilvirkni þróunarsamvinnu.
Þriðji þátturinn viðkemur mannauðstengdum þáttum og starfsmannahaldi, en einnig verða viðhorf starfsfólks til ólíkra þátta sem viðkoma sameiningunni, könnuð. Óháður, utanaðkomandi matsaðili framkvæmir þann hluta úttektarinnar. Miðað er við að öllum verkhlutum verði lokið í byrjun árs 2022.

Fyrir alþjóðlega þróunarsamvinnu Íslands geta margvísleg tækifæri falist í auknu samstarfi við fræðasamfélagið. Þar má nefna þekkingarmótun og -miðlun, nýsköpun, þjálfun, kynning og vitundarvakning, auk þess að hámarka samlegð af starfi Íslands á sviði þróunarsamvinnu. Íslenskt fræðasamfélag býr að ríkri sérþekkingu sem getur nýst til að vinna að heimsmarkmiðum SÞ og þróunarmarkmiðum Íslands, auk þess sem mikilvægt er að huga að því að veita ungu fræðafólki tækifæri til rannsókna og starfa á sviðum sem beint tengjast þróunarsamvinnu. Brýnt er að slíkt samstarf sé vel skilgreint, bæði hvað varðar markmið og þær leiðir sem Ísland hyggst nýta til loka gildistíma núverandi þróunarsamvinnustefnu.

Úttektinni er ætlað að kortleggja aðkomu fræða- og háskólasamfélagsins að þróunarsamvinnu, bæði á Íslandi og nágrannalöndum með það að markmiði að skilgreina bestu starfshætti og leiðir fyrir ráðuneytið til að starfa með og hvetja til aukinnar þátttöku fræða- og háskólasamfélagsins í þróunarsamvinnu,  og auka þannig virði þess framlags sem Ísland leggur af mörkum til að heimsmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna verði náð.

Mótandi úttekt felur í sér skoðun og lærdóm frá þeim verkefnum sem hafa verið í gangi ásamt kortlagningu á þeim möguleikum sem til staðar eru, m.a. með tilvísun í bestu starfshætti og þess sem vel hefur gengið í nágrannalöndum. Úttektin hófst seinni hluta árs 2020 og er miðað við að henni ljúki fyrri hluti árs 2022.

Sem hluti af svæðaverkefni í Vestur-Afríku, hefur Ísland átt í samstarfi við Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna (UNICEF) frá febrúar 2019. Verkefnin snúa að bættu aðgengi að vatni og hreinlætisaðstöðu til að bæta velferð og lífsgæði barna og fjölskyldna þeirra. Verkefnið beinist að samfélögum við sjávarsíðuna og er framkvæmt í nánu samstarfi við stjórnvöld í Síerra Leóne og sjávarútvegsráðuneytið þar í landi. Verkefnin hófust í byrjun febrúar 2019 og mun ljúka í lok árs 2022.

Úttektin metur árangur verkefna með það fyrir augum að nýta lærdóm til áframhaldandi starfs. Úttektin verður framkvæmd af utanaðkomandi matsaðilum og er umsýsla sameiginleg á hendi UNICEF og utanríkisráðuneytisins. Miðað er að því að úttektin hefjist um mitt ár og að henni verði lokið í nóvember 2022.

Þróunarsamvinnunefnd OECD (DAC) framkvæmir jafningarýni á öllum þátttökuríkjum DAC. Jafningjarýni felur í sér ítarlega skoðun á kerfum og stefnum ríkjanna á sviði alþjóðlegrar þróunarsamvinnu og setur fram tillögur til umbóta. Ísland og Grikkland munu taka þátt í jafningjarýni á þróunarsamvinnustarfi Ungverjalands 2022. Samráð og vettvangsvinna fer fram í júní og niðurstöður kynntar 30 nóvember 2022.

Úttekt á stefnumiðum fyrir samstarf við frjáls félagasamtök og rammasamning við Rauða kross Íslands (RKÍ) vegna mannúðaraðstoðar lauk í febrúar 2021. Úttektin var unnin af óháðum, erlendum aðilum en samantekt um niðurstöður var gefin út á íslensku. Samstarf við frjáls félagasamtök hefur verið mikilvægur þáttur í þróunarsamvinnu Íslands um langt árabil. Alþjóða- og þróunarsamvinnuskrifstofa (AÞS) utanríkisráðuneytisins (UTN) ber ábyrgð á umsýslu með styrkjum og samstarfi við frjáls félagasamtök. Frá árinu 2015 hafa framlög numið tæplega 1,9 milljörðum króna og 18 íslensk frjáls félagasamtök hafa notið stuðnings til verkefna í 32 löndum. Hartnær 100 verkefni hafa verið fjármögnuð, auk 19 mannúðar­verkefna í gegnum rammasamning við RKÍ. Niðurstöður sýna fram á að margt er vel gert, en að tækifæri eru til staðar til umbóta í starfi. Ramma­samningur utanríkisráðuneytisins við RKÍ fyrir mannúðaraðstoð hefur gefist vel og ástæða til að skoða frekari nýtingu ramma­samninga í samstarfi UTN við frjáls félagasamtök, bæði í mannúðar­aðstoð og í þróunar­­samvinnu. Gerðar eru tillögur um skýrari stefnumið og samráði um mótun þeirra, einföldun á vinnuferlum, samvinnu og samtali milli aðila á breiðari grunni, auk aukinnar samhæfingar og samfellu í starfi.

Innri rýni á þátttöku Íslands í Ungliðaáætlun Sameinuðu þjóðanna 2005-2015 sem lauk í maí 2021 var ætlað að afla lærdóms til að nýta fyrir þátttöku Íslands á nýjan leik. Leitast var við að varpa ljósi á og draga lærdóm af þeim árangri sem hlaust af stuðningi Íslands, virðisauka þátttöku fyrir íslenska ungliða sem og stofnanir Sþ. Einnig var unnin samantekt úr rýninni.

Tíu ungir sérfræðingar voru á sínum tíma ráðnir til starfa hjá þremur stofnunum SÞ. Tveir fyrrum ungliðar starfa enn innan kerfis SÞ, tveir starfa hjá utanríkisráðuneytinu og þrír innan akademíu með áherslu á alþjóðleg málefni. Loks starfa þrír fyrrverandi ungliðar að alþjóðlegum verkefnum fyrir frjáls félagasamtök í þróunarsamvinnu.

Niðurstöður benda til að þátttaka Íslands í Ungliðaáætlun Sþ hafi skilað margvíslegum árangri og það vekur athygli að allir þessir fyrrum ungliðar starfa enn á vettvangi alþjóðamála og þróunarsamvinnu. Meginniðurstöður rýninnar eru þær að þátttaka í Ungliðaáætlun Sþ sé fýsilegur kostur fyrir Ísland, svo fremi sem fjármagn sé til staðar og þátttakan fari ekki umfram skynsamleg mörk, að verkefnið byggi á heildrænni sýn á uppbyggingu mannauðs innan alþjóða- og þróunarsamvinnu, og að vinnulag og útfærsla verkefnisins sé með faglegum hætti. 11 tillögur eru settar fram í rýninni og er þar lögð áhersla á að hámarka þann ábata sem af hlýst vegna þátttöku í verkefninu og mikilvægi þess að utanríkisráðuneytið skapi vandaða og faglega umgjörð um starfið. Það felur m.a. í sér að ráðuneytið setji sér skýr markmið og leitist við að læra af þátttöku nágrannalandanna í ungliðaáætluninni, auk þess að meta árangurinn af þátttöku þegar fram líða stundir.

Fulltrúar utanríkisráðuneytisins tóku þátt í samráðshópi fyrir miðannarúttekt á verkefni UN Women sem Ísland styður í Mósambík. Verkefnið ber yfirskriftina „Skilvirk þátttaka af hálfu kvenna og stúlkna á sviði friðar, öryggis og enduruppbyggingar í Mósambík“ (e. Promoting women and girl‘s effective participation in peace, security and recovery in Mozambique).

Árangur af verkefninu hefur verið margvíslegur og hefur markmiðum fyrir ólíka verkþætti verið náð. Ný landsstefna hefur verið mótuð og innleidd til að bæta þjónustu við fórnarlömb heimilisofbeldis í Mósambík og 822 einstaklingar hafa fengið þjálfun í heildrænni nálgun fyrir umsýslu og umönnun fórnarlamba þar í landi. Yfir 1500 konur frá frjálsum félagasamtökum hafa fengið þjálfun í friðar- og öryggismálum, auk þess sem samráðsvettvangur hefur verið settur á laggirnar. Því til viðbótar hafa yfir 200 karlmenn fengið þjálfun í hvernig virkja megi konur til þátttöku í friðarferlum. Alls er talið að almenn kynning og fræðsla vegna verkefnisins hafi náð til 21 milljón einstaklinga.

Framlag Íslands fól m.a. í sér að sex nemendur hlutu þjálfun hjá Alþjóðlegum jafnréttisskóla GRÓ á Íslandi og luku diplómagráðu í alþjóðlegum jafnréttisfræðum frá Háskóla Íslands. Þessir nemendur komu úr lykilstofnunum í Mósambík sem stuðla að friði og öryggi, s.s. frá lögreglu, her og fræðastofnunum og munu nemendurnir hafa hlutverki að gegna í áframhaldandi innleiðingu verkefnisins.

Verkefnið hófst í desember 2017 og var framlengt án frekari fjárveitingar til 2022. Verkefnið hefur verið innleitt í 17 sveitarfélögum (e. Districts) í sjö héruðum (e. Provinces) landsins og nemur heildarumfang þess 4,5 milljónum bandaríkjadollara. Meginmarkmið verkefnisins eru þríþætt: (1) mótun landsáætlunar um konur frið og öryggi (NAP 1325), (2) stuðla að getu stjórnvalda til að fylgja eftir og framkvæma áætlunina í öllum landshlutum, og (3) að veita samþætta þjónustu fyrir konur og stúlkur sem eru fórnarlömb ofbeldis, og jafnframt stuðla að sjálfstæði þeirra og efnahagslegum framgangi.
Þrátt fyrir góðan árangur verkefnisins á ýmsum sviðum, telja skýrsluhöfundar að úrbóta sé enn þörf til að auka heildarárangur verkefnisins.

Miðannarúttekt (skýrsla á ensku)
Miðannarúttekt (skýrsla á portúgölsku)

Skyndiskoðuninni er ætlað að leggja mat á samstarfssamning milli utanríkisráðuneytisins og Landsbjargar um rekstur Slysavarnarfélagsins Landsbjargar á íslenskri alþjóðabjörgunarsveit (ICE-SAR), þátttöku í Alþjóðasamtökum björgunarsveita (INSARAG) og viðbragðstreymi Sameinuðu þjóðanna (United Nations Disaster Assessment and Coordination, UNDAC). Samningnum, sem rann sitt skeið á enda um mitt ár 2021, var ætlað að efla samstarf við Slysavarnarfélagsins Landsbjargar, bæði hvað varðar samstarf vegna INSARAG sem eru alþjóðasamtök rústabjörgunarsveita sem Íslenska alþjóðabjörgunarsveitin er stofnaðili að og UNDAC, sem er viðbragðsteymi sérfræðinga vegna neyðarástands á vegum skrifstofu Sþ fyrir samræmingu neyðaraðstoðar (OCHA). Einnig var samningnum ætlað að styrkja aðkomu ráðuneytisins að alþjóðlegu samstarfi Landsbjargar.

Ætlunin er að skyndiskoðun geti veitt innlegg fyrir mótun nýs samstarfssamnings milli utanríkisráðuneytisins og Slysavarnarfélagsins Landsbjargar, auk þess að draga fram möguleika og annmarka á samstarfi og fyrirkomulagi því sem nú er til staðar. Skoðun tafðist vegna gagnasöfnunar og lýkur henni í nóvember 2021.

Á fimm ára tímabili, frá 2016 til 2020 nam sá kostnaður sem viðkom kvótaflóttafólki og umsækjendum um vernd sem talinn var til alþjóðlegrar þróunarsamvinnu rúmlega sjö milljörðum íslenskra króna. Framkvæmd verkefna er á höndum ólíkra ráðuneyta og stofnana og hefur á undanförnum árum farið fram umfangsmikið starf til að bæta vinnulag og verkferla sem varða framtal þessa kostnaðar til þróunarsamvinnu.

Utanríkis- og þróunarsamvinnuráðherra lagði til á fyrri hluta árs 2021 að óháð úttekt á þróunarsamvinnukostnaði og tengdri þjónustu sem varðar kvótaflóttafólk og umsækjendur um vernd yrði framkvæmd í samvinnu við þau ráðuneyti og stofnanir sem bera ábyrgð á framkvæmd. Samráðshópur um úttektina var skipaður frá þeim ráðuneytum og stofnunum sem koma að framkvæmd verkefna og óháðir ráðgjafar valdir í kjölfar örútboðs.

Úttektin var gefin út í desember 2021. Niðurstöður gefa til kynna að umbótastarf hefur farið fram sem tengist málaflokknum. M.a. er aðferðafræði Íslands útfærð og samþykkt af þróunarsamvinnunefnd OECD (DAC), móttaka flóttafólks er í auknum mæli samræmd, og vinna við að veita fólki í leit að vernd eina kennitölu sem fylgir þeim í gegnum allt ferlið er langt á veg komin af hálfu Útlendingastofnunar og Þjóðskrár. Hið síðastnefnda auðveldar yfirsýn, eykur öryggi og skapar möguleika á að draga fram viðeigandi upplýsingar úr kerfum.

Enn þykir þó rými til umbóta. Þrjár leiðir fyrir þróun til framtíðar eru lagðar til. Æskilegasta leiðin felur í sér nánari flokkun kostnaðar þar sem Útlendingastofnun og sveitarfélög sundurgreina tækan og ótækan kostnað strax við bókun. Með breytingu á verklagi megi minnka hlutfall kostnaðar sem er áætlaður og fremur byggt á raunkostnaði, auk þess sem áætlanagerð batnar til muna. Skortur á tímanlegum upplýsingum um útgjöld hefur veruleg áhrif á yfirsýn utanríkisráðuneytisins yfir stöðuna gagnvart markmiðum fjármálaáætlunar og markmiðum íslenskra stjórnvalda um það hlutfall af vergum þjóðartekjum sem verja skal til alþjóðlegrar þróunarsamvinnu ár hvert.

• Úttekt á þróunarsamvinnukostnaði vegna umsækjenda um vernd og kvótaflóttafólks á Íslandi

Miðannarúttekt á byggðaþróunarverkefni í Mangochi héraði í Malaví lauk í júní 2020. Unnið er með héraðsyfirvöldum til að bæta lífsafkomu íbúa til sveita með starfi á sviði heilbrigðis-, mennta-, vatns- og hreinlætis-, og jafnréttismála, auk stuðnings við ungmenni. Merkja má jákvæð heildræn áhrif vegna verkefnisins en mæðradauði hefur dvínað í héraðinu, færri börn hætta nú námi á grunnskólaaldri, og vatnsbornum sjúkdómum hefur verið útrýmt vegna umbóta í vatns- og hreinlætismálum. Með tryggu eignarhaldi heimamanna á verkefni er markvisst stuðlað að sjálfbærni og benda niðurstöður úttektarinnar jafnframt til þess að stjórnun verkefnisins sé vönduð. Með tilliti til tafa sem orðið hafa á framkvæmd er lagt til að verkefnið sé framlengt um eitt ár. Enn fremur er lagt til að utanríkisráðuneytið íhugi lengingu á verkefnaspönn fyrir byggðaþróunarverkefni í tíu ár í stað fjögurra í ljósi þess að unnið er að langtímaumbótum á lífsafkomu fólks innan héraða.

Miðannarrýni þróunarsamvinnunefndar OECD (DAC) lauk í október 2020. Rýninni var ætlað að taka stöðuna á þróunarsamvinnu Íslands með tilliti til niðurstaðna úr jafningjarýni DAC frá 2017. Heildarniðurstöður voru mjög jákvæðar þar sem DAC komst að þeirri niðurstöðu að Ísland hefði nú þegar komið á móts við 9 af þeim 13 tillögum DAC sem settar voru fram í jafningjarýninni. Sérstaklega var tekið fram að jákvætt væri að Ísland legði áherslu á að vinna á málefnasviðum þar sem landið hefði meira fram að færa umfram önnur gjafaríki og héldi þeirri grundvallaráherslu sinni að styðja við þá fátækustu í veröldinni. Jafnframt hefur Ísland sett fram skuldbindingar um að auka framlög til þróunarsamvinnu á allra næstu árum en auk þess þótti jákvætt að utanríkisráðuneytið hefur bætt í sínar raðir nýju starfsfólki með sérþekkingu á þróunarsamvinnu.

Næsta jafningarýni DAC mun fara fram árið 2023. Þar gefst rými fyrir DAC að meta hvernig til hefur tekist með innleiðingu á nýrri stefnu og stefnumiðum í ólíkum málaflokkum, árangursstjórnun og tengingu starfsins við heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna, auk þess sem nýtt samstarf við aðila atvinnulífsins og samstarfslönd verður tekið út.